Cách mạng công nghiệp 4.0 và vai trò của Internet kết nối vạn vật (Iot) trong triển vọng ứng dụng vào hoạt động của các thư viện ở Việt Nam
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 VÀ VAI TRÒ CỦA INTERNET KẾT NỐI VẠN VẬT (IOT)
TRONG TRIỂN VỌNG ỨNG DỤNG VÀO HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC THƯ VIỆN Ở VIỆT NAM
Trương Minh Hòa
Trường Chính sách công và Quản lý, Đại học Fulbright Việt Nam (FUV)
Tóm tắt: Điểm lại quá trình định hình và phát triển của các cuộc cách mạng công nghiệp trong
lịch sử, đặc biệt cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư (CMCN 4.0), diễn ra trên thế giới, trong đó
nhấn mạnh vai trò quan trọng của Internet kết nối vạn vật (IoT) trong lĩnh vực thư viện. Thông qua
đó, đưa ra một số triển vọng trong việc ứng dụng IoT vào hoạt động của các thư viện ở Việt Nam.
Từ khóa: Cách mạng công nghiệp; Internet; IoT; thư viện.
Industry 4.0 and the role of Internet of Things (IoT)
Abstract: The article provides overview on the establishment and development of industrial
revolutions in the world, especially Industrial Revolution 4.0 (Industry 4.0). It then analyzes the
important role of Internet of Things (IoT) and the prospect of IoT application in library activities in
Vietnam.
Keywords: Industrial Revolution; Internet; IoT; library.
1. Giới thiệu
Kỳ, châu Âu và một phần châu Á mà ngay
cả các nước đang phát triển như Việt Nam.
Theo Schwab (2015), tốc độ đột phá của
CMCN 4.0 hiện nay là không có tiền lệ lịch
sử; đang tiến triển theo một hàm số mũ
chứ không phải tốc độ tuyến tính; phá vỡ
hầu hết ngành công nghiệp ở mọi quốc gia;
và báo trước sự chuyển đổi của toàn bộ hệ
thống sản xuất, quản lý và quản trị. CMCN
4.0 đã, đang và sẽ diễn ra trên ba lĩnh vực
chính là: Công nghệ sinh học, Kỹ thuật số
và Vật lý. Trong đó, những yếu tố cốt lõi
của lĩnh vực Kỹ thuật số chính là Internet
kết nối vạn vật (Internet of Things - IoT),
Trí tuệ nhân tạo (Antificial Intelligence - AI),
Trong vài năm trở lại đây, thuật ngữ Cách
mạng Công nghiệp 4.0 (gọi tắt là CMCN
4.0) đang trở thành từ khóa phổ biến trong
các biểu thức tìm tin và là chủ đề thời sự
cho những thảo luận cả về chuyên môn
lẫn đại chúng, đặc biệt là từ sau Diễn đàn
Kinh tế Thế giới (WEF) được tổ chức tại
Davos-Klosters (Thụy Sĩ) với chủ đề “Cuộc
CMCN lần thứ 4”. Tìm kiếm trên Google
cho thấy, thuật ngữ này có tới hơn 81 triệu
kết quả đối với tiếng Việt và hơn 144 triệu
đối với tiếng Anh1, điều này đã chứng tỏ
mức độ quan tâm đáng kể của người dân
không chỉ ở các nước phát triển như Hoa
1
Kết quả tìm trên Google vào ngày 15/6/2017 khi gõ cụm từ “CN 4.0” và “4.0 industry”.
27
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
và Dữ liệu lớn (Big Data). Khái niệm IoT
từ khi được Kevin Ashton đưa ra lần đầu
tiên vào năm 1999, gắn liền với công
nghệ Nhận dạng tần số vô tuyến (Radio
Frequency Identification- gọi tắt là RFID)
[Ashton, 2009] đã được ứng dụng rộng
rãi trong một số lĩnh vực từ sản xuất, giao
thông, logistic, chăm sóc sức khỏe,... đến
lĩnh vực thư viện. Hiện nay, IoT đang mở ra
những tiềm năng to lớn để ứng dụng vào
các hoạt động của thư viện, nó đã trở thành
một trong những chủ đề ưa thích đối với
cộng đồng những người làm nghề thư viện
[ALA, 2017]. IoT còn mang lại ý nghĩa cho
những người làm thư viện muốn học tập
công nghệ mới này, đợi đến khi công nghệ
được chấp nhận rộng rãi, được áp dụng và
sẵn sàng để triển khai tốt hơn trong các thư
viện [Pujar, 2015, tr. 190]. Bài nghiên cứu
điểm lại quá trình định hình của các cuộc
cách mạng công nghiệp trong lịch sử, đặc
biệt cuộc CMCN 4.0 đã làm thay đổi toàn
diện xã hội con người; tập trung phân tích
vai trò của IoT; và triển vọng của việc ứng
dụng vào các hoạt động của thư viện Việt
Nam.
và kết cấu xã hội” [Cục TT KH&CN QG,
2017, tr. 2]. Những thập niên đầu thế kỷ 21,
nhân loại đang đứng trước cơ hội của một
cuộc CMCN mà về cơ bản, quy mô, phạm
vi và sự phức tạp của nó sẽ thay đổi cách
thức chúng ta sống, làm việc và liên hệ với
nhau. Sự chuyển đổi đó sẽ không giống với
bất kỳ sự chuyển đổi nào mà nhân loại đã
từng trải qua [Schwab, 2015].
