Thư viện trong kỷ nguyên cách mạng công nghiệp 4.0
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
THƯ VIỆN TRONG KỶ NGUYÊN CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0
TS Vũ Duy Hiệp
Trường Đại học Vinh
Tóm tắt: Giới thiệu những đặc trưng chủ yếu liên quan trực tiếp đến hoạt động thông tin-thư
viện của cách mạng công nghiệp 4.0: Cyber-Physical Systems (CPS), Internet vạn vật (IoT), Dữ liệu
Lớn (Big Data). Đối chứng sự phát triển của thư viện qua các cuộc cách mạng công nghiệp, thông
qua việc phác hoạ mô hình hoạt động của thư viện và các loại sản phẩm và dịch vụ đặc trưng của mỗi
thời kỳ. Phân tích các đặc điểm cơ bản của nguồn tin trong giai đoạn cách mạng công nghiệp 4.0,
đặc biệt là phân tích mối quan hệ dữ liệu đặc biệt phức tạp của các tài liệu cấu thành Dữ liệu Lớn, làm
cơ sở thiết lập các thuật toán giải quyết các vấn đề liên quan tới trắc lượng thư mục, đánh giá khoa
học… Nhận diện hình ảnh sơ bộ và một số đặc trưng của thư viện kỷ nguyên cách mạng công nghiệp
4.0: thư viện số thông minh, khả năng đáp ứng linh hoạt mọi loại nhu cầu tin trên nền tảng nguồn tin
trực tuyến, các loại dịch vụ đa dạng, khả năng cá thể hóa của dịch vụ, hoạt động của thư viện tích
hợp với các hoạt động của người dùng,…
Từ khóa: Cách mạng công nghiệp 4.0; thư viện đại học; thư viện số thông minh; Internet vạn
vật; hệ thống không gian số-thực thể; dữ liệu Lớn; dịch vụ thư viện; nguồn tin trực tuyến.
Library in the era of Industry 4.0
Abstract: The article introduces key features of Industry 4.0 that directly impact information-
library activities, including: Cyber-Physical Systems (CPS), Internet of Things (IoT), Big Data.
The article also compares the development of library in different industrial revolutions by outlining
the activity model of library and its typical products and services in each period. It also analyzes
fundamental characteristics of the information resources in Industry 4.0, especially the complex data
relationships of the component documents of Big Data in order to establish the algorithm to solve
problems related to bibliometric, scientific assessment... Moreover, it identifies the preliminary image
and features of the Industry 4.0 library, including: digital smart library, capacity to respond to all
types of information demands based on online resource foundation, diversified services, service
customization, library activity integrated with user activities, ...
Keywords: Industrial Revolution 4.0; university library; digital smart library; Internet of things;
entity-digital environment system; Big Data; library services; online resources.
1. Nhìn nhận khái lược về cách mạng
công nghiệp 4.0
đã trở nên rất phổ biến hiện nay. Cuộc
cách mạng này đang thâm nhập sâu rộng
vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong
Từ khóa Cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0
3
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 5/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
bối cảnh toàn cầu hóa, sự lan tỏa của nó
diễn ra lại càng nhanh chóng. Hoạt động
thông tin-thư viện (TT-TV) cùng với những
lĩnh vực liên quan mật thiết khác như:
nghiên cứu, đào tạo, truyền thông, xuất
bản,… cũng đã tác động đến và chịu sự tác
động bởi cuộc cách mạng này một cách
sâu sắc. Xét từ khía cạnh tương tác, có thể
nhận thấy một số đặc trưng mang tính bản
chất, cốt lõi nhất của CMCN 4.0 là:
xuất hiện trước đây như: Sản phẩm thông
minh (Smart Products), Dịch vụ thông minh
(Smart Services)- được hiểu để mô tả ứng
dụng, nền tảng và giải pháp cơ sở hạ tầng
được cung cấp dưới dạng các dịch vụ qua
mạng (công cộng hoặc tư nhân) trên cơ
sở quan hệ thị trường; Community (Cộng
đồng) được lý giải bao gồm các dịch vụ
cấp cao nhằm tạo môi trường và kích thích
sự cộng tác của thành viên (ví dụ, trong
thư viện), để nâng cao tính năng động, sự
tương tác lẫn nhau, hoàn thiện sự kết nối
với bên ngoài (ví dụ, người dùng tin…). Ở
đây, khía cạnh nhân văn của môi trường
công nghiệp kết nối mạng được tạo điều
kiện và nâng cao thông qua cộng đồng,
[16, p. 1360-1361],... Ngoài ra, các tác giả
[1, 7], 23]… cũng đưa ra những hình ảnh đối
với thực thể đang được tạo nên bởi cuộc
CMCN 4.0- nền công nghiệp 4.0 theo các
cách tiếp cận khác nhau.
