Phong cách nghiên cứu, phê bình văn học của Kiều Thanh Quế
TẠP CHÍ KHOA HỌC
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH
HO CHI MINH CITY UNIVERSITY OF EDUCATION
JOURNAL OF SCIENCE
Tập 17, Số 4 (2020): 743-754
Vol. 17, No. 4 (2020): 743-754
ISSN:
1859-3100
Website: http://journal.hcmue.edu.vn
Bài báo nghiên cứu*
PHONG CÁCH NGHIÊN CỨU, PHÊ BÌNH VĂN HỌC
CỦA KIỀU THANH QUẾ
Trần Thị Mỹ Hiền
Trường Đại học Thủ Dầu Một, Việt Nam
Tác giả liên hệ: Trần Thị Mỹ Hiền – Email: nguyenhau_1134@yahoo.com
Ngày nhận bài: 11-12-2019; ngày nhận bài sửa: 17-02-2020, ngày chấp nhận đăng: 27-4-2020
TÓM TẮT
Kiều Thanh Quế là nhà nghiên cứu, phê bình văn học Việt Nam giai đoạn nửa đầu thế kỉ XX.
Ông được xem là một cây bút nghiên cứu với phong cách hiếm có ở Nam Bộ. Trong khoảng 10 năm
cầm bút, Kiều Thanh Quế đã để lại di sản tác phẩm khá đồ sộ. Bài viết này tìm hiểu các phương
diện từ phương pháp nghiên cứu, phê bình đến cách kết cấu, văn phong, ngôn ngữ trong các bài
nghiên cứu, phê bình của Kiều Thanh Quế, qua đó chúng ta thấy được sự linh hoạt trong việc vận
dụng đa dạng phương pháp nghiên cứu, phê bình; kết cấu bài nghiên cứu logic, tuân thủ chặt chẽ
các nguyên tắc khoa học; lối viết thẳng thắn, thể hiện cái nhìn bộc trực đối với đối tượng nghiên
cứu và vốn ngôn ngữ Nam Bộ khá đặc trưng.
Từ khóa: Kiều Thanh Quế; nghiên cứu văn học; phê bình văn học; phong cách
1.
Mở đầu
Trong giới nghiên cứu, phê bình ở Việt Nam, những cây bút được xem là có phong cách
không quá nhiều, bởi phong cách không đi cùng với số lượng tác phẩm nhiều hoặc quá trình
hoạt động lâu dài. Phong cách được hiểu như một màu sắc riêng mà chỉ riêng người đó mới có.
Từ trước đến nay, Kiều Thanh Quế không phải là một cái tên quá nổi bật ở phương diện được
nhắc đến trong các bộ văn học sử, hay la tác giả có lượng trích dẫn cao. Mặc dù vậy, khi tiếp
̀
cận sâu và đặt trong chính thời đại của ông, giai đoạn của nền nghiên cứu, lí luận, phê bình văn
học Việt Nam nửa đầu thế kỉ XX, ta sẽ nhận thấy ở cây bút họ Kiều này có một năng lực hiếm
thấy. Bắt đầu hoạt động văn học từ năm 24 tuổi, sự nghiệp cầm bút của Kiều Thanh Quế
không quá 10 năm, cho ra đời trên dưới 10 đầu sách từ nghiên cứu, phê bình cho đến dịch
thuật, khoảng 50 bài viết nghiên cứu, phê bình đăng trên các báo và tạp chí đương thời từ Nam
ra Bắc. Con người ấy lúc sinh thời như cảm nghiệm trước được số phận của mình, lúc nào
cũng gấp rút, hối hả trên con đường văn học, không thể hoặc không muốn chờ đợi, nhờ vậy mà
tính đến năm 1945, hầu như không có cây bút nghiên cứu, phê bình nào vào thời đó có được
khối lượng tác phẩm được xuất bản đồ sộ như ông. Bàn về phong cách nghiên cứu, phê bình
của Kiều Thanh Quế, chúng tôi sẽ tìm hiểu các phương diện gồm phương pháp nghiên cứu phê
bình, kết cấu, văn phong và ngôn ngữ.
Cite this article as: Tran Thi My Hien (2020). Style of literature research and criticism by Kieu Thanh Que.
Ho Chi Minh City University of Education Journal of Science, 17(4), 743-754.
743
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Tập 17, Số 4 (2020): 743-754
2.
Nội dung
2.1. Phương pháp nghiên cứu, phê bình của Kiều Thanh Quế
Trong tình hình các lí thuyết nghiên cứu văn học mới du nhập vào Việt Nam, mỗi
người tùy vào sở trường và định hướng tư tưởng mà chọn cho mình một hướng đi. Hoài
Thanh tạo ấn tượng với trường phái phê bình trực cảm; Trần Thanh Mại làm nên tên tuổi
với phương pháp phê bình tiểu sử; Trương Tửu chọn phương pháp phê bình văn hóa – lịch
sử và phần nào là phương pháp phê bình phân tâm học; Vũ Ngọc Phan hòa trộn giữa
phương pháp phê bình tiểu sử, phê bình văn hóa xã hội, phê bình trực cảm, Đặng Thai Mai
theo phương pháp phê bình xã hội học marxist… Mỗi người một thể nghiệm khác nhau và
ít nhiều để lại dấu ấn riêng. Có một điều rằng, ở Việt Nam trong giai đoạn đó, các nhà
nghiên cứu phê bình chủ yếu đi theo hướng thể nghiệm, ứng dụng các lí thuyết vào phê
bình chứ không chủ trương giới thiệu lí thuyết văn học. Kiều Thanh Quế là một trong
những người tiên phong trong việc giới thiệu và hệ thống hóa về mặt lí thuyết các phương
pháp phê bình. Làm công việc đó, ông có điều kiện tiếp cận tìm hiểu sâu lí thuyết từng
trường phái. Tuy nhiên, trong khi áp dụng vào công việc nghiên cứu phê bình, ta lại thấy
ông không theo hẳn một trường phái hay một phương pháp nào mà luôn có sự lựa chọn
ứng dụng phù hợp với mỗi đối tượng. Cũng như từ đầu đến cuối, ta thấy ông vẫn luôn giữ
một thái độ khách quan, khoa học, tuân theo các nguyên tắc biện chứng để thẩm định, đánh
giá một tác phẩm, ít khi ông để lộ cái tôi hoặc đường hướng tư tưởng của mình trong các
bài nghiên cứu, phê bình. Đó là một trong những điểm đặc biệt và cũng là đáng trọng ở
ngòi bút này. Tổng kết lại trong toàn bộ di sản văn học của Kiều Thanh Quế, chúng tôi
nhận thấy ông có vận dụng một số phương pháp nghiên cứu, phê bình chính như: phương
pháp phê bình tiểu sử của Sainte Beuve; phương pháp phê bình văn hóa – lịch sử của H.
