Cái tôi cô đơn, lạc loài của Vũ Bằng trong tùy bút “Thương nhớ mười hai”
CÁI TÔI CÔ ĐƠN, LẠC LOÀI CỦA VŨ BẰNG TRONG
TÙY BÚT “THƯƠNG NHỚ MƯỜI HAI”
Nguyễn Thị Thúy Nga
Khoa Ngữ văn – Khoa học xã hội
Email: ngantt74@dhhp.edu.vn
Ngày nhận bài: 08/5/2019
Ngày PB đánh giá: 25/5/2019
Ngày duyệt đăng: 31/5/2019
TÓM TẮT: “Thương nhớ mười hai” là một tùy bút xuất sắc, là tác phẩm kết tinh tài năng nghệ thuật
của Vũ Bằng. Bên cạnh những nhớ thương đầy vơi về bốn mùa Bắc Việt, tác phẩm còn thể hiện rõ nét
chân dung cái tôi cô đơn, lạc loài của tác giả. Chân dung ấy được bộc lộ qua cảm giác xa lạ, bất hòa
với không gian, môi trường, hoàn cảnh; qua cảm nhận sâu đậm về chia lìa, ly biệt và qua mặc cảm, nỗi
buồn về thân phận.
Từ khóa: Vũ Bằng, “Thương nhớ mười hai”; tùy bút; cái tôi cô đơn.
THE MISFIT AND LONELY SELF OF VU BANG IN “THUONG NHO MUOI HAI”
ABSTRACT: “Thuong nho muoi hai” is a remarkable collection of reflective essays – a crystallization
of Vu Bang’s artistic talent. Besides the pure nostalgia for the four seasons of Northern Vietnam, the
work clearly illustrates the portrait of a lonely and misfit self of the author. That portrait is reflected
through a sense of distance and alienation from settings and circumstances; through intense feelings of
seperation and a sense of inferiority.
Keywords: Vu Bang, “Thuong nho muoi hai”, reflective essays, lonely self.
1. MỞ ĐẦU
thế trong lịch sử văn học Việt Nam... Văn
Vũ Bằng, ở những trang viết tiêu biểu
nhất, có cái buồn xa vắng, nỗi nhớ đất đai
và năm tháng, có nỗi buồn trong trẻo mà
thấm thía của người xa xứ. Đó là nỗi buồn
nhớ đặc thù thuở đất nước chia đôi. Đọc
“Thương nhớ mười hai”, một tùy bút xuất
sắc của nhà văn, chúng tôi nhận thấy, bên
cạnh nỗi buồn nhớ dằng dặc về Hà Nội,
về Bắc Việt, luôn hiện diện một cái tôi cô
đơn, lạc loài của Vũ Bằng. Cái tôi ấy khắc
khoải và day dứt trên mỗi dòng văn, mỗi
câu chữ của cuốn tùy bút viết về “mười
hai tháng thân phận một đời người” (Chữ
dùng của Tô Hoài) [2; 115].
Vũ Bằng là một hiện tượng văn học có
nhiều uẩn khúc, éo le cả trong đời và trong
văn. Người ta nói rằng, suốt cuộc đời, Vũ
Bằng đã đánh đổi tất cả chỉ để xin lấy về
phận mình cái đích thực, cái chân chính
của Nghệ thuật. Mong ước và nỗ lực của
nhà văn giờ đã được đền đáp: những nghi
vấn, khuất lấp về tiểu sử dần được làm
sáng tỏ; tác phẩm của ông được khôi phục,
công bố và được giới nghiên cứu phê bình
quan tâm; Vũ Bằng được đánh giá không
chỉ là nhà báo bậc thầy mà còn là một nhà
văn tài năng, có một vị trí không thể thay
TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 39, tháng 3 năm 2020
59
2. NỘI DUNG
Bắc bộ, vì thế, đã ăn sâu vào máu thịt, ám
ảnh trong tâm thức và trở thành thứ năng
lượng cần thiết cho sự tồn tại, phát triển
nhân cách, tâm hồn nhà văn. Kháng chiến
chống Pháp kết thúc, được sự phân công
của tổ chức tình báo cách mạng, thực hiện