Cách mạng Công nghiệp lần thứ
Nhất (CMCN 1.0)
Cuộc CMCN 1.0 kéo dài từ cuối thế kỷ
18 đến nửa đầu thế kỷ 19 đã châm ngòi
cho sự bùng nổ của nền công nghiệp lan
rộng từ Anh đến châu Âu và Hoa Kỳ, mở
ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử nhân
loại - kỷ nguyên sản xuất cơ khí. CMCN
1.0 đánh dấu bằng việc sử dụng nước và
năng lượng hơi nước để cơ giới hóa sản
xuất. Phát minh ra động cơ máy hơi nước
và sau đó là động cơ đốt trong chạy bằng
than đá, xây dựng các tuyến đường sắt để
mở rộng giao thương. Đây là giai đoạn quá
độ từ nền sản xuất nông nghiệp sang nền
sản xuất cơ khí dựa trên cơ sở khoa học
[Đăng Khoa, 2017].
2. Quá trình định hình các cuộc Cách
mạng Công nghiệp trong lịch sử và khái
niệm Internet kết nối vạn vật (Internet of
Things - IoT)
Cách mạng Công nghiệp lần thứ
Hai (CMCN 2.0)
Cuộc CMCN 2.0 diễn ra từ nửa sau thế
kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20 khi có sự phát
triển của ngành điện, vận tải, hóa học, sản
xuất thép, và đặc biệt là sản xuất và tiêu
dùng hàng loạt, được tích lũy qua quá trình
phát triển 100 năm của các lực lượng sản
xuất dựa trên cơ sở của nền sản xuất đại
cơ khí và sự phát triển của KHKT [Cục TT
KH&CN QG, 2017, tr. 2]. Máy phát điện,
đèn điện và động cơ điện ra đời giúp con
người chuyển sang nền sản xuất dựa trên
sự kết hợp giữa điện và cơ khí để tự động
hóa sản xuất cục bộ (tự động hóa một
2.1. Các cuộc Cách mạng Công
nghiệp (CMCN)
Nói đến CMCN là nói đến “sự thay đổi
mang tính đột biến và triệt để” mà nó mang
lại trong các lĩnh vực kinh tế-xã hội, văn
hóa và khoa học kỹ thuật. Quá trình định
hình mỗi cuộc cách mạng trong từng giai
đoạn đã phản ánh những đặc trưng căn bản
trong sự thay đổi về bản chất của phương
thức sản xuất và tư liệu sản xuất, từ đó làm
“thay đổi sâu sắc trong hệ thống kinh tế
28
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
phần), biến khoa học thành một ngành lao
động đặc biệt, tạo tiền đề cho sự ra đời
của dây chuyền lắp ráp và sản xuất công
nghiệp hàng loạt [Cục TT KH&CN QG,
2017, tr. 2].
Thuật ngữ “công nghiệp 4.0” (tiếng Đức
là Industrie 4.0) bắt nguồn từ một dự án
Chiến lược Công nghệ cao (the High-Tech
Strategy) của chính phủ Đức để khuyến
khích thúc đẩy tin học hóa sản xuất và lần
đầu được sử dụng tại Hội chợ Hannover2.
Theo Schwab (2015), CMCN 4.0 là một
thuật ngữ bao gồm một loạt các công nghệ
tự động hóa hiện đại, trao đổi dữ liệu và
chế tạo. CMCN 4.0 được định nghĩa là
“một cụm thuật ngữ cho các công nghệ và
khái niệm của tổ chức trong chuỗi giá trị” đi
cùng với hệ thống vật lý trong không gian
ảo, Internet kết nối vạn vật (IoT) và Internet
của các dịch vụ (IoS) [Cục TT KH&CN QG,
2017, tr. 6]. CMCN 4.0 sẽ diễn ra trong
3 lĩnh vực chính là: Công nghệ sinh học,
Kỹ thuật số và Vật lý. Chúng dung hợp
và tương tác với nhau làm mờ đi ranh giới
giữa 3 lĩnh vực này. Bản chất của CMCN
4.0 là dựa trên sự kết hợp giữa nền tảng
công nghệ thực (máy móc) với công nghệ
ảo (mạng Internet) để tối ưu hóa quy trình
và phương thức sản xuất trong các “nhà
máy thông minh” hay “nhà máy số” [Cục
TT KH&CN QG, 2017, tr. 6]. Khác biệt lớn
nhất của CMCN 4.0 so với 3 cuộc CMCN
trước đó là ở: 1) Tốc độ (tiến triển với một
tốc độ theo cấp lũy thừa, chứ không phải là
tốc độ tuyến tính), 2) Phạm vi và chiều sâu
(CMCN 4.0 dựa trên CMCN 3.0 và kết hợp
nhiều công nghệ dẫn đến những thay đổi
chưa có tiền lệ trong mô hình kinh tế, kinh
doanh, xã hội và cá nhân), và 3) Tác động
hệ thống (CMCN 4.0 bao gồm sự chuyển
đổi của toàn bộ hệ thống, trên khắp (và
giữa) các quốc gia, các công ty, các ngành
công nghiệp và toàn thể xã hội [Schwab,
2016, tr. 8-9].
