Bài giảng Dẫn luận ngôn ngữ - Chương II: Ngữ âm - Trường Đại học Thương Mại
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI
KHOATIẾNG ANH
----------
DẪN LUẬN NGÔN NGỮ
CHƯƠNG II
NGỮ ÂM
NỘI DUNG
I. Âthanh của NN
II. Cơ sở của ngữ âm
III. Khoa học về ngữ âm
IV. Đơn vị ngữ âm
V. Âm tiết Tiếng Việt
VI. Hệ thống âm vị Tiếng Việt và biến
thể của nó
VII. Các đơn vị siêu đoạn tính
Ba bộ pn cấu thành của một NN là Ngữ âm, từ vựng
và ngữ pháp. Trong kết cấu NN, ngữ âm là võ chất
liệu âm thanh. Từ vựng trực tiếp đánh dấu nghĩa, gọi
tên sự vật, hiện tượng của thực tế. Còn ngữ pháp luôn
luôn gián tiếp, không có tính chất cụ thể. Ba bộ phận
này liên quan chặt chẽ với nhau: ngữ pháp liên hệ với
thực tế thông qua từ vựng, cả hai chỉ lĩnh hội được
thông qua ngữ âm .
Khániệm ngữ âm
- Các nhà khoa học gọi mặt âm thanh của ngôn ngữ là ngữ
âm. Ngm làm nên tính hiện thực của ngôn ngữ.
- Ngữ âm là âm thanh nhưng không phải bất kì âm thanh
nào do con người phát ra cũng được coi là ngữ âm. Những
âm thanh không có giá trị biểu đạt, không phải là phương
tiện biểu đạt của ngôn ngữ như tiếng ho, tiếng nấc, tiếng
ợ,… không được coi là ngữ âm.
- Tóm lại, ngữ âm là cái vỏ vật chất của ngôn ngữ, là hình
thức tồn tại của ngôn ngữ. Nếu coi ngôn ngữ bao hàm hai
mặt: mặt biểu đạt và mặt được biểu đạt, thì cũng có thể coi
ngữ âm là mặt biểu đạt còn từ vựng và ngữ pháp là mặt
được biểu đạt của ngôn ngữ.
I. Âm thanh của NN
1. Âm th là chất liệu tất yếu của NN: Con người
dùng bộ máy phát âm làm công cụ cho NN hoạt động.
Để giao tiếp con người phát ra chuỗi âm thanh khác
nhau tạo thành lời nói. Chính nó là chất liệu tất yếu của
NN. Âm thanh NN có những ưu điểm sau:
- Âm thanh NN có tính phân tiết cao, đó là yếu tố để mã
hoá một khối lượng vô hạn những thông tin .
- Việc giao tiếp bằng ngữ âm không bị cản trở vì thiếu ánh
sáng và vật cản .
- Khi phát âm con người đồng thời kiểm tra âm thanh phát
ra của mình
2. Mối quan hệ giữa âm và nghĩa trong tín hiệu NN
NN là một sự phối hợp giữa âm thanh và nghĩa vì âm
thanh tự nó không tạo nên NN. NN của con người là NN
thành tiếng. Tuy nhiên, hình thức biểu đạt bằng âm
thanh của các từ trong NN không phải là âm thanh đơn
thuần mà nó được kết hợp với một số yếu tố khác đó là
tình huống giao tiếp và biểu đạt nghĩa.
II. Cơ sở của ngữ âm
1.Những ơ sở tự nhiên của ngữ âm
- Độ cao: Về độ cao, âm vô thanh cao hơn âm
hữu thanh
Ví dụ: âm i, u, ư cao hơn ê, ô ,ơ ...
- Độ vang: Các nguyên âm nghe vang hơn các
phụ âm
- Về độ dài: NN có thể phân biệt được những âm
dài, ngắn khác nhau .
Ví dụ: a ngắn hơn ă
An ngắn hơn Ăn
II. Cơ sở của ngữ âm
2. Cơ sở sinh lý của ngữ âm: Cơ quan hô hấp, bộ máy
phát âm ủa người, trung ương thần kinh
- Khi pháâm cơ quan hô hấp gồm hai lá phổi cung cấp
lượng khí cần thiết cho phát âm.
- Bộ máy phát âm gồm thanh hầu, dây thanh, khoang
miệng và khoang mũi đều phối hợp hoạt động để tạo âm
thanh .
- Các bộ phận của khoang miệng và khoang mũi như môi,
răng lợi, ngạc cứng, ngạc mềm, lưỡi con, đầu lưỡi, mặt
lưỡi, gốc lưỡi, nắp họng có ảnh hưởng đến cấu tạo âm.
