Âm nhạc trong cải lương

Chúng ta ꢀꢁu biꢂt không có mꢃt nꢁn âm nhꢄc nào không mang tính

kꢂ thꢅa và phát triꢆn, hai mꢇt này ꢀi song song vꢈi nhau, cùng nꢉm trong

hiꢊn tưꢋng vꢌn hoá-nghꢊ thuꢍt qua nhiꢁu thꢂ hꢊ, bꢎt gꢏc tꢅ yꢂu tꢏ tꢃc

ngưꢐi trong thꢐi kꢑ sơ khai.

Nó ꢀã ꢁn sâu và tác ꢀꢂng vào ꢀiꢃu kiꢄn tâm-sinh lý cꢅa con ngꢆꢇi,

và mang tính di truyꢃn. Nó là mꢂt hiꢄn tꢆꢈng mang tính qui luꢉt tꢊo thành

mꢋm mꢌng cho ngôn ngꢍ âm nhꢊc dân tꢂc. Âm nhꢊc cꢎi lꢆơng cꢏng

không tách khꢐi qui luꢉt này.

Ngꢆꢇi ta thꢆꢇng nói cꢎi lꢆơng xuꢑt phát tꢒ Nam Bꢂ, ꢀó là cách nói

rút gꢓn, nhꢆng ꢀꢔng vꢃ mꢕt lꢖch sꢗ thì nhꢊc cꢎi lꢆơng là mꢂt loꢊi nhꢊc sân

khꢑu, ꢀꢆꢈc phát triꢘn dꢙa trên phong trào ca nhꢊc tài tꢗ (phong trào chơi

nhꢊc không chuyên nghiꢄp lan rꢂng khꢚp Nam bꢂ thꢇi trꢆꢛc). Loꢊi nhꢊc

này bꢚt nguꢜn tꢒ nꢃn ca nhꢊc dân gian lâu ꢀꢇi cꢅa nꢆꢛc ta. Nó nꢝm trong

kho tàng vꢁn hóa dân tꢂc, và ꢀꢜng thꢇi phát triꢘn vꢛi nhꢍng cuꢂc di dân

vꢃ phꢆơng Nam cꢅa ông cha ta. Cꢏng nhꢍng cây ꢀàn ꢑy, càng ꢀi khꢐi

vùng ꢀꢑt Tꢞ thì càng trꢟ nên linh ꢀꢂng vꢛi nhꢍng màu sꢚc mꢛi lꢊ và biꢠn

thành mꢂt loꢊi hình nghꢄ thuꢉt ꢀꢂc ꢀáo dân tꢂc. Có thꢘ nói ꢀó là ꢀꢔc tính

cꢅa con ngꢆꢇi Viꢄt Nam ꢀꢆꢈc hun ꢀúc qua nhꢍng cuꢂc di dân lꢛn, ꢀꢑu

tranh vꢛi thiên nhiên khꢚc nghiꢄt, vꢆꢈt qua muôn nghìn khó khꢁn gian khꢞ

ꢀꢘ xây dꢙng thôn ꢑp, phát triꢘn xã hꢂi.

Âm nhꢊc cꢎi lꢆơng chꢖu ꢎnh hꢆꢟng cꢅa hai nꢃn nhꢊc lꢛn ꢀã có tꢒ

thꢇi cꢞ và tꢜn tꢊi ꢀꢠn bây giꢇ, ꢀó là nꢃn ca hát dân gian và nꢃn nhꢊc khí

dân gian. Hai nꢃn nhꢊc này tꢊo cho cꢎi lꢆơng mꢂt phong cách ꢀꢕc biꢄt, do

ꢀó trong âm nhꢊc cꢎi lꢆơng, yꢠu tꢌ ca hát và yꢠu tꢌ nhꢊc khí cùng thúc

ꢀꢡy nhau phát triꢘn và tꢊo ra mꢂt hình thꢔc ꢀꢌi lꢉp trong nhiꢃu bè, mꢟ

ꢀꢆꢇng cho sꢙ nꢎy nꢟ cꢅa tính chꢑt sân khꢑu. Tꢊi Nam Bꢂ, hiꢄn nay nhân

dân chꢢ còn ꢀꢆꢈc nghe khí nhꢊc thuꢂc loꢊi tꢠ tꢙ (nhꢊc lꢣ) còn âm hꢆꢟng

cꢅa nhꢊc cung ꢀình thì ꢀã thuꢂc vꢃ dꢤ vãng.

