Giáo trình Vệ sinh và y học thể dục thể thao - Trường Đại học Phạm Văn Đồng

TRꢀꢁNGăĐꢂIăHꢃCăPHꢂMăVĔNăĐꢄNG

KHOAăCꢀăBꢁN

BẨIăGIꢁNG:

VꢂăSINHăVẨăYăHꢃCăTHꢄăDꢅCăTHꢄăTHAO

Giꢅngăviên:ăTRꢆNăNGꢃCăHUY

QuꢅngăNgưi, 2013

Lời nói đầu

Để đáp ứng các yêu cầu đổi mới trong công tác đào tạo theo hệ thống tín chỉ và

nâng cao chất lượng giáo dục đồng thời giúp cho sinh viên có được những tài liệu

và nắm chắc những kiến thức có thể vận dụng trong quá trình công tác ở trường

phổ thông sau này, chúng tôi tổ chức biên soạn đề cương bài giảng môn vệ sinh và

y học Thể dục thể thao dành cho sinh viên hệ cao đẳng – ngành giáo dục thể chất

trường Đại học Phạm Văn Đồng sử dụng trong quá trình học tập với hình thức lưu

hành nội bộ.

Nội dung đề cương bài giảng gồm 2 phần:

Phần I: Vệ sinh học thể dục thể thao gồm 5 chương. Phần này bao gồm những

kiến thức cơ bản về vệ sinh học như Vệ sinh cá nhân, vệ sinh dinh dưỡng, vệ sinh

môi trường, vệ sinh học đường và vệ sinh thể dục thể thao.

Phần II: Y học Thể dục thể thao gồm 4 chương nhằm cung cấp kiến thức cơ bản

nhất về y học thể dục thể thao,chấn thương trong hoạt động thể dục thể thao, một

số trạng thái bệnh lý thường gặp trong luyện tập và thi đấu thể dục thể thao, xoa

bóp thể thao và thể dục chữa bệnh.

Để có được đề cương bài giảng này chúng tôi đã dựa trên cơ sở bộ giáo

trình qui định của bộ giáo dục và đào tạo , các tài liệu , sách tham khảo liên quan,

đồng thời để phù hợp với khả năng và trình độ của sinh viên chúng tôi cố gắng cô

đọng những nội dung chính cần thiết nhất theo hướng rút gọn nhưng vẫn đầy đủ

theo nội dung chương trình. Đồng thời để nâng cao năng lực tự học của sinh viên,

sau mỗi phần hoặc mỗi bài chúng tôi có soạn một số câu hỏi ôn tập và thảo luận để

hướng sinh viên vào những vấn đề trọng tâm của bài học, sinh viên có thể tập tự

giải quyết những tình huống có thể xảy ra trong luyện tập và giảng dạy thể dục thể

thao sau này.

Thông qua học tập bộ môn này chúng tôi mong muốn sinh viên nắm được

những kiến thức để vận dụng vào thực tiễn giảng dạy và hoạt động thể dục thể thao

ở trường phổ thông.

Trong quá trình biên soạn, chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót,

chúng tôi mong nhận được những sự đóng góp , chỉ bảo của quí thầy cô giáo và

các bạn đồng nghiệp để tập tài liệu này hoàn chỉnh hơn. Xin chân thành cám ơn.

Giáoăviênăbiênăsoꢇn

TrꢈnăNgꢉcăHuy

1

PHꢆNă 1: VꢂăSINHăHꢃCăTHꢄ DꢅCăTHꢄăTHAO

Chꢇꢈng 1. VꢂăSINHăCÁăNHỂN

MꢊCăTIểU:

- Nꢋmăđꢌꢍcăcꢎăsꢏăkhoaăhꢉcăcꢐaăcácăphꢌꢎngăphápăvꢑăsinhăcáănhơn.

- Biếtăcáchăgiꢒăgìnăvꢑăsinhăthơnăthꢓ,ăbiếtăphòngăchꢔngămꢕtăsꢔăbꢑnhăthꢌꢖngăgꢗpăđꢓă

bꢅoăvꢑăcꢎăthꢓămꢕtăcáchăcóăhiꢑuăquꢅ.

NꢘIăDUNG:

Bài 1.

VꢂăSINHăBꢁOăVꢂăDA

1.1. MꢉtăsꢊăđiꢋmăvꢌăchꢍcănĕngăsinhălỦăcꢎaăda

Daăthuꢕcăhꢑăcꢎăquanăbꢅoăvꢑăngoꢇiăvi.ăDaăbaoăbꢉcătoƠnăbꢕăcꢎăthꢓ(ăcóădiꢑnătíchă1,4ăậ

1,7m²)ă vƠă chiếmă 7%ă trꢉngă lꢌꢍngă cꢎă thꢓă ngꢌꢖi).ă Daă lƠă bꢙă mꢗtă tiếpă xúcă vꢚiă môiă

trꢌꢖng,ălƠăcꢎăquanăcóănhiꢙu chꢛcănĕngăquanătrꢉng:

- ChꢛcănĕngăcheăchꢏăvƠăbꢅoăvꢑ.

- Chꢛcănĕngăcꢅmăgiác.

- Chꢛcănĕngăthamăgiaăquáătrìnhăđiꢙuăhòaăthơnănhiꢑt.

- ChꢛcănĕngăbƠiătiết.

Ngoài ra, daălƠănꢎiăsꢅnăsinhăraămꢕtăsꢔăchꢜtăcóăhoꢇtătínhăsinhăhꢉcăcaoănhꢌăvitaminăD,ă

Histamină vƠă mꢕtă sꢔă chꢜtă khác.ă Daă vƠă tổă chꢛcă dꢌꢚiă daă cònă chꢛaă đꢝngă ă mꢞă vƠă

glycozen

1.2.Vꢏăsinh bꢐoăvꢏăda:

- Thꢌꢖngăxuyênătꢋmărꢟa,ănhꢜtălƠăsauăkhiălaoăđꢕngăvƠăluyꢑnătꢠpăThꢓădꢡcăthꢓăthaoăă

(TDTT).

- Tꢋmărꢟaă,ăngoƠiăviꢑcălƠmăsꢇchădaăcònălƠmăchoătuyếnămꢢăhôiăđꢌꢍcăthôngăvꢚiăbênă

ngoài,ăthꢅiăđꢌꢍcăchꢜtăđꢕcăquaămꢢăhôi,ălƠmăđiꢙuăhòaăthơnănhiꢑtăhꢢiăphꢡcăsꢛcăkhꢣe.ă

Mùaăhèănênătꢋmărꢟaăthꢌꢖngăxuyên(ăítănhꢜtă1ălꢈn/ngƠy.ăMùaăđôngăítănhꢜtă2ălꢈnă/ă

tuꢈn.)

- Phꢅiăbꢅoăđꢅmănhꢒngăyêuăcꢈuăvꢑăsinhăkhiătꢋm nhꢌ:

+ KhôngătꢋmăngayăsauăkhiăvừaălƠmăviꢑcănꢗng.Khi luyꢑnătꢠp,ămꢢăhôiăraănhiꢙu,ăcꢈnă

phꢅiănghỉăchoăđꢞămꢑt,ăráoămꢢăhôi rꢢiămꢚiătꢋm.

+ Không nên tꢋmăkhiămꢚiăĕnănoăhoꢗcăkhi quáăđói.

+ Khôngătꢋmăkhiăđangăquáămꢑtăhoꢗcăđangăꢔm.

+ Khôngătꢋmăsauăkhiăvừaăuꢔngărꢌꢍuăbia,ăhoꢗcădùngăcácăchꢜtăkíchăthíchăkhác.

2

- Mùa lꢇnhănênătꢋmănꢌꢚcăꢜm,ăhoꢗcăvꢠnăđꢕngănhẹănhƠngăchoăꢜmăngꢌꢖiărꢢiămꢚiătꢋmă

nꢎiăkínăgió.

- Cꢋtăngꢋnămóngătay,ărꢟaăsꢇchătayătrꢌꢚcăkhiăĕn(ăbằngăxƠăphòng)ăhoꢗcăsauăkhiălaoă

đꢕng,ăđiăvꢑăsinhầ

- MáiătócăđẹpălƠămáiătócăgꢉnăgƠng,ăsꢇchăsẽ.ăĐꢈuătócăcꢈnăđꢌꢍcă gꢕiăthꢌꢖngăxuyên ,

giꢒăsꢇchă,ăkhôăđꢓătránhănꢜmătóc.

- Nếuădaăbꢤ tổnăthꢌꢎng,ăxơyăăxátă,ăchꢅyămáu,ăcꢈnătuơnăthꢐănguyênătꢋcăvôătrùngăvếtă

thꢌꢎng.ăBꢤăbꢑnhăngoƠiădaăphꢅiăkhámă,chꢒaăkꢤpăthꢖi.

CỂUăHꢑIăỌNăTꢒP

1. ụănghĩaăvƠătácădꢡngăcꢐaăviꢑcăchĕmăsócăbꢅoăvꢑădaă?

2. Cáchăvꢑăsinhăchĕmăsóc bꢅoăvꢑădaătrongăluyꢑnătꢠpăTDTT.

Bài 2.

VꢂăSINHăTRANGăPHꢅC

NgoƠiăvꢜnăđꢙăthẩmămỹ,ătrangăphꢡcăcꢈnăbꢅoăđꢅmăcácăyêuăcꢈuăsau:

2.1.Trangăphꢓc(ăquꢔnăáo,ăgiƠyădép,ămǜầ)ăphꢐiăcóătácădꢓngăbꢐoăvꢏăcꢈăthꢋăvƠă

tácădꢓngăđiꢌuăhòaănhiꢏtăđꢉăcꢈăthꢋ:

- MùaăHèănênămꢗcăquꢈnăáoăbằngăchꢜtăliꢑuăvꢅiădꢥăthꢜmămꢢăhôi,ădꢥăthoátănhiꢑt,ămƠuă

sáng,ărꢕngărưi.

- MùaăĐôngă,ăđꢓăgiꢒănhiꢑtăđꢕăcꢎăthꢓăcꢈnămꢗcăchoăđꢐăꢜm(ălen,ădꢇă,ăbông).Quꢈnăáoăcóă

thꢓăbóăsátăngꢌꢖiănhꢌngăkhôngăquáăchꢠt,ălꢝaăchonătrangăphꢡcămƠuăsꢦm,ănênăgiꢒăꢜmă

đꢈu,ăcổ,ăngꢝcăvƠăchơn,ăquꢈnăáoăphꢅiăluônăkhôăráo.