Khoang miệng và khoang mũi nhờ sự cộng hưởng của
lưỡi và môi có thể thay đổi thể tích, nhờ đó tạo nên
những âm có âm sắc khác nhau .
II. Cơ sở của ngữ âm
3. Những cơ sở xã hội của ngữ âm
- Âm thanh tự không có nghĩa nhưng nó chỉ trở thành tín hiệu NN
khi được tổ chức lại và dùng để biểu đạt tư tưởng. Âm thanh
của NN được tổ chức lại trên cơ sở chức năng khu biệt.
Ví dụ: Âm / t / tự thân nó không mang nghĩa nhưng có giá trị khu
biệt giữa hai từ “ ta” và “đa”
- Khả năng khu biệt này của NN được quy ước trong cộng đồng
người cùng sử dụng và được hình thành trong lịch sử. Chẳng
hạn, trong tiếng Việt, thanh điệu cũng là yếu tố nhận diện từ .
- Mặt xã hội của ngữ âm còn thể hiện ở chỗ nó cho phép hệ thống
ngữ âm có thể có những biến hoá trong quá trình phát triển lịch
sử .
Ví dụ: Phụ âm ghép bl trong blời (trời) của tiếng Việt cổ đã biến mất
III . Khoa học về ngữ âm
1. Âm vị học nghiên cứu mặt xã hội của ngữ âm, tức
nghiêcứu đặc điểm sử dụng hay chức năng ngữ âm
tronừng NN. Âm vị học và ngữ âm học không loại
trừ nhau mà bổ sung cho nhau.
Các chi nhánh của ngữ âm học gồm ngữ âm học đại
cương - Ngữ âm học miêu tả - Ngữ âm học lịch sử -
Ngữ âm học thực nghiệm .
2. Kí hiệu ghi âm. Kí hiệu ngữ âm được đặt ra có lý do
của nó. Một vài kí hiệu ngữ âm của tiếng Việt có
những nét khu biệt so vơi hệ thống ngữ âm quốc tế .
Ví dụ: Chữ
c [k]
ch [ c]
th [t’]
IV. Đơn vị ngữ âm
- Lời nói là một chuỗi âm thanh có thể chia cắt theo những
khúc đolớn nhất đến nhỏ dần và nhỏ nhất. Mỗi khúc
đoạn là một loại đơn vị ngữ âm. Các đơn vị ngữ âm có thể
là:
- Ngữ âm – âm đoạn tính (những đơn vị có thể phân đoạn
độc lập): âm cú, âm tự, âm tiết, âm tố.
- Ngữ âm – siêu âm đoạn tính (những đơn vị không thể
phân đoạn độc lập, phải gắn với một đơn vị đoạn tính nào
đó): ngữ điệu, trọng âm, thanh điệu (ngữ điệu gắn với âm
cú, trọng âm gắn với âm tự, thanh điệu gắn với âm tiết).
IV. Đơn vị ngữ âm
1.Các đơn vị ạn tính
a. Âm tiết
- Âm tiết là đơn vị phát âm nhỏ nhất trong lời nói. Âm
tiết có tính chất trọn vẹn, được phát một hơi, nghe thành
một tiếng
- Với các ngôn ngữ đơn lập như tiếng Việt, tiếng Trung,
tiếng Thái… thì xác định số lượng và ranh giới âm tiết
trong một phát ngôn là việc làm không khó, nếu không
nói là quá dễ dàng. Trẻ em Việt Nam chỉ cần biết đếm là
có thể tính ngay được một câu nói được phát ra gồm có
bao nhiêu tiếng (tức bao nhiêu âm tiết). Với các ngôn
ngữ hòa kết như tiếng Nga, tiếng Anh thì việc xác định
ranh giới âm tiết trong một số trường hợp có khó khăn
hơn.
- Phân lom tiết:
Người ta dựa vào cách kết thúc âm tiết để phân loại âm
tiết thành:
- Âm tiết mở: kết thúc bằng nguyên âm: hoa, lá, trời,
mây…
- Âm tiết khép: kết thúc bằng phụ âm: bánh, cốc, đứng,
nằm…
b. Âm tố: Âm tố là đơn vị ngữ âm nhỏ nhất, không thể
phân chia được nữa. Khi phát âm một tiếng như ta,
thính giác chúng ta có thể nhận thấy có hai đơn vị ngữ
âm nhất, đó là t và a. Mỗi đơn vị như thế được gọi
là một âm tố.
Ví dụ: [ a] [u] [e]
Âm tố có hai loại chính: nguyên âm và phụ âm .