Hoạt động của các lĩnh vực kể trên được
diễn ra thông qua một phức thể mới xuất
hiện: các hệ thống tương tác cùng vận động
giữa các thực thể và hình ảnh của chúng
trong không gian số, mà ngày nay người
ta gọi là Cyber - Physical Systems (CPS)1.
Môi trường truyền thông tin đóng vai trò hệ
tuần hoàn của các hoạt động trên là mạng
Internet kết nối vạn vật (Internet of Things
-IoT) [7]. Sự xuất hiện khối lượng cực lớn
các dữ liệu- Dữ liệu Lớn (Big Data) - bảo
đảm để các hoạt động trên có thể thực hiện
được, đồng thời hệ quả các hoạt động đó là
sản sinh ra dữ liệu được tích hợp vào khối
dữ liệu hiện có - và cứ như thế, nguồn dữ
liệu đầu vào và đầu ra liên tục tăng trưởng
với gia tốc lớn, tạo thành một không gian
thông tin chung.
Trong nghiên cứu này, chúng tôi trình
bày một số nội dung chính liên quan tới
hình ảnh và hoạt động của các cơ quan
TT-TV (gọi chung là TV), trong kỷ nguyên
CMCN 4.0.
2. Sự phát triển của thư viện qua các
cuộc cách mạng công nghiệp trước đây
Theo cách tiếp cận khác, Bortolini M. và
các cộng sự đã xác định Dữ liệu Lớn, IoT,
Điện toán đám mây, CPS, Học máy,… cấu
thành nền tảng công nghệ của nền công
nghiệp 4.0 [1, p 5703].
CáctácgiảHồTúBảo[7],R.Neugebaeur
[10], F. Rennung, etc [14] đã giới thiệu khái
lược về trình độ phát triển, mức độ phức tạp
của 4 cuộc CMCN đã và đang diễn ra trong
lịch sử nhân loại từ cuối thế kỷ 18 đến nay.
Trên cơ sở các nghiên cứu đối chứng giữa
K. Santos và các cộng sự đã chỉ ra 2
trụ cột chính của nền công nghiệp 4.0 bao
gồm Mô hình hoạt động và Nền tảng công
nghệ [16, p. 1360]. Trong đó, đáng chú ý
trong các trụ cột này, có các bộ phận chưa
2 và tiến trình các cuộc CMCN từ
lịch sử TV
trước đến nay, có thể đưa ra các thông tin
trong bảng dưới đây.
1
2
Giáo sư Hồ Tú Bảo,phụ trách phòng thí nghiệm về Khoa học Dữ liệu tại Viện Khoa học và Công nghệ Tiên tiến Nhật Bản (Japan
Advanced Institute of Science and Technology), sử dụng thuật ngữ tiếng Việt tương ứng là “ Các hệ kết nối không gian số-thực thể”. Ở
đây chúng tôi sử dụng thuật ngữ gốc, chưa dịch sang tiếng Việt.
Trong báo cáo này chỉ giới hạn trong phạm vi các TVĐH, TV trực thuộc các tổ chức R&D hoặc tương tự.
4
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 5/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Bảng 1. Đối chiếu tiến trình CMCN và sự phát triển thư viện
THƯ VIỆN
CÁC CUỘC
CMCN:
Thời gian
TT
GHI CHÚ
Mô hình hoạt
động
SP&DV đặc trưng
1
CMCN lần thứ Xuất hiện các TV có Mục lục, Thư mục, Tạp TV gần giống
1: Sản xuất cơ bộ sưu tập tài liệu chí tóm tắt.
kho lưu trữ tài
liệu
khí sử dụng dạng in lớn: TVĐH,
nước và động TVQG … Hoạt động
cơ hơi nước: Từ chủ yếu là thủ công,
Mượn, đọc tài liệu tại
TV. Tìm tài liệu trong
TV
cuối TK 18
tự trị.
2
CMCN lần thứ TVĐH, TVQG có Mục lục, Mục lục liên Xuất hiện biên
2: Sản xuất tại hầu hết các hợp, Thư mục, Tạp chí mục tại nguồn;
hàng loạt dựa nước. Đã xuất hiện tóm tắt; Mượn, mượn Tiêu
trên phân công phương thức cơ khí liên TV, Bảng Chỉ dẫn ISBD,
chuẩn
AACR;
lao động và hóa, tự động hóa trích dẫn. SDI, Sử dụng Chỉ số tác động
sử dụng điện trong hoạt động TV. phiếu đục lỗ (E 1247…). IF
năng: Từ đầu
TK 20
Ở Mỹ xuất hiện CSDL
thư mục (TM).
