Khung năng lực cốt lõi dành cho cán bộ thư viện Việt Nam trong thế kỷ 21
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
KHUNG NĂNG LỰC CỐT LÕI DÀNH CHO CÁN BỘ THƯ VIỆN VIỆT NAM TRONG THẾ KỶ 21
TS Đỗ Văn Hùng
Trường Đại học KHXH&NV, ĐHQG Hà Nội
Tóm tắt: Nghiên cứu phân tích tầm nhìn và xu thế phát triển đang đặt ra những cơ hội và thách
thức mới cho ngành thư viện trên thế giới cũng như Việt Nam trong kỷ nguyên thông tin. Những thách
thức và cơ hội này đặt ra cho ngành thư viện phải tích cực đổi mới và cùng nhau hợp tác để phát triển,
trong đó yếu tố con người đóng vai trò quyết định đến tương lai của ngành thư viện. Xây dựng khung
năng lực cốt lõi là bước đầu tiên trong tiến trình đổi mới và nâng cao năng chất lượng đào tạo nguồn
nhân lực. Trên cơ sở phân tích thực trạng đào tạo nhân lực ngành thư viện Việt Nam và tham khảo
các khung năng lực của IFLA, Hoa Kỳ, Úc và Canada, nghiên cứu đề xuất cách tiếp cận chuẩn đầu
ra theo phương pháp CDIO và khung năng lực cốt lõi dành cho cán bộ thư Việt Nam trong thế kỷ 21.
Từ khóa: Khung năng lực cốt lõi; cán bộ thư viện; đào tạo nhân lực; tầm nhìn toàn cầu; thông tin
thư viện.
Core competency framework for Vietnamese librarians in the 21st century
Abstract: The article analyses how new vision and development trends are creating new
opportunities and challenges for the library industry in the world and Vietnam in the information era.
These opportunities and challenges promote the active innovation and cooperation in the library
industry, especially innovation in human resource training since the human factor plays a decisive
role in the future of the library industry. Building the core competency framework is the first step of
the process to innovate and improve the quality of human resource training. Based on the analysis on
the current status of the human resource training in Vietnam and some competency frameworks of
IFLA, U.S.A, Australia and Canada, the article recommends the application of the outcome standard
approach based on CDIO methodology in human resource training in the library industry as well as
the core competency framework for Vietnamese librarians in the 21st century.
Keywords: Core competency framework; librarians; human resource training; global vision;
library information.
1. Tầm nhìn và xu thế mới đặt ra cho
ngành thư viện
của mình để hỗ trợ phát triển kinh tế-xã hội
trong bối cảnh công nghệ thay đổi không
ngừng như hiện nay? [Coghill & Russell,
2017]. Các thư viện ngày nay không còn
là một thực thể riêng biệt trong một cộng
đồng hay địa phương mà nó đang phục vụ,
thay vào đó, trong bối cảnh xã hội thông
tin số và kết nối trực tuyến thì thư viện phải
tham gia vào cộng đồng chung để quay trở
lại phục vụ cho cộng đồng riêng của mình
tốt hơn.
Năm 2017, IFLA (Liên đoàn Quốc tế của
các Hội và Cơ quan thư viện) đã khởi động
chương trình “Xây dựng tầm nhìn toàn cầu”
cho ngành thư viện trên toàn thế giới [IFLA,
2017]. Cơ sở để IFLA đưa ra chương trình
này là sự thay đổi của khoa học và công
nghệ (KH&CN), kinh tế-xã hội trên toàn
cầu đang tác động mạnh mẽ đến ngành
thư viện, các thư viện cần hợp tác để xây
dựng cho mình một sứ mệnh chung dựa
trên một giá trị phổ quát trong kỷ nguyên
thông tin. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để
cán bộ thư viện và thư viện duy trì sứ mệnh
Tầm nhìn toàn cầu mà IFLA đưa ra cho
ngành thư viện trong thế kỷ 21 là: một
ngành thư viện lớn mạnh và hợp tác thống
nhất trên toàn cầu để thúc đẩy một xã hội
3
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 1/2019
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
học tập không có nạn mù chữ, ai cũng có
thể tiếp cận giáo dục, một xã hội mà với
giá trị cốt lõi là tự do, công bằng và phát
triển, và một xã hội thông tin mà ở đó mỗi
cá nhân đều có đủ các nguồn lực, giáo dục
và kỹ năng để tự do tiếp cận miễn phí đến
nguồn thông tin đáng tin cậy và có giá trị,
qua đó hỗ trợ quyền tự quyết của cá nhân
về các vấn đề kinh tế, xã hội và chính trị.
Các vấn đề về bản quyền số, truy cập số
đang đặt ra cho thư viện một thách thức
trong cách tiếp cận mới về thu thập, lưu trữ,
tổ chức và chuyển giao thông tin theo một
phương thức hoàn toàn mới.
Chúng ta đang sống trong thời đại bùng
nổ thông tin với lượng thông tin khổng lồ
được tạo ra hàng ngày, do vậy, việc lựa
chọn thông tin phù hợp trong biển dữ liệu
này thực sự là thách thức đối với mỗi cá
nhân. Mỗi ngày có 2.5 Exabytes dữ liệu
được tạo ra, tương đương gấp 250.000
lần độ lớn của Thư viện Quốc hội Hoa
Kỳ [Khoso, 2016]. John Naisbitt khẳng
định rằng, chúng ta đang chết đuối trong
thông tin, nhưng chết đói về tri thức [NLB,
2017]- đó chính là vấn đề mà mỗi công
dân số (digital citizen) phải đối mặt trong
kỷ nguyên thông tin số. Cán bộ thư viện sẽ
làm gì để hỗ trợ công dân số thích nghi với
môi trường mới này? Điều đầu tiên họ phải
là một công dân số thực sự với nền tảng
năng lực thông tin số tốt.