Taine; phương pháp phê bình giáo khoa của Lanson; phương pháp so sánh, phương pháp
phê bình trực giác, cũng như vận dụng thuyết tiến hóa văn học của Brunetière.
2.1.1.Phương pháp nghiên cứu văn hóa – lịch sử
Phương pháp nghiên cứu này thể hiện rõ trong công trình Cuộc tiến hóa văn học Việt
Nam (1943) của Kiều Thanh Quế. Mặc dù tác phẩm được kết cấu tựa trên bình diện ngôn
ngữ, nhưng ở đó, tác giả khảo cứu rất kĩ lưỡng các yếu tố về lịch sử, văn hóa trong nước
cũng như khu vực Đông Á có tác động đến việc hình thành các trào lưu, khuynh hướng văn
học thời trung đại. Đây là phương pháp nghiên cứu thông dụng trong các công trình khảo
cứu văn học thời bấy giờ như Việt Hán văn khảo, Việt Nam cổ văn học sử… Tuy nhiên,
với Kiều Thanh Quế, phương pháp này có phần phát huy hiệu quả hơn, bởi ông đã chọn
lọc và dựa trên nhiều tài liệu lịch sử để mô tả và lí giải các vấn đề của văn học. Phương
pháp này cũng cho thấy quan niệm Văn - Sử - Triết bất phân vẫn có một sự chi phối nhất
định trong lĩnh vực khảo cứu văn học lúc bấy giờ. Do dòng văn học mà ông đang nghiên
cứu chủ yếu là văn học thời kì trung đại nên cảm quan lịch sử không tách rời văn chương,
tư tưởng. Phương pháp này cũng được Kiều Thanh Quế vận dụng trong công trình Ba
mươi năm văn học (1942). Phương diện văn hóa được ông trình bày từ sự hình thành, vận
động và phát triển của chữ quốc ngữ cùng các thiết chế văn hóa, nghệ thuật, tư tưởng
744
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Trần Thị Mỹ Hiền
phương Tây du nhập vào Việt Nam. Về lịch sử xã hội, Kiều Thanh Quế cho thấy một xã
hội đang vận động theo xu hướng hiện đại hóa với sự trợ lực của ngành xuất bản, báo chí
và ngành thương mại văn học đang khởi sắc. Nhu cầu đọc của dân chúng ngày càng cao là
kết quả của một xã hội đang phát triển. Cùng lúc đó, văn hóa đọc là bệ phóng cho văn học
chữ quốc ngữ ra đời đa dạng về thể loại, đáp ứng được thị hiếu thẩm mĩ của người đương
thời, từ thơ ca, đến là tiểu thuyết, phóng sự, truyện ngắn, kịch nói, phê bình, dịch thuật…
Ngoài ra, ta còn thấy Kiều Thanh Quế kế thừa tinh thần thuyết tiến hóa văn học của
Brunetière để dẫn dắt, lí giải, giúp người đọc có thể hình dung quá trình vận động, phát
triển của văn hóa, văn học nước nhà. Cùng với đó, tác giả còn cho thấy một cơ chế xã hội
học văn học đã hình thành, tồn tại và chi phối sự phát triển của văn học Việt Nam nửa đầu
thế kỉ XX. Có thể nói, với công trình này, Kiều Thanh Quế đã kết hợp khá hiệu quả các
phương pháp nghiên cứu nhằm vẽ nên một bức tranh 30 năm văn học Việt Nam.
Trở lại phương pháp chủ đạo là văn hóa – lịch sử, Kiều Thanh Quế còn vận dụng khi
bàn về Truyện Kiều trong bài “Nỗi lòng Tố Như dưới triều Gia Long”. Bài viết dẫn ra
nhiều cứ liệu về lịch sử cuối Lê đầu Nguyễn cũng như các yếu tố về tiểu sử của Nguyễn
Du nhằm minh giải một số tình tiết trong Truyện Kiều. Ông đã cho thấy được mối liên hệ
cũng là sự tương đồng trong chính cuộc đời của Nguyễn Du được thể hiện qua một số câu
thơ trong Truyện Kiều. Cuối cùng, ông xác định “Truyện Kiều phản ánh tấm lòng Tố Như
dưới triều Gia Long” (Nguyen & Phan, 2009, p.65).
2.1.2.Phương pháp phê bình tiểu sử
Phương pháp phê bình tiểu sử vốn là một phương pháp rất thịnh hành trong môi
trường nghiên cứu văn học lúc bấy giờ. Tuy nhiên, với phương pháp này, Kiều Thanh Quế
sử dụng khá chừng mực. Một phần vì Kiều Thanh Quế không chú trọng mảng phê bình
nhân vật mà thường phê bình tác phẩm hoặc các sự kiện văn học. Do vậy, phương pháp
này không phải là thông dụng và tối ưu đối với ông. Trong một số trường hợp cụ thể, khi
nhận thấy phần tiểu sử nhà văn ánh xạ rõ nét trong sự hình thành cốt truyện và phong cách
viết văn, Kiều Thanh Quế mới vận dụng phương pháp này. Bài phê bình “Chân trời cũ” của
Hồ Dzếnh là một trong những trường hợp đặt biệt đó. Ông cho rằng “cốt truyện tác giả dàn
xếp trong đoản thiên của mình toàn là chuyện gia đình tác giả - một gia đình Trung Hoa sống
trên đất Việt Nam… Điều khiến tôi cảm động là lòng sầu xứ không thôi cộng với nỗi đau khổ
của tác giả” (Nguyen & Phan, 2009, p.88) Ngoài ra, trong phần phê bình tác phẩm của Vũ
Trọng Phụng, Kiều Thanh Quế cũng ít nhiều sử dụng phương pháp này khi tìm mối liên hệ
với tiểu sử nhà văn, nhằm lí giải khuynh hướng sáng tác của nhà văn họ Vũ này.