3
CMCN lần thứ Ra đời và phổ biến CSDL TM, OPAC
Sự
tích
hợp
3: Điện tử và các loại CSDL:
CNTT được CSDL TM, CSDL
với xuất bản
online; Xuất hiện
MARC, Doublin
Core
Sao chụp, truyền dữ
liệu, Tim tin online, truy
cập mạng; CSDL TM
tích hợp với CSDL toàn
văn, CSDL trích dẫn
khoa học…
sử dụng để tự dữ kiện, CSDL toàn
động hóa sản văn, các website
xuất: Từ đầu TV, TV số sử dụng
những
năm PC, Internet trong
các TV. Khai thác tài
liệu qua mạng
1970
4
CMCN lần thứ THEO BẠN???
4: dựa trên
CPS: HIỆN TẠI
THEO BẠN???
???
Từ những đối chứng ở Bảng 1, có thể
nhận thấy hoạt động TV có những thay
đổi rất rõ nét. Chỉ riêng đối với phương
pháp tìm tin tự động hóa, kể từ khi ra đời
(khoảng đầu những năm 1980) cho đến
nay, đã có những bước cải tiến rõ rệt.
Trong thời kỳ đầu, tìm tin trên các máy
tính cá nhân, chỉ giới hạn trong việc tìm tin
trong CSDL, trong thư mục, trong các tệp,…
được lưu giữ ngay tại máy tính đó. Sang
giai đoạn đầu tìm tin trên Internet thông
qua các trang web, thì ở thế hệ Web 1.0
(the WorldWideWeb), người dùng tìm tin
theo danh mục, sử dụng từ khóa để thực
hiện việc tìm kiếm thông tin. Bước sang
giai đoạn Web 2.0 (the Social Web), việc
tìm tin được thực hiện qua các thẻ - nguồn
tin được gắn thẻ để chuẩn bị cho việc tìm
tin. Trong thế hệ Web 3.0, tức là loại web
ngữ nghĩa (the Sematic Web) thì việc tìm
tin được thực hiện thông qua ngôn ngữ tự
nhiên, tìm tin theo ngữ nghĩa. Bước vào thế
hệ Web 4.0 (đang bắt đầu diễn ra) - the
Smart Web, thì việc tìm tin dựa trên cơ sở
5
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 5/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
các phép suy đoán (Reasioning) [23, p.
789]. Ví dụ trên cho thấy, hoạt động của
TV nói chung luôn chịu sự chi phối của các
điều kiện bên ngoài và cần phải đổi mới
để đáp ứng.
3. Nguồn tin - thành phần cốt lõi của
thư viện trong kỷ nguyên cách mạng
công nghiệp 4.0
Chúng tôi cho rằng, về bản chất, hoạt
động của TV luôn gắn liền tới thông tin và
có tác động vô cùng to lớn với việc tổ chức
cung cấp thông tin đáp ứng được mọi loại
nhu cầu của Người dùng tin một cách có
hiệu quả và lâu dài. Như vậy, một trong
số các thành phần cốt lõi của TV chính là
nguồn tin - nền tảng thiết yếu để triển khai
hoạt động của TV [2]. Trong kỷ nguyên
CMCN 4.0 thì nguồn tin có những điểm
tương đồng cũng như khác biệt đáng kể so
với các kỷ nguyên đã qua.
Điểm tương đồng có thể nhận thấy rõ
nét đó là, nguồn tin của TV chính là sản
phẩm, kết quả của các hoạt động nghiên
cứu, đào tạo. Đặc tính này là xuyên suốt
đối với TV ngay từ cuộc CMCN lần thứ
nhất (cuối thế kỷ 18) cho đến các TV hiện
nay - các TV trong kỷ nguyên CMCN 4.0.
Điểm khác biệt căn bản của nguồn tin
hiện nay là chúng tạo thành một khối Dữ
liệu Lớn - BIG DATA - chúng tạo thành một
không gian thông tin thống nhất, bao trùm
đối với mọi tài liệu khoa học [11]. Trong
khối Dữ liệu Lớn, tất cả các tài liệu được
hình thành không hoàn toàn biệt lập với
các tài liệu khác: giữa chúng đều có mối
liên kết dữ liệu, phản ánh các quan hệ trích
dẫn qua lại với nhau. Với một tài liệu khoa
học (luận án, báo cáo khoa học, sách, bài
tạp chí,…) cùng thông tin về tác giả, ngôn
ngữ, nơi xuất bản, năm xuất bản,.. trong
khối Dữ liệu Lớn đó, có thể xây dựng được
thuật toán để thực hiện việc tìm tin thông
thường. Ngoài ra, còn cung cấp các thông
tin liên quan đến nguồn tài liệu trích dẫn:
nó đã trích dẫn những tài liệu nào? các tài
liệu có cùng chủ đề với từng tài liệu mà nó
đã trích dẫn? có những tài liệu nào đã trích
dẫn đến nó? ….