Xu thế thứ hai là giáo dục trực tuyến sẽ
dân chủ hóa và phá vỡ kết cấu của hoạt
động học tập trên toàn cầu. Giáo dục trực
tuyến (MOOC, OCW) và miễn phí đang là
xu thế mới hiện nay. Giáo dục mở tạo ra cơ
hội học tập cho tất cả mọi người. Giáo dục
mở là con đường hữu hiệu và khả thi để
thỏa mãn những ai muốn có được trình độ
đại học mà không tạo thêm gánh nặng cho
giáo dục đại học. Người học tham gia những
khóa học mọi lúc, mọi nơi với giá rẻ hoặc
thậm chí là miễn phí để phục vụ các nhu
cầu đặc thù trong công việc. Các khóa học
được đóng gói theo cá nhân hóa, các nguồn
học liệu chất lượng cũng được truy cập mở
miễn phí (tài nguyên giáo dục mở - OER).
Theo Cerny (2015) các trường đại học
trở thành trung tâm của cộng đồng, nơi
kết hợp sức mạnh tổng hợp của đào tạo
chính thức và phi chính thức. Các trường
ứng dụng công nghệ để thay đổi hệ thống
giáo dục truyền thống nhằm đáp ứng tốt
hơn nhu cầu của một xã hội học tập trong
kỷ nguyên thông tin.
Theo IFLA (2018), để hoàn thành sứ
mệnh trên, ngành thư viện cần tập trung
vào 10 vấn đề cốt lõi, đó là: (1) tập trung
thúc đẩy việc cung cấp thông tin và tri thức
một cách bình đẳng và miễn phí, cán bộ
thư viện phải là những người dẫn đầu trong
việc thúc đẩy tự do tri thức; (2) cam kết
sâu sắc với vai trò cốt lõi trong việc hỗ trợ
xóa mù chữ, tăng cường việc học và đọc
của người dân; (3) phục vụ cộng đồng một
cách cụ thể và hiệu quả, thư viện phải thực
sự hiểu nhu cầu của cộng đồng mình đang
phục vụ và xây dựng những dịch vụ phù
hợp; (4) ứng dụng và đổi mới trong lĩnh vực
kỹ thuật số; (5) tìm kiếm sự ủng hộ mạnh
mẽ cho ngành thư viện ở cấp quốc gia
và khu vực; (6) tìm kiếm tài trợ cho hoạt
động của thư viện, đây là thách thức lớn
nhất, do vậy thư viện cần phải khiến cho
các bên liên quan hiểu được giá trị và tác
động của mình đối với cộng đồng; (7) thúc
đấy sự hợp tác và phát triển quan hệ đối
tác mạnh mẽ hơn, xây dựng một ngành thư
viện thống nhất (united library field); (8)
thực sự mong muốn loại bỏ sự quan liêu và
ngại thay đổi đang tồn tại trong ngành thư
viện; (9) tự hào là những người bảo vệ tài
sản trí tuệ và tri thức của thế giới, các thư
viện thúc đẩy tối đa việc truy cập đến các
nguồn tri thức của nhân loại; (10) thu hút
thế hệ chuyên gia thư viện trẻ cùng cam
kết sâu sắc và mong muốn được dẫn dắt
xu thế phát triển của ngành. Để làm điều
này, ngành thư viện cần tạo điều kiện cho
thế hệ trẻ có cơ hội thực sự trong việc học
tập, phát triển và dẫn dắt.
IFLA chỉ ra 5 xu thế hiện nay có tác động
trực tiếp đến ngành thư viện và thúc đẩy sự
thay đổi của ngành [IFLA, 2016]. Thứ nhất,
công nghệ mới vừa mở rộng, vừa giới hạn
khả năng truy cập thông tin. Câu hỏi đặt ra
là khi thông tin chia sẻ một cách dễ dàng,
vậy người thực sự sở hữu thông tin là ai?
Xu thế này đặt ra thách thức cho các thư
viện vì với mô hình này thư viện sẽ là một
thực thể không thể thiếu trong hệ thống
giáo dục trực tuyến. Thư viện là nhân tố
tích cực hỗ trợ mỗi người dân tiếp cận đến
4
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 1/2019
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
phương thức giáo dục mở thông qua việc
cung cấp các kỹ năng cho người học cũng
như cung cấp cơ sở hạ tầng để họ truy cập
đến nguồn thông tin có chất lượng, đến các
khóa học mở. Cán bộ thư viện tham gia vào
xu thế này với vai trò là một nhà giáo dục,
trực tiếp tham gia vào tiến trình thúc đẩy
giáo dục mở tại địa phương cũng như trên
phạm vi toàn cầu.