nhiệm vụ mới, Vũ Bằng chia tay vợ con,
nhập vào đoàn người nhốn nháo kéo nhau
vào Nam. Định cư tại Sài Gòn, chấp nhận
hi sinh danh tiết trong tình thế ngặt nghèo,
Vũ Bằng đã có sự lựa chọn và nhập cuộc
đẹp đẽ của một người nghệ sĩ, người trí
thức yêu nước. Tuy nhiên, có một sự thực
là, hi vọng của ông cũng như nhiều chiến
sĩ cách mạng khác về ngày Hiệp thương
thống nhất, Bắc Nam sum họp lại kéo dài,
khiến ông có lúc hoang mang, lo lắng,
bất an. Cơ hội đoàn tụ gia đình, trở về
nơi chôn nhau, cắt rốn càng lúc càng như
bóng chim tăm cá. Do đó, “Thương nhớ
mười hai” đã trở thành “bản sầu ca đằng
đẵng của một kiếp sống tha hương, khắc
khoải nỗi nhớ thương về miền viễn xứ”
[2;151]. Với tâm lí của kẻ ăn đợ, ở nhờ
nên sống giữa Sài Gòn hoa lệ, nhộn nhịp,
trung tâm của Nam Việt lúc ấy, Vũ Bằng
luôn cảm thấy mình như một người xa lạ,
thừa thãi. Dù từng bảo “cùng là đất quê
hương mình, đi đâu mà chẳng thế?” nhưng
ông vẫn không thể không nhận ra những
cái khác biệt, những điểm khó thích nghi,
không dễ hòa hợp của một vùng đất cho
đến lúc bấy giờ vẫn lạ lẫm với mình. Đó
là một không gian thiên nhiên đặc trưng
ở vùng nhiệt đới gần xích đạo, với thời
tiết nắng nóng và mưa nhiều; là một môi
trường sinh thái với nhà cửa thấp tè, chật
chội, phố xá luôn ồn ào, náo nhiệt:
2.1. Cảm giác xa lạ, bất hòa với không
gian, môi trường, hoàn cảnh sống
Đặc trưng cơ bản nhất của ký là thông
tin sự thật, sự thật của sự kiện và sự thật
của tâm trạng. Trong ký, tuỳ bút là thể tài
đậm chất trữ tình nhất vì tuỳ bút là kiểu
trần thuật bám sát vào mạch cảm xúc của
cái tôi trữ tình bằng một lời văn giàu liên
tưởng, giàu xúc cảm, nội dung cô đọng,
ngôn ngữ giàu hình ảnh và nhịp điệu.
Bởi vậy, với gần ba trăm trang sách, tùy
bút “Thương nhớ mười hai” được viết
ra với mục đích mà theo nhà văn “không
có gì cao rộng, chẳng qua chỉ là đánh dấu
những ấn tượng hiện ra trong trí óc những
buổi mây chiều gió sớm, sầu biệt ly vơi
sáng đầy chiều” và khơi “những mối cảm
hoài” của “những người khách thiên lý
tương tư” [1;17]. Tức là, “Thương nhớ
mười hai” đậm đặc chất trữ tình, chất thơ
và đau đáu những tâm sự, nỗi niềm riêng
của một người đang sống cảnh ngày Nam
đêm Bắc. Cái tôi của Vũ Bằng, hiển nhiên,
sẽ được phơi trải đủ đầy, rõ nét trong tùy
bút này qua những cảm xúc, những thức
nhận về sự sống, con người trong không
gian ngoài ấy, trong này, ở thời gian từ
hiện tại mà hồi tưởng về quá khứ.
Ở “Thương nhớ mười hai”, trạng thái
cô đơn, lạc loài, trước hết, được hình thành
từ cảm giác xa lạ, bất hòa của Vũ Bằng với
không gian, môi trường, hoàn cảnh sống
của hiện tại.
Sinh ra và lớn lên ở Hà Nội, toàn bộ
tuổi thơ, tuổi trẻ, con đường lập thân, lập
nghiệp trong 40 năm của Vũ Bằng đều
gắn với môi trường tự nhiên xã hội của Hà
Nội nói riêng, Bắc Việt nói chung. Không
gian thiên nhiên, văn hóa truyền thống
“Ở đây, từ tháng 1, trời nắng chói
chang, làm cho đôi mắt mờ, đầu nhức”
[1; 24].