Khi phân tích về Dữ liệu Lớn, có thể đề
cập tới cách thức liên kết các dữ liệu để sao
cho các CSDL, như: Thomson Reuters,
Scopus … luôn có thể cung cấp cho người
dùng chỉ số tác động (Impact Factor- IF),
chỉ số trích dẫn cũng như nhiều loại chỉ số
khác (H-Index..) về các tạp chí khoa học, tài
liệu khoa học cũng như các chủ thể khoa
học khác (cá nhân, cộng đồng…). Như đã
biết, IF là chỉ số phản ánh tỷ lệ giữa các tài
liệu đã trích dẫn tới các công bố trên một tạp
chí và tổng số các tài liệu đã được công bố
trên tạp chí đó trong một khoảng thời gian
xác định (1, 2, 3,… năm). Chỉ số này được E.
Garfield - Viện trưởng Viện Thông tin khoa
học Hoa Kỳ xây dựng năm 1962 với mục
đích làm công cụ giúp Viện có cơ sở để lựa
chọn, bổ sung tạp chí khoa học cho mình.
Sau này, vượt xa mục đích ban đầu, IF trở
thành đại lượng đo lường giá trị, uy tín khoa
học của các tạp chí trên thế giới được các tổ
chức đánh giá, xếp hạng khoa học trên thế
giới sử dụng. Một tạp chí khoa học hội nhập
với nguồn tin khoa học chung trên thế giới
khi và chỉ khi nó đã được xác định chỉ số IF
và điều đó có nghĩa là dữ liệu của tạp chí đó
đã gia nhập vào Dữ liệu Lớn của cộng đồng
khoa học trên thế giới [3], [17].
Mối quan hệ phức tạp giữa các tài liệu
được thể hiện qua quan hệ trích dẫn giữa
các tài liệu và một số loại quan hệ khác.
Quan hệ trích dẫn bao gồm liên kết thư mục
(bibliographic coupling)- là sự cùng xuất
hiện các tài liệu giống nhau trong thư mục
tham khảo của những tài liệu khác nhau - và
liên kết cùng trích dẫn (co-citation) - là sự
xuất hiện của tài liệu này trong danh sách
tài liệu tham khảo của những tài liệu khác
nhau [3]. Quan hệ phức tạp giữa các tài liệu
đã làm cho chỉ từ một tài liệu cụ thể, có thể
suy ra rất nhiều tài liệu khác từ những mối
quan hệ này. Ví dụ: Trong CSDL Proquest
Central, từ bài báo “Libraries as coworking
spaces Understanding user motivations
and perceived barriers to social learning”
của các tác giả M. Bilandzic và M. Foth có
6
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 5/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
thể truy cập tới: 11 tài liệu trích dẫn tới bài
báo đó; 41 tài liệu được bài báo đó trích
dẫn; 12.398 tài liệu liên quan tới các tài
liệu trích dẫn tới và được luận án trích dẫn
trong tài liệu tham khảo; 184.542 tài liệu có
liên quan về nội dung đối với bài báo. Như
vậy, từ một bài báo cụ thể này, trên cơ sở
các phân tích trích dẫn, có thể truy cập tới
trên 195.000 tài liệu (đều có trong CSDL
Proquest Central) có liên quan ở những
mức độ và theo các cách thức khác nhau3.
xử lý. Chính các tiêu chuẩn này sẽ mang
đến cho tài liệu trong Dữ liệu Lớn cấu trúc
dữ liệu mới. Hệ quả của một trữ lượng dữ
liệu khổng lồ cùng cấu trúc mới của nó đã
dần làm cho các TV thế hệ 4.0 không còn
cần tới các sản phẩm dạng tạp chí tóm tắt
(Abstract Journal, ra đời từ cuối TK 18),
cũng như nhu cầu phải xác định danh mục
tạp chí hạt nhân để bổ sung cho từng TV
(xuất hiện khoảng những năm 1940); cũng
như không cần các Bảng chỉ dẫn trích dẫn
(Citation Index, ra đời từ những năm 1950)
- những sản phẩm đặc trưng đã tồn tại và là
ưu thế của nhiều thế hệ TV khác nhau. Đấy
là sự phát triển của TV dưới tác động trực
tiếp bởi sự phát triển của công nghệ, yếu tố
căn bản tạo nên sự thay đổi trong phương
thức thu thập, bổ sung, lưu giữ, bảo quản
và cung cấp nguồn tin- thành phần cốt lõi
của các TV.