đang làm thay đổi cách con người tương
tác với nhau. Người ta kết nối, lập nhóm và
chia sẻ những vấn đề có cùng mối quan
tâm một cách dễ dàng. Không thể phủ
nhận việc tương tác trực tuyến đang và sẽ
là xu thế chủ đạo trong thời gian sắp tới. Xu
thế này mang lại những lợi ích thiết thực,
tuy nhiên cũng tiềm ẩn những rủi ro như
các vấn đề về an toàn và an ninh khi tham
gia mạng xã hội trực tuyến. Vai trò của thư
viện trong bối cảnh mới là tham gia đào
tạo một thế hệ người dùng internet áp dụng
một cách tích cực các tiêu chuẩn và hành
vi văn hóa có giá trị truyền thống vào môi
trường số trực tuyến. Nói một cách khác là
cùng nhau xây dựng văn hóa mạng trong
môi trường kết nối số.
Xu thế thứ năm, đó là nền kinh tế thông
tin toàn cầu sẽ bị thay đổi bởi các công
nghệ mới, như: điện toán đám mây, dữ liệu
lớn, blockchain, trí tuệ nhân tạo, robot, vạn
vật kết nối,… Cùng với nền kinh tế chia sẻ,
các công nghệ này sẽ tác động trực tiếp
đến nền kinh tế của mỗi một quốc gia,
trong đó lực lượng lao động đang bị tác
động mạnh nhất, con người dần bị thay thế
trong phần lớn các công việc. Thư viện với
việc ứng dụng mạnh mẽ của công nghệ
sẽ bị tác động rất sớm. Câu hỏi đặt ra là
khi các khâu công việc trong thư viện đã
tự động hóa, thông tin đã được số hóa,
người dùng chủ động khai thác thông tin,
vậy vai trò của cán bộ thư viện ở đâu? Có
thể khẳng định vai trò cốt lõi của cán bộ
thư viện không thay đổi, nhưng cách họ
thực hiện vai trò đã thay đổi. Mô tả một cán
bộ thư viện trong thế kỷ 21 có thể được
gói gọn- đó là người môi giới và cung cấp
thông tin dựa trên nền tảng công nghệ.
Xu thế thứ ba là ranh giới về quyền riêng
tư và bảo vệ dữ liệu sẽ được xác định lại
trong bối cảnh hiện nay. Câu hỏi đặt ra là
ai là người bạn sẽ tin tưởng - chính phủ hay
là các công cụ tìm kiếm? Vấn đề về thu
thập, quản lý và sử dụng thông tin cá nhân
đang được đặt ra nóng hơn bao giờ hết khi
mà mọi sản phẩm, dịch vụ mà con người
đang sử dụng hiện nay đang dần dần được
trực tuyến. Wikileaks công bố hàng ngàn
trang tài liệu về việc chính phủ thu thập
thông tin của công dân, hay Facebook
vướng vào việc hỗ trợ hãng phân tích số
liệu Cambridge Analytica khai thác dữ liệu
người dùng của mình là những ví dụ thực
tế về vấn đề riêng tư và bảo vệ dữ liệu cá
nhân đang bị xâm phạm. Thư viện đang và
sẽ triển khai các dịch vụ trực tuyến, kết hợp
với các đối tác công nghệ, tài chính và dịch
vụ, tham gia mạng xã hội… sẽ phải cần
lưu ý đến vấn đề quyền riêng tư của người
dùng cũng như dữ liệu cá nhân của họ. Với
2 luật mới vừa ra đời là Luật tiếp cận thông
tin (2016) và Luật an ninh mạng (2018),
các thư viện và cán bộ thư viện cần trang
bị cho mình những kiến thức nền tảng về
an toàn thông tin và bảo vệ quyền riêng tư
của mỗi cá nhân.
Xu thế thứ tư, đó là các mạng xã hội
trực tuyến siêu kết nối sẽ lắng nghe và trao
quyền cho cá nhân, nhóm hoặc cộng đồng
có tầm ảnh hưởng. Internet và mạng xã hội
Hình 1.Vai trò của cán bộ thư viện trong môi trường thông tin số
5
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 1/2019
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Hiện nay, Việt Nam đang trong tiến trình
đổi mới mạnh mẽ giáo dục, đặc biệt là giáo
dục đại học và đào tạo nghề. Trong đó,
giáo dục đại học tập trung đào tạo nguồn
nhân lực chất lượng cao, chú trọng phát
triển đào tạo nghề, thúc đẩy năng lực tự
học suốt đời của người học, chú trọng phát
triển kỹ năng, năng lực của người học thay
vì tập trung truyền thụ kiến thức. Đổi mới
nội dung chương trình đào tạo để phù hợp
với nhu cầu thực tiễn, nhu cầu xã hội và
hội nhập quốc tế, đồng thời cung cấp nguồn
nhân lực chất lượng cao phục vụ cho phát
triển đang là mục tiêu ưu tiên của giáo dục
đại học Việt Nam [MOET, 2014]. Những
thay đổi này đang đặt ra cho thư viện - đơn
vị hỗ trợ giáo dục quốc dân một nhiệm vụ
mới là tham gia vào đổi mới giáo dục và
thúc đẩy nhu cầu tự học của người dân,
xây dựng một xã hội học tập và kiến tạo.
2. Thực trạng đào tạo ngành thông
tin - thư viện tại Việt Nam
Hiện nay đang có 2 chương trình được
Bộ giáo dục và Đào tạo chính thức công
nhận là ngành Quản lý thông tin và ngành
Thông tin-Thư viện (TT-TV), trước năm
2018 là 2 ngành Thông tin học và Khoa
học thư viện [MOET, 2017]. Thay đổi này
cho thấy sự dịch chuyển trong tư duy về
ngành nghề, trong đó chú trọng đến quản
trị thông tin trong bối cảnh nền kinh tế Việt
Nam đang có sự dịch chuyển lớn sang nền
kinh tế thông tin và tri thức. Cả nước có
12 trường đào tạo về ngành thư viện với
đủ 3 bậc đào tạo: cử nhân, thạc sĩ và tiến
sĩ. Hàng năm đào tạo và cung cấp cho thị
trường lao động khoảng 1000 nhân lực.