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
60
“Đêm tháng Giêng ở Sài Gòn nóng
quá, có khi đến sáng mà người nằm ngủ
còn lã chã mồ hôi” [1; 32].
điên cuồng cho ông via, bà cụ, chàng trai,
cô gái đều rú cả lên muốn “vặn mình xà”
nhảy điệu vũ “cha cha cha” rồi thoát y vũ
trong “sô” Trương Minh Giản” [1; 26]; là
lối sống mà những tập tục truyền thống như
lễ Tết không còn được mong đợi, nó đôi
khi trở thành gánh nặng và sự phiền phức:
“Liền ba ngày Tết mà cứ tái diễn cái trò như
thế (chúc rượu) thì sức mấy mà không quỵ,
mà không chán mớ đời. Vì thế, có nhiều
người ở đây sợ Tết, cứ sắp hết năm thì lại
xếp một số tiền đem cả gia đình đi Đà Lạt
hay Vũng Tàu, Nha Trang với thâm ý “bế
môn môn tạ khách” [1; 290].… Không thể
hòa đồng với không gian văn hóa đô thị
Sài Gòn, cái tôi nhà văn trở thành kẻ lạc
lõng, chơ vơ, lạc loài nơi đất khách, triền
miên trong trạng thái cô đơn, “cô chích”.
Dị ứng với những điều lạ lùng trong lối
sống của con người vùng Nam Việt mà bao
năm định cư tại Sài Gòn, Vũ Bằng được
chứng kiến, trải nghiệm, thành ra, cảm giác
tha hương, nỗi niềm hoài niệm về Bắc Việt
của tác giả trong tùy bút này lại càng khắc
khoải và mãnh liệt hơn bao giờ hết. Nó
tràn ra thành nỗi nhớ dằng dặc, “đầy sáng
vơi chiều”, thành tình yêu sâu nặng mà tác
giả “Thương nhớ mười hai” dành cho quê
hương, xứ sở.
“ Lòng đã nóng như thiêu, nhà lại thấp,
bức cứ điên lên” [1; 24].
“Tháng Giêng ở miền Nam ngà ngọc
có một vẻ đẹp “li kì” làm cho người ta
háo hức, khiến cho cổ họng khô teo, muốn
uống nước cả ngày” [1; 26].
“Vào cữ Tết, nắng ở đây vỡ đầu xát
tai”[1; 290].
“Nhưng cái mưa ở miền Nam, lạ lắm.
Chính vào lúc mình cầu mưa như thế
thì chọc thủng trời ra cũng chẳng mưa;
nhưng lại cũng vào lúc mình không ngờ
và không mong mưa nhất thì mưa, nhiều
khi không kèn không trống, trút xuống
ầm ầm làm người đi đường không kịp tìm
chỗ ẩn” [1; 115] …
Cố gắng để thích nghi với những cái
lạ, những cái bất thường, trái ngược ấy mà
không thành, người ta thường gặp trong
tùy bút “Thương nhớ mười hai” một cái
tôi thấm thía nỗi chán chường, cô đơn.
Không chỉ đối mặt với những cái khác
lạ thuộc cảnh quan môi trường sinh thái,
nhà văn còn phải đối mặt với những trái
ngược thuộc lối sống đô thị bị lai căng kiểu
Mỹ. Đó là nhịp sống nhanh, vội vàng hối
hả của những đô thị đang lên: “trong đây,
người ta vội quá: người tử tế lo làm lụng
vội vàng để kiếm sống đã đành, ngay các
cô tứ thời lấy ngoại kiều “ngồi lên đống
tiền” cũng vội; các xe hơi chạy vội, cái kèn
xe bóp vội, uống rượu cũng vội, xoa mạt
chược cũng vội” [1; 25]; là cuộc sống văn
minh mà bát nháo, xô bồ của một đô thị
hiện đại: “nhà nào dù kiết xác đến đâu cũng
có một tủ lạnh để vài ba chai nước lọc, một
cái radio, một cái tivi hò hét những điệu vũ
2.2. Cảm nhận về sự chia lìa, li biệt
Cảm nhận sâu đậm về chia lìa, li
biệt thường đưa đến nét tâm lí cô đơn,
cô quạnh cho con người. “Thương nhớ
mười hai” cũng ở trong trường hợp đó.