2.1.3.Phương pháp liên tưởng, so sánh
So với các phương pháp nghiên cứu, phê bình khác, đây là phương pháp được ông
vận dụng nhiều nhất, đan xen trong các bài phê bình. Đặt đối tượng nghiên cứu trong mối
liên hệ liên tưởng, so sánh, Kiều Thanh Quế cho thấy biên độ cũng như sự giao thoa giữa
các vùng văn học hoặc các đối tượng khác nhau, từ đó khắc họa rõ nét đối tượng nghiên
cứu. Phương pháp này được ông sử dụng một cách uyển chuyển, linh hoạt, tạo cho bài viết
có một đường dây dẫn dắt, tạo sự hấp dẫn cho người đọc cũng như dùng để cập nhật các
745
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Tập 17, Số 4 (2020): 743-754
kiến thức văn học cho độc giả. Chính Kiều Thanh Quế trong một bài phê bình khác đã cho
rằng vận dụng phương pháp đối chiếu (so sánh) sẽ giúp cho những lời bàn giải có thêm căn
cứ và điểm tựa để tăng sức thuyết phục trong lập luận (Nguyen & Phan, 2009, p.70). Như
vậy, so sánh là một phương pháp được Kiều Thanh Quế ý thức lựa chọn nhằm làm mạnh
mẽ, sáng rõ thêm các vấn đề mà ông đang đề cập. Chẳng hạn khi phê bình Giông tố của Vũ
Trọng Phụng, ông liên hệ với Tiêu sơn tráng sĩ của Khái Hưng và Trường đời của Lê Văn
Trương để so sánh về dung lượng, cũng là một cứ liệu để giúp ông khẳng định giá trị của
Giông tố. Ông cho rằng “Giông tố của Vũ Trọng Phụng về lượng ngang ngửa với Trường
đời của Lê Văn Trương nhưng về phẩm thì vượt cao hẳn lên một cách trông thấy”
(Nguyen, & Phan, 2009, p.297). Và cũng đề phòng ý kiến cho rằng một tác phẩm hay
không nhất thiết phải dài, ông lập luận và dẫn chứng các tác phẩm của các nhà văn nổi
tiếng trên thế giới để làm vững chắc thêm ý kiến của mình.
Các bạn đừng vội tin câu: “văn hay bất luận đặt dài” của bọn văn sĩ bất tài đem ra phỉnh phờ
các bạn. Vì chúng tôi đố các bạn tìm đâu ra được một cuốn tiểu thuyết Âu châu (trừ nước
Pháp) mỏng meo sốc sếch như đa số tiểu thuyết ta trình bày nhan nhản ở khắp hàng sách
trong nước hiện nay. Cuốn tiểu thuyết nào của Marxim Gorki, Léon Tolstoy, Dostoievsky,
Sinclair Lewis, Stefan Zweig, Somerset Maugham, Vicki Baum, Blasco, Hânez, Pearl Buck
cũng dày ba bốn trăm trang. (Nguyen, & Phan, 2009, p.296).
Không chỉ so sánh về kĩ thuật viết, ông còn có những liên tưởng, so sánh về nội dung
đề tài. Trong khi phê bình Quê người của Tô Hoài, ông đã liên hệ với Sau lũy tre xanh của
Khái Hưng và Con trâu của Trần Tiêu để khái quát thành một bộ “nhân sinh hí kịch sau
lũy tre xanh” ở đất Bắc (Nguyen, & Phan, 2009, p.91). Cùng hệ đề tài này, ông cũng liên
hệ các tác phẩm của Hồ Biểu Chánh ở Nam Bộ như: Con nhà nghèo, Ngọn cỏ gió đùa, Cay
đắng mùi đời…
Cũng bằng phương pháp so sánh này, ở nhiều chỗ đã cho thấy cặp mắt phát hiện khá
tinh tường của Kiều Thanh Quế. Chẳng hạn trong bài phê bình Đồng bệnh - kịch của Khái
Hưng, ông nhận thấy “kịch Khái Hưng khác kịch của Đoàn Phú Tứ ở điểm: người đàn bà
là chủ động trong kịch của Đoàn Phú Tứ, trong khi người đàn ông đóng vai trò quan trọng
ở kịch Khái Hưng” (Nguyen, & Phan, 2009, p.72). Cuối cùng, thẩm định lại tài năng của
tác giả này, ông thay nhận định bằng một phép so sánh: “Ngòi bút Khái Hưng dồi dào lắm!
Nhưng dồi dào đâu phải đồng nghĩa với đặc sắc! Khái Hưng viết tiểu thuyết diễm tình, gia
đình thành công không ai chối cãi được. Bắt sang lịch sử tiểu thuyết, tác giả Tiêu Sơn tráng
sĩ vẫn còn đáng trọng hơn Lan Khai. Nhưng trong phạm vi kịch bản, chúng tôi không làm
sao khỏi đặt Khái Hưng dưới Vi Huyền Đắc, Đoàn Phú Tứ!” (Nguyen, & Phan, 2009, p.73).
2.1.4.Phương pháp phê bình trực cảm
Cùng với các phương pháp nghiên cứu văn hóa – lịch sử, phương pháp phê bình tiểu
sử, Kiều Thanh Quế đâu đó vẫn có sử dụng phương pháp trực cảm (hay còn gọi là trực
giác) để cảm nhận và đánh giá một vài đối tượng văn học. Vận dụng phương pháp này,
theo chúng tôi, là một trong những cách làm mềm hóa ngòi bút trọng về tư duy biện chứng
746
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Trần Thị Mỹ Hiền
của Kiều Thanh Quế. Thật ra đây không phải là một phương pháp thuần túy mang tính chủ
quan. Kiều Thanh Quế từng phê bình “Triết học Bergson” và đã nhận thấy rằng:
Trực giác là một phương pháp nhận thức biệt hẳn ra ngoài lí trí nhưng không phải
phản với lí trí. Thực tại nào mà trực giác đã tìm ra cũng có thể dùng lí trí để thí
nghiệm xem xét lại. Thế thì tiếng “trực giác” đây không phải theo nghĩa thông
thường, chỉ một cách ức đoán, một sự cảm giác thuần thuộc về chủ quan, một cái tâm
trạng thuộc về tình cảm đâu. Trái lại đó là một cách suy nghĩ, một cách chú ý thâm
trầm, không thiết đến sự hành động ở ngoài, bỏ cả những tiếng nói và lí luận thông
thường để mà trực tiếp cảm xúc lấy cái chân tướng. (Nguyen, & Phan, 2009, p.71).