Cách mạng Công nghiệp lần thứ Ba
(CMCN 3.0)
Cuộc CMCN 3.0 xuất hiện từ những
thập niên 60 của thế kỷ 20, với sự ra đời
và lan tỏa mạnh mẽ của công nghệ thông
tin (CNTT), kết hợp điện tử và CNTT để tự
động hóa sản xuất. CMCN 3.0 còn được
gọi là CM máy tính hay CM số, sử dụng
các chất bán dẫn, siêu máy tính, máy tính
cá nhân và mạng Internet [Cục TT KH&CN
QG, 2017, tr. 3]. Điểm khác biệt chính của
CMCN 3.0 so với hai cuộc CMCN trước đó
là việc sử dụng KH&CN hiện đại để thay
thế chức năng lao động trí óc và chân tay
của con người bằng máy móc tự động hóa
trong quá trình sản xuất nhất định. Với
việc phát minh ra năng lượng hạt nhân và
năng lượng nhiệt hạch làm cho lực lượng
sản xuất thay đổi theo hai hướng chủ yếu:
1) Về chức năng, vị trí của con người trong
sản xuất, dịch chuyển từ nền tảng điện-
cơ khí sang cơ-điện tử và cơ-vi điện tử,
2) Sản xuất dựa trên các ngành có hàm
lượng công nghệ cao như: công nghệ nano,
công nghệ vật liệu, công nghệ sinh học,
công nghệ vũ trụ,... có tính bền vững và
thân thiện với môi trường [Cục TT KH&CN
QG, 2017, tr. 3].
Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư
(CMCN 4.0)
Cuộc CMCN 4.0 định hình vào những
năm đầu thế kỷ 21, dựa trên nền tảng và
những tiến bộ công nghệ của CMCN 3.0.
2
Hội chợ hàng đầu thế giới về công nghệ và công nghiệp, là sự kiện lớn nhất và quan trọng nhất của ngành, được tổ chức thường niên bởi
công ty Deutsche Messe AG (CHLB Đức).
29
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Hình 1. Internet of Things (IoT)
Nguồn: Khương Nha - Duy Tín, 2017 [10].
2.2. Khái niệm Internet kết nối vạn
vật- IoT
nhau thông qua mạng Internet để tương tác
với con người, và người ta gọi đó là Internet
kết nối vạn vật - Internet of Things (IoT).
Theo Panetta (2017), tương lai của các ứng
dụng trên nền tảng IoT thật sự chỉ mới bắt
đầu. Trong 5-10 năm tới, IoT sẽ chạm đến
đỉnh của ngưỡng triển vọng ứng dụng nền
tảng này vào thực tế (Hình 2).
Ngày nay, Internet đóng một vai trò cực
kỳ quan trọng và gần như không thể thiếu
trong mọi lĩnh vực của cuộc sống con người,
đặc biệt là trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0
đang diễn ra trên khắp toàn cầu. Mức độ
ứng dụng và phạm vi kết nối đến tất cả các
vật thể với mạng Internet ngày càng sâu
rộng, giúp tiết kiệm chi phí và thời gian
trong hầu hết các lĩnh vực, như: logistics,
bảo hiểm, chăm sóc sức khỏe, ngân hàng,
nông nghiệp, khách sạn,... và trong cả lĩnh
vực thư viện thông qua các ứng dụng trên
điện thoại thông minh (smartphone). Theo
Hiệp hội Thư viện Hoa Kỳ [ALA, 2017],
dự báo đến năm 2025 sẽ có khoảng từ 25
tỷ đến 50 tỷ thiết bị khác nhau kết nối với
Internet, như: điện thoại di động, đồng hồ
thông minh, máy tính bảng, sách báo, xe
hơi, máy giặt, máy lạnh, đèn, giày dép,
quần áo,... được gắn các thiết bị nhận dạng,
các cảm biến (sensors), có thể giao tiếp với
Hiện tại, việc đưa ra một định nghĩa thống
nhất về IoT là một thách thức, một mặt là do
sự mới mẻ của lĩnh vực này, mặt khác, có
quá nhiều các dịch vụ và ứng dụng khác
nhau về IoT mà các kỹ sư công nghệ có thể
dự báo được [Hahn, 2017, tr. 5].