Khảo sát 7 chương trình đào tạo ngành
TT-TV tại 4 trường đại học hàng đầu Việt
Nam cho thấy, đang còn một khoảng cách
lớn giữa đào tạo trong nước với yêu cầu của
IFLA về năng lực cần có của cán bộ thư viện
trong thế kỷ 21 [IFLA, 2012] (xem Bảng 1).
Bảng 1. So sánh mức độ đáp ứng của chương trình đào tạo tại Việt Nam và chuẩn của IFLA
Nội dung
LIS1
LIS2
LIS3
LIS4
LIS5
LIS6
LIS7
Chương trình đào tạo
Nội dung 1a: Môi trường thông tin, tác Thấp
động của xã hội thông tin, đạo đức
nghề nghiệp.
Thấp
Thấp
Thấp
Thấp
Thấp
Thấp
Nội dung 1b: Chính sách thông tin, lịch Trung
Trung
bình
Trung
bình
Cao
Trung
bình
Cao
Trung
bình
sử thông tin thư viện.
bình
Nội dung 2: Tạo lập, kết nối và sử dụng Trung
thông tin. bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Nội dung 3: Đánh giá nhu cầu tin và thiết Trung
kế dịch vụ đáp ứng nhu cầu tin. bình
Cao
Cao
Trung
bình
Cao
Cao
Trung
bình
Nội dung 4: Quy trình chuyển giao thông tin. Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Nội dung 5: Quản trị nguồn lực thông tin Cao
bao gồm: tổ chức, xử lý, truy xuất, lưu trữ
và bảo quản thông tin ở các định dạng và
trình bày khác nhau.
Trung
bình
Trung
bình
Cao
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Nội dung 6: Nghiên cứu, phân tích và Cao
diễn giải thông tin.
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Cao
Trung
bình
Trung
bình
6
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 1/2019
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Nội dung 7: Ứng dụng công nghệ thông Trung
tin và truyền thông vào tất cả các khía bình
cạnh của sản phẩm và dịch vụ thông tin
thư viện.
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Nội dung 8: Quản trị tri thức.
Trung
bình
Thấp
Thấp
Trung
bình
Thấp
Thấp
Trung
bình
Nội dung 9: Quản lý các cơ quan thông tin. Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Trung
bình
Nội dung 10: Đánh giá hiệu quả sử dụng Thấp
thông tin và thư viện bằng phương pháp
định tính và định lượng.
Thấp
Thấp
Thấp
Thấp
Thấp
Thấp
Nội dung 11: Hiểu biết về hệ tri thức Thấp
bản địa: hiểu được nhu cầu và cung cấp
thông tin và dịch vụ cho một cồng đồng
cụ thể.
Thấp
Thấp
Thấp
Thấp
Thấp
Thấp
Ghi chú: Để đảm bảo tính khuyết danh trong nghiên cứu, các chương trình đào tạo của
các trường đại học được mã hóa từ LIS1 đến LIS7.
Nghiên cứu chỉ ra một số vấn đề bất cập
trong đào tạo nghề TT-TV hiện nay:
mảng đào tạo thường xuyên đang bị bỏ
ngỏ. Các tổ chức xã hội nghề nghiệp chưa
thực sự quan tâm đến vấn đề này. Các hoạt
động đào tạo thường xuyên thiếu tính định
hướng và chiến lược chung.
3. Chuẩn đầu ra và khung năng lực
cho cán bộ thư viện
• Còn một khoảng cách khá lớn giữa
nội dung của các chương trình đào tạo
nguồn nhân lực TT-TV tại Việt Nam với
thế giới. Các nội dung mang tính ứng dụng
công nghệ, quản trị tri thức, môi trường
thông tin, tác động xã hội của xã hội thông
tin, đạo đức nghề nghiệp, tri thức bản địa
chưa được các trường quan tâm.
• Các chương trình đào tạo đang
nặng về lý thuyết, tỷ lệ thực hành, thực tập
rất thấp. Bên cạnh đó, có sự trùng lặp về
nội dung giữa các học phần trong chương
trình đào tạo.
• Tỷ lệ các học phần đại cương không
liên quan trực tiếp đến chuyên môn còn
khá cao, điều này dẫn đến việc hạn chế
thời lượng dành cho các nội dung chuyên
ngành và những lĩnh vực có liên quan.
• Các chương trình thiết kế còn khá
cứng nhắc và chưa thực sự linh hoạt cho
người học, tỷ lệ môn học tự chọn thấp.
3.1. Tiếp cận mới về chuẩn đầu ra
theo phương pháp CDIO
Năm 2010, trong bài phát biểu của mình
khi được bầu làm chủ tịch danh dự của tuần
lễ thư viện quốc gia Hoa kỳ, Neil Gaiman
đã phát biểu: “Google có thể mang đến
cho bạn 100.000 câu trả lời, chuyên gia thư
viện chỉ đưa cho bạn duy nhất một câu trả
lời chính xác”. Phát biểu của Gaiman cho
thấy vai trò của chuyên gia thư viện trong
việc cung cấp thông tin chính xác, đúng
nhu cầu cho người dùng tin là không thay
đổi theo thời gian cũng như sự ảnh hưởng
của công nghệ. Vậy làm thế nào để đào
tạo được một chuyên gia thông tin để có
thể cạnh tranh với google trong thế giới số?