Ông cho rằng trực giác của Bergson là trực giác suy lí. Nó khác với trực giác của nhà
Phật, là trực giác thần bí. Trong một số bài phê bình, Kiều Thanh Quế hay có những nhận
định ban đầu theo hướng trực cảm này nhằm tóm lấy toàn bộ ý cốt lõi của vấn đề, mới xem
qua thấy có phần hơi chủ quan; tuy nhiên, ngay sau đó bằng những lập luận, dẫn dắt, diễn
giải cận văn bản, ông đã cho người đọc thấy được vì sao ông có cảm nhận đó. Hoặc cũng
có một số đoạn ta thấy ông để mạch văn chiều theo cảm xúc của mình. Đó là những lúc
ngòi bút vốn rắn rỏi của ông trở nên mềm mại, nhẹ nhàng, gợi sự liên tưởng. Phương pháp
này cũng có phần gần với lối phê bình văn học cổ điển phương Đông, làm mềm hóa tính
rạch ròi của ý thức. Mặc dù mạnh ở tinh thần khúc chiết, khoa học kiểu phương Tây,
nhưng về cảm quan chung, Kiều Thanh Quế vẫn giữ lại phần nào nét cổ điển. Có thể nói
rằng, đối với các thể loại có sự tiếp nhận kĩ thuật viết của phương Tây, về mặt hình thức,
Kiều Thanh Quế luôn chú trọng kĩ thuật viết, còn về nội dung, ông sẽ đứng trên quan điểm
xã hội tiến bộ. Nhưng khi phê bình thơ ông lại để tâm hồn mình nghiêng về phía cổ điển
nhiều hơn. Đối với Thi nhân Việt Nam của Hoài Thanh, Hoài Chân, khi phê bình, Kiều
Thanh Quế gián tiếp bộc lộ cảm quan này khi không đánh giá cao tác phẩm của các nhà
thơ Mới chịu ảnh hưởng trào lưu cách tân văn học của phương Tây như Bích Khê, Hàn
Mặc Tử. Nói cho cùng, thơ là chuyện của tâm hồn. Ở một chừng mực nào đó, những người
làm văn chương ở Việt Nam giai đoạn nửa đầu thế kỉ XX, đặc biệt là có xuất thân từ vùng
đất Nam Bộ ít nhiều vẫn còn lưu giữ một phần mĩ cảm của cái truyền thống. Cho nên, với
phương pháp phê bình trực giác này, ta thấy ở Kiều Thanh Quế vừa có tiếp thu của
Bergson, vừa giữ lại một chút cảm quan cá nhân thuộc về truyền thống văn học phương
Đông, khó tách rời.
Ngoài các phương pháp kể trên, Kiều Thanh Quế cũng hay sử dụng một số phương
pháp tuy lúc đó chưa thành tên gọi giống sau này như thi pháp học, phong cách học và cả
phương pháp phê bình giáo khoa. Với phong cách học, trong phê bình Chân trời cũ của Hồ
Dzếnh, ông đã nhận ra “tánh cách ngòi bút” của tác giả này. “Văn chương Hồ Dzếnh có
những nhịp uyển chuyển và buồn lạ như những khúc nhạc lâm li ai oán. Những khúc nhạc
đều đều ấy… gợi lên được bao nhiêu vang bóng trong lòng độc giả” (Nguyen & Phan,
2009, p.88). Hay trong khi phê bình Giông tố của Vũ Trọng Phụng, ông nhận định “Vũ
Trọng Phụng viết tiểu thuyết chú trọng ở tính cách duy nhất, uyển chuyển, rộng rãi của sự
sống” (Nguyen, & Phan, 2009, p.297). Về phương pháp phê bình thi pháp học, ta thấy đậm
747
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Tập 17, Số 4 (2020): 743-754
nhạt trong bài “Câu chuyện con số trong thơ và nhạc trong thi ca”. Ở đó, ông chú trọng
phân tích kĩ lưỡng từng kí hiệu văn học như nghệ thuật dùng con số, phân tích nghệ thuật
cộng hưởng âm của một bài thơ Việt Nam trong tương quan so sánh ngôn ngữ thơ giữa
tiếng Việt và tiếng Pháp. Đoạn phân tích giá trị biểu đạt của câu thơ: “Bóng dương mấy
buổi xuyên ngang/ Lời sao mười hẹn chín thường đơn sai” qua bản dịch Chinh phụ ngâm
của Đoàn Thị Điểm mới thật tài tình, đã cho thấy một khả năng phân tích tâm lí thấu đáo.
Ông viết:
Ai hẹn với mình mười lần mà sai hết mười, mình đau đớn thật. Nhưng sự đau đớn của mình
chỉ trong một thời gian rất ngắn mà thôi. Vì mình thấy rõ mình không có một mảy may hi vọng
nào được kẻ ấy thương tưởng đến. Còn ai hẹn với mình mười lần mà sai hết chín, được một lần
đúng hẹn thì sự đau đớn của mình dài dằng dặc… Vì một lần đúng hẹn, người tình của mình đã
gieo vào lòng mình một tia hi vọng. Mang tia hi vọng mong manh ấy, mình đau khổ, cho đến
chín lần chờ đợi mà không được gặp ý trung nhân. (Nguyen, & Phan, 2009, p.118).
Hơn nữa, ông cũng chú trọng thi pháp không gian, thi pháp thời gian cùng nhạc tính
trong các đoạn dịch thơ trong khi đối chiếu với nguyên tác. Những lí giải của ông thật
tường tận, phần nào cho thấy sự cẩn trọng và tinh tường trong cách cảm thụ thi ca. Mặc dù
trong bài viết này, Kiều Thanh Quế có giải thích rằng, đó là ý tưởng có được trong cuộc
hội đàm với nhà nghiên cứu văn hóa Phạm Thiều, nhưng cũng cho thấy được chút sở
trường cũng như quan điểm thẩm mĩ của nhà phê bình họ Kiều.
Về phương pháp phê bình giáo khoa, ta thấy xuất hiện đậm nhạt trong hầu hết các bài
phê bình của Kiều Thanh Quế. Đặc điểm của phương pháp này là có sự kết hợp hài hòa các
phương pháp tiểu sử, phương pháp văn hóa – lịch sử, phương pháp xã hội học và quan
trọng là chú trọng đến văn bản. Ông cho rằng “phê bình một tác phẩm có giá trị về cốt
truyện mà không để ý đến lối hành văn của tác giả thì chưa phải là làm được một công việc
theo ý muốn của nhà phê bình” (Nguyen & Phan, 2009, p.28). Vì thế, trong phê bình tác
phẩm, Kiều Thanh Quế thường chú tâm đến kĩ thuật xây dựng tác phẩm chứ không chỉ đơn
thuần chú ý đến nội dung. Trong bài phê bình “Bỉ vỏ của Nguyên Hồng”, ông chú ý “lối
viết phóng sự tiểu thuyết” của Nguyên Hồng. Đó là “mục kích được một cảnh đời chạy vỏ
của một “bỉ vỏ”. Nguyên Hồng nghĩ ra ngay một câu chuyện dàn xếp rất mạch lạc, trong
đó bỉ vỏ ấy là vai chủ động và lấy cái tân tiểu thuyết là Bính” (Nguyen, & Phan, 2009,
p.27). Từ đó, ông cũng ngầm phê bình tác phẩm phóng sự của Trọng Lang “thấy sao chép
y lại, để cả tên thiệt” không có tính nghệ thuật. Nhờ sự kết hợp nhuần nhuyễn này mà ta
thấy các bài viết của Kiều Thanh Quế đều có tính chất biện chứng, khoa học, tăng sức
thuyết phục đối với người đọc.