Trong phạm vi các thư viện đại học
(TVĐH), các vấn đề về nguồn tin cần được
đặc biệt quan tâm bởi lẽ vai trò của chúng
trong việc tạo sự liên kết, hội nhập của
nguồn tin khoa học nội sinh (được tạo nên
từ các hoạt động nghiên cứu, đào tạo của
chủ thể) với nguồn tin bên ngoài trên tất
cả các phạm vi [11]. Chức năng này của
TVĐH trong kỷ nguyên CMCN 4.0 được
hiểu chính là việc tạo ra một khối lượng
dữ liệu cụ thể để gia nhập vào không gian
khổng lồ của Dữ liệu Lớn chung của nhân
loại, đồng thời còn mang ý nghĩa TV tham
gia trực tiếp vào quá trình quản trị tri thức
tại các tổ chức nghiên cứu, đào tạo nói
chung. Rất tiếc, cho tới lúc này, ở nước ta
vấn đề này lại chưa được nhìn nhận và giải
quyết theo như cách cần phải có4. Vì thế,
sự cát cứ giữa các bộ phận khác nhau của
nguồn tin nói chung mà TV phải quan tâm
vẫn còn là vấn đề chưa có giải pháp thống
nhất và đồng bộ. Thậm chí, điều này còn
Có thể khẳng định, mô hình cấu trúc
dữ liệu của nguồn tin lúc này cần phải có
những khác biệt căn bản so với các kỷ
nguyên trước đây thì mới có thể xác định
được thuật toán trên. Tính chất phức tạp,
đa dạng của quan hệ giữa các tài liệu được
phản ánh qua mối quan hệ dữ liệu chằng
chịt giữa chúng cũng đã được nêu trong
các nghiên cứu về TV thế hệ 4.0. Ở đây,
cả dữ liệu của tài liệu chủ và cả các dữ liệu
có liên quan cùng được thể hiện và chịu
sự tác động của người dùng tin cũng như
chuyên gia tạo lập nên thông tin một cách
có kiểm soát [23, p. 793]. Ví dụ, khi một
người dùng truy cập và trích dẫn đến tài
liệu trong một nghiên cứu của mình, thì dữ
liệu về sự tác động đó trong tài liệu được
trích dẫn lập tức được thay đổi (bổ sung) để
chỉ số tác động (IF) của tài liệu chủ được
cập nhật một cách tự động và trong chế
độ thời gian thực. Như vậy, đương nhiên,
cùng với sự tồn tại vốn có của các tiêu
chuẩn như Doublin Core, chắc chắn sẽ
xuất hiện các phương pháp xử lý thông tin
mới, các tiêu chuẩn siêu dữ liệu thế hệ mới
dành cho các hoạt động TT-TV, xuất bản
trực tuyến… sao cho ngay khi mỗi tài liệu
khoa học được xuất bản, chúng luôn sẵn
sàng hội nhập vào khối Dữ liệu Lớn chung,
vào không gian thông tin chung mà thuật
toán kể trên xem tài liệu đó là đối tượng để
3
4
Nguồn:https://db.vista.gov.vn:2352/central/docview/1398001666/fulltextPDF/7C44D88FDF5D4C1BPQ/8accountid=47774.,<13/11/2017>.
Từ năm 2014, nước ta mới có dữ liệu của 2 tạp chí khoa học của Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam (Nano Sciences and Technologies và
Mathematics) được tích hợp vào Scopus.
7
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 5/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
tồn tại ngay ở phương diện nhận thức, tại
nhiều TV, sự cát cứ trên còn chưa được coi
là vấn đề cần sớm giải quyết.
4. Thư viện số thông minh - Thư
viện trong kỷ nguyên cách mạng công
nghiệp 4.0
tính định lượng đối với mọi thông tin khi
cần. Ngoài ra, hoạt động của TV cần phải
mang các giá trị nhân văn đến NDT, tạo
nên sự giao thoa, hài hòa giữa các phương
pháp nghiên cứu, học tập mang tính truyền
thống với các hoạt động của con người gắn
chặt với môi trường và thiết bị công nghệ
hiện đại nhất.
Như đã biết, trong môi trường IoT, mọi
thực thể, trong đó có cả các tri thức đều
được phản ánh trong một không gian số -
vì thế mới hình thành nên CPS- đòi hỏi các
TV không thể đứng ngoài nhiệm vụ quản lý
tri thức, bởi lúc này, quản lý tri thức tức là
quản lý động thái của nguồn dữ liệu phản
ánh tri thức. Cũng vì thế, M. Koloniarivà
K. Fassoulis đã xác định TVĐH giai đoạn
hiện nay có chức năng quản lý tri thức. Để
thực hiện chức năng này, TV có thể triển
khai một số dịch vụ như: dịch vụ phổ biến
thông tin chọn lọc, các dịch vụ có liên quan
tới hệ thống dữ liệu về nguồn nhân lực của
trường đại học, các dịch vụ và phương tiện
duy trì việc trao đổi thông tin trên mọi phạm
vi … [8, p. 137-138].