2.2.Trangăphꢓcăphꢐiăbꢐoăđꢐmăchoădaăđꢇꢕcăsꢖchăsẽ,ăchꢊngănhiꢗmăkhuꢘn:

- ThꢌꢖngăxuyênăgiꢗtăquꢈnăáoăbằngăxƠăphòng,ăphꢎiăkhôănꢎiăcóănꢋng,ăcóăđiꢙuăkiꢑnăthìă

nênăꢐi,ălƠătrꢌꢚcăkhiămꢗc.

- Khôngădùngăchungăquꢈnăáoăvꢚiăngꢌꢖiăkhác,ădꢥălơyăbꢑnhăngoƠiăda.

2.3.Trangăphꢓcăphꢐiăphùăhꢕpăvꢙiătínhăchꢚtăcôngăviꢏc:

- TrangăphꢡcăphꢅiătꢇoăđiꢙuăkiꢑnăthuꢠnălꢍiăchoăhoꢇtăđꢕngăvƠăbꢅoăvꢑăngꢌꢖiălaoăđꢕng.

- Áoăquꢈn,ăgiƠyăThꢓăthaoăphꢅiăgꢉnănhẹ,ăvꢅiăbꢙn,ăcóătínhăchꢜtăcoăgiꢅnătꢔt.ăNếuăchꢠtă

quá sẽăꢅnhăhꢌꢏngăđếnătuꢈnăhoƠnăvƠăhôăhꢜp,ăhꢇnăchếăvꢠnăđꢕng.ăNếuărꢕngăquáăsẽăkhóă

thꢝcăhiꢑnăđꢕngătác.

- Giày ,tꢜt(vꢚ)ăphꢅiăkhô,ăsꢇch.ăKhôngăđiăgiƠyăquáăchꢠtăhoꢗcăguꢔc,ădépăcaoăgótă(nhꢜtă

lƠăđꢔiăvꢚiătrẻăem).

3

- Mũănónămùaăhèăđꢓătránhănꢋngănóng,ănênăchꢉnăloꢇiăcóămƠuăsáng, có vành.Mùa

đôngădùngămũălen,ăbôngăđꢓăgiꢒănhiꢑt.

- QuꢈnăáoătrangăphꢡcălꢛaătuổiăhꢉcăsinhăcꢈnăgꢉnăgƠngă,ăsꢇchăsẽă,ăgiꢅnădꢤămƠăđẹp,ă

khôngănênăquáăcꢈuăkỳ,ăđuaăđòiăꢅnhăhꢌꢏngăđếnăhꢉcătꢠp.

CỂUăHꢑIăỌNăTꢒP

1.ăăTrangăphꢡcăcꢈnăcóănhꢒngăyêuăcꢈuănƠoăngoƠiătínhăthẩmămỹ?

2.ăăTrangăphꢡcăTDTTăcꢈnăcóănhꢒngăyêuăcꢈuăriêngănƠoăđꢓ phùăhꢍpăvꢚiătínhă

chꢜtăcôngăviꢑc?

-------------------------------------------------------------------------------------------

Bài 3.

VꢂăSINHăRĔNGăMIꢂNG

3.1.SꢈălꢇꢕcăvꢌăchꢍcănĕngăvƠăcꢚuătꢖoărĕng

* Cꢚuătꢖoărĕng:

- HìnhăthꢓăngoƠiă:ăRĕngăcóămƠuătrꢋngăngƠ,ăgꢢmă3ăphꢈn:ăThơnărĕngă,ăcổărĕngăvƠăchơnă

rĕng.

- Cꢜuătꢇoătrong:ăTừăngoƠiăvƠoătrongăgꢢmăcóă:ăLꢚpămenărĕng, ngƠărĕng,ătꢐyărĕng.ă

* Chꢍcănĕng : Cóă3ăchꢛcănĕngăchính:

- Ĕnănhai(ăcꢋnăxéă,ănhai,ănghiꢙnăthꢛcăĕn).

- Giúp cho quá trình phát âm

- Thẩmămỹ.

3.2. Vꢏăsinhărĕngămiꢏng:

3.2.1.ụănghĩaăvꢑăsinhărĕngămiꢑng:ăMiꢑngălƠăcꢟaăngõăcꢐaăđꢌꢖngătiêuăhóa,ăđóălƠămꢕtă

hꢔcălꢚnănằmătrꢌꢚcăngưătꢌăhꢈuănênăviꢑcăvꢑăsinhărĕngămiꢑngăliênăquanăđếnăcꢅ mũi,ă

đꢌꢖngăhôăhꢜpăvƠătiêuăhóa.

3.3.2. NguyênănhơnăsơuărĕngăvƠăcáchăvꢑăsinhărĕngămiꢑng:

Nguyênănhơnăsơuărĕng:ăDoăvꢑăsinhărĕngămiꢑngăkém,ăviăkhuẩnălênămenăthꢛcăĕnă

bámăꢏărĕng,ăpháăhꢐyămenărĕng,ăĕnăsơuăvƠoăngƠărĕngărꢢiătꢐyărĕng.

Phòngăbꢏnhăsơuărĕng:

- Hiꢑnănayănꢌꢚcătaăápădꢡngă4ăchínhăsáchălꢚnăđꢓăphòngătránhăbꢑnhăsơuărĕngăchoă

cꢕngăđꢢng:

4

- Floăhóaănꢌꢚcăuꢔng:ăChoăthêmăFloăvƠoănꢌꢚcămáyăthƠnhăphꢔăvꢚiătỷălꢑăphùăhꢍp.

- SꢅnăxuꢜtăvƠăkhuyếnăkhíchăsꢟădꢡngăkemăđánhărĕngăcóăFlo.

- ĔnăđꢌꢖngăítălꢈnătrongăngƠyăvƠăchꢅiărĕngăngay.

- TiếnăhƠnhăcôngătácănhaăhꢉcăđꢌꢖngăgꢢmănhꢒngănꢕiădung:

+ăGiáoădꢡcăvꢑăsinhărĕngămiꢑng:ăChꢅiărĕngăhƠngăngƠyăvƠoălúcăsángăsꢚmăkhiăthꢛcădꢠyă

vƠătrꢌꢚcălúcăđiăngꢐ.ăChúăýăchꢅiăcꢅă3ămꢗtărĕngăvꢚiăkemăcóăFlo.

+ăTổăchꢛcăsúcămiꢑngăbằngănꢌꢚcăcóăphaăFloă(ă0,2ăgăFlo/1 lítănꢌꢚc),ăsúcămiꢑngă2ă

lꢈn/tuꢈn.

+ Khámărĕngăđꢤnhăkỳă6ătháng/lꢈnăPhát hiꢑnăsꢚmănhꢒngăemăcóărĕngăsơuăđꢓăchꢒaătrꢤă

kꢤpăthꢖi.ăRĕngăsꢒaăbꢤăsơuănênănhổăsꢚmăđꢓărĕngămꢉcăđꢙu,ăđúngăvꢤătrí,ăchúăýănꢋnăcácă

rĕngălꢑchălꢇcăkhiătrẻăđổiărĕngăsꢒa.

+ă Nếuă thꢜyă cóă dꢜuă hiꢑuă viêmă lꢍiă ,viêmă miꢑngă phꢅiă đếnă bácă sĩă khám ngay, súc

miꢑngăbằngănꢌꢚcămuꢔiăphaăloưng.

- CꢈnăquanătơmăđếnăchếăđꢕăĕnăuꢔngăcꢐaăcácăbƠămẹămangăthai(ăcóăđꢈyăđꢐăcan-xi)ăđꢓă

thaiănhiăphátătriꢓnătꢔt.ăTrẻăemăcꢈnăđꢌꢍcănuôiăbằngăsꢒaămẹăcóăđꢈyăđꢐăcan-xiăsẽăgiúpă

mꢈmărĕngăphátătriꢓnăthuꢠnălꢍi.

CỂUăHꢑIăỌNăTꢒP

1. SꢎălꢌꢍcăcꢜuătꢇoăcꢐaărĕngăvƠănêuănguyênănhơnăsơuărĕng.

2. Côngătácănhaăhꢉcăđꢌꢖngăgꢢmănhꢒngănꢕiădungăgì?

Bài 4.

VꢂăSINHăTAIăậ MǛIăậ HꢃNG

4.1. KháiăquátăvꢌăTai-Mǜi-Hꢛng (TMH):

- TMHălƠăcácăcꢎăquanăcꢅmăgiácăgiꢒăcácăchꢛcănĕngărꢜtăquanătrꢉngănhꢌănghe,ăngꢟi,ă

phátăơmăvƠăcꢅmăgiácăthĕngăbằngăchoăcꢎăthꢓ.

- TMHăcònălƠăcꢟaăngõăcꢐaăcácăgiácăquanăquanătrꢉngăkhácănhꢌătiêuăhóaăvƠăhôăhꢜp.

- TMHălƠăcácăhꢔcăthôngăvꢚiănhau,ătꢜtăcꢅăđꢙuăđꢌꢍcălót,ăphꢐăbꢏiăniêmămꢇc.ăCácăbꢑnhă

cꢐaătaiămũiăhꢉngăthꢌꢖngăbꢋtăđꢈuătừăniêmămꢇcănênăbꢑnhăcóăthꢓălanănhanhătừăhꢔcănƠyă

sangăhꢔcăkiaăvƠălanăxuꢔngăđꢌꢖngăhôăhꢜpăvƠătiêuăhóa.ăDoăvꢠyămƠătừăviêmăhꢉngăcóă

thꢓădꢦnăđếnăviêmămũi,ăviêmăxoang,ăviêmătaiăgiꢒa,ăthꢠmăchíălƠăviêmămƠngănưo,ăviêmă

ruꢕtầ

4.2.Vꢏăsinhăbꢐoăvꢏămǜiăhꢛng:

5

- Dùngăkhĕnăsꢇchăđꢓălauămũi,ăkhiăxìămũiă,ănênăbꢤtăbênănƠy,ăxìăbênăkia.ăKhôngăxìă2ălꢧă

mũiăcùngălúcăvìăviăkhuẩnăcóăthꢓăvƠoătaiăgiꢒa(ăthôngăquaăvòiăEustachi)ălƠmăviêmătaiă

giꢒaăhoꢗcăviêmăxoang.