+) Đặc trưng chung của nguyên âm:
- Về bản chất âm học: Nguyên âm do thanh cấu tạo.
- Về mặt cấu âm: để cấu tạo nguyên âm, luồng hơi ra
tự do.
- Luồng hơi cần cho sự phát âm các nguyên âm yếu.
- Khi cấu âm các nguyên âm, bộ máy phát âm căng
thẳng toàn thể để tạo ra một âm sắc nhất định.
+) Phân loại nguyên âm
- Theo vị trí của lưỡi: nguyên âm hàng trước (lưỡi trước) và
nguyên âm hàng sau (lưỡi sau).
Ví du:
- Nguyên âm trước: “i”, “ê”, “e”
- Nguyên âm sau: “u”, “ư”, “ô”, “ơ”, “o”
- Theo độ há của miệng: lưỡi cao hay thấp hay miệng mở
hay khép
Ví dụ:
- Nguyên âm thấp (nguyên âm mở): “a”
- Nguyên âm thấp vừa (nguyên âm mở vừa): “e”, “o”
- Nguyên âm cao vừa (nguyên âm khép vừa): “ê”, “ô”
- Nguyên âm cao (nguyên âm khép): “i”, “u”, “ư”
- Theo hìáng của môi: nguyên âm tròn môi và nguyên
âm không tròn môi.
Ví dụ:
- Nguyên âm tròn: “u”, “o”, “ô”
- Nguyên âm dẹt: “i”, “ê”, “e”, “ư”, “ơ”
+) Đặc trưng chung của phụ âm:
- Về bản chất âm học: Phụ âm do tiếng động tạo nên.
- Về mặt cấu m: phụ âm được tạo nên do sự cản trở không khí
(vốn cần thiết để gây nên tiếng động)
- Luồng hơi cần cho sự phát âm các phụ âm bao giờ cũng
mạnh (dù chỉ là tương đối)
- Khi cấu âm các phụ âm, bộ máy phát âm chỉ căng thẳng
cục bộ, tức là chỉ gây nên sự trở ngại cho luồng không khí
đi ra hoặc đi vào
+) Phân loại phụ âm:
c. Âm vị: Âm vị là tổng thể các đặc trưng khu biệt, là đơn
vị đoạn tính nhỏ nhất có chức năng khu biệt nghĩa .
Ví dụ: / dt / / b / là 3 âm vị có đặc trưng khác nhau, /b/ là
phụ âm hai môi, /t/ là phụ âm vô thanh, /d / là phụ âm
xát trong “ ba” “ ta” “ da”
d. Âm vị và âm tố
Âm vị và âm tố là 2 loại đơn vị liên quan với nhau nhưng
không giống nhau. Âm vị là đơn vị trừu tượng thuộc
bình diện NN, đã được khái quát hoá từ những âm tố
cụ thể trong lời nói hằng ngày. Âm tố là đơn vị cụ thể
thuộc bình diện lời nói .
IV. Đơn vị ngữ âm
2. Các đơn vị siêu đoạn tính
2.1 Thanh đ
Những biến đổi về độ cao của âm tiết tạo nên những từ
khác nhau, gọi là thanh.
+ Xét về âm điệu: Thanh bằng và thanh trắc (gãy và không
gãy)
Thanh bằng: ngang (1), huyền (2)
Thanh trắc gãy: ngã (3), hỏi (4)
Thanh trắc không gãy: sắc (5), nặng (6)
+ Xét về âm vực: Thanh cao và thanh thấp
Thanh cao: ngang, ngã, sắc
Thanh thấp: huyền, hỏi, nặng
2.2 Trọng âm
- Trọng âm là hiện tượng nhấn mạnh vào một yếu tố nào
đó trong ngữ lưu.
- Các cáchể hiện trọng âm:
+ Nhấn mạnh: trọng âm lực hay trọng âm cường độ.
+ Kéo dài: trọng âm lượng.
+ Tăng hoặc giảm độ cao: trọng âm nhạc tính.
2.3 Ngữ điệu
- Ngữ điệu là âm điệu của toàn bộ câu nói do người nói
phát âm lúc mạnh lúc yếu, lúc nhanh lúc chậm, có khi
liên tục, có khi ngắt quãng, lúc lên giọng lúc hạ giọng…
Tải về để xem bản đầy đủ
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Dẫn luận ngôn ngữ - Chương II: Ngữ âm - Trường Đại học Thương Mại", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- bai_giang_dan_luan_ngon_ngu_chuong_ii_ngu_am_truong_dai_hoc.pdf