Trước tiên sẽ là thay đổi về phương pháp
đào tạo với việc xác định rõ chuẩn đầu ra
cho người học trong các chương trình dào
tạo chính quy cũng như đào tạo thường
xuyên. Học tập tích hợp và trải nghiệm chủ
động theo phương pháp CDIO (Conceive
• Đào tạo thường xuyên, hay còn gọi
là đào tạo nâng cao trình độ cho người
đi làm chưa thực sự được chú trọng. Các
trường mới chỉ đầu tư triển khai cho các
hoạt động đào tạo mang tính chính quy,
7
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 1/2019
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
- Design - Implement - Operate: hình
thành ý tưởng, thiết kế ý tưởng, thực hiện
và vận hành) đang là xu thế hiện nay được
các trường đại học áp dụng [Gunnarsson,
2017]. Đây chính là một quy trình đào
tạo căn cứ vào chuẩn đầu ra (learning
outcome-based), trong đó đề cao tính sáng
tạo, chú trọng đến phát triển kỹ năng và
thái độ của người học, gắn kết khả năng
làm việc của sinh viên với yêu cầu của nhà
tuyển dụng, giúp người học phát triển toàn
diện với các kỹ năng cứng và kỹ năng mềm
để nhanh chóng thích ứng với môi trường
làm việc luôn thay đổi và thậm chí là đi đầu
trong việc thúc đẩy thay đổi đó.
đặc biệt là các kỹ năng giúp họ phối hợp
tổ chức và hợp tác trong công việc. Và thái
độ, thói quen hay hành vi là những giá trị
cá nhân mà người đó cần tích lũy theo năm
tháng, dĩ nhiên là hoạt động giáo dục có vai
trò xây dựng và hình thành giá trị nền tảng
này. Thái độ sống, thái độ làm việc của một
người có ảnh hưởng mang tính quyết định
đến thành công của người đó.
85%
T
1. Chính trực
2. Chăm chỉ
3. Cam kết
4. Cẩn thận
5. Lạc quan
6. Nhạy cảm
7. Điềm tĩnh
H
Á
I
Đ
Ộ
THÁI ĐỘ
Biết tại sao = năng lực kiểm soát
hành vi cá nhân
KỸ NĂNG
1. Nghe
2. Đặt câu hỏi
3. Giao tiếp
4. Phản hồi
5. Quan sát
6. Đặt mục tiêu
8. Không phê phán
9. Say mê
10. Thấu cảm
Mục tiêu
Cam kết
15%
Năng lực
Đảm bảo sự
thành công
Các kiến thức chung cơ bản, khoa học,
học thuyết, thông tin, con số, số liệu, biểu đồ, mô tả…
KỸ NĂNG
Biết cách làm = thực thi
một công việc cụ thể
KIẾN THỨC
KIẾN THỨC
Biết cái gì = hiểu về
thông tin
Hình 3. Mức độ đóng góp của kiến thức, kỹ năng
Quá trình
và thái độ vào thành công của mỗi cá nhân
Do vậy, các chương trình đào tạo phải
được thiết kế với việc chú trọng vào phát
triển năng lực nào cho người học. Theo
nghiên cứu mới nhất, kiến thức không phải
là yếu tố quan trọng dẫn đến thành công
trong công việc, nó chỉ chiếm 15%, trong
khi đó thái độ sống, kỹ năng cá nhân đóng
vai trò 85% trong thành công của mỗi cá
nhân. Đây chính là vấn đề đặt ra cho giáo
dục của chúng ta hiện nay, khi đang đặt
nặng về vấn đề truyền dạy kiến thức theo lối
hàn lâm. Điều này cũng đang đặt ra thách
thức đối với việc đào tạo ngành TT-TV khi
các trường đào tạo ngành này đang có hạn
chế ở yếu tố thực hành nghề nghiệp và phát
triển năng lực tư duy sáng tạo cá nhân.
Hình 2. Chuẩn đầu ra theo Kiến thức - Kỹ
năng - Thái độ
Năng lực tích lũy của mỗi người học sau
khi tốt nghiệp được thể hiện qua ba khía
cạnh đánh giá, đó là: kiến thức, kỹ năng và
thái độ. Từ kiến thức chung được cung cấp,
người học hiểu được thông tin mình đang
tiếp nhận, chuyển hóa thông tin đó thành
kiến thức riêng của mình để phản ánh và
hiểu thế giới quan mình đang sống, hiểu
lĩnh vực mình sẽ làm việc. Trong khi đó, kỹ
năng giúp người học triển khai, hoàn thành
các công việc cụ thể một cách tốt nhất,
8
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 1/2019
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
3.2. Khung năng lực cho cán bộ thư viện
* Kiến thức nền tảng (Foundational
Knowledge)
Trên cơ sở tham khảo các khung năng
lực dành cho cán bộ thư viện của Hoa Kỳ
[ALA, 2009], Canada [CARL, 2010], Úc
[ALIA, 2014] và IFLA, kết hợp với khảo sát
thực tiễn tại Việt Nam, chúng tôi đề xuất
khung năng lực mới dành cho cán bộ thư
viện Việt Nam trong thế kỷ 21. Trong đó,
năng lực của cán bộ thư viện được hình
thành bởi 7 nhóm lĩnh vực (xem Hình 4).