Tꢒ khi chꢍ Nôm bꢚt ꢀꢋu xuꢑt hiꢄn thì thơ ca dân gian càng phát

triꢘn, chꢍ Nôm dùng ꢀꢘ sáng tác các bꢎn nhꢊc. Sau thꢚng lꢈi vꢥ vang cꢅa

ba lꢋn chꢌng quân xâm lꢆꢈc Nguyên, nghꢄ thuꢉt âm nhꢊc và hát xꢆꢛng

càng phát triꢘn mꢊnh và mãi cho tꢛi thꢇi nhà Lê, ngoài các bꢉc công hꢋu

ra, trong hàng sꢤ phu phꢋn ꢀông ꢀꢃu có hiꢘu biꢠt vꢃ niêm luꢉt âm nhꢊc. ꢟ

Huꢠ ꢀã hình thành nꢃn nhã nhꢊc, yꢠu tꢌ bác hꢓc làm cơ sꢟ cho sꢙ kꢠ

thꢒa và phát triꢘn cꢅa phong trào ca nhꢊc tài tꢗ Nam bꢂ.

Nghꢄ thuꢉt âm nhꢊc miꢃn Trung dꢋn dꢋn phát triꢘn ra khꢚp thôn xã

song song vꢛi sꢙ phát triꢘn cꢅa mꢂt vài yꢠu tꢌ âm nhꢊc dân gian Trung

Quꢌc. Phꢆơng thꢔc cꢎi biꢠn vꢉt chꢑt thành nhu cꢋu cꢋn thiꢠt cho con

ngꢆꢇi, ꢎnh hꢆꢟng khá lꢛn ꢀꢠn phꢆơng thꢔc biꢘu hiꢄn tꢆ tꢆꢟng bꢝng hiꢄn

tꢆꢈng nghꢄ thuꢉt. Tài khéo léo và óc sáng tꢊo cꢅa con ngꢆꢇi làm thay ꢀꢞi

rꢑt nhiꢃu các loꢊi hình nghꢄ thuꢉt phù hꢈp vꢛi thꢡm mꢦ quꢋn chúng lúc

bꢑy giꢇ.

Nhꢊc cꢎi lꢆơng ꢀꢆꢈc hình thành tꢒ trong lòng ngꢆꢇi Viꢄt Nam cꢋn

cù và gian khꢞ, lꢛn lên trong nhꢍng thꢗ thách ꢀꢋy khó khꢁn nguy hiꢘm mà

con ngꢆꢇi ꢀꢑu tranh ꢀꢘ sinh tꢜn. Nhꢊc miꢃn Trung khi phát triꢘn vào Nam

bꢂ thì bꢖ mꢑt mꢂt phꢋn ꢀꢕc ꢀiꢘm, chꢅ yꢠu là bꢖ lꢄ thuꢂc vào tiꢠt tꢑu sinh

hoꢊt và ngôn ngꢍ cꢅa ngꢆꢇi dân Nam bꢂ.

Tꢒ khi triꢃu ꢀình nhà Nguyꢣn ꢀꢋu hàng thꢙc dân Pháp, xã hꢂi Nam

Kꢧ bꢖ phân hóa nhanh chóng, sꢙ ꢀꢞ vꢨ có mꢔc ꢀꢂ cꢅa ý thꢔc hꢄ phong

kiꢠn trong xã hꢂi Nam Kꢧ chꢅ yꢠu là do phꢆơng thꢔc sꢎn xuꢑt mang yꢠu

tꢌ tꢆ bꢎn xuꢑt hiꢄn, tꢆ tꢆꢟng và tình cꢎm con ngꢆꢇi ꢀã thoát ly dꢋn nhꢍng

tꢩc tꢉp cꢏ kꢦ, lꢪi thꢇi. Sꢙ thoái trào cꢅa nꢃn nhꢊc lꢣ ꢀꢘ nhꢆꢇng cho phong

trào cꢅa ca nhꢊc tài tꢗ phát triꢘn tꢒ trong lòng cꢅa nó là mꢂt sꢙ kiꢄn rꢑt

mꢛi.