Về phương pháp nghiên cứu, phê bình của Kiều Thanh Quế, ta thấy có những nét
tương đồng với một số cây bút phê bình ở Nam Bộ lúc bấy giờ như Lê Tràng Kiều, Lê Thọ
Xuân, Hoàng Hạ Huệ. Tuy nhiên, ở Kiều Thanh Quế lại có sự hòa trộn, linh hoạt, uyển
chuyển trong các phương pháp, tùy thuộc vào đối tượng tiếp nhận. Điều này có một phần lí
do bởi đây là giai đoạn mà các lí thuyết văn học chưa được nhìn nhận một cách chuyên biệt
như giai đoạn sau. Các phương pháp nghiên cứu đã tồn tại trong một trường vận động
748
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Trần Thị Mỹ Hiền
chung trong xu thế vừa mới tiếp nhận từ nước ngoài. Về phía chủ quan, bản thân Kiều
Thanh Quế có điều kiện tiếp cận lí thuyết của nhiều trường phái phê bình văn học, do đó
ông có cơ hội để lựa chọn và giữ được tâm thế bình tĩnh trước thế cuộc văn học lúc bấy
giờ. Nhìn chung, trước sau ông vẫn là một ngòi bút trọng sự khoa học, nghiêm túc và tính
hàn lâm trong lĩnh vực nghiên cứu. Mặc dù trong cuộc đời riêng ông có tham gia hoạt động
cách mạng, nhưng ông không để thiên hướng chính trị chi phối cách nhìn nhận và đánh giá
tác phẩm. Điều đó đã cho thấy một sự thận trọng, chừng mực trong ngòi bút, một trong
những phẩm chất cần thiết của một nhà nghiên cứu.
2.2. Đặc điểm kết cấu, văn phong, ngôn ngữ trong nghiên cứu, phê bình của Kiều
Thanh Quế
2.2.1.Đặc điểm về kết cấu
Các bài nghiên cứu của Kiều Thanh Quế hầu hết đều được kết cấu một cách logic,
khoa học theo lối diễn dịch, hoặc có khi là tổng – phân – hợp. Ở đó, tác giả chủ động sắp
đặt các ý tứ đi từ khái quát vấn đề rồi đến diễn giải, cuối cùng tổng kết, khẳng định lại vấn
đề. Có khi từ một trường hợp, ông khái quát thành một bức tranh rộng lớn của văn học
hoặc ngược lại, từ một vấn đề chung khái quát ông đi vào một trường hợp cụ thể. Ở những
bài viết mang tính chất điểm sách, tác giả thường gói gọn ý tưởng ngay từ ban đầu bằng
một nhận định khen hoặc chê, sau đó sẽ đi vào chứng minh cho lập luận của mình.
Rải rác trong các bài phê bình của mình, Kiều Thanh Quế còn xen kẽ đề cập các khái
niệm, thuật ngữ văn học hoặc các vấn đề lí thuyết có liên quan nhằm làm rõ thêm vấn đề
trong bài viết. Chẳng hạn trong bài phê bình “Làm đĩ”, “Thanh niên S.O.S”, “Người đàn bà
trần truồng” và quan niệm tình dục trong văn chương Việt Nam, để làm rõ hơn lập luận
của mình, Kiều Thanh Quế đã dẫn một phần giới thiệu cho độc giả hiểu được tinh thần cốt
lõi học thuyết phân tâm học của Freud. Trong phê bình “Nắng đào” của Nguyễn Xuân
Huy, khi khẳng định “Nắng đào” thuộc chủ nghĩa lãng mạn, nhà phê bình đã dẫn một đoạn
nói về sự ra đời chủ nghĩa lãng mạn ở Pháp, đồng thời cho thấy trào lưu văn học đó ở Việt
Nam lúc bấy giờ không còn phù hợp nữa. Ngoài ra, việc sử dụng khái niệm làm điểm tựa
cho các lập luận, kiến giải và phê bình trong các bài viết cũng góp phần làm tăng tính khoa
học, hàn lâm, mặt khác cung cấp thêm tri thức cho độc giả. Thiết nghĩ đây là một điều cần
thiết bởi trong bối cảnh lúc bấy giờ không phải tất cả độc giả văn chương đều đã được tiếp
cận sâu sát các lí thuyết văn học ở nước ngoài. Đây vừa là một hành động có ý thức nhưng
có thể cũng là một thói quen của một số nhà nghiên cứu, phê bình văn học giai đoạn này.
Một điểm đặc biệt nữa ta thấy trong các bài viết của Kiều Thanh Quế là lối kết cấu
thể hiện rõ thời gian sự kiện cũng như tính thời sự của vấn đề. Nhiều bài viết của ông nhằm
trao đổi, đối thoại lại bài viết của các tác giả khác vừa công bố trên báo. Nắm bắt các sự
kiện văn học một cách nhanh nhạy, ông rất chú ý về phương diện thời gian của các sự kiện
văn học. Các từ ngữ ông thường sử dụng trong lập luận là “vừa rồi”, “gần đây”, “năm
ngoái”, “trước đây”, “xa một chút”, “ít lâu sau”… Do vậy mà đọc bài của ông, người đọc
thấy rõ hơi thở cũng như nhịp vận động của đời sống văn học. Ông không tách biệt hoặc
749
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Tập 17, Số 4 (2020): 743-754
phơi bày sự kiện văn học như một đối tượng biệt lập với đời sống để giải phẫu, nghiên cứu
mà để các sự kiện được “nóng hổi” hơi thở trong chính cuộc sống của nó.
Tuy nhiên, đâu đó trong một số bài phê bình ta vẫn thấy có những kết cấu không chặt
chẽ hoặc có những liên hệ nằm ngoài hệ thống. Nguyễn Văn Trung khi đọc cuốn Ba mươi
năm văn học và Tiến hóa văn học Việt Nam của Kiều Thanh Quế đã công nhận đóng góp
của Kiều Thanh Quế là “đi xa hơn trong dự định muốn phác họa lịch trình diễn tiến văn
học của cả một dân tộc”, tuy nhiên ông cũng thẳng thắn nhận xét công trình của Kiều
Thanh Quế là “chưa hẳn là một xây dựng có hệ thống văn học sử mà chỉ là phát họa những
nét lớn của một lịch trình diễn tiến văn học và những tiêu chuẩn đề ra để phân chia thời kì,
khuynh hướng văn học cũng chưa được hợp lí lắm” (Nguyen, 1968, p.135-136). Nhà
nghiên cứu Hoài Anh, tác giả cuốn Chân dung văn học cũng đã dành một số lượng trang
đáng kể để phân tích những đóng góp cũng như hạn chế của tác giả phê bình này. Trong
đó, ông cũng chỉ ra những chỗ ông cho rằng Kiều Thanh Quế đã khá rời rạc, thậm chí là tự
mâu thuẫn trong quan điểm nghiên cứu (Hoai, 2001, p.923-939). Theo chúng tôi, vì hầu
hết các bài phê bình, nghiên cứu của Kiều Thanh Quế được công bố qua báo chí nên ông
thường kết cấu theo lối mở hơn là một kết thúc đóng kín. Lối viết này thường mang lại cho
người đọc sự bất ngờ, đồng thời dễ gợi những ý kiến trao đổi, nghị luận, một hoạt động
thường xuyên, cũng là thế mạnh trong hoạt động văn học giai đoạn này.