Bao gồm kiến thức về môi trường xã hội,
văn hóa, kinh tế, chính trị và thông tin nơi
họ sống và làm việc: kiến thức cơ bản về
nghề thư viện như vấn đề đạo đức, giá trị
và những quy tắc căn bản của nghề thư
viện; vai trò của thư viện trong việc thúc
đẩy tự do chia sẻ tri thức thông qua việc
xây dựng, quản lý và lưu trữ tài liệu khoa
Kiến thức
nền tảng
Công nghệ
thông tin
Kỹ năng
mềm
Cán bộ
thư viện
Lãnh đạo,
quản lý
Nghiên cứu
chuyển giao
Xây dựng
và quản trị
nguồn lực
thông tin
Năng lực
thông tin
Hình 4. Năng lực cần có của cán bộ thư viện trong thế kỷ 21
học; hiểu biết về nguồn học liệu học thuật
chính sách, chiến lược bổ sung, các dịch
vụ đang cung cấp, các đối tượng bạn đọc
mà họ phục vụ…; ngoài ra họ còn phải nắm
được bức tranh tổng quan về tầm nhìn, mục
tiêu và chiến lược phát triển chung của tổ
chức họ đang phục vụ. Không những thế,
những hiểu biết rộng hơn về môi trường
làm việc bên ngoài tổ chức (trong nước và
quốc tế) cũng là yêu cầu bắt buộc cán bộ
thư viện phải biết để họ có thể điều hành
như các đơn vị chuyên cung cấp học liệu
học thuật, các tạp chí truy cập mở, các
nguồn học liệu uy tín; các kiến thức về sở
hữu trí tuệ, bản quyền tác giả để cung cấp
thông tin cho người dùng một cách hiệu
quả và đúng quy định của pháp luật.
Hiểu biết cặn kẽ đơn vị mà họ đang làm
việc như: cấu trúc tổ chức, quy trình ra
quyết định, quy trình công việc, tài chính,
9
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 1/2019
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
hoạt động thư viện được hiệu quả trong bối
cảnh hội nhập.
*Xâydựngvàquảntrịnguồnlựcthôngtin
(Information Resources and Organization
of Recorded Knowledge and Information)
* Kỹ năng mềm (Interpersonal skills)
Cán bộ thư viện có kiến thức nền tảng
về tổ chức phát triển và quản lý nguồn lực
thông tin trong thư viện phục vụ cho nhu
cầu của người dùng tin. Kiến thức này bao
gồm: hiểu được vòng đời của một ấn phẩm
khoa học; phát triển và quản lý các bộ sưu
tập; kiến thức về tổ chức thông tin số như
lựa chọn, thu thập, lưu trữ, mô tả, tổ chức
các tài liệu số với nhiều định dạng khác
nhau; kiến thức về bảo quản số như các
quy tắc căn bản, chính sách, quy trình,
dịch vụ và các hoạt động cần thiết để đảm
bảo cho việc truy cập lâu dài; kiến thức
về lưu trữ và bảo quản tài liệu in ấn; hiểu
thông tin được tổ chức như thế nào để từ
đó xây dựng và quản trị các loại cơ sở dữ
liệu trong thư viện. Sử dụng các hệ thống
và tiêu chuẩn về mô tả thư mục, siêu dữ
liệu, đánh chỉ mục và phân loại tri thức để
tổ chức thông tin và tri thức.
Kỹ năng mềm hay kỹ năng cá nhân
được coi là một trong những nhóm yếu tố
quyết định sự thành công của mỗi cá nhân.
Kỹ năng mềm bao gồm: khả năng thích
ứng, sự linh hoạt, sự hứng thú với những
trải nghiệm và kiến thức mới; khả năng
giao tiếp và tuyên truyền để cộng đồng
thấy được vai trò và tầm quan trọng của
thư viện; năng lực đàm phán để đạt được
sự đồng thuận trong giải quyết vấn đề đặt
ra, khả năng quản lý các thay đổi với tư
duy mở và sẵn sàng thích ứng với các tình
huống khác nhau; khả năng ra quyết định,
kỹ năng giải quyết vấn đề; có sáng kiến
mới và tư duy sáng tạo cùng tư duy đổi mới;
khả năng phối hợp và hợp tác trong công
việc; kỹ năng marketing để chủ động giới
thiệu các sản phẩm và dịch vụ của thư viện
đến người dùng, kỹ năng định hướng và tư
vấn, kỹ năng viết và kỹ năng thuyết trình.
Trong nghiên cứu của mình, Hawamdeh
và Foo (2001) cho rằng, thói quen, hành vi
ứng xử và thái độ là những năng lực quan
trọng của cán bộ thư viện.
* Nănglựcthôngtin(InformationLiteracy)
Năng lực thông tin (NLTT) được coi là
năng lực thiết yếu của mỗi cá nhân trong
thế kỷ 21. Hiệp hội Thư viện đại học quốc
gia và cao đẳng Anh (SCONUL) đề xuất mô
hình 7 trụ cột về NLTT [SCONUL, 2011].