Theo Từ điển Công nghệ mở Techopedia
(2017): “IoT là một khái niệm về máy tính
mô tả ý tưởng về các vật thể vật lý hàng
ngày được kết nối với mạng Internet và có
thể nhận dạng được chính nó với các thiết
bị khác. Thuật ngữ này được đồng nhất với
công nghệ RFID như một cách truyền tin,
bao gồm công nghệ cảm biến, công nghệ
không dây và mã QR khác”.
30
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Hình 2. Chu kỳ tăng trưởng của các công nghệ mới nổi, 2017
Nguồn: Gartner (05/2018)
Hype-Cycle-for-2017_Infographic_R6A.jpg.
Từ điển Oxford (2017) cho rằng: “IoT
là sự kết nối của các thiết bị máy tính với
các vật thể hàng ngày cho phép chúng gởi
và nhận dữ liệu với nhau thông qua mạng
Internet”.
Theo trang TechTarget3 (2017): “IoT là
một hệ thống các thiết bị máy tính tương
quan với nhau, máy móc cơ khí và kỹ thuật
số, các vật thể, động vật hay con người
được cung cấp các nhận dạng duy nhất
và khả năng truyền dữ liệu thông qua một
mạng lưới kết nối mà không cần sự tương
tác giữa con người - con người hay con
người - máy tính”.
mạng Internet có thể thu thập và trao đổi dữ
liệu bằng cách gắn các cảm biến” [Meola,
2016]. Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
(2017) đã viết: “IoT là sự liên kết các thiết
bị vật lý, các phương tiện (còn được gọi là
“thiết bị kết nối” và “thiết bị thông minh”),
các công trình kiến trúc, và các vật khác
gắn với điện tử, phần mềm, cảm biến, thiết
bị điều tiết (actuator), và kết nối mạng cho
phép các vật thể này thu thập và trao đổi
dữ liệu”.
Có thể thấy rằng, các định nghĩa về IoT
dù có những sự khác biệt nhất định nhưng
cùng khái quát được 03 nội dung cốt lõi,
đó là 1) một vật thể thông thường được
gắn với 2) một thiết bị nhận dạng để 3)
Theo Business Insider: “IoT là một
mạng lưới các vật thể được kết nối với
3
Mạng giao lộ trực tuyến uy tín hàng đầu thế giới của những người mua sắm công nghệ, mục tiêu hướng đến nội dung và các nhà cung
cấp công nghệ trên khắp toàn cầu.
31
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
a. Dịch vụ định vị, truy cập vào thư viện
và các dịch vụ thư viện
truyền và nhận dữ liệu thông qua kết nối
mạng Internet. Trong bài viết này, vai trò
và ứng dụng của IoT vào các hoạt động
của thư viện cũng sẽ đề cập dựa trên các
nội dung đó.
3. Vai trò của Internet of Things (IoT)
và triển vọng ứng dụng vào hoạt động
của các thư viện ở Việt Nam
IoT cho phép người sử dụng, thông
qua các ứng dụng di động chạy trên
smartphone, kết nối với hệ thống định
vị toàn cầu (Global Positioning System
- GPS) để lấy và phân tích dữ liệu, từ đó
cung cấp chính xác vị trí của các tòa nhà
thư viện gần nhất mà người đọc có thể tiếp
cận đến nhanh nhất [Hahn, 2017, tr. 8].
Các thư viện cũng có thể tạo ra một “thẻ
thư viện ảo” cho phép người đọc sử dụng
thư viện, truy cập vào các dịch vụ và tài
nguyên có sẵn tại đây. Ứng dụng này sẽ
cung cấp một bản đồ hướng dẫn xác định
vị trí của các tài nguyên đó hoặc tự điều
hướng tới một dịch vụ khác được cung cấp
bởi một bên thứ ba. Đó có thể là các nhà
cung cấp các ấn phẩm sách, báo, tạp chí,
phim ảnh, thiết bị điện tử,… mà người đọc
đang tìm kiếm hoặc muốn sử dụng. Nó còn
cung cấp cho họ thông tin chi tiết về các
sản phẩm này, giúp họ đưa ra các quyết
định thay thế có nên tiếp tục mượn hoặc
mua hay không. Người đọc tại nhà, hoặc tại
nơi làm việc cũng có thể lựa chọn các danh
mục tài liệu mà mình quan tâm và gửi yêu
cầu đặt chỗ trước tới thư viện. Sau đó, khi
người đọc vào thư viện để tìm kiếm thì ứng
dụng trên điện thoại sẽ kết nối với các kệ
sách số thông minh (smart digital shelves)
để báo cho họ biết chính xác các tài liệu
đó đang được xếp ở đâu trên kệ. Do đó, cả
người dùng và thư viện sẽ tiết kiệm được
thời gian, chi phí và xa hơn là thư viện cải
thiện được dịch vụ để phục vụ tốt hơn cho
người dùng tin [Pujar & Satyanarayana,
2015, tr. 189].