2.2.2.Đặc điểm về văn phong
Sức mạnh của ngòi bút phê bình Kiều Thanh Quế được tạo nên bởi văn phong súc
tích, chặt chẽ cùng với lối viết thẳng thắn, đi trực diện vào vấn đề. Đây là một lối viết khá
thẳng thắn, không vòng vo, thể hiện cái nhìn bộc trực, chỉ rõ những điểm hay, dở của tác
phẩm chứ không câu nệ, cả nể. Nhiều câu trong bài viết, ông sắp đặt theo lối diễn giải, tạo
sự rành mạch, dễ hiểu. Ví dụ như câu: “Những nhát bay giản dị là nghệ thuật Tô Hoài: câu
văn ngắn mà đủ nghĩa nhờ những chữ không cầu kì mà đặt đúng chỗ” (Nguyen & Phan,
2009, p.90). Hoặc cũng có khi ông viết theo lối nêu khái niệm: “Nhà văn là nhà sáng tác.
Nhà bác học là bực học rộng chuyên biên khảo, dịch thuật chớ không có sáng tác nào đáng
kể” (Nguyen & Phan, 2009, p.91). Nhiều đoạn trong bài viết Kiều Thanh Quế cũng dùng
giọng văn trao đổi, tranh luận: “Thế nào là nhà văn? Ở đầu tác phẩm của mình, Vũ Ngọc
Phan đã định nghĩa […]. Định nghĩa như thế Vũ Ngọc Phan chỉ mới phân biệt nhà văn với
nhà báo thôi! Ông còn quên cho độc giả rõ thế nào là nhà văn, thế nào là nhà bác học!”
(Nguyen & Phan, 2009, p.91). Ông cũng hay dùng các cụm từ chỉ ý trao đổi, tranh luận
làm sáng tỏ vấn đề như: “đố ai tìm được…”, “sao có thể gọi là…”, “một tác phẩm được
mọi người cho hay, vị tất đã là hay! Điều gì cổ nhân bảo phải, vị tất đã là phải!” (Nguyen,
& Phan, 2009, p.93).
Là một cây bút phê bình văn chương, nhưng không chỉ dừng lại ở chủ đích thẩm
bình, khen chê, Kiều Thanh Quế còn xem nghệ thuật phê bình là một cách thức để góp
phần xây dựng, làm thay đổi tương lai nền văn học nước nhà. Chính vì vậy mà những lập
luận của nhà phê bình họ Kiều khá thẳng thắn trên tinh thần góp ý, xây dựng. Phê bình
“Triết học Bergson” của Lê Chí Thiệp, ông góp ý: “Ước gì ông (tác giả cuốn sách) vừa bàn
750
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Trần Thị Mỹ Hiền
về trực giác của Bergson lại vừa nói chút đỉnh đến “trí lương tri” của Vương Dương Minh
thì hay biết mấy. Chỗ dị đồng giữa Vương Dương Minh và Bergson cũng như chỗ dị đồng
giữa Bergson và Tagore chắc hẳn là không phải không có (Nguyen & Phan, 2009, p.70).
Hay trong bài phê bình tác phẩm “Trở lửa vỏ ra”, một tiểu thuyết của Phan Khôi, Kiều
Thanh Quế thẳng thắn góp ý vị tiền bối của mình: “Ông Phan Khôi nên dành để nghệ thuật
quý báu của mình (nghệ thuật khảo cứu) mà phụng sự những điều mình sở đắc. Tiểu thuyết
không phải địa hạt của Phan tiên sinh” (Nguyen & Phan, 2009, p.36). Ngòi bút ấy còn mạnh
dạn trong việc đúc kết vấn đề, tạo điểm nhấn cũng như sức gợi cho người đọc. “Sau Khái
Hưng còn có Trần Tiêu, Tô Hoài… Sau Hồ Biểu Chánh chỉ có Hồ Biểu Chánh hay sao? Nếu
thế, đáng buồn thay cho làng tiểu thuyết Nam Kỳ!” (Nguyen, & Phan, 2009, p.91).
Có thể nói, tính cách thẳng thắn, bộc trực đã đi vào văn phong, cách triển khai bài
viết cũng như sự quan tâm đến những vấn đề văn học của Kiều Thanh Quế. Đôi khi tự biết
sự thẳng thắn của mình sẽ gây ra nhiều ý kiến bất lợi, nhưng trước sau ông vẫn giữ vững
thái độ đó trong ngòi bút. Hơn một lần ngòi bút phê bình của Kiều Thanh Quế thể hiện
quan điểm “yêu công lí” khi chỉ ra những trường hợp không thành thật trong văn chương.
Đó là nghi án đạo thơ của Lưu Trọng Lư trong bài viết “Thi sĩ Lưu Trọng Lư với “Tiếng
thu” đăng trên Tri Tân, số 138 (tháng 4-1944), chỉ ra sự không thành thật của Lan Khai
trong bài phê bình “Cuộc hội ngộ Lan Khai – Zweig: “Tội và thương” gặp “La Peur” đăng
trên Tạp chí Tri Tân số 43 (tháng 4-1942), rồi đến bài “Vở “Jalousie” của Sacha Guitry
biến thể trong ‘Ghen’” đăng trên Tạp chí Tri Tân số 76 (17-12-1942). Cũng trong bài viết
này, Kiều Thanh Quế đã nêu rõ quan điểm của mình: “Sau bài phê bình Tội và thương của
Lan Khai, nhiều người chuộng sự thành thật trong văn chương tỏ lời khuyến khích ngọn
bút hèn kém này, nhưng cũng có lắm kẻ nệ chấp cho chúng tôi làm thế là vì ác ý với tác
giả. Ở đây chúng tôi xin miễn thân oan cho mình, và xin theo đuổi công việc của mình…”
(Nguyen, & Phan, 2009, p.99).