Các nhân vật dù xưng anh, xưng tôi hay
được gọi là người khách xa nhà, người
xa quê… trong thiên tùy bút này, lúc nào
cũng thường trực ý thức về nông nỗi cách
biệt, chia li của phận mình. Bởi lẽ ấy,
trong tác phẩm mới xuất hiện một loạt
các trạng ngữ chỉ không gian được chia
TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 39, tháng 3 năm 2020
61
thành hai vế khác biệt: ở Sài Gòn, ở miền
Nam, ở đây, ở trong đây, trong này… và ở
Hà Nội, ở Bắc, ở miền Bắc, ở Bắc Việt…
Đây có thể xem là minh chứng cho thấy
nỗi day dứt của nhà văn về tình trạng tha
hương của mình, đồng thời, nó chính là
cách giúp nhà văn tạo ấn tượng rõ nét về
khoảng cách không gian trùng trùng sông
núi của sự chia xa, cách trở.
còn thơm mát hơn cả hoa cau hoa bưởi.
Người ta nhớ heo may, giếng vàng, người
ta nhớ cá mè, rau rút, người ta nhớ trăng
bac, chén vàng.
Nhớ quá, bất cứ cái gì của Hà Nội
cũng nhớ, bất cứ cái gì của Bắc Việt cũng
nhớ, nhớ từ cánh đồng lúa con gái mơn
mởn nhớ đi, nhớ từ tiếng hát người mẹ
ru con buổi trưa hè mà nhớ lại, nhớ hoa
sấu rụng đầu đường Hàng Trống, nhớ quả
bàng ở Hải Hậu rụng xuống bờ sông đào,
nhớ sen Linh Đường thơm ngào ngạt cả
bầu trời mà nhớ lên, nhớ nhãn Hưng Yên,
vải Vụ Bản, cá anh vũ Việt Trì, na Láng,
bưởi Van Phước, cam Bố Hạ, đào Sa Pa,
mà nhớ xuống…”[1;13].
Mở đầu “Thương nhớ mười hai”, phần
Tự ngôn, Vũ Bằng chẳng phải đã tìm thấy
một hình ảnh so sánh rất đúng và trúng để
diễn tả tâm tư vụn vỡ và nỗi đau đớn, giày
vò trong tâm hồn của con người phải lìa
quê hay sao. Đoạn văn sau đây chẳng phải
đã nói hết được tâm trạng cô đơn, trống
rỗng của cái tôi tác giả hay sao:
Cánh cánh nỗi đau chia lìa, rưng rưng
nỗi nhớ thương trong xa cách, Vũ Bằng
đã có những dòng hoài niệm đẹp đẽ, lấp
lánh về một không gian thiên nhiên xứ
Bắc trong trẻo mà diễm tình. Hình ảnh cố
hương, vì thế, sống động, có hình, có nét
trên những trang văn Vũ Bằng.
“Lòng người xa xứ y như thể là khúc
gỗ bị mối ăn, mục nát từ lúc nào không
biết. Trông bề ngoài thì không có gì khác
lạ, nhưng cầm một cánh hoa khẽ đập vào
thử mà xem: tiếng gỗ kêu nghe mệt mỏi, u
buồn, mà nếu gõ mạnh thêm chút nữa, ta
sẽ thấy gỗ vỡ tan, để lộ ra những tảng mục
lỗ chỗ như tổ ong, tiết ra một thứ bụi vàng
hanh hao, nhạt nhẽo. Con tim của người
khách tương tư cố lí cũng đau ốm y như
gỗ mục. [1; 10].