- KhôngăhítănꢌꢚcămũiăvƠoăvìăcóăthꢓăgơyăviêmăhꢉng, đꢌꢖngăruꢕt.

- Khôngăngꢟiăcácăloꢇiăhóaăchꢜtăđꢕc:ăAxitămꢇnh,ă,ăcácăhꢍpăchꢜtăcóăchꢛaăClo,ăBrômă

ầăcóăthꢓăgơyănhiꢥmăđꢕc.

- Cꢈnăcóăkhẩuătrangăkhiătiếpăxúcăvꢚiămôiătrꢌꢖngăđꢕcăhꢇi.

- Rènăluyꢑnăthơnăthꢓăđꢓănơngăcaoăsꢛcăđꢙăkháng,ăcꢎăthꢓăthíchănghiăvꢚiăthꢖiătiếtăthay

đổiăđꢕtăngꢕt.

- Khôngăhútăthuꢔcălá,ăuꢔngărꢌꢍuămꢇnhăvìăsẽălƠmătổnăthꢌꢎngăniêmămꢇcămũiăhꢉng.

4.3.Vꢏăsinhăbꢐoăvꢏătai:

- Khiătꢋmăxongăhoꢗcăvừaămꢚiăbꢎiălꢕi,ăcꢈnănghiêngăđꢈuăchoănꢌꢚcăchꢅyăra.ăDùngătĕmă

bôngăsꢇchăngoáyătai.

- Viêmătaiăgiꢒaăcꢈnăđꢌꢍcăkhámă,ăchꢒaătrꢤăngay

- KhiăcóădꢤăvꢠtărꢎiăvƠoătaiăkhôngănênătꢝălꢜyăraămƠăcꢈnăđếnăcꢎăsꢏăyătếăđꢓăkhámăvƠăxꢟă

lý.

- Khôngădùngăcácăbiꢑnăphápădơnăgian,ălꢇcăhꢠuăđꢓăchꢒaătrꢤăviêmătai.

- Khiăcóăápăsuꢜtăkhôngăkhíăthayăđổiălꢚn,ănhanh,ăđꢕtăngꢕt(ătiếngănổălꢚn,ălênăcao,ă

xuꢔngăthꢜp), nênăbꢤtă2ătai,ăháămiꢑng,ălƠmăđꢕngătácănhai,ănuꢔtăđꢓătránhăápălꢝcămꢇnhă

tácăđꢕngălênămƠngănhĩ lƠmăù,ăđiếcătai.

CỂUăHꢑIăỌNăTꢒP

1. Nêuănhꢒngăyêuăcꢈuăvꢑăsinhăbꢅoăvꢑătai.

2. Nêuănhꢒngăyêuăcꢈuăvꢑăsinhăbꢅoăvꢑămũiăậ hꢉng.

Bài 5.

VꢂăSINHăMꢜT

5.1. Sꢈălꢇꢕcăcꢚuătꢖoăcꢎaămꢝt:

- Nhưnăcꢈu.

- Cácăbꢕăphꢠnăphꢡăthuꢕcăbꢅoăvꢑămꢋt.

- VõngămꢇcăvƠăđꢌꢖngădꢦnătruyꢙnăthꢈnăkinh.

5.2. Giꢞăvꢏăsinhămꢝt:

6

- Giꢒăvꢑăsinhămꢋt,ăphòngăchꢔngăcácăbꢑnhăviêmănhiꢥmămꢋtărꢜtăđꢎnăgiꢅnănhꢌngăcꢈnă

cóăýăthꢛcătꢔtăvƠătổăchꢛcătꢔtăvꢑăsinhăxưăhꢕi.

- Mꢧiăngꢌꢖiăcꢈnăcóăkhĕnămꢗtăriêng,ădùngănꢌꢚcăsꢇchăđꢓărꢟaămꢗtăhoꢗcătꢋmă.ăKhĕnă

mꢗtăvƠăchꢠuădùngăphꢅiăsꢇch,ădùngăxongăphꢅiăphꢎiăkhĕnăꢏănꢎiăcóănꢋng.

- Khiăcóădꢤchăđauămꢋtăkhôngădùngăkhĕnăchꢠuăchung,ăkhôngădùngăkhĕnăbẩnălauămꢗtă,ă

lauămꢋt, khôngădꢡiătayăbẩnălênămꢋt.ăkhiăbꢤăđauămꢋtănênădùngăthuꢔcătheoăsꢝăhꢌꢚngă

dꢦnăcꢐaăthꢈyăthuꢔc.

- Khôngădùngăcácăphꢌꢎngăphápăchꢒaătrꢤătheoădơnăgianănhꢌăđánhăquꢗmă,ăđꢋpăthuꢔcă

khôngăanătoƠnăhoꢗcătꢝăphaăchếăthuꢔcănhꢣămꢋt.

- ThꢝcăhiꢑnăcácănguyênătꢋcăanătoƠnălaoăđꢕng,ăquiătrìnhăbꢅoăhꢕălaoăđꢕng(ăcóăkínhăcheă

chꢋn,ăbꢅoăhꢕ)

- Tránhăcácătròăchꢎiănguyăhiꢓm:ăsúngăcaoăsu,ăđánhăkhĕng,ănémăđꢜtăđáăvƠăcácăvꢠtăsꢋcă

nhꢉn.

- CóăchếăđꢕăĕnăuꢔngăđꢐăvitaminăA.

5.3. Cácăbꢏnhăthꢇꢟngăgꢠpăꢡămꢝt:

5.3.1 Đauămꢝtăđꢢ:

Doănhiꢙuănguyênănhơnăgơyănên(ăviărút,ăviăkhuẩn,ănꢜmầ)ă,ăchꢐăyếuălƠădoămꢋtă

bꢤănhiꢥmăbẩn,ăkíchăthíchăngꢛa,ădꢡiămꢋtăgơyăbꢕiănhiꢥmădꢦnăđếnăđauămꢋt,ăviêmămꢋt.

Loꢇiăđauămꢋtăđꢣădoăvi-rút gơyănên,ăcóăthꢓăthƠnhădꢤchălꢚnă(ăcóăthꢓăkèmăcácătriꢑuă

chꢛng:ăsꢔt,ăviêmăhꢉngă,ămꢑtămꢣi).ăDꢜuăhiꢑuăchꢐăyếuălƠăchói,ăsꢍăánhăsáng,ăcꢕmărát,

chꢅyănꢌꢚcămꢋt,ănhiꢙuădꢟămꢋt.ăBꢑnhăđauămꢋtăđꢣălơyălanădoăvꢑăsinhăkémăquaăđꢌꢖngă

nꢌꢚcăbẩn,ăchꢠuă,ăkhĕnămꢗt,ăbꢓăbꢎi,ăaoăhꢢ,ătayăbẩn,ăbꢡiăăbẩnầ

5.3.2 Đauămꢝtăhꢉt:

LƠăbꢑnhăviêmăkếtămꢇc,ăgiácămꢇcăcóătínhăchꢜtăkinhăniên, lây lan, doămꢕtăloꢇiă

viăsinhăvꢠt(chlamydiaătrachomatis)ătꢌꢎngătꢝănhꢌăviăkhuẩnăgây nên.ăNgꢌꢖiăbꢤăbꢑnhă

mꢋtăhꢕtăítăcꢅmăthꢜyătriꢑuăchꢛngănênăchꢐăquan,ăchỉăđếnăkhiăbꢑnhăchuyꢓnăăsangăcácă

biếnăchꢛngălúcăđóăngꢌꢖiăbꢑnhămꢚiăđꢓăýăđến.

Triꢑuăchꢛng:ăMiămꢋtăcꢕm,ăcóăítădꢟă,ăbênătrongămiămꢋtăcóăcácăhꢕtănhꢣălꢜmătꢜm,ăcóă

nꢌꢚc,ănhiꢙuănhꢜtăꢏănếpăgꢜpăvƠă2ăgócămiătrên.ăHꢕtălꢚnădꢈnăvƠăvꢞăra,ăthƠnhăsẹoărꢢiă

lành( theo 4ăgiaiăđoꢇn).

Cũngăcóăthꢓăcóănhꢒngăbiếnăchꢛngădoăbꢕiănhiꢥm,ăkémăvꢑăsinh :ăSẹoăcoăquꢋpăkéoă

lôngămiăgơyălôngămiăxiêu,ălôngăquꢗm,ăgơyăngꢛa,ădꢡiămꢋt,ăcꢉăxátăvƠoăgiácămꢇcăgơyă

7

mꢖăđꢡc,ăsinhămƠngămꢕngăhoꢗcăviêmăbꢖămiăgơyătoétămꢋt,ăkhôămꢋtă,ătꢋcălꢑăđꢇo.ăNếuă

khôngăchꢒaăsẽădꢦnăđếnămùălòa.

5.4 .TꢣtăcꢣnăthꢤăvƠăphòngăchꢊngăcꢣnăthꢤătrongănhƠătrꢇꢟng.

CꢠnăthꢤălƠămꢕtătꢠtăkhúcăxꢇăcꢐaămꢋtălƠmăcho mꢋtăchỉăthꢜyăđꢌꢍcăvꢠtăꢏăgꢈnămƠăkhôngă

nhìnăthꢜyăvꢠtăꢏăxa.

5.4.1 Cꢈăchꢥăcꢣnăthꢤ :

Cóăthꢓăvíămꢋtănhꢌămꢕtăthꢜuăkínhăhꢕiătꢡ,ăthꢜuăkínhănƠyăluônăthayăđổiăđꢕăcongă

đꢓă biếnă đổiă mꢛcă chiếtă quangă .Doă đóă mꢉiă vꢠtă ꢏă xa,ă gꢈnă mꢚiă hiꢑn rõ trên võng

mꢇc.CꢎăchếănƠyălƠădoănhơnămꢋt(ăthꢓăthꢐyătinh)ăphꢢngălênăhayădẹtăxuꢔng(ăgꢉiălƠăđiꢙuă

tiết).ăCóă2ătrꢌꢖngăhꢍp:

- Trꢌꢖngăhꢍpă1:VìămꢕtălýădoănƠoăđóămƠănhơnămꢋtăphꢢngălênăquáămꢛc,ăkhôngădẹtălꢇiă

nhꢌăbìnhăthꢌꢖngăthìăꢅnhăcꢐaăvꢠtăcũngăhiꢑnătrꢌꢚcăvõngămꢇc,ăgơyănênăcꢠnăthꢤ.