Điểm then chốt của TV số thông minh
là khả năng đáp ứng linh hoạt nhu cầu
của NDT (cá nhân, cộng đồng) trên nền
tảng nguồn tin và các dịch vụ thông tin trực
tuyến. Ở đây, TV số được phát triển theo
hướng hỗ trợ tích cực cho quá trình phát
triển hoạt động nghiên cứu, đào tạo trên
môi trường số. TV số thông minh lúc này
chính là một bộ sưu tập trực tuyến được
kết nối với các nguồn tin khác nhau trong
một hệ thống liên thông, hầu như không bị
giới hạn (không gian thông tin chung) và
các nhà quản lý cung cấp các dịch vụ cho
NDT theo hướng chú trọng tới các dịch vụ
cá thể hóa (personalised services), nhằm
tạo ra các sản phẩm dành riêng cho mỗi
người (tailored). Mặt khác, ngoài việc phát
triển các dịch vụ gắn liền với nền tảng là
nguồn tin trực tuyến, thì các dịch vụ hướng
Năm 2015, Ban Nghiên cứu và kế hoạch
của Hiệp hội các thư viện Đại học và Thư
viện nghiên cứu (ACRL) biên soạn báo cáo
về các khuynh hướng đặc trưng trong hoạt
động của TVĐH [15]. Báo cáo phác họa 7
khuynh hướng nổi bật. Khuynh hướng rõ rệt
nhất liên quan tới quy mô phát triển cũng
như mối quan hệ chằng chịt của các dữ
liệu trong khối Dữ liệu Lớn với tính chất là
nền tảng duy trì hoạt động của TV, điều đã
được chúng tôi nêu lên ở phần trên. Một lưu
ý ở đây là báo cáo nhấn mạnh tới xu hướng
tăng cường sự phối hợp và liên kết chặt chẽ
giữa TV với các nhà xuất bản trong việc
phát triển và quản trị nguồn dữ liệu này.
Tiếp đó, báo cáo đề cập tới khuynh hướng
TV sử dụng khai thác hệ thống thiết bị có
chức năng xử lý, lưu giữ, kết nối, truyền
dữ liệu để phát triển hoạt động, cung cấp
dịch vụ thông tin, trong đó phải kể tới các
thiết bị đặc trưng nhất hiện nay dành cho
NDT (end user): Smartphone, các Iphone,
Ipad… - các thiết bị mobile và mạng kết nối
wifi nói chung.
Các khuynh hướng thể hiện sự kết nối,
phối hợp chặt chẽ, linh hoạt giữa TV với
các hoạt động nghiên cứu đào tạo cũng
được phân tích đầy đủ để qua đó có thể
thấy được tính chất của loại hình TV số
thông minh- khuynh hướng thể hiện rõ tính
mục tiêu trong hoạt động của TV thế hệ
4.0. Ví dụ, khuynh hướng để hoạt động TV
có thể giúp NDT có cơ hội học tập, nghiên
cứu dựa trên năng lực của bản thân, kết
quả hoạt động của TV phải gắn chặt với
sự thành công của người học. TV cần chú
trọng tới việc đưa ra các trắc lượng để giúp
NDT có cơ sở xây dựng các đánh giá mang
8
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 5/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
tới hỗ trợ người dùng trong việc tiến hành
việc trao đổi, chia sẻ thông tin trong nghiên
cứu, đào tạo; các dịch vụ trực tiếp hỗ trợ
quá trình giao lưu khoa học cũng đang trở
thành xu hướng nổi bật của TV [13,15, 23].
Kết luận
Trên thực tế, do mới được hình thành
(khoảng từ 2015) nên chưa tồn tại một định
nghĩa chính xác, chặt chẽ giúp nhận diện
rõ chân dung, hình hài của TV thế hệ 4.0.
Tuy vậy, để gợi mở về bản chất, nội dung
của TV kỷ nguyên CMCN 4.0, một số nhà
nghiên cứu cho rằng, gắn liền với TV lúc này
là các từ khóa: TV số thông minh, Nguồn
tin mở (Open Source), Dữ liệu Lớn, Các
dịch vụ đám mây (Cloud Service), Hiển thị
tức thì (State-of-the-Art Display), Cập nhật
tức thì (Augmented Reality)7, Công nghệ
nhận thức cảm ngữ cảnh (Context-Aware
Technology), TV - không gian kích thích
sáng tạo (MakerSpace), cán bộ TV thế hệ
4.0 [23, p. 795].
