Hát đúm của người Thổ và vấn đề giữ gìn, bảo tồn trong bối cảnh hiện nay

Download

Hát đúm của người Thổ và vấn đề giữ gìn,

bảo tồn trong bối cảnh hiện nay

TrÞnh H÷u Anh^(*)

vꢀ TrÇn §øc Tïng^(**)

Tãm t¾t: H¸t ®óm lꢀ sinh ho¹t v¨n hãa g¾n bã mËt thiÕt víi ®êi sèng céng ®ång

ng−êi Thæ, cßn ®−îc gäi lꢀ h¸t em «i. VÒ b¶n chÊt, gièng nhiÒu lo¹i h×nh ©m nh¹c

d©n gian kh¸c, h¸t ®óm còng lꢀ mét h×nh thøc giao duyªn nam n÷. Trong truyÒn

thèng, h¸t ®óm phæ biÕn réng rꢁi ë c¸c xꢁ thuéc huyÖn Nh− Xu©n, Thanh Hãa ꢀ n¬i

cã nhiÒu ng−êi Thæ sinh sèng vꢀ còng lꢀ n¬i giao thoa m¹nh mÏ cña v¨n hãa ViÖt ꢂ

Th¸i ꢂ M−êng, ®©y còng lꢀ ®Þa bꢀn chóng t«i thùc hiÖn nghiªn cøu vꢀ ph¶n ¸nh

trong bꢀi viÕt. Néi dung bꢀi viÕt gãp phÇn lꢀm râ nguån gèc còng nh− vÞ trÝ cña h¸t

®óm trong chuçi c¸c sinh ho¹t ®êi sèng cña ng−êi Thæ. Kh«ng gian diÔn x−íng cña

h¸t ®óm vꢀ nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña nã còng ®−îc thÓ hiÖn râ th«ng qua l¨ng

kÝnh céng ®ång. Qua ®ã, chóng t«i cã mét sè ®¸nh gi¸ chung vÒ hiÖn tr¹ng h¸t ®óm

cña ng−êi Thæ (xꢁ Yªn LÔ) hiÖn nay vꢀ ®−a ra mét sè ®Ò xuÊt gãp phÇn b¶o tån lo¹i

h×nh v¨n hãa truyÒn thèng nꢀy.

Tõ khãa: Ng−êi Thæ, H¸t ®óm, DiÔn x−íng, Thanh Hãa

Yªn LÔ lꢁ mét xꢂ cã nhiÒu téc ng−êi nghiÖp lꢁ h¬n 5 tr¨m ha (Ban chÊp

sinh sèng, trong ®ã ng−êi Thæ chiÕm ®a hꢁnh §¶ng bé xꢂ Yªn LÔ, 2010, tr.11).

sè. HiÖn nay toꢁn xꢂ cã 1.053 hé, víi Yªn LÔ cã nhiÒu c¸nh ®ång lín nh−

4.957 nh©n khÈu; cã 4 d©n téc Thæ, ®ång M¹, ®ång SÑt, ®ång Bß, ®ång

M−êng, Th¸i, Kinh, trong ®ã ng−êi Thæ M−¬ng... rÊt thuËn lîi cho viÖc trång lóa

chiÕm 62,7%, ng−êi Kinh chiÕm 32,77%, vꢁ hoa mꢁu. §iÒu kiÖn tù nhiªn nꢁy

ng−êi M−êng chiÕm 3,12% vꢁ ng−êi khiÕn cho ®êi sèng cña ng−êi d©n n¬i

Th¸i chiÕm 1,41% (Ban chÊp hꢁnh §¶ng ®©y, trong ®ã cã ng−êi Thæ, g¾n liÒn víi

bé xꢂ Yªn LÔ, 2010, tr.16). ^(*(**

n«ng nghiÖp.

Yªn LÔ cã diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn gÇn

H¸t ®óm lꢁ mét h×nh thøc giao

3 ngꢁn ha, trong ®ã quü ®Êt n«ng

duyªn nam n÷ ®ꢂ ®−îc h×nh thꢁnh tõ

l©u trong ®êi sèng v¨n hãa cña ng−êi

Thæ. Tr−íc ®©y, h¸t ®óm rÊt phæ biÕn

trong ®êi sèng v¨n hãa cña ng−êi Thæ

^(*)NCS. Khoa D©n téc häc, Häc viÖn Khoa häc xꢂ héi.

(**)

Trung t©m Th«ng tin v¨n hãa c¸c d©n téc ꢀ

Héi D©n téc häc vꢁ Nh©n häc ViÖt Nam.