- Trꢌꢖngăhꢍpă2: NếuănhưnăcꢈuăkhôngăcóăhìnhăcꢈuănhꢌăbìnhăthꢌꢖngămƠăcóăhìnhăbꢈuă

dꢡc đꢌꢖngăkínhătrꢌꢚcăsauădƠiăquáă23mmăăthìăꢅnhăcꢐaăvꢠtăcũngăhiꢑnătrꢌꢚcăvõngă

mꢇccꢠnăthꢤ.

5.4.2 Nguyênănhơnăgơyănênăcꢣnăthꢤ:

5.4.2.1. Nguyên nhân bꢘmăsinh:ăChiếmă30%ăcácătrꢌꢖngăhꢍpăcꢠnăthꢤ.

Trẻ emămꢚiăsinhăraăđưăcóăđꢕăchiếtăquangăcaoăhayănhưnăcꢈuăhìnhăbꢈuădꢡc.

5.4.2.2.Nguyên nhân mꢝcăphꢐiătrongăquáătrìnhăsꢊng:ăChiếmă70%ă trꢌꢖngăhꢍpă

cꢠnăthꢤ.

ChꢐăyếuălƠădoăthiếuăýăthꢛcăgiꢒăgìnăvꢑăsinhăbꢅoăvꢑămꢋt,ălƠătꢠtăphổăbiếnătrongăhꢉcăsinhă

vƠănhꢒngăngꢌꢖiăđꢉcănhiꢙuăsách.

- Doătꢌăthếăngꢢiăhꢉcăkhôngăđúng,ăthóiăquenănhìnăgꢈn,ăcúiănhiꢙu.

- Đꢉcăsáchăkhiăthiếuăánhăsáng,ădoăgiꢜyăxꢜu,ămꢠtăđꢕăchꢒănhiꢙu.

- Mꢋtăphꢅiătꢠpătrung,ăcĕngăthẳng,ămꢋtăphꢅiăđiꢙuătiếtănhanhătrongăthꢖiăgianăkéoădƠi(ă

làm viꢑcăvꢚiămáyătínhă,ăchꢎiătròăchꢎiăđiꢑnătꢟ).

- Doămꢕtăsꢔăyếuătꢔăkhácănhꢌăsauăkhiămꢋcăcácăbꢑnhăcúm,ăsꢏiă,ăđꢠuầ,ăkhẩuăphꢈnăĕnă

thiếuăvitaminăA.

5.4.3. Biꢏnăphápăphòngăchꢊngăcꢣnăthꢤ:

+ăCꢈnăchúăýăgiꢒăvꢑăsinhămꢋtăkhiăhꢉcăvƠălƠmăviꢑc,ăđꢅmăbꢅoăánhăsángăkhiăhꢉc.

+ăChúăýăđếnănguꢢnăsángăthiênănhiên:ăDiꢑnătíchăphòngăhꢉc,ăquiăcáchăcꢟaălꢚnă,ăcꢟaă

sổ. Dùngăđènăđiꢑnăđꢐăsáng,ăkhôngăquáăchói,

8

+ăBꢅoăđꢅmăkhoꢅngăcáchăgiꢒaămꢋtăvƠăsáchăvꢏăkhiăđꢉc:ăHSămꢦu giáo là 25 cm, HS

tiꢓuăhꢉcăvƠăTHCSălƠă30ăcm,ăHSăTHPTălƠă35cm.

+ăKhôngăcúiăđꢈuănhiꢙu,ăliênătꢡc.ăăKhôngăđꢉcăsáchăchꢧătꢔi.ăĐꢉcă30-40ăphútăphꢅiăchoă

mꢋtănghỉă5ăphút.

+ăTrangăbꢤăbƠnăghếăhꢉcătꢠpăđúngăquiăcách.

+ăCꢅiătiếnăchꢜtălꢌꢍngăsáchăvꢏ,ăbꢅngă,ăphꢜnầ

+ăKhôngănằmăkhiăđꢉcăsách,ăkhôngăđꢉcăsáchăkhiăđangăđiătrênătƠu,ăxe,ăkhôngăđꢉcă

ngoƠiătrꢖiănꢋng.

+ Phòng ngừaăbꢑnhătꢠtă,ădꢤchăbꢑnhăchoăhꢉcăsinh. Khẩuăphꢈnăĕnăcꢈnăđꢐăchꢜt,ănhꢜtălƠă

vitaminăA.ăĔnăthêmătrꢛng,ăcáă,cƠ- rꢔt,ădꢈuăcáầ

+ăKiꢓmătraăthꢤălꢝcăthꢌꢖngăxuyênăchoăHS đꢓăphátăhiꢑnăcꢠnăthꢤ.ăNhꢒngăemăcꢠnăthꢤă

phꢅiăchoămangăkínhăphùăhꢍp.

CỂUăHꢑIăỌNăTꢒP

1. TrìnhăbƠyăsꢎălꢌꢍcăcꢜuătꢇoăcꢐaănhưnăcꢈu.

2. KháiăquátăvꢙăbꢑnhăđauămꢋtăđꢣăvƠămꢋtăhꢕt.

3. Nêuănguyênănhơn,ăcꢎăchếăgơyănênăcꢠnăthꢤ.ăCácăbiꢑnăphápăphòngăchꢔngătꢠtă

cꢠnăthꢤătrongătrꢌꢖngăhꢉc.

Bài 6.

VꢂăSINHăVꢦăGIꢧCăNGꢨ

6.1. TácădꢓngăsinhălỦăcꢎaăgiꢚcăngꢎ:

- Vꢣănưoăđiꢙuăhòaămꢉi hoꢇtăđꢕngătrongăcꢎăthꢓ lƠmăchoăcꢎăthꢓăthƠnhămꢕtăkhꢔiă

thꢔngănhꢜtăvƠăthíchănghiăvꢚiămôiătrꢌꢖngăbênăngoƠi.

- Hoꢇtăđꢕngăcꢐaăvꢣănưoăgꢢmă2ăquáătrình:ăhꢌngăphꢜnăvƠăꢛcăchế.

+ăQuáătrìnhăhꢌngăphꢜnălƠmăchoăcácăcꢎăquanăhoꢇtăđꢕngătíchăcꢝc,ătếăbƠoănưoă

mꢑtămꢣiăvƠătiêu haoănhiꢙuănĕngălꢌꢍng.

+ăQuáătrìnhăꢛcăchếălƠăquáătrìnhălƠmătrꢏăngꢇiăhoꢗcălƠmăchꢠmăsꢝăkhuếchătánă

cꢐaăhꢌngăphꢜn.ăCácătếăbƠoănưoăchꢐăđꢕngăchuyꢓnăsangătrꢇngătháiăꢛcăchếă.Quáătrìnhă

ꢛcăchếălƠmătếăbƠoănưoăphꢡcăhꢢiăvƠătíchălũyănĕngălꢌꢍng.

Hai quá trình này liên quanămꢠtăthiếtăvꢚiănhauălƠmăđiꢙuăhòaălꢦnănhauăbꢅoăđꢅmăchoă

vꢣănưoăhoꢇtăđꢕngăbìnhăthꢌꢖng.

- NgꢐălƠăquáătrìnhăꢛcăchếătoƠnăbꢕăvꢣănưo,ăcóătínhăchꢜtăbꢅoăvꢑăcácătếăbƠoăvꢣă

nưoăkhꢣiăbꢤăcĕngăthẳngăquáămꢛcă(ădoăhꢌngăphꢜnăkéoădƠi)ăcóăthꢓăhꢐyăhoꢇiătếăbƠo.

9

- NgꢐăsayătꢛcălƠăꢛcăchếăsơuălƠmăchoăsꢝăphꢡcăhꢢiăchꢛcăphꢠnăcꢐaăhꢑăthꢈnăkinhă

trungăꢌꢎngăcƠngănhanh,ăcƠngănhiꢙu.

- Khiăngꢐăcꢎăthꢓăꢏătrꢇngătháiănghỉăngꢎi:ăHꢑăthꢈnăkinhăkhôngăphꢅnăꢛngăvꢚiă

cácăkíchăthích,ătimăđꢠpăchꢠmălꢇi, huyếtăápăgiꢅm,ăhôăhꢜpăchꢠmălꢇi,ăcꢎăbꢋpăthꢌăgiꢅn,ă

tếăbƠoăthꢈnăkinhăđꢌꢍcăphꢡcăhꢢiă,ăquáătrìnhăđꢢngăhóaătĕngălên,ătíchălũyănĕngălꢌꢍngă

cꢈnăchoăcꢎăthꢓ.

- Thiếuăngꢐăcóăthꢓădꢦnăđếnăsuyănhꢌꢍcăthꢈnăkinh:ănhꢛcăđꢈu,ămꢜtăngꢐ,ăgiꢅmătríă

nhꢚ,ătínhătìnhăthayăđổiămꢜtătꢠpătrung,ăhiꢑuăquꢅăcôngăviꢑcăsútăgiꢅm.

- Cóăthꢓăđánh giáăsꢛcăkhꢣeăconăngꢌꢖiăquaăgiꢜcăngꢐă:ăkhꢣeăthìădꢥăngꢐăvƠăngꢐă

say,ăkhiăthꢛcădꢠyăthꢜyătỉnhătáo,ănhanhănhẹnă,ănĕngălꢝcăhꢢiăphꢡcăđꢈyăđꢐ.

- MꢜtăngꢐălƠădꢜuăhiꢑuăthꢌꢖngăgꢗpăcꢐaănhiꢙuătrꢇngătháiăbꢑnh lý vƠămꢑtămꢣiă

quáămꢛc. Đꢔiăvꢚiăvꢠnăđꢕngăviên,ăbꢤăkhóăngꢐăthìăcꢈnăxemălꢇiăchếăđꢕăsinhăhoꢇt,ăgiꢅmă

lꢌꢍngăvꢠnăđꢕng, tĕngăcꢌꢖngănghỉăngꢎiătíchăcꢝc.