Trong xu hướng CMCN 4.0, vai trò của
IoT đã có mặt ở hầu hết các lĩnh vực quan
trọng trong sản xuất, kinh doanh, vận tải,
khoa học, giải trí và cả cuộc sống hàng
ngày của con người. Nó cũng mở ra một
triển vọng đáng kể cho ngành TV-TT, đặc
biệt là ứng dụng vào hoạt động của các
thư viện. Trên thực tế, các thư viện chính là
không gian lý tưởng để kết hợp và ứng dụng
IoT vào việc quản lý các tài nguyên hữu
hình như: sách, báo, băng đĩa ghi âm - ghi
hình, máy in, máy photocopy, máy scan, kệ
sách, máy tính, trang thiết bị hỗ trợ khác,...
Các thư viện sẽ được hưởng lợi từ các ứng
dụng này để làm tăng thêm giá trị cho các
dịch vụ thư viện, từ đó mang lại những trải
nghiệm mới cho người sử dụng. Hiện nay,
việc sở hữu smartphone được cài đặt các
ứng dụng di động (mobi-apps) đã trở nên
phổ biến hơn đối với bạn đọc. Thông qua
IoT, người dùng tin có thể tìm kiếm tài liệu,
lựa chọn các dịch vụ mượn - trả, gia hạn
tài liệu, hay truy cập vào các tài nguyên số
của thư viện,... Đối với thư viện, vai trò của
IoT trong quản lý có thể giúp tăng hiệu quả
trong các khâu chọn lọc, bổ sung, thanh
lọc vốn tài liệu, lưu trữ - bảo quản tài liệu,
tìm tin - phổ biến thông tin, quản lý chặt
chẽ việc kiểm kê kho và tài sản, đẩy mạnh
lưu hành tài liệu, marketing sản phẩm và
dịch vụ thông tin thư viện, chia sẻ thông
tin/học liệu, đồng thời tạo ra môi trường tiện
ích nhất để khuyến khích họ đến với thư
viện và sử dụng các dịch vụ thư viện nhiều
hơn. Do đó, triển vọng ứng dụng của IoT
vào một số hoạt động của thư viện sẽ góp
phần nâng cao chất lượng dịch vụ của các
thư viện ở Việt Nam trong một số lĩnh vực:
b. Quản lý vốn tài liệu
IoT còn được áp dụng vào hoạt động
quản lý vốn tài liệu bằng cách gắn các thẻ
RFID (RFID tags) vào các tài liệu có trong
thư viện. Các thư viện ở Việt Nam có lẽ đã
trở nên quen thuộc với công nghệ RFID ra
đời cách đây hơn 40 năm. Nó cho phép các
thư viện quản lý, giám sát và lưu thông vốn
32
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
tài liệu từ xa dựa trên dữ liệu được lưu trữ
khi thẻ RFID được gắn vào tài liệu và được
giải mã dựa trên một thiết bị đọc chuyên
dụng. Sự kết hợp giữa công nghệ RFID và
IoT sẽ giúp tối ưu hóa các hoạt động lưu
thông tài liệu, giảm thiểu rủi ro mất mát,
thất lạc trong quá trình kiểm kê tài sản,
thanh lọc - bổ sung và quản lý vốn tài liệu.
Với thẻ thư viện có gắn RFID, người đọc sẽ
được thông báo cho biết một tài liệu nào
đó có bị trễ hạn hay không, trễ bao nhiêu
ngày, với mức phí phạt là bao nhiêu,... mà
không cần đến trực tiếp quầy lưu hành.
Các kệ sách số thông minh cũng có thể
cung cấp một số nội dung cơ bản của các
tài liệu mà bạn đọc đang quan tâm dựa
trên lịch sử tìm kiếm của người đó hoặc
các giao dịch trong phiếu mượn - trả tài
liệu [Pujar & Satyanarayana, 2015, tr. 188].
Bên cạnh đó, khi đăng nhập vào tài khoản
trên Facebook, Twitter hoặc LinkedIn đã
được xác thực, người đọc có thể nhận được
thông báo trên smartphone các tài liệu mà
họ đang tìm kiếm có bao nhiêu cuốn, đã
được mượn hay chưa [Pera, 2014], cũng
như giúp thư viện dễ dàng xác định được
các tài liệu bị xếp nhầm vị trí.
virtual tours). Thư viện sẽ lắp đặt các đèn
báo hiệu (beacons)4 ở một số điểm chính
xung quanh thư viện, khi họ đến từng vị trí
cụ thể, điện thoại của họ sẽ tự động phát ra
các đoạn video, hình ảnh hoặc âm thanh,
cung cấp thêm thông tin để họ biết và tận
dụng tối đa các tiện ích mà khu vực đó mang
lại. IoT cũng làm phong phú thêm các trải
nghiệm thú vị khác khi bạn đọc muốn tiếp
xúc với các bộ sưu tập đặc biệt, bị hạn chế
tiếp cận như: các bản thảo chép tay, tài liệu
cổ độc bản, các tác phẩm, tranh ảnh quý
hiếm,… được trưng bày và bảo quản trong
các hộp kính. Khi bạn đọc đến gần, toàn
bộ nội dung của bộ sưu tập này sẽ hiển thị
trên màn hình smartphone, hoặc máy tính
bảng dưới định dạng số để họ tham khảo
và trải nghiệm [Porter, 2014]. IoT còn được
dùng để tải xuống các thông tin cập nhật
của người sử dụng như trạng thái cảm xúc,
thời gian biểu, nhật ký, các chủ đề quan
tâm,... từ smartphone của họ, dựa vào đó,
thư viện sẽ giới thiệu các khóa đào tạo phù
hợp sau khi tổng hợp và phân tích thông
tin, dữ liệu thu được [Wójcik, 2015, tr. 411].