H¸t ®óm cña ng−êi Thæ…

n¬i ®©y. H¸t ®óm kh«ng ®¬n thuÇn chØ cña nh÷ng c− d©n n«ng nghiÖp. Lêi ca

lꢁ mét h×nh thøc diÔn x−íng d©n gian, trong h¸t ®óm chñ yÕu lꢁ thÓ th¬ lôc b¸t

mꢁ bªn trong nh÷ng lêi ca, lꢁn ®iÖu Êy vꢁ n¬i diÔn x−íng cña nã kh¸ ®a d¹ng,

lꢁ cuéc sèng, lꢁ sinh ho¹t ®êi th−êng phong phó.

còng nh− t«n gi¸o cña ng−êi d©n n¬i

* Nguån gèc cña h¸t ®óm

®©y. Tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm cña lÞch

Yªn LÔ lꢁ m¶nh ®Êt ®−îc h×nh

thꢁnh tõ l©u trong lÞch sö, nh−ng ph¶i

®Õn thÕ kû XV míi cã sù æn ®Þnh vÒ d©n

c−. §©y còng lꢁ n¬i cã nh÷ng x¸o trén

d©n c− m¹nh mÏ bëi chiÕn tranh vꢁ lo¹n

l¹c.

sö vꢁ nh÷ng biÕn ®æi xꢂ héi, h¸t ®óm ®ꢂ

bÞ mai mét vꢁ cã nguy c¬ biÕn mÊt trong

®êi sèng ng−êi Thæ ë huyÖn Nh− Xu©n.

Do ®ã, viÖc s−u tÇm, nghiªn cøu vꢁ b¶o

tån h×nh thøc diÔn x−íng nꢁy ®ang lꢁ

mét vÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸c c¬ quan cã

thÈm quyÒn.

Dßng hä chñ yÕu cña ng−êi Thæ ë xꢂ

Yªn LÔ lꢁ hä Lª, thê «ng Tæ Lª Phóc

Thꢁnh, nguån gèc ë §åi Nh¬m, dèc

Qu¸n Ch©u, §×nh Sim thuéc huyÖn

1. §«i nÐt vÒ h¸t ®óm cña ng−êi Thæ ë Yªn LÔ

* Quan niÖm vÒ h¸t ®óm

Cuèn “Tõ ®iÓn v¨n hãa cæ truyÒn N«ng Cèng, tØnh Thanh Hãa. Hä lꢁ hËu

ViÖt Nam” ®Þnh nghÜa: “H¸t ®óm lꢁ lèi duÖ cña d©n di c− tõ vïng ng−êi Kinh

h¸t d©n gian cã nhiÒu ng−êi tham gia” vèn lꢁ c− d©n n«ng nghiÖp, mꢁ ®êi sèng

(H÷u Ngäc, 2002, tr.312). §Þnh nghÜa hꢁng ngꢁy g¾n liÒn víi c¸c lo¹i h×nh ©m

nꢁy nãi tíi tÝnh chÊt, quy m« cña h¸t nh¹c d©n gian nh− h¸t ®óm, h¸t ghÑo…

®óm, nã dÔ g©y hiÓu nhÇm v× trong v¨n (NguyÔn §¨ng Hße, 1979; Vò Ngäc

hãa d©n gian cßn cã rÊt nhiÒu h×nh thøc Kh¸nhꢀPh¹m Minh Th¶o, 1997). H¸t

h¸t kh¸c cã sù tham gia cña nhiÒu ng−êi. ®óm ꢀ h¸t giao duyªn, lꢁ mét trong

Ngoꢁi ra, c¸c t¸c gi¶ nh− TrÞnh Cao nh÷ng biÓu hiÖn cña tÝn ng−ìng phån

T−ëng (1978, tr.43), Vò Loan (2001, thùc: cÇu mïa ꢀ lꢁ −íc nguyÖn cña c−

tr.58), Tó Ngäc (1994, tr.132) vꢁ NguyÔn d©n n«ng nghiÖp. Theo ®ã, cã thÓ h¸t

§ç HiÖp (2013, tr.10)... ®Òu ph¸t triÓn, ®óm Yªn LÔ cã nguån gèc tõ h¸t ®óm

thèng nhÊt vꢁ ®i ®Õn mét ®Þnh nghÜa: vïng trung t©m ®ång b»ng cña tØnh

h¸t ®óm lꢁ mét lo¹i h×nh h¸t d©n ca ®èi Thanh Hãa.