6.2.ăMꢉtăsꢊăđiꢋmăvꢏăsinh giꢚcăngꢎ:

HƠngăngƠyă,ămꢧiăngꢌꢖiăcꢈnăhaiăgiꢜcăngꢐ:ăngꢐăđêmăvƠăngꢐătrꢌa.ăGiꢜcăngꢐătrꢌaă

tuyăngꢋnă(ăkhoꢅngătừă15ăphútăăđếnă1ăgiꢖ)ănhꢌngărꢜtăcꢈnăthiết,ănhꢜtălƠăđꢔiăvꢚiăVĐV.

ThꢖiăgianăgiꢜcăngꢐăphꢡăthuꢕcăvƠoălꢛaătuổiă,ătìnhătrꢇngăsꢛcăkhꢣeăvƠăđꢗcăđiꢓmă

cáănhơn:ătrẻăemăcƠngăbé cƠngăcꢈnăngꢐănhiꢙu,ăngꢌꢖiăꢔmăyếu,ămꢚiăꢔmădꢠyăhoꢗcătrẻă

hiếuăđꢕngăcꢈnăcóăthꢖiăgianăngꢐănhiꢙuăhꢎn.

+ăTrẻădꢌꢚiă7ătuổiăcꢈnăngꢐă12ăgiꢖ/ăngƠyă,đêm.

+ăTrẻătừă9ăậ 15ătuổiăcꢈnăngꢐă9ăđếnă11ăgiꢖ/ăngƠy,ăđêm.

+ăNgꢌꢖiălꢚnăcꢈnăngꢐă6ăậ 8ăgiꢖă/ăđêm.

ĐꢔiăvꢚiăVĐVătrongăthꢖiăkỳătꢠpăluyꢑnăvƠăthiăđꢜuăthꢖiăgianăngꢐăcꢈnădƠiăhꢎnăvƠă

bꢅoăđꢅmăchꢜtălꢌꢍngăgiꢜcăngꢐătꢔt.

Đꢓăbꢅoăđꢅmăgiꢜcăngꢐăăcóăchꢜtălꢌꢍng,ăcꢈnăthꢝcăhiꢑnăcácăyêuăcꢈuăsau:

- TꢇoăthóiăquenăđiăngꢐăvƠădꢠyăđúngăgiꢖ.

- Đꢅmă bꢅoă cácă điꢙuă kiꢑnă vꢠtă chꢜtă nhꢌă giꢌꢖngă chiếuă ,ă chĕnă mƠnă sꢇchă sẽ.

Phòngă ngꢐă thoángă mát,ă yênă tĩnh,ă khôngă sángă quá.ă Quꢈnă áoă ngꢐă phꢅiă rꢕng,ă nhẹă

khôngătrùmăchĕnăkínăđꢈuăkhiăngꢐ.

- Trꢌꢚcăkhiăđi ngꢐăkhôngăluyꢑnătꢠpănꢗng,ăkhôngăĕnăno,ăchỉănênăđiăbꢕănhẹă

nhƠngă,ăhítăthꢏăsơu,ătꢋmănꢌꢚcăꢜm.

- KhôngădùngăcácăchꢜtăkíchăthíchănhꢌătrƠăđꢠm,ăcƠăậ phê ,ăthuꢔcăláăầăvƠoălúcă

chiꢙuătꢔiă,ăvìăsẽăgơyămꢜtăngꢐ,ăkhóăngꢐ.

10

- Chỉăđꢌꢍcădùngăthuꢔcăanăthꢈnăkhiăcóăsꢝăchoăphépăcꢐaăbácăsĩ.ăĐꢗcăbiꢑtăđꢔiă

vꢚiăVĐV,ăkhiădùngăthuꢔcăphꢅiăcơnănhꢋcă,ăthꢠnătrꢉngăbꢏiă1ăsꢔăthuꢔcăanăthꢈnăcóăthꢓă

đꢌꢍcăxemălƠăDopingă.ăTrongăthꢖiăgianătꢠpănꢗng,ăthiăđꢜuăcĕngăthẳngăcóăthꢓăsꢟădꢡngă

thêmăVitaminănhómăBă(ătheoăsꢝăchỉădꢦnăcꢐaăBácăsĩ)

- NhꢒngăngꢌꢖiălƠmăviꢑcăbanăđêmă,ăngꢐăbanăngƠyăcũngăphꢅiătuơnătheoăyêuă

cꢈuăvꢑăsinhăgiꢜcăngꢐ.

- KhiămꢜtăngꢐăkéoădƠiăcꢈnăđiăkhámăđꢓăxácăđꢤnhărõănguyênănhơnăvƠăcóăbiꢑnă

phápăxꢟălýăthíchăhꢍp.

CỂUăHꢑIăỌNăTꢒP

1. TrìnhăbƠyătácădꢡngăsinhălýăcꢐaăgiꢜcăngꢐ.

2. ĐꢓăcóămꢕtăgiꢜcăngꢐătꢔtăcꢈnăcóănhꢒngăyêuăcꢈuăvꢑăsinhănƠo?

Bài 7.

MꢩTăSꢪăĐIꢄMăVꢦăVꢂăSINHăNꢫăGIꢬI

7.1. ụănghĩaăcꢎaăviꢏcăvꢏăsinhăcꢈăthꢋănꢞ:

DoăcꢜuătꢇoăgiꢅiăphꢦuăvƠăchꢛcănĕngăsinhălý,ăbꢕăphꢠnăsinhădꢡcăcꢐaănꢒăgiꢚi phꢛcă

tꢇpăchoănênăviꢑcăgiꢒăgìnăvꢑăsinhăbꢅoăvꢑăsꢛcăkhꢣeăngꢌꢖiăphꢡănꢒăcũngăphꢛcătꢇpăhꢎnă

namăgiꢚi.

Mꢗtăkhác,ădoăquanăđiꢓmăphongăkiếnăcꢐaăxưăăhꢕiăcũăđꢓălꢇiăcònănꢗngănꢙănênăngꢌꢖiă

taăthꢌꢖngătránhăđꢡngăchꢇmăđếnăvꢜnăđꢙătếănhꢤăcóătínhăchꢜtăkhoaăhꢉcănƠy.

Phꢡănꢒăthꢌꢖngăkínăđáo,ăeăthẹnăvƠăchꢤuăꢅnhăhꢌꢏngăcꢐaănhꢒngăquanăđiꢓmăkhôngă

khoaăhꢉcăvꢙăvꢜnăđꢙănƠyăvìăvꢠyămƠătrangăbꢤănhꢒngăkiếnăthꢛcăkhoaăhꢉcăvꢙăsꢛcăkhꢣeă

cho mꢉiăngꢌꢖiăvƠănhꢜtălƠăchꢤăemăphꢡănꢒălƠărꢜtăcꢈnăthiếtăđꢓăphꢡănꢒăbiếtăvꢠnădꢡngăvƠă

vꢠnădꢡng,ătꢝăgiácăvꢑăsinhăbꢅoăvꢑăsꢛcăkhꢣeămình.

7.2. Vꢏăsinhănꢞăgiꢙi:

Trongă thꢖiă giană cóă kinhă nguyꢑtă khôngă đꢌꢍcă ngơmă mìnhă trongă nꢌꢚcă (bꢎiă lꢕi) ,

khôngăđꢌꢍcăđꢓăbẩnăbꢕăphꢠnăsinhădꢡc,phꢅiăthay rꢟaănhiꢙuălꢈnăbằngănꢌꢚcăsꢇchă(mùa

đôngădùngănꢌꢚcăꢜm).

Cóăthꢓăđauăbꢡngădꢌꢚiădoăsꢝăcoăthꢋtăcácăcꢎăꢏătꢟăcung.ăCꢈnătránhăđꢕngătácănháyăhoꢗcă

vaăchꢇmăbꢡngăcóăthꢓăgơyăbênhătꢟăcungăvƠăchꢅyămáu.ăTránhăcácăhoꢇtăđꢕngănꢗngă,ă

kéoădƠiầ

Huꢜnăluyꢑnăviênăhoꢗcăgiáoăviênăcꢈnăcóănhꢒngăhiꢓuăbiếtăđꢓăcóăthꢓăcho cácăemătꢠpă

nhẹăhoꢗcănghỉ.ăKhôngăđꢌꢍcădùngăsꢛcănhiꢙuăsẽăꢅnhăhꢌꢏngăkhôngătꢔtăđếnăsꢛcăkhꢣe.

11

TrongănhꢒngăngƠyăhƠnhăkinhăkhôngănênăĕnănhꢒngăthꢛcăĕnăcay,ănóng,sꢟădꢡngăcácă

chꢜtănhꢌărꢌꢍuăbia,ăcƠăphêầăvƠăkhôngănênăthꢛcăkhuya.

CỂUăHꢑIăỌNăTꢒP

1. ụănghĩaăcꢐaăviꢑcăvꢑăsinhăcꢎăthꢓănꢒ?

2. Nhꢛngăvꢜnăđꢙălꢌuăýăvꢙăvꢑăsinhănꢒăgiꢚi.

12

Chꢇꢈngă2:ă

VꢂăSINHăDINHăDꢭꢮNG

MꢊCăTIểU

- HiꢓuărõăvꢙăcácăthƠnhăphꢈnădinhădꢌꢞngăcꢐaăthꢛcăĕn.

- Biếtăcáchăđiꢙuăchỉnhăchếăđꢕăĕnămꢕtăcáchăhꢍpălý,ăkhoaăhꢉcăphùăhꢍpăvꢚiătình trꢇngă

sꢛcăkhꢣe,ăđiꢙuăkiꢑnăhoꢇtăđꢕngă,ălaoăđꢕngăcꢐaăcꢎăthꢓ.

NꢘIăDUNG

Bài 1.

VAIăTRọăVẨăNHUăCꢆUăCꢨAăCÁCăCHꢧTăDINHăDꢭꢮNG

- ĐꢗcăđiꢓmăchínhăcꢐaăcꢎăthꢓăsꢔngălƠăsꢝătraoăđổiăcácăchꢜtăvꢚiămôiătrꢌꢖngă

xungăquanh.ăCꢎăthꢓălꢜyătừămôiătrꢌꢖng:ăoxy,ănꢌꢚcăvƠăthꢛcăĕn.

