Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Bài: Tự tình II (Hồ Xuân Hương)

“PHꢀ Nꢁ TRƯꢂNG CAO ĐꢃNG NGHꢄ Sꢅ 4

BꢆN LꢇNH, SꢈNG TꢉO, Nꢊ HOA VIꢋC TꢅT”

Chꢌo mꢍng Đꢎi hꢏi đꢎi biꢐu phꢑ nꢒ toꢌn quân lꢓn thꢔ

VII vꢌ Đꢎi hꢏi Đꢎi biꢐu phꢑ nꢒ toꢌn quꢕc lꢓn thꢔ XIII

BỘ QUỐC PHÒNG

TRƯꢂNG CAO ĐꢃNG NGHꢄ Sꢅ 4

Thanh Hóa , 11/2021

A. MỤC TIÊU BÀI HỌC

1. Kiến thức

- Cảm nhận được tâm trạng buồn tủi, vừa phẫn uất trước duyên

phận éo le và khát vọng sống, khát vọng hạnh phúc ở Hồ Xuân

Hương.

- Khả năng Việt hóa thơ Đường: Dùng từ ngữ độc đáo, sắc nhọn;

miêu tả sinh động; đưa ngôn ngữ đời thường vào thơ ca.

2. Kỹ năng

- Đọc – hiểu bài thơ trữ tình theo đặc trưng thể loại.

- Phân tích bình giảng bài thơ.

- Rèn luyện kỹ năng đọc diễn cảm và phân tích tâm trạng nhân

vật trữ tình.

3.Thái độ:- Trân trọng, cảm thông với thân phận và khát vọng

của người phụ nữ trong xã hội xưa.

II. TIỂU DẪN

1. Tác giả

a.Cuộc đời và con người

Hã y nêu

- Hồ Xuâ n Hương sống vào cuối thế

kỷ XVIII đều XIX.

những nét

chí nh về

cuộc đời, con

người, sự

nghiệp của

nữ sĩ Hồ

Xuâ n

- Quê ở làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh

Lưu, tỉnh Nghệ An. Sống ở kinh thành

Thăng Long (Hà nội)

- Cha là Hồ Phi Diễm từng đỗ tú tài.

- Cuộc đời, tì nh duyên của Hồ Xuâ n

Hương?

Hương nhiều é o le, ngang trá i. (Tài

liệu → yêu học trò của cha →không

thành →2 lần

b. Sá ng tá c

- Sáng tác bằng chữ Hán và chữ Nôm: Lưu

Hương ký gồm 24 bài chữ Hán. 40 bài thơ Nôm

Em hãy cho

biết những

sáng tác và

cảm hứng

chủ đạo

- Là hiện tượng độc đáo trong văn học Việt

nam: Nhà thơ phụ nữ viết về phụ nữ, trào

phúng, trữ tình, đậm đà chất văn học dân gian.

Bà chúa thơ Nôm.

trong thơ

HXH?

c. Nội dung, cảm hứng: Tiếng nói thương cảm

với người phụ nữ, là sự khẳng định, đề cao vẻ

đẹp và khát vọng của họ.

TỰ TÌNH II

Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn,

Trơ cái hồng nhan với nước non.

Chén rượu hương đưa, say lại tỉnh

Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn

Xiên ngang mặt đất rêu từng đám

Đâm toạc chân mây đá mấy hòn

Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại

Mảnh tình san sẻ tí con con.

* Xuất xứ, thể thơ, bó cục

Em hã y cho

biết xuất xứ,

thể thơ và bó

cục của bài

thơ?

- Xuất xứ: Trong chùm thơ Tự tì nh (gồm 3 bài)

- Thể Thơ: Thất ngô n bá t cú Đường luật

- Bó cục: 4 phần: Đề - Thực – Luận – Kết.

II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

a. Hai câu đề

Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn

Trơ cái hồng nhan với nước non

. Hoàn cảnh tự tì nh

Em hãy cho

biết hoàn

cảnh tự

- Thời gian: Đêm khuya

- Khô ng gian: Vắng lặng, tĩnh mịch

tình?

- Â m thanh: “văng vẳng trống canh dồn”→

Lấy động tả tĩnh → Cảm nhận bước đi của

thời gian → ý thức về tuổi trẻ, tì nh yêu, hạnh

phúc→ ảnh hưởng tâ m lý.