®¸p nam n÷ cã mét lꢁn ®iÖu, th−êng

Trong qu¸ tr×nh s−u tÇm vꢁ t×m

®−îc h¸t trong lÔ héi vꢁ sinh ho¹t v¨n

hiÓu vÒ ca tõ trong h¸t ®óm, chóng t«i

hãa céng ®ång vꢁo mïa xu©n, mïa thu;

nhËn thÊy r»ng ng−êi Thæ ®ꢂ vËn dông

lêi ca lꢁ nh÷ng thÓ th¬ d©n gian phæ biÕn

c¸c thÓ lo¹i v¨n häc nh− truyÖn KiÒu,

nh− lôc b¸t, song thÊt lôc b¸t; kÕt cÊu

truyÖn Tèng Tr©nꢀCóc Hoa, Ph¹m T¶iꢀ

cña lêi th¬ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi

Ngäc Hoa... trong c¸c øng t¸c. Bªn

©m nh¹c; ë trung du, khi diÔn x−íng

c¹nh ®ã, viÖc sö dông c¸c cÊu tróc ©m

ng−êi h¸t cßn sö dông qu¶ §óm ®Ó tung

®iÖu, tõ vùng trong h¸t ®óm ë n¬i ®©y

®i nÐm l¹i cho nhau.

cã nh÷ng nÐt gièng víi thÓ lo¹i vÝ

Cã thÓ thÊy, h¸t ®óm lꢁ mét h×nh giÆm/dÆm NghÖ TÜnh. §©y lꢁ mét

thøc h¸t giao duyªn nam n÷ ®ꢂ h×nh h−íng gîi më cho chóng t«i lÇn t×m vÒ

thꢁnh tõ l©u trong xꢂ héi ng−êi ViÖt, nguån gèc cña h¸t ®óm ë Yªn LÔ vꢁo

M−êng, Thæ... (NguyÔn §ç HiÖp, 2013), thÕ kû XV, g¾n víi nh÷ng cuéc di d©n

vꢁ nã g¾n víi ®êi sèng v¨n hãa, t©m linh tíi vïng ®Êt nꢁy. §Æc biÖt, thÓ th¬ phæ

Th«ng tin Khoa häc xꢀ héi, sè 9.2015

biÕn nhÊt trong nh÷ng lêi h¸t ®óm lꢁ hiÓu cho b¹n h¸t cña m×nh. Khi øng ®èi

thÓ lôc b¸t. Nh− nhꢁ nghiªn cøu kh«ng ®−îc, b¹n h¸t cã thÓ nhê ng−êi

NguyÔn Xu©n KÝnh tõng viÕt: “ThÓ lôc trong tèp h¸t cña m×nh øng ®èi gióp,

b¸t, sím nhÊt còng chØ xuÊt hiÖn vꢁo sau ®ã hä l¹i cã thÓ tiÕp tôc cuéc h¸t,

kho¶ng cuèi thÕ kû XV” (NguyÔn Xu©n ng−êi h¸t kh«ng ®−îc dõng h¸t gi÷a

KÝnh, 2006, tr.215). Nh− vËy, h¸t ®óm bꢁi (khæ th¬ ®èi), nÕu dõng sÏ bÞ ph¹t:

Yªn LÔ lꢁ mét minh chøng cho sù ¶nh ph¶i mêi nh÷ng ng−êi ®i h¸t uèng

h−ëng cña giao l−u v¨n hãa gi÷a vïng r−îu, ¨n quꢁ...

trung t©m cña xø Thanh víi tiÓu vïng

Cuéc h¸t tu©n thñ theo c¸c b−íc

v¨n hãa xø NghÖ.

(h¸t) sau:

* Nh÷ng sinh ho¹t trong h¸t ®óm vꢀ

héi trèng chiªng

ꢀ Më ®Çu cã c¸c chÆng h¸t gÆp, h¸t

chꢁo, h¸t mêi trÇu... Giai ®o¹n nꢁy ®−îc

coi lꢁ thñ tôc lꢁm quen, th¨m hái danh

tÝnh, ®−a ra nh÷ng quy ®Þnh vꢁ thÓ lÖ

cuéc h¸t.