Phong trào dân ca ꢀꢆꢈc quꢋn chúng ꢆa thích dꢋn dꢋn phát triꢘn

trong toàn Nam bꢂ và trꢟ thành phong trào ca tài tꢗ. Sꢌ ngꢆꢇi biꢠt ꢀàn

biꢠt ca ngày càng ꢀông, nhꢑt là ꢟ vùng nông thôn, vꢛi hình thꢔc nghꢄ

thuꢉt ꢀơn giꢎn tao nhã nhꢆ vꢉy, ngꢆꢇi nông dân nào cꢏng có thꢘ hꢓc tꢉp

ꢀꢆꢈc. Trong khꢌi quꢋn chúng to lꢛn, sau này ꢀã xuꢑt hiꢄn nhiꢃu nhân tài

cꢅa nghꢄ thuꢉt âm nhꢊc và sân khꢑu cꢎi lꢆơng. Nhꢊc tài tꢗ dꢋn dꢋn phát

triꢘn vꢃ nꢂi dung lꢫn hình thꢔc, tiꢠp thu thêm nhꢍng luꢜng nhꢊc khác nhꢆ

dân ca ꢀꢖa phꢆơng, hò, lý, nói thơ...ꢀꢜng thꢇi có mꢂt sꢙ cách tân trong

toàn bꢂ nhꢊc lꢣ: trꢆꢛc kia nhꢊc lꢣ chꢢ là loꢊi khí nhꢊc, sau khi ꢀꢆꢈc cách

tân thì trꢟ thành nhꢍng ca khúc tꢙ sꢙ vꢛi nꢂi dung phꢎn ánh tinh thꢋn cꢅa

thơ ca truyꢃn thꢌng nhꢆ: Chinh phꢩ ngâm, Cung oán ngâm khúc, Kim Vân

kiꢃu, Lꢩc Vân Tiên... Phong trào ꢀó phát triꢘn tꢒ thành thꢖ ꢀꢠn nông thôn

thành nhu cꢋu thiꢠt yꢠu cꢅa các tꢋng lꢛp, kꢘ cꢎ giꢛi trí thꢔc trong nhꢍng

cuꢂc liên hoan, hꢂi hè, cꢆꢛi hꢐi và song song vꢛi sꢙ phát triꢘn ꢀꢇi sꢌng

vꢉt chꢑt, nhꢊc tài tꢗ ꢀem ꢀꢠn cho hꢓ mꢂt tình cꢎm mꢛi mꢥ.

Phong trào tꢊo thành nhꢍng trung tâm nhꢆ Sài Gòn, Chꢈ Lꢛn, Cꢋn

Thơ, Bꢊc Liêu... Ngoài nhꢍng cꢌ gꢚng sáng tꢊo thêm hình loꢊi khúc thꢔc

mꢛi, các nhà âm nhꢊc còn khái quát hóa toàn bꢂ hꢄ thꢌng ꢀiꢄu thꢔc trong

nhꢊc truyꢃn thꢌng và phân chia thành các loꢊi hơi chꢅ yꢠu nhꢆ: hơi Bꢚc,

hơi Nam, hơi Oán, v.v..

Hơi Bꢚc khái quát các ꢀiꢄu thꢔc mang tính chꢑt trong sáng, vui

Hơi Nam khái quát các ꢀiꢄu thꢔc mang tính chꢑt trang nghiêm và

khꢐe.

ꢀꢜng thꢇi ꢀꢆꢈc phân chia thành mꢂt sꢌ hơi cꢩ thꢘ nhꢆ sau: hơi Xuân, hơi

Ai, hơi Ðꢎo.

Hơi Oán là hơi ꢀꢆꢈc sáng tꢊo sau này, hoàn toàn thoát ly nhꢍng

hình thꢔc cꢑu tꢊo theo kiꢘu nhꢊc lꢣ, ꢀó là hơi thꢟ cꢅa cuꢂc sꢌng thꢇi bꢑy

giꢇ.