=> Gợi lên sự cô đơn, trống vắng rối bời

trong tâ m trạng nhâ n vật trữ tì nh.

. Nhâ n vật trữ tì nh xuất hiện

- Nhâ n vật trữ tì nh xuất hiện: Trong sự lẻ loi, đơn

độc, tủi hổ, bẻ bàng trước cuộc đời rộng lớn.

+ Động từ “trơ” đặt ở đầu câ u: gợi sự trơ trọi, lẻ

loi, đơn độc và hàm chứa sự vô duyên. Trơ cũng

có nghĩa có nghĩa là sự tủi hổ, bẽ bàng.

Nhân vật

trữ tình

xuất hiện

như thế

nào trong

câu đê?

+ “Cá i” + “hồng nhan” -> sự rẻ rúng, mỉa mai.

+ Hồng nhan (Chỉ người con gá i trẻ đẹp, bạc

phận) >< nước non (Sự mênh mô ng, rộng lớn của

cuộc đời)→ Tương phản: con người đơn độc, nhỏ

bé >< cuộc đời.

Em hãy chỉ

ra biện pháp

nghệ thuật

được sử

dụng trong 2

câu đề?

-

Nghệ thuật đảo ngữ, đối và nhịp thơ 1/3/3: đã

làm tô đậm thêm cá i cô đơn, bẽ bang, buồn tủi

của phận hồng nhan đến trơ lì giữa cuộc đời

=> Hai câu đề là sự cô đơn, lẻ loi. Tâm trạng rối bời, bẽ bàng, buồn tủi, rẻ rúng cay

đắng của nhân vật trữ tình.

b. Hai câu thực

Chén rượu hương đưa say lại tỉnh

Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn

Giá trị biểu

cảm của

từ Say –

tỉnh? Tìm

mối tương

quan giữa

trăng và

- Chén rượu - say lại tỉnh: → Gợi lên cái vòng

quẩn quanh, bế tắc→ Càng say lại càng tĩnh,

càng thấm thía cái nỗi đau thân phận

- Vầng trăng - bóng xế - khuyết chưa tròn

+ Tả cảnh ngụ tình

+ Hình ảnh ẩn dụ: Chỉ tuổi xuân sắp trôi qua,

cuộc đời sắp sửa xế bóng → tình yêu vẫn dang

dở chưa bao giờ được hưởng hạnh phúc trọn

vẹn của nhân vật trữ tình.

người?

Nghệ thuật

được sử

dụng trong

hai câu thực?

- Nghệ thuật: đối, ẩn dụ →làm rõ thêm thâ n

phận người đàn bà dang dở.

=>2 câu thơ thực cho ta thấy nỗi xót xa, buồn đau duyên phận hẩm hiu của

Hồ của Xuân Hương -> bi kịch tình duyên của nhân vật trữ tình.

c. Hai câu luận:

Xiên ngang mặt đất rêu từng đám

Đâm toạc châ n mâ y đá mấy hòn

- Hình ảnh thiên nhiên như gợi tả mang nỗi niềm,

thái độ, tính cách nhân vật trữ tình

+ Động từ mạnh: Xiên ngang, đâm toạc -> gợi sự

ngang ngạnh, bướng bỉnh, phẫn uất, dồn né n đến

cao độ chuẩn bị cho hành động cô ng phá để trỗi dạy.

+ Rêu vốn nhỏ bé , mềm yếu nay trở nên gai

cứng sắc nhon, xiên ngang mặt đất để trồi lên

Hình tượng

thiên nhiên

trong hai

câu luận

góp phần

diễn tả tâm

trạng và

thái độ của

nhân vật

trữ tình

+ Đá vốn vật vô tri vô giá c cũng trở nên nhọn

hoắt như chô ng như má c đâm toạc cả châ n mâ y để

vươn lên

trước số

→ Những sự vật vốn tĩnh lặng bổng trở nên sống

động cựa quậy từ bên trong, căng tràn sức sống.

phận?

→ Cá tí nh Hồ Xuâ n Hương: Mạnh mẽ, quyết liệt, tì m

mọi cá ch vượt lên số phận.

- Sử dụng phé p nghệ thuật đảo đối:

+ Đảo ngữ: xiên ngang – rêu

Đâm toạc - Đá

Tác giả sử

dụng biện

pháp nghệ

nào? Tá c

dụng?