H¸t ®óm cña ng−êi Thæ ®−îc tæ

chøc vꢁo dÞp lÔ khai xu©n, trong nh÷ng

ngꢁy ®Çu TÕt Nguyªn §¸n tõ mång 1

®Õn mång 10. H¸t ®óm lꢁ mét h×nh thøc

ꢀ Giai ®o¹n gi÷a: lꢁ trung t©m cña

diÔn x−íng d©n gian cña céng ®ång ®−îc c¸c cuéc h¸t ®óm vꢁ nã cã thÓ kÐo dꢁi

diÔn ra ë ngoꢁi trêi, trªn ®−êng lꢁng,

cæng chïa, cæng ®×nh. Trong ngꢁy héi

hay ng¾n tïy thuéc vꢁo c¶m høng cña

ng−êi h¸t. Nã bao gåm c¸c chÆng: tá

xu©n, nh÷ng ng−êi ®i héi, ®i h¸t ®Òu t×nh, ®èiꢀ®¸p, h¸t häa, h¸t th¸ch c−íi...

mÆc trang phôc ngꢁy lÔ ®Ñp nhÊt, nam

giíi ng−êi Thæ th−êng mÆc ¸o dꢁi cã

hꢁng cóc ®ång bªn s−ên ph¶i, quÇn dꢁi,

kh¨n ®ãng; cßn n÷ giíi mÆc ¸o tø th©n

hoÆc n¨m th©n dꢁi ®Õn ®Çu gèi, cæ ¸o

h×nh ch÷ nhËt vꢁ kh¨n trïm ®Çu cã

mꢁu tr¾ng, gÊp chÐo h×nh tam gi¸c.

§©y lꢁ lóc trai g¸i bꢁy tá t×nh c¶m víi

nhau vꢁ thö tꢁi nhau.

ꢀ Giai ®o¹n kÕt, hay gäi lꢁ h¸t chia

tay: ®©y lꢁ lóc trai g¸i thÓ hiÖn sù l−u

luyÕn cña m×nh víi ®èi ph−¬ng vꢁ hä cã

thÓ hÑn nhau vꢁo mïa h¸t n¨m sau.

Cã thÓ nhËn thÊy h¸t ®óm cña

ng−êi Thæ ®−îc ®Æc tr−ng bëi ®¹o cô lꢁ

qu¶ ®óm^(*)trong khi diÔn x−íng. Vꢁo

tr−íc TÕt, mçi c« g¸i th−êng tù lꢁm cho

m×nh mét qu¶ ®óm vꢁ vꢁo ngꢁy héi c«

g¸i sÏ nÐm sang cho ng−êi con trai mꢁ

m×nh thÝch. §ã lꢁ mét sù tháa thuËn,

mét tÝn hiÖu yªu th−¬ng ®−îc ng−êi con

g¸i göi tíi b¹n h¸t cña m×nh.

ThÓ lÖ h¸t ®−îc quy ®Þnh kh¸ chÆt

chÏ, tèp h¸t cïng giíi (nam hoÆc n÷)

th−êng lꢁ nh÷ng ng−êi cïng løa tuæi,

kh«ng h¸t víi ng−êi trong gia ®×nh, hä

téc (anh em ruét, chång, anh em chång,

chÞ d©u, em d©u...). Mäi ng−êi cho r»ng

thó vÞ nhÊt lꢁ h¸t víi ng−êi lꢁng bªn.

§ꢂ ra ®Õn héi vꢁ ®i h¸t, tÊt c¶ c¸c «ng

chång hay bꢁ vî kh«ng ®−îc ghen khi

thÊy vî (hay chång) m×nh cÇm tay ng−êi

kh¸c ®Ó h¸t (v× cã tôc khi h¸t th−êng

n¾m cæ tay nhau). §ã d−êng nh− lꢁ mét

“hꢁnh lang ph¸p lý” cña luËt tôc ®Ó b¶o

vÖ cho ng−êi tham gia h¸t ®óm.

^(*)Qu¶ ®óm ®−îc ng−êi con g¸i may tr−íc TÕt, nã

®−îc gãi trong mét tÊm v¶i nhá h×nh vu«ng, mçi

c¹nh dꢁi kho¶ng 10cm. Bªn trong qu¶ ®óm ®−îc

nhåi c¸t vꢁ c¸m xay ®Ó khi nÐm võa nhÑ l¹i

kh«ng bÞ giã c¶n. Sîi d©y nèi víi gi÷a qu¶ ®óm

®−îc lꢁm b»ng d©y gai hoÆc sîi b«ng dꢁi kho¶ng

1m, ®−îc kh©u thªm c¸c m¶nh v¶i xanh, ®á, vꢁng

cho sÆc sì.