Tiếp cận từ kết quả hoạt động của TV
mang lại cho người dùng, chúng tôi cho
rằng, TV kỷ nguyên CMCN 4.0 sẽ tham
gia/tích hợp vào mọi hoạt động của cộng
đồng NDT, nhằm đáp ứng được mọi loại
nhu cầu tin phong phú và đa dạng của họ.
Với việc ứng dụng công nghệ thông tin và
truyền thông một cách mạnh mẽ, các TV
trong kỷ nguyên CMCN 4.0 tạo nên thế
giới phẳng - một thế giới giúp NDT bình
đẳng trước các cơ hội, điều kiện tiếp nhận,
sử dụng thông tin và kết nối lẫn nhau. Hy
vọng, chúng tôi cũng sẽ nhận được quan
điểm của các đồng nghiệp về thế hệ TV
mới này.
Các dịch vụ của TV số thông minh bao
gồm: Trích xuất dữ liệu từ các tài liệu số:
tạo giá trị cho siêu dữ liệu, nhập giá trị và
kiểm tra tính toàn vẹn của dữ liệu5; tạo biểu
ghi siêu dữ liệu phù hợp; lập chỉ số biểu ghi
siêu dữ liệu: duy trì chỉ số của siêu dữ liệu;
quản lý dữ liệu: nhận diện nội dung, lưu
trữ, bảo quản và xóa dữ liệu; xếp hạng dữ
liệu: so sánh tài liệu dựa trên trắc lượng6;
chọn lọc dữ liệu: đối chiếu độ chính xác với
nội dung tìm; tìm tin: mã hóa và sử dụng tri
thức ngành, xếp hạng và tìm kiếm; nhận
diện và sử dụng: nhận diện bản sao, chia
sẻ và tái sử dụng nội dung; trao đổi, chia
sẻ...: sao chụp, tải và truyền tải nội dung;
phân phối, phân đoạn: chuyển dữ liệu từ
nơi này sang nơi khác; theo dõi bổ sung:
cung cấp số liệu thống kê như phần mềm,
mô hình và tính hữu dụng của nội dung; hỗ
trợ, kích thích: cung cấp các báo cáo đến
từng chủ thể đóng góp nội dung số, các
phần mềm ...[9, p. 474].
Có thể nói, hệ thống dịch vụ đa dạng,
đủ phủ kín mọi loại nhu cầu của NDT
đã trở thành hồn cốt của TV kỷ nguyên
CMCN 4.0. Một trong các phương tiện
được sử dụng tích cực nhất trong TV kỷ
nguyên này chính là các thiết bị di động và
đường kết nối mạng không dây. Các tác giả
Wei-Hsiang Hung, Lih-Juan ChanLin trên
cơ sở các thống kê của mình đã chỉ ra:
ngày nay, hầu hết các sinh viên đều rất
hài lòng khi sử dụng mạng di động để khai
thác, truy cập, tìm kiếm, trao đổi thông tin
[20, p. 264].
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bortolini M., etc, (2017),
Assembly
system design in the Industry 4.0 era: a general
framework .// IFAC PapersOnLine Vol. 50, Issue
1, pp. 5700-5705
2. Breeding M. (2015), “Introduction and
Concepts: Chapter 1 Library Services Platforms:A
Maturing Genre of Products”, Library Technology
Reports, May/June 2015, pp.1-19.
5
6
7
Các dịch vụ ở nhóm này cho phép khả năng cá thể hóa, chọn lọc thông tin phù hợp với nhu cầu của mỗi cá nhân người dùng.
Ở đây có sử dụng các phương pháp nghiên cứu trong Trắc lượng thư mục (Bibliometrics), Trắc lượng web (Webometrics)
Ý muốn nói tới sự thay đổi về thông tin diễn ra trong thời gian thực dưới tác động của việc tạo lập, khai thác, sử dụng thông tin của mọi
chủ thể và hệ thống có kiểm soát.
9
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 5/2018
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
3. Cao Minh Kiểm, Trần Mạnh Tuấn, Nguyễn
Hữu Viêm (2009). Những thông tin cơ bản về trắc
lượng thư mục.// Thông tin & Tư liệu. 2009. Số
2. Tr. 2-20.
4. Günther S., etc(2014), Collaboration
Mechanisms to increase Productivity in the
Context of Industrie 4.0: Robust Manufacturing
Conference (RoMaC 2014)// Procedia CIRP,Vol.
19, pp. 51 - 56.