- ĔnăuꢔngălƠămꢕtătrongănhꢒngănhuăcꢈuăsinhăhꢉcăcꢎăbꢅnăcꢐaăconăngꢌꢖi.ăCꢎă

thꢓăchúngătaănhꢠnăđꢌꢍcăcácăchꢜtădinhădꢌꢞngăcꢈnăthiếtăchoăsꢝăphátătriꢓnăvƠăsinhă

trꢌꢏngăcũngănhꢌăcácăhoꢇtăđꢕngăcꢐaămìnhătừăthꢛcăĕn.

- ThꢛcăĕnăcóăchꢛaăProtein,ăGluxit,LipitălƠănhꢒngăchꢜtăsinhănĕngălꢌꢍng.ă

- CácăVitamin,ămuꢔiăkhoángăvƠănꢌꢚcăkhôngăsinhănĕngălꢌꢍngăănhꢌngărꢜtăcꢈnă

thiếtăchoăcꢎăthꢓ.

1.1. Gluxită(ăĐꢇꢟng,tinhăbꢉt).

1.1.1Vai trò:

- GluxitălƠănhómăchꢜtădinhădꢌꢞngăcungăcꢜpă55%ă- 60ă%ătổngăsꢔănĕngălꢌꢍngă

choăcꢎăthꢓ.

- Gluxit lƠănguꢢnăcungăcꢜpănĕngălꢌꢍngăcꢎă bꢅnănênăcóăvaiătròăquanătrꢉngă

trongăviꢑcătiếtăkiꢑmăphơnăhꢐyăProteinăđꢓăbꢅoăvꢑăcꢎăthꢓ.

- GluxitădꢝătrꢒătrongăcꢎăvƠăganădꢌꢚiădꢇngăGlycozen,ăkhiăthừaăGlycozenăthìă

chuyꢓnăhóaăthƠnhămꢞ.

- Khiăchuyꢓnăhóaă,ăGluxităphơnăhꢐyăthƠnhăGlucoza, Glucoza vào máu và là

chꢜtăchoănĕngălꢌꢍngăkhiăbꢤăđꢔtăcháy(ăphꢅnăꢛngăoxyăhóaăkhꢟ)

-Gluxit vô cùng quan trꢉngăđꢔiăvꢚiăvꢠnăđꢕngăviênăvìănó cungăcꢜpănĕngălꢌꢍngă

tꢛcăthꢖiăcũngănhꢌătrong cácăhoꢇtăđꢕngăgꢋngăsꢛc.

1.1.2 NguꢯnăcungăcꢚpăGluxit choăcꢈăthꢋ :

Nguꢢnăcungăcꢜpătừăthꢝcăvꢠt lƠăchꢐăyếuă,ătrongăđꢕngăvꢠtăcóărꢜtăít. Trongătꢝă

nhiênăGluxităꢏădꢌꢚiădꢇng:

+ Monosaccarit:ăgꢢmăglucoza,ăFructozaăvƠăGalactozaă(glucoza,ăFructozaăcóă

trongăhoaăquꢅ,ăGalactozaăcóătrongăsꢒa)

13

+ Disaccarit:ăSaccaroza(ăđꢌꢖngăĕn,ăcóătrongămíaăvƠăcꢐăcꢅiăđꢌꢖng),ălactozaă(ă

cóătrongăsꢒa)MonosaccarităvƠăDisaccarităcóăvꢤăngꢉt.

+ Polysaccarit:ăGꢢmătinhăbꢕtă,ăGlycozenăvƠăXenluloza.

Tinhăbꢕtă:ăCóătrongăcácăloꢇiăngũăcꢔc nhꢌăgꢇoăngôăkhoaiăsꢋnă:

Glycozenă:ăGluxităcꢐaăcácătổăchꢛcăđꢕngăvꢠt.

Xenlulozaă:LƠătổăchꢛcăchínhăcꢐaăthꢝcăvꢠt, khôngăcóăvaiătròăsinhănĕngălꢌꢍngănhꢌngă

cóătácădꢡngătĕngănhuăđꢕngăruꢕt, gópăphꢈnăquanătrꢉngătrongăquáătrìnhătiêuăhóa.

1.1.3. NhuăcꢔuăGluxităđꢊiăvꢙiăcꢈăthꢋ

NhuăcꢈuăGluxităbꢅoăđꢅmăcungăcꢜpă50%ă- 60%ănĕngălꢌꢍngătrongăkhẩuăphꢈnă,ă

trongăđóălꢌꢍngăGluxitătinhăchếăkhôngăđꢌꢍcăquáă1/3ăGluxităkhẩuăphꢈn.ăCꢎăthꢓăcꢈnă

10gam/ă1kgăcꢎăthꢓ/ăngƠy.

1.2. Lipită(ăMꢰă,ădꢔuă):

1.2.1. Vai trò:

- LƠăthƠnhăphꢈnăthꢛcăĕnăcungăcꢜpănhiꢙuănĕngălꢌꢍngănhꢜtăcho cꢎăthꢓă(ăOxyă

hóaă1găLipităsẽăchoă9,3ăKcală(ăgꢜpăđôiăProteinăvƠăGluxităchỉăcóă4,1ăKcal).

- LƠădungămôiăchoăcácăVitaminătanătrongădꢈuă:ăA,ăD,ăE,ăK.

-TrongăcꢎăthꢓăngꢌꢖiătrꢌꢏngăthƠnhăcóă10% trꢉngălꢌꢍngălƠămꢞ.ăLipitătꢠpătrungă

ꢏălꢚpămꢞădꢌꢚiăda, xungăquanhăphꢐătꢇngă...cóătácădꢡngăbꢅoăvꢑăvƠăsꢟădꢡngăkhiăcꢈnă

thiết.

- Lipităcònăcóăvaiătròătꢇoăhình,ănóăcònăcóătrongătếăbƠoănưo,ătếăbƠoătim,ăgan,ă

tuyếnă sinhă dꢡc,ă thamă giaă vƠoă thƠnhă phꢈnă cácă hormonă cortizol,ă testosterol,ă

andosterol,ăhormonăsinhădꢡc,ămꢞăcònăbaoăquanhăcácătꢇng,ăcóătácădꢡngăchꢔngălꢇiă

mꢉiăchuyꢓnăđꢕng.

- Lipită(ăCholesterol)ăđꢌꢍcăcꢎăthꢓăsꢟădꢡngătổngăhꢍpănênămꢠtătrongătúiămꢠtầ

1.2.2. NguꢯnăcungăcꢚpăLipit trongăthꢱcăphꢘm lƠătừămꢞăđꢕngăvꢠtăvƠădꢈuăthꢝcăvꢠt.

+ăMꢞăđꢕngăvꢠtă(ăchꢐăyếuălƠăcácăAxităbéoăno).

+ăDꢈuăthꢝcăvꢠtă(ăAxităbéoăchꢌaăno)

+ăMꢞăcáăvƠăđꢕngăvꢠtăbiꢓnă(ăAxităbéoăchꢌaăno)

Dꢈuăthꢝcăvꢠt,ămꢞăcá,ămꢞătrongăsꢒa,ălòngăđꢣătrꢛng,ălƠănguꢢnăLipitătꢔtăvꢚiăcꢎăthꢓ.

1.2.3. NhuăcꢔuăLipit

- Đꢔiăvꢚiătrẻăem,ăthanhăthiếuăniên,ăngꢌꢖiălaoăđꢕngătỉălꢑănĕngălꢌꢍngădoălipită

cungăcꢜpăkhôngănênăquáă35%ătổngăsꢔănĕngălꢌꢍng.

- Đꢔiăvꢚiăcácănhómăkhácăkhôngănênăquáă30%ătổngăsꢔănĕngălꢌꢍng.

14

- Nꢌꢚcăta,ăviꢑnădinhădꢌꢞngăđꢙănghꢤălipităkhẩuăphꢈnăchỉănênăꢏămꢛcă15-20%

tổngăsổănĕngălꢌꢍng(ătrungăbìnhălƠă18%)trongăđóăỮălƠălipităthꢝcăvꢠt.

- Nhuăcꢈuăkhoꢅngă1g/1Kgăcꢎăthꢓ/ngƠy.ă

TrongăkhẩuăphꢈnăĕnătỉălꢑăLipităvƠăProteinănênăcóătỉălꢑălà 1:1.

1.3. Protein (chꢚtăđꢖm):

1.3.1 Vai trò:

- ProteinălƠăthƠnhăphꢈnăquanătrꢉngănhꢜt,ărꢜtăcꢎăbꢅnăcꢐaăvꢠtăchꢜtăsꢔng.ăProteină

thamăgiaăvƠoăcꢜuătꢇoătếăbƠo,ălƠăyếuătꢔătꢇoăhìnhăchính(lƠăthƠnhăphꢈnăchínhăcꢐaănhơnă

vƠănguyênăsinhăchꢜtătếăbƠo)ProteinăthamăgiaăvƠoăthƠnhăphꢈnăcácăcꢎ,ăbꢇchăhuyết,ă

máu,ăcácăhormon,ăcácăenzim,ăkhángăthꢓ,ăcácăchꢜtănꢕiătiết.ăDoăđóăcóăliênăquanăđếnă

mꢉiăchꢛcănĕngăsꢔngăcꢐaăcꢎăthꢓ.

- ProteinălƠănguꢢn cungăcꢜpănĕngălꢌꢍngăchoăcꢎăthꢓ.Oxy hóa 1gam Protein

cho 4,1Kcal.

- Proteinăcóătácădꢡngăkíchăthíchăsꢝăthèmăĕn.

- ThiếuăProteinăcꢎăthꢓăsẽăbꢤăsuyădinhădꢌꢞng,ătꢇoăraăcácărꢔiăloꢇnăquanătrꢉngă

nhꢌă cꢎă thꢓă chꢠmă lꢚnă ,chꢠmă phátă triꢓn,ă mꢞă hóaă gan,ă rꢔiă loꢇnă cácă hoꢇtă đꢕngă cꢐaă

tuyếnănꢕiătiết,ăsꢛcămiꢥnădꢤchăgiꢅm,ătĕngăcꢅmăthꢡăvꢚiăcácăbꢑnhănhiꢥmăkhuẩn,ăgiꢅmă

nĕngălꢝcăhoꢇtăđꢕngăcꢐaăcꢎăbꢋpăvƠătríăóc.