Từ đó ta thấy, trong phê bình, Kiều Thanh Quế là một ngòi bút có cá tính, yêu sự
chân thật, rõ ràng. Nhiệt tâm với công việc xây dựng nền văn học, ông đã bộc lộ tinh thần
“trượng nghĩa” vốn hiện diện sâu đậm trong đời sống người dân Nam Bộ. Mặc dù vậy, ông
cũng ý thức được đâu là điểm dừng của một nhà phê bình. Phê bình một tác giả hay tác
phẩm, Kiều Thanh Quế chủ trương: “Thi tài của một nhà thơ cần phải đem phân tích, rồi
để độc giả nhân đó nhận thức, đánh giá trình độ, cái hay của thi sĩ ấy. Nhà phê bình, nhà
làm truyện kí khỏi cần phải lôi thôi thêu dệt bằng lắm lời hoa mĩ…” (Nguyen, & Phan,
2009, p.57). Phê bình một tác phẩm, theo ông, nhà phê bình cần phải chừng mực trong
ngòi bút, tránh dẫn dắt độc giả tin theo những ý tưởng chủ quan của mình.
2.2.3.Đặc điểm về ngôn ngữ
Trong nghiên cứu cũng như phê bình, ngôn ngữ Kiều Thanh Quế có những đặc điểm như:
Sử dụng nhiều từ Hán Việt hoặc trích dẫn những câu chữ Hán thường dùng
trong lí luận truyền thống. Ví dụ như trong bài phê bình ngòi bút viết truyện của Phan
Khôi, Kiều Thanh Quế mở đầu bằng câu: “Người đời xưa bảo: “Không nên lấy từ hại ý”.
Ông Phan Khôi không nghe lời” (Nguyen, & Phan, 2009, p.34). Người xưa ở đây là chỉ
751
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Tập 17, Số 4 (2020): 743-754
những nhà tư tưởng lí luận văn học Trung Quốc, cụ thể ở đây là của Lưu Hiệp trong cuốn
Văn tâm điêu long. Ngoài ra, nhiều khi trong một đoạn mà tác giả sử dụng xen kẽ những từ
Hán Việt và những từ dịch ra từ tiếng Pháp, như: “Trong phương hoạch hành văn (procédé
de style), trọng yếu nhất là hình tượng (image) và tả ảnh từ (métaphore). Tả ảnh từ dạy
cách chuyển tánh chất một thứ dễ ý hội sang một thứ khó ý hội. Cách chuyển hóa này biến
thành lối so sánh, tỉ giảo (comparasion)” (Nguyen, & Phan, 2009, p.29). Trong bài “Phiên
dịch cũng là cách đào luyện văn chương” đăng trên Tri Tân số 49 (6-1942), có đoạn:
Biết bao danh sĩ Tàu, Nhật sở dĩ quảng kiến đa văn được là nhờ học ở sách dịch. Lương Khải
Siêu, một danh sĩ Tàu hồi Trung Hoa dân quốc thành lập chẳng hạn, nhờ học ở sách dịch mà
uyên bác được tất cả uyên nguyên học phái: triết học, khoa học, sử học… từ thượng cổ trải
qua trung cổ đến tân kim thời đại, từ Hy Lạp trải qua La Mã đến Anh, Pháp, Đức, Mĩ: thông
hiểu được thuyết thực nghiệm của Bacon, thuyết tồn nghi của Descartes, thuyết xã ước của
Rousseau, thuyết chánh trị, tạm quyền của Montesquieu, thuyết nguyên phú của Smith,
thuyết quốc gia của Bluntchi, thuyết thiên diễn của Darwin, thuyết triết học điều hòa của
Kant, thuyết lợi lạc của Bentham… (Nguyen, & Phan, 2009, p.60).
Lối sử dụng ngôn ngữ này có trong các bài nghiên cứu và phê bình của Kiều Thanh
Quế khá nhiều.
Viết nguyên âm những từ tiếng Pháp mà không dịch nghĩa. Ví dụ đoạn Kiều
Thanh Quế viết về chủ nghĩa hiện thực: “Ở nước ta trước thời kì 1935-1936 hay ở vào
nước Pháp trước năm 1850, tức sanh nhằm một thời đại nó phân cách hậu diệp chánh thể
dân chủ buộc joa (démocratie bourgeoise) với sơ diệp chánh thể dân chủ xã hội
(démocratie sociale)” (Nguyen, & Phan, 2009, p.285). Điều này có thể tạo nên sự khó hiểu
cho người đọc bây giờ, nhưng giai đoạn nửa đầu thế kỉ XX, đó có lẽ là một hiện tượng phổ
biến ở Nam Bộ. Bởi ngay cả trong ca dao Nam Bộ cũng có hiện tượng viết nguyên âm
tiếng Pháp mà không dịch này. Như câu: “Bước vô Trường Án, vỗ ván cái rầm/ Bủa xua
ông Tham Biện, bạc tiền ông để đâu” (Cao dao Nam Bộ). Bủa xua là tiếng bồi đọc trại từ
chữ bonjour của Pháp. So với các cây bút miền Bắc vào giai đoạn này, sự ảnh hưởng Hán
học đã lùi dần, nhường chỗ cho văn hóa phương Tây, thì ở Nam Bộ, sự ảnh hưởng của nền
Hán học vẫn còn tồn tại. Ngoài ra còn do thói quen sử dụng ngôn ngữ của người Nam Bộ.
Nguyễn Văn Trung khi khảo sát văn học trên tờ Lục tỉnh Tân văn đầu thế kỉ đã nhận thấy
rằng “riêng về từ, lời nói thường dùng từ nôm na bình dân, nhưng cũng có thể dùng nhiều
từ Hán Việt, kể cả câu xuôi của chữ Nho mà người trí thức thời đó khi nói vẫn quen dùng
nên khi viết cũng cứ để nguyên như vậy. Đến khi tiếp xúc với văn hóa Pháp, đôi khi nói
cũng pha tiếng Pháp, thì khi viết cũng viết như khi nói, không dịch ra” (Nguyen, 2015,
p.450). Nam Bộ là nơi có sự ảnh hưởng, giao lưu văn hóa khá đa dạng, lại thêm việc sử
dụng tiếng Pháp từ rất sớm nên nhiều người đã quen với việc dung hợp nhiều thứ ngôn ngữ
trong đời sống để thích nghi. Do vậy, trong ý thức, họ không cần dịch mà phát nguyên âm
và mọi người vẫn có thể hiểu. Hơn nữa, văn học Nam Bộ còn có một đặc điểm là “văn viết
học theo văn nói” (trong khi miền Bắc thì ngược lại) nên dần dần những yếu tố thuộc về
phát âm cũng đi vào văn viết một cách tự nhiên.