5. Hệ thống trắc lượng thư mục hỗ trợ nghiên
cứu khoa học./ Nguyễn Tú Quyên d. Nguồn:http://
view/29767/25389, <2/11/2017>
6. Hofmann E., Rüsch M. (2017). Industry 4.0
and the current status as well as future prospects
on logistics.// Computers in Industry, Vol. 89, pp.
23-34.
15. Research Planning and Review Committee
(ACRL) (2015). 2014 Top Trends in Academic
Libraries: A review of the trends and issues
affecting academic libraries in higher education.
short?rss =1&ssource =mfr ,truy cập ngày
20/4/2015.
16. Santos K., etc (2017). Opportunities
Assessment of Product Development Process
in Industry 4.0: 27th International Conference on
FlexibleAutomation and Intelligent Manufacturing,
FAIM2017, 27-30 June 2017, Modena, Italy//
Procedia Manufacturing, Vol. 11, pp. 1358-1365.
17. Trần Mạnh Tuấn (2015). Trắc lượng thư
mục: Các chỉ số phổ biến - Việc ứng dụng và vấn
đề đào tạo ngành thông tin-thư viện.// Thông tin&
Tư liệu. 2015, Số 1, tr. 13-22.
7. Hồ Tú Bảo (2017). Hiểu về cách mạng
công nghiệp lần thứ 4. Nguồn:https://vnexpress.
net
tin-tuc/khoa-hoc/hieu-ve-cach-mang-cong-
18. Tương lai của các thư viện-khởi đầu sự
dịch chuyển lớn./ Nguyễn Thị Hạnh d. Nguồn:
view/24948/21342,<2/11/2017>.
nghiep-lan-thu-4-3574624.html.
8. Koloniari M.,Fassoulis K.(2017). Knowledge
Management Perceptions inAcademic Libraries.//
The Journal of Academic Librarianship , Vol. 43,
pp. 135-142.
9. Leidig J.P., Fox E.A., (2014). “Intelligent
digital libraries and tailored services”, Journal
of Intelligent Information System, Vol. 43,
pp. 463-480.
10. Neugebaeur R., etc (2016). Industrie 4.0
- From the respective of applied research: 49th
CIRP Conference on Manufacturing Systems
(CIRP -CMS 2016).// Procedia CIRP, Vol. 57,
pp.2-7.
11. Nguyễn Hữu Hùng (2014). Hình thành và
phát triển không gian thông tin khoa học và công
nghệ ở Việt Nam.//Thông tin & Tư liệu. 2014. Số
1. tr. 4-13
12. Oliff H., Ying Liu (2017) .Towards Industry
4.0 Utilizing Data-Mining Techniques: a Case
Study on Quality Improvement: The 50th CIRP
Conference on Manufacturing Systems.//
Procedia CIRP, Vol. 63 ,pp. 167 - 172
13. Redefining theAcademic Library: Managing
the Migration to Digital Information Services
(2011). Advisory Board Company, McMaster
University, Ontario.
14. Rennung F., etc, (2016). Service Provision
in the Framework of Industry 4.0: SIM 2015 /
13th International Symposium in Management//
Procedia - Social and Behavioral Sciences , Vol.
221 , pp. 372 - 377.
19. Vũ Duy Hiệp (2016). Hướng tới thư viện
số thông minh.// Kỷ yếu hội thảo khoa học trung
tâm TTTV Đại học Quốc gia Hà Nội, 2017, tr32.
20. Wei-Hsiang Hung, Lih-Juan ChanLin,
(2015). Development of Mobile Web for the
Library: 7th World Conference on Educational
Sciences, (WCES-2015), 05-07 February 2015,
Novotel Athens Convention Center, Athens,
Greece.// Procedia - Social and Behavioral
Sciences, Vol. 197, pp. 259 - 264.
21. Weyer S,etc,(2015), Towards Industry
4.0 - Standardization as the crucial challenge
for highly modular, multi-vendor production
systems // IFAC-PapersOnLine, Vol.48, Issue 3,
pp.579-584.
22. Zezulka F.,etc, (2016). Industry 4.0 -
An Introduction in the phenomenon ,// IFAC-
PapersOnLine, Vol 49, Issue 25 , pp.8-12.
23. Younghee Noh, (2015). Imagining Library
4.0: Creating a Model for Future Libraries.//The
Journal of Academic Librarianship, Vol. 41,
pp.786-797.
(Ngày Tòa soạn nhận được bài: 24-5-2018;
Ngày phản biện đánh giá: 10-7-2018; Ngày chấp
nhận đăng: 15-8-2018).
10
THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 5/2018
8 trang
09/01/2024
340
Bạn đang xem tài liệu "Thư viện trong kỷ nguyên cách mạng công nghiệp 4.0", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- thu_vien_trong_ky_nguyen_cach_mang_cong_nghiep_4_0.pdf