+ Đối trong câu:

Xiên ngang >< Rêu từng đám

Đâm toạc >< đá chân mây

+ Đối 2 câ u:

Xiên ngang >< Đâm toạc

Mặt đất >< châ n mâ y

Mây từng đám >< đá mấy hoàn

→ Làm cho hình ảnh thơ mạnh mẽ, táo bạo và tràn đầy

sức sống giống như tính cách của nhân vật trữ tình.

=> 2 câu thơ luận thể hiện cái tâm trạng, phẫn uất, thái độ phản kháng dữ dội

quyết liệt của nhân vật trữ tình với cuộc đời, số phận và xã hội. Đồng thời

khẳng định cá tính mạnh mẽ và luôn khát khao hành động để giải thoát thực tại

đau khổ, vượt lên số phận của Hồ Xuân Hương.

d. Hai câu kết

Ngá n nỗi xuân đi xuân lại lại

Mảnh tì nh san sẻ tí con con

- Từ “ xuân”: Là mùa xuâ n → là tuổi xuâ n

- Từ “Lại”: được lặp đi lặp lại 2 lần: “Lại” thứ nhất thêm

1 lần nữa, từ “lại” thứ 2 là sự trở lại tuần hoàn.

→Nhâ n vật trữ tì nh nhận ra mùa xuâ n của thiên nhiên,

đất trời qua đi rồi sẽ trở lại. Cò n tuổi xuâ n của con

người qua đi khô ng bao giờ trở lại → Sự trở lại của

mùa xuâ n thiên nhiên đất trời cũng đồng nghĩa với sự

ra đi của tuổi xuâ n con người.

Sắc thái

của hai từ

xuân

trong câu

thơ và

biện pháp

nghệ

thuật?

=> Chí nh vì vậy nhâ n vật trữ tì nh cảm thấy chua chá t,

chá n chường, buồn tủi.

- Câ u thứ 2 ngắt nhịp 2/2/1/2 làm cho câ u thơ như ná t vụ ra → diễn tả cá i nỗi đau, xó t

xa sự é o le trong duyên phận “san sẻ tí con con”, “Kẻ đắp chăn bô ng kẻ lạnh lùng”.

=>Hai câu thơ kết là sự ý thức sâu sắc về nỗi đau thân phận, sự chán chường mệt

mỏi trước duyên phận éo le, không lối thoát của nữ thi sĩ. Đó cũng là nỗi đau chung

của người phụ nữ trong xã hội xưa.

III. TỔNG KẾT

1.Nội dung

- Tiếng nó i đau buồn, phẫn uất của nhà thơ

trước duyên phận bất hạnh và sự gắng gượng

vươn lên đầy bản lĩnh nhưng vẫn rơi vào bi

kịch.

- Khá t vọng tự do, khá t vọng sống, khá t vọng

tì nh yêu và hạnh phúc chá y bỏng của nữ sĩ,

của người phụ nữ tài hoa, đa truâ n trong xã hội

phong kiến.

2.Nghệ thuật

- Từ ngữ giản dị, đặc sắc

- Hì nh ảnh giàu sức gợi cảm để diễn tả cá c

biểu hiện tinh tế, phong phú của tâ m trạng

IV.Củng cố kiến thức – bài tâp về nhà

1. Củng cố kiến thức (tại lớp)

- Bản lĩnh – cái tôi của Hồ Xuân Hương được thể

hiện như thế nào trong những vần thơ tự tình?

2. Bài tập về nhà

- Về nhà học thuộc lòng bài thơ.

- Soạn bài: Câu cá mùa thu- Nguyễn Khuyến.

Lời tự tình của

Hồ Xuân Hương

Củng cố

Ý thức sâu

sắc về nổi

đau duyên

phận không

lối thoát

Nỗi phẫn uất,

Nỗi cô

đơn, lẻ loi

trống vắng,

bẽ bàng

Nỗi đau

duyên phận.

Bi kịch tình

duyên

phản kháng,khát

vọng sống vượt

lên trên hoàn

cảnh

Bản lĩnh – cái tôi trữ tình Hồ Xuân

Hương

BỘ QUỐC PHÒNG

TRƯỜNG CAO ĐꢀNG NGHỀ SỐ 4

XIN CHÂN THÀNH CꢆM ƠN

Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Bài: Tự tình II (Hồ Xuân Hương) - Lê Thị Hồng