NLTT bao gồm: nhận dạng (Indentify): có
khả năng nhận biết nhu cầu thông tin mình
cần; phạm vi (Scope): có khả năng truy cập
đến nguồn tri thức khác nhau để lấp đầy sự
hiểu biết của mình về vấn đề đang quan
tâm, tức là biết các cách khác nhau để đáp
ứng nhu cầu tin; lập kế hoạch (Plan): biết
cách xây dựng chiến lược tìm kiếm, xác
định thông tin và dữ liệu; thu thập (Gather):
có khả năng định vị và truy cập đến nguồn
thông tin và dữ liệu mình cần; đánh giá
(Evaluate): biết cách so sánh và đánh giá
thông tin và dữ liệu; quản lý (Manage): có
khả năng tổ chức thông tin và dữ liệu, đồng
thời áp dụng được những tri thức thu nhận
được; thể hiện (Present): có khả năng trình
bày kết quả nghiên cứu, tổng hợp những
thông tin và dữ liệu đã có để tạo ra tri thức
* Lãnh đạo và quản lý (Leadership and
Management)
Năng lực lãnh đạo và quản lý được cho
là nhóm năng lực giúp cán bộ thư viện chủ
động tổ chức hoạt động của thư viện một
cách hiệu quả. Năng lực này được thể hiện
thông qua khả năng gây ảnh hưởng tạo
động lực cho người khác trong công việc
và môi trường làm việc của mình. Các kiến
thức liên quan đến lãnh đạo và quản lý
bao gồm: quản trị tài chính, quản trị nguồn
nhân lực, phát triển các dịch vụ và nguồn
lực thông tin, quản trị rủi ro, quản trị dự án,
năng lực thẩm định và đánh giá, kỹ năng
hợp tác và phối hợp đối với các bên liên
quan. Không chỉ cán bộ quản lý thư viện,
các nhân viên thư viện cũng cần được trang
bị tối thiểu những năng lực này để tổ chức
thực hiện công việc.
10
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 1/2019
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
mới và phân phối tri thức này dưới nhiều
hình thức đa dạng khác nhau.
thư viện nhằm đổi mới hoạt động, giúp thư
viện bắt kịp với tiến bộ của KH&CN. Có thể
khẳng định những tiến bộ của công nghệ
xử lý thông tin, lưu trữ thông tin, truyền
dẫn thông tin… đều được áp dụng rất sớm
vào lĩnh vực thư viện. Cán bộ thư viện cần
nắm được hệ thống thư viện tích hợp, các
công nghệ website mới nổi, quản trị nguồn
lực thông tin điện tử, phát triển web, công
nghệ lưu trữ, hệ thống quản trị nội dung,
hệ thống hỗ trợ học tập, quản trị dữ liệu và
kỹ năng đa phương tiện [Heinrichs & Lim,
2009]. Họ cũng cần biết cách sử dụng các
phương pháp đánh giá và thẩm định các
thông số kỹ thuật, hiệu quả đầu tư của các
sản phẩm và dịch vụ dựa trên công nghệ;
Với vai trò là một chuyên gia thư viện số,
cán bộ TT-TV phải nắm được các nguyên
tắc và các kỹ thuật cần thiết để nhận dạng
và phân tích các công nghệ mới và phát
minh nhằm thúc đẩy ứng dụng các công
nghệ tiên tiến có liên quan đến ngành
TT-TV [Shahbazi & Hedayati, 2013].
NLTT được chia thành 5 cấp độ, đó là:
(1) Mức độ bắt đầu: chưa có NLTT; (2) Mức
độ cơ bản: có NLTT để phục vụ cho các
công việc cá nhân; (3) Mức độ nâng cao:
có NLTT, có thể làm chủ mọi nhu cầu thông
tin của mình và biết cách tìm kiếm, đánh
giá và sử dụng một cách hiệu quả; (4) Mức
độ thành thạo: NLTT trở thành một phần
của năng lực cá nhân để phục vụ cho mục
tiêu học tập suốt đời; (5) Mức độ chuyên
gia: có NLTT để trở thành chuyên gia tư
vấn, đào tạo NLTT cho người khác. Cán bộ
thư viện cần đạt được NLTT ở mức độ 5.
Năng lực thông tin của cán bộ thư viện
được thể hiện qua việc đào tạo và hướng
dẫn người dùng sử dụng thư viện hiệu quả;
có kỹ năng sư phạm để giảng dạy về khai
thác và sử dụng thông tin; khả năng tư duy
phản biện và năng lực tự học suốt đời; tư
vấn hỗ trợ dịch vụ thông tin tham khảo;
tương tác giao tiếp với bạn đọc để hỗ trợ và
làm thỏa mãn nhu cầu về thông tin của họ.
4. Kết luận
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, thư
viện Việt Nam cần tham gia kết nối để có
tâm nhìn toàn cầu, và thực hiện tốt trách
nhiệm phục vụ cộng đồng địa phương
(think global, act local). Vai trò của cán bộ
thư viện là thúc đẩy tiến trình hội nhập của
thư viện Việt Nam với thế giới. Để làm được
điều này, họ cần được trang bị năng lực để
có khả năng thích ứng với môi trường làm
việc quốc tế có tính cạnh tranh cao với sự
thay đổi không ngừng của KH&CN.