Khi h¸t, b¹n h¸t (®Æc biÖt lꢁ nam)

kh«ng ®−îc chän c¸c tõ cã nghÜa khã

H¸t ®óm cña ng−êi Thæ…

Th−êng th× c¶ tèp nam, n÷ cïng xꢂ. ë ®©y h¸t trèng chiªng mang tÝnh

chøng kiÕn c¸c “®¹i diÖn” cña “bªn chÊt cña mét h×nh thøc h¸t thê, h¸t cöa

m×nh” h¸t ®èi víi ng−êi “bªn kia”, vꢁ ®×nh mꢁ chóng ta vÉn th−êng thÊy ë

võa h¸t võa tung qu¶ ®óm vÒ phÝa ®èi quan hä, h¸t xoan hoÆc chÇu v¨n.

ph−¬ng. Khi vꢁo cuéc h¸t, bao giê c©u

* Ca tõ trong h¸t ®óm

h¸t (khæ th¬) chóc tÕt còng lꢁ lêi h¸t

khëi ®Çu. LÇn l−ît tõng ng−êi trong hai

nhãm nam n÷ cã thÓ h¸t nh÷ng c©u

chꢁo mõng ®Ó lꢁm quen, nh−ng ng−êi

h¸t sau kh«ng ®−îc h¸t trïng víi lêi ca

cña ng−êi h¸t tr−íc. Bꢁi b¶n lêi ca

d−êng nh− cã s½n, thÓ th¬ ®−îc dïng ®Ó

s¸ng t¹o vꢁo lêi h¸t lꢁ thÓ song thÊt lôc

b¸t hoÆc thÓ lôc b¸t, mét sè b¹n h¸t giái

øng ®èi cã thÓ “s¸ng t¸c” thªm, cø nh−

thÕ mét sè bꢁi b¶n ®−îc bæ sung thªm

lêi th¬ (h¸t) theo thêi gian. HoÆc, qua

nh÷ng cuéc h¸t hꢁng n¨m gi÷a c¸c lꢁng

víi nhau, c¸c c¸ nh©n tù lꢁm phong phó

thªm lêi ca cña m×nh vꢁ truyÒn d¹y cho

c¸c b¹n cïng nhãm.

Lꢁ mét lo¹i h×nh d©n ca g¾n bã l©u

®êi víi ng−êi Thæ, h¸t ®óm ®ꢂ tr¶i qua

nhiÒu giai ®o¹n ph¸t triÓn vꢁ chÞu ¶nh

h−ëng s©u s¾c cña v¨n häc ViÖt Nam.

Nh÷ng lêi ca trong h¸t ®óm ®ꢂ vËn

dông tꢁi t×nh nh÷ng c©u th¬ lôc b¸t, th¬

b¶y ch÷, song thÊt lôc b¸t… ®Ó lꢁm c¶m

høng s¸ng t¹o. Trong thêi kú h×nh

thꢁnh vꢁ ph¸t triÓn, lêi ca trong h¸t

®óm chØ lꢁ sù øng vËn nh÷ng cÆp tõ,

vèn tõ ®ꢂ cã s½n trong lêi ¨n tiÕng nãi

hꢁng ngꢁy, céng víi t− duy liªn t−ëng

phong phó (NguyÔn V¨n Huyªn, 2002,

tr.119). VÒ sau, víi sù ph¸t triÓn m¹nh

mÏ cña nÒn v¨n häc thÕ kû XV, th¬ ca

®¹t ë tr×nh ®é ®Ønh cao th× nh÷ng lêi ca

trong h¸t ®óm l¹i cã mét b−íc chuyÓn

m×nh míi. Nh÷ng ng−êi ®i h¸t ®óm ai

còng biÕt vꢁi c©u, ®Õn vꢁi tr¨m c©u th¬

næi tiÕng trong Chinh phô ng©m, truyÖn

KiÒu, NhÞ §é Mai,... ®Ó lꢁm vèn tõ khi

h¸t. Tuy nhiªn, ®«i khi hä còng cã sù

“tam sao thÊt b¶n” trong bꢁi h¸t cña

m×nh, còng cã khi hä gi÷ nguyªn nh÷ng

bꢁi th¬ ®ã ®Ó h¸t, miÔn sao phï hîp víi

bèi c¶nh vꢁ cã thÓ øng ®¸p ®−îc.

Nh÷ng cuéc h¸t ®óm diÔn ra trong

kh«ng gian cña ngꢁy tÕt vꢁ ®−îc tæ chøc

ë c¸c s©n bꢂi cña chïa, ®×nh trong xꢂ

Yªn LÔ. Khi Êy lꢁn ®iÖu cña nã còng

chËm rꢂi ®Ó phï hîp víi t©m tr¹ng còng

nh− kh«ng khÝ cña cuéc giao duyªn.