- ProteinăthꢛcăĕnăvƠoăcꢎăthꢓă,ădꢌꢚiătácădꢡngăcꢐaăcácămenătiêuăhóaăđꢌꢍcăphơnă

giꢅiăthƠnhăcácăAxităaminăđꢓăcꢎăthꢓăcóăthꢓăsꢟădꢡng.ăTếăbƠoăcꢎăthꢓăsꢟădꢡngă20ăloꢇiă

AxităaminăđꢓătổngăhꢍpăcácăloꢇiăProteinăđꢗcăthùăchoăcꢎăthꢓăngꢌꢖi,ătrongăđóăcóă8ăloꢇiă

axităaminăcꢎăthꢓăkhôngătổngăhꢍpăđꢌꢍcămƠăphꢅiăthuănhꢠnătừăthꢛcăĕn,ăđóălƠăcácăaxită

aminăkhôngăthꢓăthayăthế.

1.3.2. NhuăcꢔuăProteinăđꢊiăvꢙiăcꢈăthꢋ: PhꢡăthuꢕcăvƠoăđꢕătuổi,ătìnhătrꢇngăsꢛcăkhꢣe

vƠăchꢜtălꢌꢍngăProtein.

- LꢌꢍngăPrôtein cꢈnăchoăngꢌꢖiălꢚnălƠă1- 1,5ăgam/Kgăthꢓătrꢉng/ngƠy.Lꢌꢍngă

Protein nƠyăbꢅoăđꢅmăcungăcꢜpă12%ătổngăsꢔănĕngălꢌꢍng/ăngƠy,trongăđóă30%ăphꢅiălƠă

Protein đꢕngăvꢠt.

- Đꢔiăvꢚiătrẻăemăcꢈnă3,5-4găProteină/Kgăthꢓătrꢉngă/ngƠy.

- Đꢔi vꢚiăvꢠnăđꢕngăviênă(VĐV) nhꢜtălƠăVĐVătrẻănhuăcꢈuăProteinăcꢈnăcaoă

hꢎn (khoꢅngă2g/Kgăthꢓătrꢉngă/ăngƠy)

-TrongăkhẩuăphꢈnăĕnăcꢐaăVĐVăcꢈnălꢌuăýăđꢅmăbꢅoătỉălꢑăgiꢒaăProtein đꢕngăvꢠtă

và Protein thꢝcăvꢠtălƠă2:ă1 .

15

1.4.Vitamină(ăSinhătꢊ):

- VitaminălƠănhꢒngăhꢍpăchꢜtăhꢒuăcꢎăkhôngăchoăcꢎăthꢓănĕngălꢌꢍngă,ăkhông

cóăvaiătròătꢇoăhìnhănhꢌngălꢇiăcóăvaiătròărꢜtăquanătrꢉngă.ăMꢧiăloꢇiăVitaminăcóămꢕtă

chꢛcănĕngăsinhăhꢉcăriêngăkhôngăthꢓăthayăthếăchoănhauăđꢌꢍc.

-CácăVitaminărꢜtăcꢈnăthiếtăchoăcꢎăthꢓătuy chỉăcꢈnămꢕtălꢌꢍngărꢜtăítă(ăVitamină

lƠă cꢜuă thƠnhă cꢐaă cácă enzimă hoꢗcă thamă giaă trꢝcă tiếpă vƠoă phꢅnă ꢛngă xúcă tácă bꢏiă

enzim).ăThiếuăhoꢗcăthừaămꢕtăloꢇiăănƠoăđóăđꢙuăcóăhꢇiăchoăcꢎăthꢓ.

- ĐꢌaăvitaminăvƠoăcꢎăthꢓătꢔtănhꢜtălƠăbằngăconăđꢌꢖngăthꢛcăĕnăvìănóătꢝănhiên,ă

dꢥăhꢜpăthuăvƠăítăkhiăquáănhuăcꢈuăcꢈnăthiết.

- Các Vitamin chia làm 2 nhóm:

+ăNhómăVitaminătanătrongănꢌꢚc:ăVitaminăCăvƠăVitaminănhómăB.

+ăNhómăVitaminătanătrongăchꢜtăbéoă:ăViatminăAă,ăD,ăE,ăK.

KhiăthừaăVitaminătanătrongănꢌꢚcăthìăsẽăđꢌꢍcăđƠoăthꢅiăquaănꢌꢚc tiꢓu,ăthừaăVitamină

tanătrongăchꢜtăbéoăsẽătíchătꢡăꢏăcácătổăchꢛcămꢞ,ăgơyăđꢕc.

1.5. CácăKhoángăchꢚt:

- CácăchꢜtăkhoángălƠănhóm chꢜtărꢜtăcꢈnăthiết,ăkhôngăsinhănĕngălꢌꢍngănhꢌngă

giꢒăvaiătròătrongănhiꢙuăchꢛcăphꢠnăquanătrꢉngăcꢐaăcꢎăthꢓ.

- Cꢎă thꢓă ngꢌꢖiă taă cóă khoꢅngă 60ă nguyênă tꢔă hóaă hꢉc.ă mꢕtă sꢔă chꢜtă cóă hƠmă

lꢌꢍngă lꢚnă đꢌꢍcă xếpă vƠoă nhómă cácă yếuă tꢔă đaă lꢌꢍngă nhꢌă Canxi(1,5ă %),ă photphoă

(0,05%),ăKali(0,35%),Natri(0,115%).ăCácăyếuătꢔăcóăhƠmălꢌꢍngănhꢣăđꢌꢍcăxếpăvƠoă

nhómăcácăyếuătꢔăviălꢌꢍngălƠăI,ăF,ăCu,ăCo,ăMn,ăFe,ăZn...

LꢌꢍngătroăcꢐaămꢕtăngꢌꢖiătrꢌꢏngăthƠnhăkhoꢅngă2Kgă(ăchiꢓmă4%ătrꢉngălꢌꢍngă

cꢎăthꢓ).ăKhoꢅngămꢕtănꢟaălꢌꢍngăchꢜtăkhoángăđóălƠăyếuătꢔătꢇoăhình cꢐaăcácătổăchꢛcă

xꢌꢎngăvƠătổăchꢛcăphꢈnămꢙm,ăphꢈn cònălꢇiănằmătrongăcácădꢤchăthꢓ.

1.5.1. Vaiătròădinhădꢇꢰngăcꢎaăcácăchꢚtăkhoáng:

- CácămuꢔiăphotphatăvƠăcarbonatăcꢐaăCaăvƠăMgălƠăthƠnhăphꢈnăcꢜuătꢇoăxꢌꢎng,ă

rĕng.

- CanxithamăgiaăvƠoăquáătrìnhăđôngămáuăvƠăgiꢅmăkíchăthíchăthꢈnăkinhăcꢎ.

- PhotphoăthamăgiaăvƠoăcꢜuătꢇoăcácătổăchꢛcămꢙm (não). Photpho là thành

phꢈnăcꢐaămꢕtăsꢔămenăquanătrꢉngăthamăgiaăchuyꢓnăhóaăProtein,ăLipităvƠăGluxit.

- NaClăvƠăKClăđꢅmăbꢅoăduyătrìăcơnăbằngăápălꢝcăthẩmăthꢜuăgiꢒaăkhuăvꢝcă

trongăvƠăngoƠiătếăbƠo.ăNaăcònăthamăgiaătraoăđổiănꢌꢚc.

16

MꢕtăsꢔăkhoángăchꢜtăthamăgiaăthƠnhăphꢈnămꢕtăsꢔăhꢍpăchꢜtăhꢒuăcꢎăcóăvaiătròă

đꢗcăbiꢑt.ăSꢋtăvꢚiăhemoglobinăvƠănhiꢙuăenzimăoxiăhóaătrongăhôăhꢜpătếăbƠo.ăThiếuăsꢋtă

gơyă thiếuă máu. I-ꢔt vꢚiă Thiroxină lƠă hormonă cꢐaă tuyếnă giápă trꢇng,ă thiếuă i-ꢔtă lƠă

nguyênănhơnăcꢐaăbꢑnhăbꢌꢚuăcổ,ăthiꢓuănĕngătríătuꢑ.

Hiꢑnănayăvaiătròăcꢐaămꢕtăsꢔăchꢜtăkhoáng,ănhꢜtălƠăcácăyếuătꢔăviălꢌꢍngăchꢌaă

đꢌꢍcănghiênăcꢛuăvƠăhiꢓuăbiếtăđꢈyăđꢐ.

1.5.2. Nguꢯnăchꢚtăkhoángătrongăthꢱcăphꢘm:

- Thꢛcăĕnăcungăcꢜpănhiꢙuăyếuătꢔăkiꢙm(ăK⁺,Ca²⁺,Na⁺,Mg²⁺)ănhꢌ cácăloꢇiărauă

lá,ăcꢐ,ăquꢅătꢌꢎi,ăsꢒa (vƠăcácăloꢇiăchếăphẩmăcꢐaăcácăloꢇiăthꢛcăĕnănƠy)

2-

- Thꢛcăĕn cungăcꢜpăăcácăyếuătꢔătoană(ăSO^2-, PO₄) nhꢌăthꢤt,ăcáă,trꢛngă,đꢠuă

ngũăcꢔc...

1.6 Nꢇꢙc:

- Nꢌꢚcăchiếmă2/3ătrꢉngălꢌꢍngăcꢎăthꢓ,ătrongăđóă62%ănằmătrongătếăbƠoăvƠă

38%ănằmăngoƠiătếăbƠo.

- NꢌꢚcăthamăgiaăvƠoătꢜtăcꢅăcácăhoꢇtăđꢕngăchꢛcănĕngăcꢐaăcꢎăthꢓ .ăMꢉiăquáă

trìnhăchuyꢓnăhóaătrongătếăbƠoăvƠămôăchỉăxꢅyăraăbìnhăthꢌꢖngăkhiăcóăđꢐănꢌꢚc.ăCóăthꢓă

nhꢤnăĕnă3ă-4ătuꢈnănếuănhꢌăđꢌꢍcăuꢔngă300ăậ 400mlănꢌꢚcămꢧiăngƠy,ănhꢌngăsẽăchếtă

trong vòng 3 ậ 4ăngƠyănếuăkhôngăđꢌꢍcăuꢔngănꢌꢚc.