Nghiên cứu này đưa ra các tiếp cận về
chuẩn đầu ra theo mô hình “kiến thức - kỹ
năng - thái độ” dựa theo phương pháp đào
tạo CDIO, trong đó nhấn mạnh đến phát
triển kỹ năng và thái độ của người học
nhằm giúp họ thích ứng tốt với môi trường
làm việc luôn thay đổi và có năng lực học
suốt đời. Trên cơ sở đó đề xuất khung năng
lực cốt lõi dành cho cán bộ thư viện thư
viện Việt Nam trong thế kỷ 21. Khung năng
lực gồm 7 nhóm lĩnh vực là cơ sở để các
trường đào tạo ngành TT-TV có thể tham
* Nghiên cứu và chuyển giao (Research
& Contributions to the Profession)
Cán bộ thư viện phải có kiến thức nền
tảng về nghiên cứu khoa học cũng như có
sự cam kết hỗ trợ phát triển nghiên cứu
khoa học và chuyển giao công nghệ. Họ
đóng góp vào quá trình nghiên cứu và xuất
bản như: viết bài, hiệu đính, tham khảo và
đánh giá; hỗ trợ thông tin tham khảo trong
quá trình nghiên cứu; giảng dạy phương
thức trích dẫn và xây dựng tài liệu tham
khảo, cũng như tham gia giảng dạy về
khoa học thư viện; có phương pháp nghiên
cứu và hiểu rõ các mô hình nghiên cứu; có
khả năng viết hồ sơ kêu gọi tài trợ cho hoạt
động nghiên cứu và triển khai các dự án
nghiên cứu.
*Kỹnăngcôngnghệthôngtin(Information
Technology Skills)
Cán bộ thư viện phải có sự hiểu biết và
năng lực về CNTT một cách cơ bản để có
thể ứng dụng CNTT vào hoạt động của
11
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 1/2019
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
age: Vital skills and competencies. Proc.
International Conference for Library and
Information Science Educators in the
Asia Pacific Region (ICLISE 2001), Kuala
Lumpur, Malaysia, June 11-12.
khảo trong việc đổi mới và điều chỉnh các
chương trình đào tạo. Qua đó, góp phần
đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao
tiệm cận với trình độ quốc tế, đồng thời
tham gia tích cực vào tiến trình phát triển
kinh tế-xã hội của đất nước trong bối cảnh
hội nhập quốc tế sâu rộng như hiện nay.
11. Heinrichs, J.H. & Lim, J.S. (2009).
Emerging requirements of computer
related competencies for librarians. Library
& Information Science Research, 31, pp.
101-106.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. ALA Council, (2009). ALA’s core
competences of librarianship. Approved
by the ALA Executive Board, October 25th
2008. Approved and adopted as policy by
the ALA Council, January 27th 2009.
2. ALIA. (2014). The library and information
sector: core knowledge, skills and
org.au/about-alia/policies-standards-and-
guidelines/library-and-information-sector-
core-knowledge-skills-and-attributes.
12. Khoso, M. (2016). How much data is
produced every day? Northeastern
northeastern.edu/levelblog/2016/05/13/
how-much-data-produced-every-day.
13. Luật tiếp cận thông tin. Số 104/2016/QH13,
ngày 06 tháng 4 năm 2016 bởi Quốc hội
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
14. Luật an ninh mạng. Số 24/2018/QH14,
ngày 12 tháng 6 năm 2018 bởi Quốc hội
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
3. CARL. (2010). Core competencies for
21st century CARL librarians. Truy cập tại
profile-e.pdf.
4. Cerny, M. (2015). The way to open
education through the modern technology.
Procedia - Social and Behavioral Sciences,
vol 174, pp. 3194 - 3198.
5. Coghill, J.G., Russell, R.G. (2017).
Developing librarian competencies for the
digital age. Rowman & Littlefield.
6. IFLA. (2018). Global vision report summary
top 10 highlights and opportunities. Truy
GVMultimedia/publications/gv-report-
summary.pdf
7. IFLA. (2017). the IFLA Global Vision
node/11900.
8. IFLA. (2016). IFLA trend resport 2016
org/files/trends/assets/trend-report-2016-
update.pdf.
9. Gunnarsson, S. (2017). Automatic control
education in a CDIO perspective. IFAC-
Papers OnLine. 50(1), pp. 12161-12166.
15. MOET. 2014. Quyết định số 2653/QĐ-
BGDĐT: ban hành Kế hoạch hành động
của ngành Giáo dục triển khai Chương
trình hành động của Chính phủ thực hiện
Nghị quyết số 29-NQ/TW.
16. NLB (2017). Drowning in information
but starved for knowledge. Truy cập từ
information-but-starved-for-knowledge
17. SCONUL (2011). The SCONUL seven
pillars of information literacy core model
for higher education. SCONUL Working
Group on Information Literacy. Truy cập từ
documents/coremodel.pdf
18. Shahbazi, R. and Hedayati, A. (2013).
Identifying digital librarian competencies
according to the analysis of newly emerging
IT-based LIS jobs in 2013. The Journal of
Academic Librarianship, vol 42, pp. 542-550.
(Ngày Tòa soạn nhận được bài: 10-9-2018;
Ngày phản biện đánh giá: 15-11-2018; Ngày
chấp nhận đăng: 15-12-2018).
10. Hawamdeh, S.,
&
Foo, S. (2001).
Information professionals in the information
12
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 1/2019
10 trang
09/01/2024
380
Bạn đang xem tài liệu "Khung năng lực cốt lõi dành cho cán bộ thư viện Việt Nam trong thế kỷ 21", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- khung_nang_luc_cot_loi_danh_cho_can_bo_thu_vien_viet_nam_tro.pdf