Trong h¸t ®óm ë Yªn LÔ cßn cã mét

h×nh thøc riªng lꢁ h¸t trèng chiªng. §©y

lꢁ mét h×nh thøc ®−îc tæ chøc trong

®×nh, vꢁo lÔ cÇu phóc vꢁ chØ nh÷ng ®«i

trai g¸i tꢁi n¨ng nhÊt míi ®−îc thÓ

hiÖn. Trong c¸c ngꢁy héi ®×nh Thi, ®×nh

ThÊng trong xꢂ, lꢁng xãm sÏ cö ra vꢁi

®«i trai g¸i ®Ó thÓ hiÖn c¸c bꢁi h¸t ®óm

tr−íc sù chøng kiÕn cña d©n lꢁng, quan

l¹i. Khi Êy, nam ®øng mét bªn ®¸nh

trèng, n÷ ®øng ®èi diÖn gâ 4 chiÕc

chiªng víi c¸c ©m thanh kh¸c nhau.

Trong cuéc h¸t, nam sÏ ®¸nh trèng vꢁ

n÷ ®¸nh chiªng ®Ó t¹o ra mét ©m thanh

víi nhÞp ®iÖu nhanh h¬n h¸t ®óm ngꢁy

* Gi¸ trÞ nh©n v¨n cña h¸t ®óm

Tr−íc ®©y ë céng ®ång ng−êi Thæ xꢂ

Yªn LÔ, h¸t ®óm lꢁ mét lo¹i h×nh d©n

ca, mét s©n ch¬i dꢁnh cho nhiÒu ng−êi.

Bëi tÝnh d©n dꢂ trong lêi ca, lꢁn ®iÖu th×

chØ cã mét, nªn trong kh¾p xãm lꢁng ai

còng biÕt h¸t, kh«ng Ýt th× nhiÒu. Ng−êi

cã chÊt giäng tèt th× chó t©m luyÖn tËp

nhiÒu bꢁi h¸t, cßn ng−êi kh«ng cã giäng

th−êng, vꢁ hä chØ ®−îc h¸t nh÷ng bꢁi th× còng cè g¾ng biÕt vꢁi c©u ®Ó ®«i khi

h¸t chóc tông, ca ngîi quª h−¬ng, lꢁng ngåi h¸t. Trong ngꢁy héi lꢁng, xung

Th«ng tin Khoa häc xꢀ héi, sè 9.2015

quanh nh÷ng ®¸m h¸t lꢁ nh÷ng ng−êi quan träng cña c¸c c− d©n lꢁm n«ng

theo dâi, phÇn nhiÒu lꢁ phô n÷, ®ꢁn «ng nghiÖp. H¸t ®óm ë ®©y ®ꢂ v−ît ra ngoꢁi

®ꢂ nhiÒu tuæi hoÆc nh÷ng chꢁng trai c« nh÷ng lêi ca b×nh th−êng, nã trë thꢁnh

g¸i míi lín. Hä ®øng xung quanh nh÷ng mét thø “©m nh¹c cña cuéc ®êi”, mét

®¸m h¸t vꢁ cã nhiÖm vô nh¾c lêi, gîi ý sinh ho¹t tÝn ng−ìng trong ®êi sèng cña

cho ng−êi ®ang thi tꢁi bªn trong, vꢁ ng−êi Thæ ë Yªn LÔ.

®−îc gäi lꢁ nh÷ng “ng−êi xui h¸t”. TÊt

2. Mét sè ®¸nh gi¸ vꢀ ®Ò xuÊt

nhiªn hä còng lꢁ mét thꢁnh phÇn tham

gia ®Ó lꢁm cho ®¸m h¸t vui h¬n, kÐo dꢁi

®−îc l©u h¬n. Nh×n ë gãc ®é nꢁy, cã thÓ

thÊy h¸t ®óm lꢁ mét nÐt sinh ho¹t cña

c¶ céng ®ång, ng−êi ta kh«ng chØ h¸t

®óm mꢁ cßn ®i ch¬i ®óm.

HiÖn nay, trong ®êi sèng ng−êi Thæ

ë Yªn LÔ, h¸t ®óm ®ꢂ bÞ mai mét vꢁ chØ

cßn ë thÕ hÖ ng−êi cao tuæi, trung niªn.