Như một quy luật tất yếu của trái tim,
nhớ về cố hương, tác giả không thể không
nhớ tới cố nhân. Người phụ nữ gieo nhớ
và thương, để lại cả những mong ngóng
và dày vò, mang đến ám ảnh về cả sum
vầy và li biệt cho Vũ Bằng, không ai khác,
đó chính là Quỳ, người vợ tấm mẳn, tào
khang ở đầu kia đất nước. Nhắc hay gọi
tên Quỳ chỉ vài lần nhưng bóng dáng một
người đàn bà đẹp như trong mộng, một
người bạn đời tri kỉ, chu đáo, một tình
nhân quyến luyến, một người mẹ tảo
tần, người vợ ân cần, chiều chuộng, một
người phụ nữ gia đình biết chăm lo, quán
xuyến… lại đậm đặc và in bóng trên hầu
hết các chương của cuốn tùy bút. Nó làm
thành những đoạn, những trang hay nhất
và xúc động nhất của Vũ Bằng:
Trong một đoạn khác, cái tôi cô đơn,
lẻ loi được kết tụ và bầm lại, trở thành nỗi
đau, khi nhức nhối, lúc âm ỉ, khiến kẻ ly
hương chẳng thể yên lòng. Chữ nhớ lặp đi
lặp lại mấy chục lần không chỉ diễn tả nỗi
nhớ vơi đầy, dằng dặc của tác giả mà còn
cho thấy niềm khắc khoải li biệt trong tâm
trạng người xa quê:
“Người ta nhớ nhà, nhớ cửa, nhớ
những nét mặt thương yêu, nhớ những
con đường đã đi về năm trước, nhớ người
bạn chiếu chăn dắt tay nhau đi trên con
đường vắng vẻ ngào ngạt mùi hoa xoan
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
62
“Người đàn bà đẹp mặc áo xanh nói
tới đó thì vòng tay ta khép lại, làm cho
trăng non ở ngoài cửa sổ cũng phải thẹn
thùng. Đôi mắt đẹp lung linh sầu. Ta thấy
như cả một mảnh vườn thơm ngát hương
cau nghiêng xuống mé giường xô lệch”.
[1; 34].
rơi trên giàn hoa thiên lý, anh khóc vợ,
khóc cho chính mình, khóc không cho
ai biết… Thôi thế là hết, đợi chờ gì nữa,
bây giờ thì cầu xin gì nữa? Vợ chồng lấy
nhau từ lúc hàn vi, đến lúc chết tưởng là
được vuốt mắt cho nhau, ai ngờ đâu lại vô
duyên đến thế” [1; 202].
“Thương nhớ mười hai” với những
con chữ thấm nhiều nước mắt, những
dòng văn như rỉ máu, đã cho ta thấu cảm
với nỗi tương tư cố hương và cố nhân của
tác giả, cho ta hiểu và trân trọng, nâng niu
những mảng màu của tập tục, lễ nghi trong
bức tranh văn hóa của Hà Nội và Bắc Việt,
nó cũng đem tới cho ta một cơ hội được
trở về nguồn cội, nhập hồn vào với thiên
nhiên, cảnh sắc, sản vật, con người… ở
đó, tất thảy đều toát lên vẻ đẹp thanh tao,
tinh tế, hồn hậu mà vẫn đậm hồn vía của
quê hương Bắc Việt.
“Tôi nhớ những buổi tối đi trên con
đường tòa án ngan ngát mùi hoa sữa, nhớ
những đêm trăng hai đưa dắt nhau đi trên
đường Giảng Võ, những đêm mưa ngâu,
thức dậy nổi một nồi cơm gạo vàng ăn với
thịt con gà mái ấp…” [1; 40].
“Nhớ quá chừng là nhớ, thương quá
chừng là thương. Thương nhất là người
vợ bé nhỏ yêu chồng, mùa nào thức nấy,
không bao giờ đợi cho chồng nói phải lên
sự ước mơ” [1; 46].