d. Marketing sản phẩm và dịch vụ thông
tin thư viện trên nền tảng IoT
c. Nâng cao năng lực thông tin
IoT cũng mang lại tiềm năng to lớn trong
việc marketing sản phẩm và dịch vụ thông
tin thư viện đến với người dùng. Thông qua
việc theo dõi và phân tích lịch sử tìm tin,
dựa trên dữ liệu, biểu thức tìm, các từ khóa
trong các máy tìm kiếm, thư viện có thể
thiết lập một danh sách các chủ đề, tài liệu
mà bạn đọc quan tâm để tổ chức tìm, tổng
hợp và cung cấp thông tin, dữ liệu đúng
với nhu cầu của người dùng. Bên cạnh đó,
nếu không có nguồn thông tin, dữ liệu phù
hợp, thư viện có thể tư vấn cho người đọc
chuyển sang chọn lựa các nguồn tài liệu
thay thế khác. IoT còn giúp các thư viện
giới thiệu danh mục tài liệu mới, các dịch
Trong CMCN 4.0, không chỉ người làm
nghề TT-TV mà cả những người dùng tin sẽ
phải đối mặt với xu thế bùng nổ thông tin
và các nguồn dữ liệu lớn (Big Data). Xu thế
này đòi hỏi họ phải có năng lực thông tin
để nắm rõ nhu cầu thông tin của mình, từ
đó vạch ra cách thức tìm kiếm, tổ chức lưu
trữ, đánh giá và sử dụng thông tin một cách
hiệu quả. Việc tìm kiếm thông tin có thể
được thực hiện dựa vào hai hình thức, tìm
trong môi trường vật lý, hoặc tìm trong môi
trường số. Thông qua IoT, các thư viện có
thể hướng dẫn cho người đọc trải nghiệm
các “tour ảo tự hướng dẫn” (self-guided
4
Beacon là thiết bị không dây sử dụng giao thức Bluetooth 4.0 (BLE-Bluetooth Low Energy) để phát các tín hiệu vô tuyến nhỏ xung quanh
nó, cho phép Bluetooth 4.0 kích hoạt các thiết bị khác “giao tiếp” với nó trong phạm vi khoảng từ 7.6 cm lên đến 45 m (Mishra, R. (2014),
changing-nature-of-beacons).
33
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
cùng lúc của nhiều người sử dụng di động
trong một khu vực rộng lớn [Delicato, 2017,
tr. 49]. Nhờ đó, cộng đồng người dùng tin
và các thư viện ở những khu vực địa lý xa
xôi có thể kết nối để cùng nhau đóng góp,
chia sẻ và khai thác thông tin một cách
hiệu quả, giúp giảm chi phí, qua đó thúc
đẩy hợp tác, nâng cao hơn nữa nhận thức
và trách nhiệm của cộng đồng.
vụ phổ biến thông tin có chọn lọc (SDI)
và dịch vụ tìm tin theo yêu cầu, hoặc hợp
tác với các thư viện khác thông qua dịch
vụ mượn liên thư viện (ILL), giới thiệu đến
các nhà cung cấp để tìm phương án hỗ trợ
người dùng tiếp cận tối đa đến các nguồn
tài liệu này. IoT còn có thể tối đa hóa các
quy trình công việc nội bộ của thư viện và
phát triển các mô hình kinh doanh sáng tạo
để đảm bảo thư viện là nơi thật sự lý tưởng,
thu hút người sử dụng và các đối tác. Việc
sử dụng sáng tạo các kỹ thuật marketing
dựa trên IoT để quảng bá thư viện và tổ
chức các sự kiện có thể giúp các thư viện
xây dựng được hình ảnh như là một trung
tâm thông tin hiện đại trong xu hướng mới
[Wójcik, 2015, tr. 411].