Tr¶i qua chiÕn tranh vꢁ nh÷ng thay ®æi

m¹nh mÏ trong ®êi sèng kinh tÕ - v¨n

hãa - xꢂ héi cña ®Þa ph−¬ng, h¸t ®óm bÞ

coi lꢁ kh«ng cßn phï hîp víi nhÞp sèng

®−¬ng ®¹i vꢁ ®ang ®øng tr−íc nhiÒu

th¸ch thøc, nhÊt lꢁ khi kh«ng gian diÔn

x−íng cña nã nh− ë ®×nh, chïa... còng

kh«ng cßn nhiÒu. HiÖn nay, vꢁo c¸c dÞp

lÔ héi diÔn ra t¹i ®×nh Thi hoÆc vꢁo dÞp

TÕt Nguyªn §¸n, chÝnh quyÒn xꢂ Yªn

LÔ còng vËn ®éng c¸c thꢁnh viªn tÝch

cùc tham gia biÓu diÔn h¸t trèng chiªng

®Ó t« ®iÓm cho phong trꢁo v¨n nghÖ.

Tuy nhiªn, trong nhËn thøc cña nhiÒu

ng−êi Thæ, h×nh thøc h¸t trèng chiªng

chØ cßn lꢁ mét nghi lÔ nh»m khai m¹c lÔ

héi còng nh− b¾t ®Çu ngꢁy tÕt. Nh÷ng

lêi ca cña h¸t ®óm còng chØ ®−îc mét sè

phô n÷ cao tuæi ghi chÐp mét c¸ch

kh«ng hÖ thèng vꢁ Ýt ®−îc truyÒn b¸ tíi

céng ®ång. Thanh niªn ë Yªn LÔ rÊt tù

hꢁo vÒ truyÒn thèng v¨n hãa cña m×nh,

trong ®ã cã truyÒn thèng h¸t ®óm, h¸t

trèng chiªng, nh−ng ®Ó h¸t theo c¸c cô

th× hä c¶m thÊy ng−îng, lóng tóng, vꢁ

cho r»ng lêi ca cæ, l¹c hËu, khã hiÓu. Víi

nhËn thøc nh− vËy, thanh niªn rÊt khã

thuéc nh÷ng lêi ca cæ ®ã vꢁ cꢁng ngꢁy

hä cꢁng rêi xa v¨n hãa truyÒn thèng cña

m×nh. §iÒu nꢁy ®ang lꢁ mét th¸ch thøc

lín ®èi víi c«ng t¸c b¶o tån, ph¸t huy

ng−êi Thæ.

lꢁng xꢂ l¹i cã nh÷ng lêi ®ån thæi r»ng cã

®«i yªu nhau, cã ®¸m chuÈn bÞ ¨n hái...

C¸c chꢁng trai c« g¸i truyÒn tai nhau

lꢁ nh÷ng chꢁng trai c« g¸i míi lín. §i

®i t×m t×nh yªu cho m×nh, nã nh− mét

nhu cÇu trong ®êi sèng v¨n hãa cña

cuéc h¸t th−êng xoay quanh chñ ®Ò t×nh

yªu, vî chång. Khi c¸c chꢁng trai c« g¸i

h¸t víi nhau víi nh÷ng lêi ca yªu

th−¬ng, bay bæng, ng−êi ngoꢁi nghe sÏ

nghÜ hä lꢁ mét cÆp ®«i thùc sù.

Trong h¸t quan hä, liÒn anh, liÒn

chÞ kh«ng ®−îc lÊy nhau, th× h¸t ®óm

l¹i lꢁ c¬ héi ®Ó nh÷ng ng−êi h¸t nªn vî

nªn chång. Hä hÑn −íc, thÒ thèt cïng

nhau vꢁ trao nhau nh÷ng vËt phÈm lꢁm

tin. §«i khi ®ã lꢁ c¸i kh¨n mïi xoa mꢁ

chꢁng trai ®ꢂ chuÈn bÞ tr−íc khi ®i héi,

còng cã khi lꢁ c¸i nãn cña c« g¸i, hay

nh÷ng miÕng trÇu mꢁ c¶ hai ®ꢂ chuÈn

bÞ s½n.

Trong kh¾p c¸c lꢁng quª cña ng−êi

biÕn. Nã th−êng ®−îc diÔn ra vꢁo mïa

H¸t ®óm cña ng−êi Thæ…

Trong céng ®ång ng−êi Thæ ë Yªn LÔ can thiÖp cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng

thuéc c¸c bꢁi b¶n h¸t ®óm, nh−ng hÇu

ꢀ

hÕt hä ®Òu ®ꢂ trªn 60 tuæi. Nh÷ng lꢁn

®iÖu h¸t ®óm hä cßn l−u gi÷ ch−a ®−îc

s−u tÇm ®Çy ®ñ vꢁ ®ang cã nguy c¬ mÊt

dÇn. Bëi vËy viÖc s−u tÇm bꢁi b¶n

nh÷ng lêi ca cña h¸t ®óm ë Yªn LÔ lꢁ

mét viÖc lꢁm cÊp thiÕt mꢁ c¸c cÊp chÝnh

quyÒn, c¬ quan nghiªn cøu cÇn quan

t©m h¬n n÷a.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Lª V¨n BÐ (1977), B−íc ®Çu t×m hiÓu

Hãa, LuËn ¸n tèt nghiÖp ®¹i häc, §¹i

häc Tæng hîp Hꢁ Néi.