- NꢌꢚcăthamăgiaăvƠoăquáătrìnhăđiꢙuăhòaănhiꢑtăđꢕăăcꢎăthꢓăbằngăconăđꢌꢖngăbayă

hꢎiămꢢăhôi.

- Phꢈnă lꢚnă nꢌꢚcă đꢌꢍcă bƠiă tiếtă khꢣiă cꢎă thꢓă quaă cácă đꢌꢖngă nhꢌă nꢌꢚcă tiꢓu,ă

phơn,ămꢢăhôiăvƠăhꢎiăthꢏ,ătrongămꢕtăngƠyăkhoꢅngă2800ml.

- Rꢔiăloꢇnăchuyꢓnăhóaănꢌꢚcăthꢌꢖngăxꢅyăraăꢏămꢕtăsꢔăbꢑnhănhꢌăsꢔtăcao,ătiêuă

chꢅy, nônănhiꢙu,ămꢜtămáu,ăhoꢗcădoătꢠpăluyꢑnăTDTT,ălaoăđꢕngătrongăđiꢙuăkiꢑnănóngă

nꢝcă,ămꢢăhôiăraănhiꢙu.

*ăNguꢢnăcungăcꢜpănꢌꢚcăchoăcꢎăthꢓătừăthꢛcăĕn(1000ml),ănꢌꢚcăuꢔngă(1500ămlă)ăvƠătừă

quáătrìnhăchuyꢓnăhóaăProtein,ăGluxit,ăLipitătrongăcꢎăthꢓă(300 ml)

NhuăcꢈuăvꢙănꢌꢚcămꢧiăngƠyăcꢐaăngꢌꢖiăbìnhăthꢌꢖngălƠă2,5ălít.ăĐꢔiăvꢚiăVĐVă

khiătꢠpăluyꢑnăvƠăthiăđꢜuăcóăthꢓăđếnă4-5ălítăhoꢗcăhꢎnănꢒa.

--------------------------------------------------------------------------------------------------

17

Bài 2.

KHꢲUăPHꢆNăVẨăNHUăCꢆUăNĔNGăLꢭꢳNG

2.1 Khꢘuăphꢔn và tínhăcơnăđꢊiăcꢎaăkhꢘuăphꢔn.

KhẩuăphꢈnălƠălꢌꢍngăthꢛcăĕnăcungăcꢜpăchoăcꢎăthꢓătrongămꢕtăngƠy.

Mꢕtăkhẩuăphꢈnăcơnăđꢔiă,ăhꢍpălýălƠăkhẩuăphꢈnăđóăphꢅiăcungăcꢜpăđꢈyăđꢐănĕngălꢌꢍngă

theoănhuăcꢈuăcꢎăthꢓăvƠăcóăđꢈyăđꢐăcácăchꢜtădinhădꢌꢞngăcꢈnăthiếtăꢏătỷălꢑăcơnăđꢔiăthíchă

hꢍp.

Đꢔiăvꢚiănꢌꢚcăta,ămꢕtăkhẩuăphꢈnăĕnăhꢍpălýălƠ:ăTrongăkhẩuăphꢈnăcóă12%ănĕngă

lꢌꢍngădoăProteinăcungăcꢜp(ă30%ălƠăProteinăđꢕngăvꢠt);ă15-20%ănĕngălꢌꢍngădoăLipită

cungăcꢜp(ă50%ălƠăLipităthꢝcăvꢠt).PhꢈnăcònălꢇiădoăGluxităcungăcꢜp(ăGluxitătinhăchếă

khôngăđꢌꢍcăquáă1/3ăkhẩuăphꢈn).

2.2 Nhuăcꢔuănĕngălꢇꢕng:

ĐꢓăduyătrìăhoꢇtăđꢕngăsꢔngăbìnhăthꢌꢖngăvƠălaoăđꢕngă,ăcꢎăthꢓăcꢈnăđꢌꢍcăcungă

cꢜpănĕngălꢌꢍngăthꢌꢖngăxuyênădꢌꢚiădꢇngăProtein, Gluxit ,Lipit cꢐaăthꢛcăĕn.ăTrongă

cꢎăthꢓăcácăchꢜtăProtein, Gluxit , Lipit đꢌꢍcăchuyꢓnăhóaăthƠnhănĕngălꢌꢍngănhꢖăphꢅnă

ꢛngăOxyăhóaăkhꢟădꢌꢚiătácădꢡngăcꢐaăcácăenzim.

*Nĕngălꢇꢕngătiêuăhao: NĕngălꢌꢍngămƠăcꢎăthꢓătiêuăhaoăhƠngăngƠyăgꢢm:

- Nĕngălꢌꢍngătiêuăhaoădoăchuyꢓnăhóaăcꢎăbꢅn.

- Nĕngălꢌꢍngătiêuăhaoădoătácădꢡngăđꢗcăhiꢑuăcꢐaăthꢛcăĕn.

- Nĕngălꢌꢍngătiêuăhaoădoăcácăhoꢇtăđꢕngăkhácănhau,ătrongăđóăphꢈnălꢚnădoăcácă

hoꢇtăđꢕngăthꢓălꢝc.

ĐꢓătínhătiêuăhaoănĕngălꢌꢍngăcꢅăngƠyăngꢌꢖiătaălꢠpăthꢖiăgianăbiꢓuăhoꢇtăđꢕngăvƠă

nghỉăngꢎiătrongă24ăgiꢖ.

ĐꢎnăvꢤănĕngălꢌꢍngătínhăbằngăKcalăă(ă1ăKcală=ă10³Cal )

Theoăhꢑăthꢔngăquꢔcătế,ăđꢎnăvꢤănĕngălꢌꢍngătínhăbằngăJouleă(Jun)ă,ăviếtătꢋtălƠăJ.

1Kcal = 4,184 KJ

Quaănghiênăcꢛu,ăngꢌꢖiătaăxácăđꢤnhănĕngălꢌꢍngăđꢌꢍcătꢇoăraădoăthƠnhăphꢈnădinhă

dꢌꢞngălƠ:

1 g Protein cho 4,1 Kcal = 16,7 KJ

1 g Gluxit cho 4,1 Kcal = 16,7 KJ

1 g Lipit cho 9,3 Kcal = 37,7 KJ

1ăgăRꢌꢍuăchoăă7ăKcală=ăăăă29,3ăKJ

2.3. Nhuăcꢔuănĕngălꢇꢕng:

18

TheoămꢕtăsꢔătƠiăliꢑuăthamăkhꢅoăthìănhuăcꢈuănĕngălꢌꢍngăvꢚiătừngăđꢔiătꢌꢍngă

laoăđꢕngăăcóăkhácănhau:

- Nhómă1ă:ăLaoăđꢕngătríăóc:ă40Kcal/1kgăthꢓătrꢉng/ăngày.

- Nhóm 2 : Laoăđꢕngăthꢓălꢝcănhẹă:ă43ăKcal/ă1kgăthꢓătrꢉng/ăngƠy.

- Nhómă3ă:Laoăđꢕngăthꢓălꢝcătrungăbìnhă:ă46ăKcal/ă1kgăthꢓătrꢉng/ăngƠy.

- Nhómă4ă:Laoăđꢕngăthꢓălꢝcănꢗngă:ă53ăKcal/ă1kgăthꢓătrꢉng/ăngƠy.

- Nhómă5ă:Laoăđꢕngăthꢓălꢝcărꢜtănꢗngă:ă61ăKcal/ă1kgăthꢓ trꢉng/ăngƠy.

2.4. MꢉtăsꢊăđiꢋmălꢇuăỦăvꢌăvꢏăsinhăĕnăuꢊng:

- Chúăýăđếnăvꢑăsinhăthꢝcăphẩm.

- ThꢛcăĕnăphꢅiălƠnh,ăsꢇchăăDꢡngăcꢡăđꢝngăthꢛcăĕn,ăchếăbiếnăthꢛcăĕnăvƠătayăngꢌꢖiănꢜuă

phꢅiăsꢇch.

- Thꢝcăhiꢑnăĕnăchínă,ăuꢔngăsôi.

- Ĕnărauăsꢔngăphꢅiărꢟaăsꢇch,ăngơmăthuꢔcătímăhoꢗcănꢌꢚcămuꢔiăloưng.

- Khôngăĕnăthꢛcăĕnăđưăôiă,ăthiu,ăꢌꢎnăđꢕc.

- Thꢛcăĕnăcꢈnăđꢠyăkỹănhꢌngăthoángă,ăđꢓăvƠoătꢐălꢇnh.

- Ĕnăchꢠmă,ănhaiăkỹă.ăKhôngăchanănhiꢙuănꢌꢚc.

- Khôngănênăĕnăquáăno,ăquáăchánă,ăkhóătiêu.

- KhôngăcꢌꢖiănóiăꢢnăƠo,ăkhôngăđꢉcăsáchăkhiăĕn.

- Ĕnănoăxongăkhôngănênătꢋmăngay.

- Ĕnăđúngăgiꢖ,ăĕnăthƠnhăbꢒa(ăĐꢓădꢤchătiêuăhóaătiếtăđúngăgiꢖ).

- Rꢟaăsꢇchătayătrꢌꢚcăkhiăĕn.

- ChúăýăđếnătỷălꢑăvƠăthƠnhăphꢈnădinhădꢌꢞngăchoăthíchăhꢍpăvƠăđꢐănhuăcꢈuănĕngă

lꢌꢍng

CỂUăHꢑIăỌNăTꢒP

1. Hưyăchoăbiếtăvaiătròă,ănhuăcꢈuăăcácăchꢜtădinhădꢌꢞngăsinhănĕngălꢌꢍngăchoăcꢎă

thꢓ.

2. HưyăchoăbiếtăvaiătròădinhădꢌꢞngăcꢐaăVitamin,ăChꢜtăkhoángăvƠănꢌꢚcăvꢚiăcꢎă

thꢓ.

3. KhẩuăphꢈnăĕnălƠăgì?ăTínhăcơnăđꢔiăcꢐaăkhẩuăphꢈn?

4. NhuăcꢈuănĕngălꢌꢍngălƠăgì?

5. Nêuămꢕtăsꢔăđiꢓmălꢌuăýăvꢙăvꢑăsinhăĕnăuꢔng.

19