f. Quản lý trang thiết bị, cơ sở vật chất
của thư viện
IoT cho phép bạn đọc sở hữu thiết bị di
động (bao gồm cả smartphone) khả năng
tương tác với thư viện và sử dụng các trang
thiết bị, cơ sở vật chất trong thư viện một
cách dễ dàng. Thông qua ứng dụng di
động, thư viện có thể cung cấp cho bạn
đọc một thẻ thư viện ảo để mượn - trả sách,
hoặc ra vào thư viện. Có lẽ trong tương lai,
bạn đọc sẽ trở nên quen thuộc với việc
nhận được các thông báo cho biết các tài
liệu mà họ quan tâm hiện có trong thư viện
hay không [Roullard, 2013]. IoT cũng giúp
cho việc quản lý và sử dụng các trang thiết
bị trong thư viện dễ dàng hơn, giúp thư viện
và người dùng biết được tình trạng của các
máy in, máy photocopy, máy scan, máy
tính, máy chiếu, phòng đọc sách, phòng
multimedia, số lượng chỗ ngồi còn trống và
thậm chí kiểm soát ánh sáng của đèn hoặc
máy điều hòa nhiệt độ,… từ đó giúp thư viện
hướng dẫn người dùng lựa chọn các thiết
bị có sẵn cho nhu cầu của họ. Các ứng
dụng còn có thể giúp bạn đọc khiếm thị
hoặc khuyết tật tìm thấy các khu vực có
các trang thiết bị và tiện ích chuyên biệt
dành cho họ [Porter, 2014]. Trong tương
lai, với sự phổ biến của máy in 3D và máy
in Espresso Book Machine (EBM), IoT sẽ
góp phần làm nên cuộc cách mạng trong
in ấn và xuất bản, theo đó, người sử dụng
có thể tự do lựa chọn cách thức mua mới
tài liệu hoặc mượn về nhà thông qua việc in
trực tiếp sách qua máy in 3D hoặc máy in
EBM mà không cần phải mượn theo cách
truyền thống.
e. Chia sẻ thông tin/học liệu
Chia sẻ thông tin/học liệu đang trở thành
một xu hướng hợp tác, thu hút sự quan tâm
không chỉ giữa các thư viện mà còn ở cấp
quốc gia, và thậm chí vượt ra khỏi ranh giới
một quốc gia. IoT đã, đang và sẽ thúc đẩy
cho quá trình này diễn ra một cách mạnh
mẽ, nhanh chóng và hiệu quả hơn. Các
thư viện hiện nay đang nỗ lực cùng hợp
tác để tạo ra các cổng thông tin và các
CSDL dùng chung. Hoạt động này thể hiện
những nỗ lực trong việc mở rộng khả năng
đáp ứng các nguồn thông tin đặc thù, đắt
đỏ mà một thư viện hoặc người dùng đơn
lẻ không có khả năng làm được [Walden,
1999, trích trong Ali, 2010]. Thông qua IoT,
các thiết bị di động như điện thoại thông
minh, máy tính bảng kết hợp với điện toán
đám mây, điện toán di động và mạng không
dây tạo ra mô hình “điện toán đám mây di
động” (mobile cloud computing - MCC).
MCC lại kết hợp với “yếu tố địa lý” tạo ra
một mô hình mới là “điện toán đám mây di
động phân bố theo địa lý” (Geo-Distributed
Cloud Computing - GMCC). Nền tảng
GMCC này cho phép kết nối đến các trung
tâm dữ liệu dùng chung và tài nguyên đám
mây phân bố theo khu vực địa lý trở nên
dễ dàng hơn, đáp ứng cho nhu cầu kết nối
34
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Hình 3. Triển vọng ứng dụng IoT vào hoạt động của các thư viện
Nguồn: Tác giả tổng hợp.
Nhìn chung, mặc dù việc ứng dụng IoT
đáp ứng tốt hơn cho nhu cầu sử dụng và
mang lại lợi ích tích cực cho người dùng.
Xu hướng này được dự báo sẽ tiếp tục tăng
lên trong tương lai và khi đó, vai trò của thư
viện sẽ dần thay thế từ “Internet kết nối vạn
vật (IoT)” sang “Thư viện kết nối vạn vật” -
Library of Things (LoT).
vào các hoạt động của thư viện đến nay
còn hạn chế, nhưng nó mở ra tiềm năng
to lớn, đồng thời cũng tạo ra thách thức
không nhỏ, như: đầu tư hạ tầng kỹ thuật -
công nghệ đồng bộ; an toàn dữ liệu và bảo
mật thông tin cá nhân; năng lực tài chính;
năng lực của đội ngũ nhân lực và những
người dùng tin. Đặc biệt, trong môi trường
Internet với các thiết bị số thông minh cho
phép kết nối với mọi vật mà không bị giới
hạn về không gian, thời gian. Từ lâu, thư
viện là ngành được hưởng lợi từ sự phát
triển của các KH&CN mới nổi khi nó được
ứng dụng vào các hoạt động chuyên môn
và quản lý, từ đó tạo ra các sản phẩm và
dịch vụ TT-TV, các môi trường tương tác
hiện đại cho việc nghiên cứu và học tập,
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. ALA, Center for the Future of Libraries
(2017). “Internet of Things”. Trends, truy
ala.org/transforminglibraries/future/trends/
IoT
2. ALA, Center for the Future of Libraries
(2017). “How It’s Developing”.Internet of
Things, truy cập ngày 19/06/2017 tại địa chỉ:
future/trends/IoT
35
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
3. Ali,Hussainietal.(2010).“ResourceSharing
among Law Libraries: An Imperative for
Legal Research and the Administration of
Justice in Nigeria”. Library Philosophy and
Practice 2010, truy cập ngày 21/06/2017
edu/~mbolin/ali-owoeye-anasi.htm
4. Ashton, Kevin (2009). “That ‘Internet of
Things’ Thing: In the real world, things
matter more than ideas”.RFID Journal, truy
rfidjournal.com/articles/view?4986
5. Cục Thông tin KH&CN Quốc gia (2017).
Tổng luận: Cuộc Cách mạng Công nghiệp
lần thứ 4.