“Quỳ ơi, giờ này em ở đâu? Em có
biết tại cái xứ có nhiều loại kèn xe hơi cực
kì tối tân này, em có biết rằng có người
chồng thỉnh thoảng trông ra nắng tháng tư
lại nhớ đến một buổi trưa tiền kiếp, chúng
ta đang dựa gốc cây thiêm thiếp, sực nghe
thấy tiếng chim tu hú đậu ở đâu mà kêu to
như thể ở chính bên tai vậy”[1; 85 ]…
2.3. Tâm lí mặc cảm và nỗi buồn thân phận
Ở “Thương nhớ mười hai”, cái tôi cô
đơn, lạc loài còn lẩn khuất đâu đó qua tâm
lí mặc cảm và nỗi buồn thân phận của
người viết. Trong những năm chống Pháp,
Vũ Bằng nghe không ít những quy kết,
sỉ vả về mình là kẻ quay lưng với kháng
chiến khi ông hồi cư về thành Hà Nội để
hoạt động tình báo. Sau năm 1954, ông
di cư vào Nam vẫn là để thực hiện công
tác tình báo do cấp trên phân công, nhưng
cuộc ra đi ấy phải núp dưới hình thức một
cuộc trốn chạy. Lần thứ hai trong đời, Vũ
Bằng bị người đời khinh ghét, bị đồng
nghiệp trong giới văn chương, báo chí
dò xét, nghi ngờ về thái độ chính trị. Ông
chấp nhận tất cả những tai tiếng ấy chỉ để
tạo ra một vỏ bọc chắc chắn, an toàn cho
các hoạt động phục vụ cách mạng. Tuy
thế, về mặt tâm lí, có thể nói, Vũ Bằng
hoặc vẫn mang trong mình khuynh hướng
Người đàn bà thuần hậu mang tên Quỳ
được nhà văn miêu tả gắn với không gian
thuộc về gia đình, nàng tượng trưng cho
gia đình, cho tổ ấm, cho hạnh phúc trong
quá khứ của Vũ Bằng. Điều đó có nghĩa là,
nỗi đau của tác giả ở đây không chỉ là nỗi
đau cách xa đôi lứa mà nó còn là nỗi đau
gia đình ly tán nên nó trở nên khắc khoải,
giày vò. Trong hoàn cảnh kẻ Bắc người
Nam, nỗi nhớ thương của tác giả luôn đi
liền với cảm thức chia lìa, li biệt, thậm chí
nhớ thương sóng đôi với tang thương. Hình
tượng cái tôi Vũ Bằng, vì vậy, thấm đẫm
nỗi cô đơn, trống trải và tuyệt vọng:
“Trong bóng đêm lạnh, có tiếng mưa
TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 39, tháng 3 năm 2020
63
muốn thanh minh, muốn khẳng định phẩm
giá hoặc sẽ cam chịu những lời buộc tội
nhưng sẽ đau đáu cả đời nỗi mặc cảm và
sự chua chát cho thân phận. Việc không
hề trở lại Hà Nội, không quay lại Bắc Việt
lần nào từ ngày bước chân ra đi cho đến
khi đất nước độc lập, giang sơn thu về một
mối (dù trên những trang văn Vũ Bằng,
tình yêu với đất Bắc mãnh liệt, da diết,
cuộn chảy đến nhức nhối tâm can), chính
là lời giải thích về nét tâm lí thường trực
ở nhà văn. Nó nghiêng nhiều hơn về phía
sự mặc cảm thân phận của con người luôn
phải gắn với điều tiếng, về phía nỗi đau
đau thân phận con người phải sống kiếp
con chim lìa đàn. Tuy nhiên, đấy là cách lí
giải trên phương diện yếu tố đời tư, yếu tố
bên ngoài tác phẩm. Nó quan trọng nhưng
không hoàn toàn chi phối tư tưởng của
nhà văn. Nhìn trên phương diện tác phẩm,
“Thương nhớ mười hai” có những dấu hiệu
về hình thức giúp ta nhận diện nỗi buồn,
nỗi mặc cảm thân phận của tác giả. Trong
cuốn tùy bút này, Vũ Bằng nhiều lần tự
gọi mình là “người xa quê”, “người khách
xa nhà”, “người xa nhà”, “người mắc bệnh
lưu lý”, “người ly hương”, “du khách đa
xuân tứ”, “người đàn ông oan khổ lưu ly”,
“người khách tương tư cố lý”, “người sầu
xứ”… Lối định danh vừa cụ thể vừa trữ
tình như thế tạo ra cách giới thiệu nhân vật
không chỉ duyên dáng, mềm mại mà còn
hàm ẩn những day dứt về thân phận chia
lìa, ly tán. Lối định danh ấy cũng cho thấy
rất rõ ý thức, mặc cảm của nhà văn về thực
trạng cô đơn, bơ vơ, lạc loài của mình.