Sꢙ phân chia thành các loꢊi hơi, xuꢑt phát tꢒ các mꢫu giai ꢀiꢄu

hoꢕc ꢀiꢄu thꢔc giai ꢀiꢄu có tác dꢩng lꢉp thành các mô hình âm thanh, và

xꢠp loꢊi các âm hình cơ bꢎn (motif) ꢀꢆꢈc sꢗ dꢩng trong quá trình nhꢊc

khúc. Trong thꢙc tꢠ ꢀꢇi sꢌng hꢝng ngày cꢅa nhân dân ta, chúng ꢀꢆꢈc cꢑu

trúc trên nguyên tꢚc tꢉp hꢈp và mang nhꢍng ý nghꢤa cꢩ thꢘ ꢀã trꢟ thành

mꢂt tꢉp quán trong sꢙ sáng tꢊo âm nhꢊc qua nhiꢃu thꢇi ꢀꢊi.

Ðꢘ minh hoꢊ, dꢆꢛi ꢀây sꢬ giꢛi thiꢄu mꢂt lꢛp Vꢁn Thiên Tꢆꢇng nhan

ꢀꢃ là Bá Lý Hꢃ:

Vì tình kia thân sanh sao ꢀꢚng cay

Thay thꢆơng thay ꢀꢆơng khi gian truân

Bâng khuâng lúc chia tay

Thiꢠp yꢘm lꢩy ngꢐ cùng chàng

Vì cꢎnh nhà hàn vi

Nên mꢛi chia ly

Khi ꢀꢆa nhau nꢚm tay dꢕn dò

Ðꢠn lúc ꢀꢚc lꢂ chàng có nghꢤ

Ðꢠn chút tình tào khang

Tay dâng chén này hôm nay

Khuyên lꢆơng nhân

Vꢍng lòng rꢅi dong lꢋn bꢆꢛc sang

Cách núi ꢎi

Non cao vꢙc thꢭm ráng dò

Em lo ꢀꢆơng khí

Qua ꢀèo ꢎi ngꢁn ghꢃnh ꢀá chꢉp chꢜng

Sꢛm thơ nhꢊn tꢎ mꢑy hàng

Cho nhãn nhꢍng ꢀiꢃu

Ðiꢃu ꢑm lꢊnh dꢆꢇng bao

Trên ꢀây là lꢇi ca diꢣn tꢎ tâm trꢊng vꢈ Bá Lý Hꢃ tiꢣn chꢜng lên

ꢀꢆꢇng lꢉp công danh. Hình thꢔc cꢑu trúc cꢅa loꢊi này, khác vꢛi cꢑu trúc

chân phꢆơng cꢅa nhꢊc lꢣ, chꢖu ꢎnh hꢆꢟng hình thꢔc thơ liên hoàn, mꢪi

ꢀoꢊn gꢜm tám câu.

Vꢃ mꢕt nghꢄ thuꢉt, nhꢊc tài tꢗ trong giai ꢀoꢊn này ꢀã ꢀóng góp

nhiꢃu yꢠu tꢌ mꢛi trong ꢀꢇi sꢌng âm nhꢊc cꢅa quꢋn chúng, ꢀꢆꢈc bà con

nông dân ꢆa mꢠn và bꢎo vꢄ ꢀã tiꢠn ꢀꢠn mꢂt thꢇi kꢧ rꢙc rꢨ hơn bao giꢇ

hꢠt, mꢟ ꢀꢋu cho sꢙ xuꢑt hiꢄn mꢂt loꢊi hình nghꢄ thuꢉt mꢛi, ꢀó là nghꢄ

thuꢉt sân khꢑu cꢎi lꢆơng. Tꢒ mꢂt hình thꢔc ca hát thính phòng cꢅa phong

trào nhꢊc tài tꢗ, mꢂt bꢂ phꢉn tách ra mang tính chꢑt diꢣn xꢆꢛng (nói lꢌi,

ngâm thơ, ca hát) tꢔc là hình thꢔc ca ra bꢂ (vꢒa ca vꢒa ra bꢂ). Nhꢆ vꢉy,

ꢀꢔng vꢃ mꢕt nghiên cꢔu cꢅa âm nhꢊc, chúng ta thꢑy có hai phong cách,

trong phꢆơng pháp diꢣn tꢑu nhꢊc cꢩ và ca hát, ꢀó là phong cách tài tꢗ và

phong cách cꢎi lꢆơng.