6. Delicato, Flávia C. et al. (2017). “Chapter
5: The Activity of Resource Allocation”.
Trong Resource Management for Internet
of Things. NXB Springers, tr. 49.
7. Hahn, Jim (2017). “Chapter 1: The Internet
of Things: Mobile Technology and Location
Services in Libraries”. Library Technology
Reports, tr. 5.
8. Đăng Khoa (2017). “Cách mạng công
nghiệp lần thứ tư: Việt Nam đang ‘đứng’
đâu?”. Viettimes.vn, truy cập ngày
cach-mang-cong-nghiep-lan-thu-tu-viet-
nam-dang-dung-dau-118838.html
9. Meola, Andrew (2016). “What is the Internet
of Things(IoT)?”. Business Insider, truy cập
businessinsider.com/what-is-the-internet-
of-things-definition-2016-8?IR=T
10. Khương Nha - Duy Tín (2017). “Cách mạng
Công nghiệp 4.0 là gì?”. News.zing.vn, truy
cập ngày 19/06/2017 tại địa chỉ: https://
news.zing.vn/cach-mang-cong-nghiep-40-
la-gi-post750267.html
13. Pera, Mariam (2014). “Libraries and the
Internet of Things: OCLC Symposium
shows benefits, raises questions”.American
Libraries, truy cập ngày 20/06/2017 tại địa
blogs/the-scoop/libraries-and-the-internet-
of-things/
14. Porter, Ned (2014). “Libraries, Beacons,
and the Internet of Things”.Ned-Porter.
com, truy cập ngày 21/06/2017 tại địa chỉ:
15. Postscapes (2017). “IoT Technology
Guidebook”.Postscapes.com, truy cập
ngày 22/06/2017 tại địa chỉ: https://
www.postscapes.com/internet-of-things-
technologies/#machine
16. Pujar, Shamprasad M. và Satyanarayana, K. V.
(2015). “Internet of Things and Libraries”. Annals
of Library and Information Studies, tr. 190.
17. Roullard, Sarah (2013). “The Internet of
Things in the Library”.Libserra.com, truy
cập ngày 20/06/2017 tại địa chỉ: http://
archive.is/iviyF#selection-367.0-371.401
18. Schwab, Klaus (2015). “The Fourth
Industrial Revolution: What It Means and
How to Respond”.Foreign Affairs, truy cập
foreignaffairs.com/articles/2015-12-12/
fourth-industrial-revolution
19. Schwab, Klaus (2016). “The Fourth
Industrial Revolution”. World Economic
Forum, tr. 8-9.
20. Techopedia (2017). “Internet of Things”.
Techopedia.com, truy cập ngày 16/06/2017
definition/28247/internet-of-things-iot
21. TechTarget(2017).“InternetofThings(IoT)”.
TechTarget.com, truy cập ngày 16/06/2017
techtarget.com/definition/Internet-of-
Things-IoT
22. Wikipedia (2017). “Internet of Things”.
Wikipedia.org, truy cập ngày 19/06/2017
Internet_of_things
11. Oxford Dictionary (2017). “Internet of
Things”.Oxford
Dictionary.com,
truy
cập ngày 16/06/2017 tại địa chỉ: https://
en.oxforddictionaries.com/definition/
internet_of_things
12. Panetta, Kasey (2017). “Top Trends in
23. Wójcik, Magdalena (2015). “Internet of
Things - Potential for Libraries”. Emeral
Insight, 34 (2), tr. 411.
the Gartner Hype Cycle for Emerging
Technologies,
2017”.
Gartner.com,
truy cập ngày 25/04/2018 tại địa chỉ:
h t t p s : / / w w w . g a r t n e r . c o m /
smarterwithgartner/top-trends-in-the-
gartner-hype-cycle-for-emerging-
technologies-2017.
(Ngày Tòa soạn nhận được bài: 15-3-2018;
Ngày phản biện đánh giá: 25-5-2018; Ngày
chấp nhận đăng: 15-6-2018).
36
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 4/2018
10 trang
09/01/2024
320
Bạn đang xem tài liệu "Cách mạng công nghiệp 4.0 và vai trò của Internet kết nối vạn vật (Iot) trong triển vọng ứng dụng vào hoạt động của các thư viện ở Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- cach_mang_cong_nghiep_4_0_va_vai_tro_cua_internet_ket_noi_va.pdf