trong văn học, trong thơ ca kháng chiến,
vì thế, sẽ là cái tôi công dân hòa hợp trọn
vẹn với cái ta nhân loại trong niềm vui bất
tuyệt của những tháng ngày khói lửa. Để
trở thành nền văn học xung kích, nhà văn
sẽ tránh nhắc đến buồn đau, càng tránh nói
về nỗi cô đơn. “Thương nhớ mười hai”
thuộc về thành tựu của Văn học đô thị
miền Nam giai đoạn 1954-1975, “một bộ
phận văn học tồn tại với những nội dung,
đặc điểm, quy luật riêng, khác với văn
học cách mạng” [3; 17]. Điều đó lí giải vì
sao cách cảm thụ cuộc sống và con người
của Vũ Bằng trong tùy bút này đi chệch
khỏi quỹ đạo thông thường của nền văn
học phục vụ và cổ vũ chính trị. Cần thấy
rằng, tâm lí cô đơn là trạng thái thường
trực của cái tôi tác giả trong “Thương nhớ
mười hai”, nó trở thành động lực đưa Vũ
Bằng trở về, đắm đuối trong những hoài
niệm ấm áp, tươi xanh. Nó cũng là động
lực để nhà văn dệt gấm hoa lên không gian
thiên nhiên, không gian sinh tồn và không
gian văn hóa Bắc Việt. Từ đây, thiên tùy
bút truyền cho người đọc những hiểu biết
thú vị, tình yêu và sự gắn bó máu thịt với
mảnh đất chôn nhau cắt rốn của mình.
3. KẾT LUẬN
Vũ Bằng bắt đầu viết “Thương nhớ
mười hai” vào đầu năm 1960, năm 1965
ông viết tiếp và đến năm 1971, cuốn sách
mới có hình hài. Vậy là phải cần đến hơn
chục năm để nhà văn hoàn thành bản thảo
của mình. Quãng thời gian 11 năm dài
đằng đẵng ấy đủ để thấy nỗi nhớ thương
đất Bắc oằn nặng và khắc khoải thế nào
trong ông. Áng văn độc đáo, tài hoa này
đâu chỉ là những hoài niệm da diết, mãnh
liệt của kẻ ly hương muốn tìm về nguồn
cội mà nó còn làm hiển hiện thật rõ hình
tượng cái tôi tác giả mang tâm trạng cô
Con người trong văn học Việt Nam
1945-1975 là con người quần chúng được
đặt trong một đoàn thể, một đội ngũ, đặt
vào dòng chảy chung của đời sống và các
sự kiện lớn lao của cộng đồng. Cái tôi
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HẢI PHÒNG
64
đơn, lạc loài nơi đất khách. Hình tượng
ấy cho chúng ta hiểu hơn về tâm tư người
viết trong những ngày tháng đất nước biến
động, về những éo le của hoàn cảnh cắt
chia và về tình yêu thuần khiết nhưng cao
ngần mà Vũ Bằng dành cho quê hương đất
nước. Thiên tùy bút này ra đời không vì
mục đích nghệ thuật. Nhưng vượt ra ngoài
chủ định của người viết, “Thương nhớ
mười hai” đã trở thành tác phẩm kết tinh
tài năng nghệ thuật sáng chói trong cuộc
đời cầm bút Vũ Bằng. Hoàng Phủ Ngọc
Tường từng cho rằng, những trang kí gây
xúc động bởi trước khi chảy qua ngòi bút
đã chảy qua trái tim của anh như một dòng
máu. Với ý nghĩa ấy, thiết nghĩ, “Thương
nhớ mười hai” chính là một tùy bút có khả
năng lay động hồn người.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Vũ Bằng (2003), “Thương nhớ mười hai”,
Mê chữ, Miếng ngon Hà Nội, Món lạ miền Nam,
NXB Văn học, Hà Nội.
2. Văn Giá (2000), Vũ Bằng, bên trời thương
nhớ - NXB VHTT, Hà Nội
3. Nguyễn Văn Long (CB)(2016), Văn học
Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám 1945,
NXB ĐHSP, Hà Nội.
TẠP CHÍ KHOA HỌC, Số 39, tháng 3 năm 2020
65
7 trang
09/01/2024
280
Bạn đang xem tài liệu "Cái tôi cô đơn, lạc loài của Vũ Bằng trong tùy bút “Thương nhớ mười hai”", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- cai_toi_co_don_lac_loai_cua_vu_bang_trong_tuy_but_thuong_nho.pdf