Phong cách tài tꢗ: mang tính chꢑt thính phòng, không ꢀông ngꢆꢇi,

ꢀꢆꢈc tꢞ chꢔc ꢟ trong nhà, công viên, trên thuyꢃn lúc ꢀêm trꢁng ꢀi sâu vào

chiꢃu sâu cꢅa tình cꢎm, ngꢆꢇi ꢀàn và hát chꢅ yꢠu là ꢀꢘ phꢩc vꢩ ngꢆꢇi

nghe.

Phong cách cꢎi lꢆơng: thꢘ hiꢄn tính sân khꢑu, vì trung tâm cꢅa nghꢄ

thuꢉt diꢣn xuꢑt là diꢣn xuꢑt, các bꢂ môn nghꢄ thuꢉt khác nhꢆ âm nhꢊc,

giúp nó ꢀꢊt ꢀꢠn mꢂt hiꢄu quꢎ nhꢑt ꢀꢖnh, hꢈp thành toàn bꢂ mꢂt hình thꢔc

nghꢄ thuꢉt sân khꢑu.

Vꢑn ꢀꢃ ca hát hoꢕc diꢣn tꢑu nhꢊc cꢩ trong cꢎi lꢆơng cꢏng phꢎi

mang tính chꢑt hành ꢀꢂng- không nhꢆ biꢘu diꢣn theo phong cách tài tꢗ vì

ꢀꢕc trꢆng cꢅa sân khꢑu cꢎi lꢆơng là ca hát. Ca hát tài tꢗ và ca hát sân

khꢑu là hai lꢤnh vꢙc khác nhau và trong mꢪi lꢤnh vꢙc ꢀꢃu có nhꢍng nghꢄ sꢤ

tiêu biꢘu. Chꢭng hꢊn, trong ca hát sân khꢑu cꢎi lꢆơng, có nhꢍng ngôi sao

nhꢆ Phùng Há, Ba Vân, Nꢁm Châu... và nhꢍng ca sꢤ tài tꢗ nꢞi tiꢠng nhꢆ

cô Tꢆ Sang, cô Ba Bꢠn Tre, cô Tꢆ Bé, Nꢁm Nghꢤa...Nhꢍng tác giꢎ âm

nhꢊc tài tꢗ nhꢆ ông Sáu Lꢋu (Cao Vꢁn Lꢋu), ông Bꢎy Triꢃu, nhꢍng tác giꢎ

nhꢊc sân khꢑu nhꢆ các ông Mꢂng Vân, Bꢎy Nhiêu, Tꢆ Chơi, Sáu Hꢎi v v...

ꢀã ꢀóng góp nhiꢃu sáng tác mꢛi phù hꢈp vꢛi ꢀà phát triꢘn cꢅa nghꢄ thuꢉt

cꢎi lꢆơng, trong ꢀó có bài vꢓng cꢞ cho ꢀꢠn bây giꢇ ꢀã trꢟ thành mꢂt chꢅ

ꢀꢃ lꢛn vꢃ âm nhꢊc, mà nhiꢃu nghꢄ sꢤ nhꢇ ꢀꢑy phát huy mꢂt sꢔc sáng tꢊo

và xây dꢙng nên sꢙ nghiꢄp nghꢄ thuꢉt cho bꢎn thân mình.

Nꢠu nhꢆ nhꢍng hꢊt giꢌng ꢀó không nꢎy mꢋm tꢒ trong lòng dân tꢂc

và nuôi dꢆꢨng cꢅa nhân dân qua nhiꢃu thꢠ hꢄ, thì nghꢄ thuꢉt cꢎi lꢆơng

không thꢘ tꢜn tꢊi cho ꢀꢠn ngày hôm nay.