2. Ban chÊp hꢁnh §¶ng bé xꢂ Yªn LÔ

(2011), LÞch sö §¶ng bé xꢁ Yªn LÔ,

Nxb. Thanh Hãa, Thanh Hãa.

HiÖn nay, mét sè c«ng tr×nh viÕt vÒ

®Õn h¸t ®óm, nh−ng xem h¸t ®óm chØ

Quan niÖm nꢁy ®ang lꢁm c¶n trë qu¸

tr×nh nghiªn cøu, s−u tÇm. Theo chóng

t«i, cã thÓ kh¼ng ®Þnh, h¸t ®óm kh«ng

®¬n thuÇn chØ lꢁ h¸t, mꢁ bªn trong nã lꢁ

c¶ mét hÖ thèng nghi lÔ, sinh ho¹t, luËt

tôc v¨n hãa g¾n víi ®êi sèng cña ng−êi

Thæ. ChØ khi nh×n nhËn nh− vËy th× viÖc

nghiªn cøu sÏ hÊp dÉn h¬n vꢁ thu hót

®−îc c¸c nhꢁ nghiªn cøu tõ nhiÒu lÜnh

vùc kh¸c nhau.

3. NguyÔn §ç HiÖp (2013), H¸t ®óm

cña ng−êi ViÖt ë B¾c bé, LuËn ¸n

tiÕn sÜ v¨n hãa häc, Häc viÖn Khoa

häc xꢂ héi.

4. NguyÔn V¨n Huyªn (2002), H¸t ®èi

cña thanh niªn nam n÷ ë ViÖt Nam,

Gãp phÇn nghiªn cøu v¨n hãa ViÖt

Nam, tËp 1, Nxb. Khoa häc xꢂ héi,

Hꢁ Néi.

Ph¸p ca dao, Nxb. Khoa häc xꢂ héi,

Hꢁ Néi.

H¸t ®óm lꢁ mét h×nh thøc sinh ho¹t

v¨n hãa g¾n víi céng ®ång ng−êi Thæ ë

Yªn LÔ trong truyÒn thèng. Muèn b¶o

tån vꢁ ph¸t huy h¸t ®óm trong bèi c¶nh

hiÖn nay, ngoꢁi viÖc ®−a nã vꢁo c¸c lÔ

héi, c¸c ch−¬ng tr×nh biÓu diÔn v¨n

g¾n liÒn víi ®êi sèng céng ®ång. ë ®ã

h¸t ®óm míi cã thÓ trë thꢁnh h×nh thøc

sinh ho¹t v¨n hãa th−êng nhËt cña

nghÖ, trong c¸c buæi héi häp lꢁng xãm,...

ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng còng cÇn

khuyÕn khÝch c¸c buæi sinh ho¹t h¸t

6. Ph¹m Hoꢁng M¹nh Hꢁ, TrÇn ThÞ

Liªn (2012), §êi sèng v¨n hãa c¸c

Hãa, Thanh Hãa.

7. Vò Loan (2001) H¸t ®óm thñy

H¶i Phßng, Nxb. H¶i Phßng, H¶i

Phßng.

8. Ph¹m Lª Hßa, §ç Lan Ph−¬ng

(2001), “H¸t ®óm Ph¶ LÔ ꢀ Thñy

Nguyªn ꢀ H¶i Phßng”, V¨n hãa nghÖ

thuËt (7), tr.46ꢀ53.

®óm víi c¸c lêi h¸t cæ cßn phï hîp víi 9. Vò Ngäc Kh¸nh, Ph¹m Minh Th¶o

h¸t ®óm t¹i ®Þa ph−¬ng. Tuy nhiªn viÖc

gian ViÖt Nam, Nxb. V¨n hãa Th«ng

tin, Hꢁ Néi.

6 trang baolam 09/05/2022 3600

Download

Bạn đang xem tài liệu "Hát đúm của người Thổ và vấn đề giữ gìn, bảo tồn trong bối cảnh hiện nay", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên

File đính kèm:

hat_dum_cua_nguoi_tho_va_van_de_giu_gin_bao_ton_trong_boi_ca.pdf