Âm nhꢊc cꢎi lꢆơng hơi nhꢮ nhàng vì dùng ꢀꢇn dây tơ và dây kim,

không có kèn trꢌng nhꢆ hát bꢂi. Có sáu thꢔ ꢀꢇn thꢆꢇng dùng trong ꢀiꢄu

cꢎi lꢆơng nhꢆ sau:

1. Ðꢇn kìm: ꢀꢇn Kìm cꢏng gꢓi là "Nguyꢄt cꢋm" có hai dây tơ và tám

phím. Tiꢠng kìm tuy không trong và thanh nhꢆ tiꢠng Tranh hay Lꢩc huyꢃn

cꢋm, nhꢆng cꢏng có âm hꢆꢟng nhiꢃu nên khi hòa vꢛi cây Tranh nghe rꢑt

hay. Tùy hơi cao thꢑp cꢅa diꢣn viên, ꢀꢇn Kìm có thꢘ ꢀꢇn nꢁm dây Hò

khác nhau.

2. Ðꢇn Tranh: ꢀꢇn Tranh hay ꢀꢇn Thꢉp Lꢩc có 16 dây. Tiꢠng ꢀꢇn

Tranh ꢀꢆꢈc thanh tao nhꢇ dùng dây kim và nhꢑn tiꢠng có ngân nhiꢃu.

Cꢏng nhꢆ cây kìm, ꢀꢇn Tranh có thꢘ ꢀꢞi bꢙc dây Hò tùy theo hơi cao thꢑp

cꢅa ngꢆꢇi ca.

3. Ðꢇn Cò: Cây Cò, cꢏng gꢓi là ꢀꢇn Nhꢖ, có hai dây tơ, không có

phím và dùng cây cung ꢀꢘ kéo ra tiꢠng. Ðꢇn Cò là cây ꢀꢇn ꢀꢚc dꢩng nhꢑt

cꢅa âm nhꢊc Viꢄt Nam. Nó chꢭng khác nào cây Violon trong âm nhꢊc Âu

Mꢦ. Luôn luôn có mꢕt torng hát Bꢂi, Cꢎi lꢆơng, nhꢊc Tài tꢗ,...

4. Ðꢇn Sꢠn: Cây Sꢠn có hai dây tơ và có ꢀꢅ bꢉc nhꢆ cây Banjo, nên

ꢀꢇn ít nhꢑn và có nhiꢃu chꢍ lꢈ nghe ngꢂ. Có khi ꢀꢇn ba dây nghe hơi nhꢆ

ꢀꢇn Tꢧ.

5. Guitare: Cây Guitare cꢏng gꢓi Lꢩc huyꢃn cꢋm hay Tây ban cꢋm,

có sáu dây kim, nhꢆng thꢆꢇng ꢀꢇn có nꢁm dây. Tiꢠng thanh nhꢆ ꢀꢇn

Tranh, khi ꢀꢇn bꢙc cao.

6. Violon: Cây Violon, cꢏng có tên là Vꢤ Cꢋm, có bꢌn dây tơ và cung

kéo nhꢆ ꢀꢇn Cò. ꢀꢇnnày dùng phꢩ hꢓa vꢛi cây Guitare hay cây Tranh ꢀꢘ

ꢀꢇn Vꢓng cꢞ nghe hay, nhꢆng ít dùng ꢀꢇn các bꢎn khác vì tiꢠng nó kêu

lꢛn làm lꢑn áp mꢑy cây ꢀꢇn kia.

7.Cây Sáo: Cây hay ꢌng Sáo, hoꢕc ꢌng Tiêu, cꢏng có dùng trong

ꢀiꢄu Cꢎi lꢆơng, nhꢆng nó có mꢂt bꢉc Hò, không thay ꢀꢞi. Thành thꢗ

ngꢆꢇi ta phꢎi theo bꢉc Hò bꢑt di bꢑt dꢖch ꢑy.

8. Cây Cuꢪn: Cây Cuꢪn giꢌng nhꢆ cây Kèn, nhꢆng không có cái

Loa.