752
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Trần Thị Mỹ Hiền
Ít chọn lọc ngôn ngữ viết thuần túy mà đã giữ lại cách diễn đạt tự nhiên, dân dã,
đậm đặc ngôn ngữ của người bình dân Nam Bộ. Đặc điểm này hiện diện trong hầu hết
các tác phẩm của Kiều Thanh Quế, kể cả nghiên cứu, dịch thuật và phê bình, nên phần nào
cũng làm ảnh hưởng đến tính chuyên nghiệp trong văn phong nghiên cứu của ông. Ta có
thể bắt gặp các từ như: sanh, nhứt, lộn xộn, lôi thôi, dài ngoằng, cỏn con, vẽ vời, bưng, na
ná, lèo tèo, nói qua loa… Theo Nguyễn Văn Trung, “Cuộc sống của miền Nam đưa người
lưu dân đến chỗ dễ tước bỏ những cái trang trọng, đài các, chải chuốt, tế nhị, thâm trầm khi
thực ra chúng chỉ còn là hình thức khuôn sáo quanh co ngăn chặn những thông cảm chân
thành trực tiếp”. “Nói, viết văn cũng vậy. Trở về với cái chân thực, chân tình, thông cảm
trực tiếp là trở về với ngôn ngữ nói hằng ngày, và nếu viết văn thì đó là thứ văn nói, nghĩa
là thứ văn viết ra để đọc, để trình diễn cho mọi người xem, nghe bằng con mắt, lỗ tai,
không phải thứ văn để đọc một mình” (Nguyen, 2015, p.482). Cũng theo học giả này, sự
trở về với lời nói hàng ngày trong văn chương không phải là một trường hợp riêng của
miền Nam. Đó là một biểu lộ văn hóa ở những miền đất mới. Xét về một phương diện nào
đó, nó biểu lộ “sự sống động, phong phú về ngôn ngữ của con người ở vùng đất mới, như
một trở lại với cái khởi đầu, chưa có sự phân biệt, quy định chặt chẽ. Hiện tượng trên
không phải là đặc thù, mà đúng ra chỉ bày tỏ một quy luật về văn hóa trong quan hệ của
con người vùng đất cũ và vùng đất mới”, “biểu hiện một xã hội sống động đang chuyển
mình, đổi mới” (Nguyen, 2015, p.450, 452).
Như vậy có thể nói, ngôn ngữ nghiên cứu, phê bình của Kiều Thanh Quế thể hiện
một đặc trưng rất Nam Bộ giai đoạn nửa đầu thế kỉ XX. Do tiếp thu cả hai nền phê bình
truyền thống và hiện đại, phương Đông và phương Tây, nên trong ngôn ngữ phê bình, ta
thấy Kiều Thanh Quế thường sử dụng trộn lẫn ba ngôn ngữ: vừa dùng từ Hán Việt, vừa sử
dụng những thuật ngữ về văn học hoặc chính trị, tư tưởng bằng tiếng Pháp, vừa kết hợp lớp
ngôn ngữ bình dân Nam Bộ. Tùy vào cách nhìn nhận của mỗi người, nhưng theo chúng tôi,
điều này ít nhiều đã cho thấy được bản lĩnh, sự tự tin của một nhà nghiên cứu. Bởi một trí
thức Tây học như Kiều Thanh Quế vốn đã tiếp thu một lối hành văn khúc chiết, khoa học
từ phương Tây thì không lẽ nào không thể khắc phục được những hạn chế về cách dùng từ
mang tính chất địa phương. Hơn nữa các tác phẩm của Kiều Thanh Quế không chỉ xuất bản
trong phạm vi địa phương Nam Bộ mà còn được ông chủ động đưa “tiếng nói địa phương”
ra tận miền Bắc thông qua việc đăng bài trên Tạp chí Tri Tân. Vì thế, có thể xem đây là một
hành động có chủ đích trong việc tạo nên một chất giọng riêng hiếm có thời bấy giờ.
3.
Kết luận
Có thể thấy phong cách nghiên cứu, phê bình của Kiều Thanh Quế gắn liền với lối tư
duy thiên về lí trí, logic, xem trọng tính khoa học hơn là thiên về duy cảm; do đó, các tác
phẩm của Kiều Thanh Quế dù là nghiên cứu hay phê bình cũng ít nhiều có giá trị về mặt lí
luận và mang tính khoa học chứ không đơn thuần chỉ là tiếp nhận hoặc cảm thụ nghệ thuật.
Về mặt kết cấu, các bài viết và công trình nghiên cứu của ông đôi chỗ có thể chưa được
chặt chẽ nhưng cái chính là ông đã đóng góp cho độc giả và các nhà nghiên cứu sau này
nhiều dữ liệu về các hoạt động trong đời sống văn học đương thời. Ngoài ra, do kiến văn
753
Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM
Tập 17, Số 4 (2020): 743-754
rộng rãi, với lối so sánh và liên hệ linh hoạt, các công trình và bài viết của ông đã dẫn dắt,
gợi mở cho người đọc nhiều vấn đề văn học có liên quan không chỉ trong nước mà còn trên
thế giới. Quan trọng là ông không làm điều này chỉ để tăng sự sang trọng cho bài viết mà là
muốn cung cấp thêm tri thức cho các độc giả trong nước thời bấy giờ. Cùng với Lê Thọ
Xuân, Kiều Thanh Quế là một trong những nhà nghiên cứu tiên phong trong vấn đề mở
rộng giao lưu học thuật giữa miền Nam và miền Bắc thông qua việc nhiều bài nghiên cứu,
trao đổi, phê bình của ông được đăng trên Tạp chí Tri Tân. Riêng điểm này đã cho thấy
được bản lĩnh và sự tự tin của ông trong môi trường giao lưu học thuật bấy giờ. Và mặc dù
công bố các bài viết của mình ở môi trường học thuật miền Bắc nhưng Kiều Thanh Quế
không vì thế mà làm giảm đi văn phong mang tính cách Nam Bộ. Khác với lối viết của
Đông Hồ hay Trúc Hà rất gần với văn phong miền Bắc, trước sau Kiều Thanh Quế vẫn giữ
được chất giọng Nam Bộ rất riêng của mình. Tất cả những điều này có lẽ không nằm ngoài
dự định muốn tạo nên một diễn ngôn mới trong nghiên cứu văn học dân tộc.
Tuyên bố về quyền lợi: Tá c giả xá c nhận hoàn toàn khô ng có xung đột về quyền lợi.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Hoai Anh (2001). Literary portrait [Chan dung van hoc]. Hanoi: Writers' Association Publishing
House.
Nguyen, H. S., & Phan, M. H. (compilation) (2009). Evolution of Vietnamese literature [Cuoc tien
hoa van hoc Viet Nam]. Hochiminh City: Thanh nien Publishing House.
Nguyen, V. T. (1968). Literary profile (Vol.3): Literary research and criticism [Luoc khao van
hoc: nghien cuu va phe binh van hoc]. Saigon: Nam Son Press.
Nguyen, V. T. (2015). Research profile of the six provinces of Southern Vietnam [Ho so luc chau
hoc]. Hanoi: Tre Publishing House.
STYLE OF LITERATURE RESEARCH AND CRITICISM BY KIEU THANH QUE
Tran Thi My Hien
Thu Dau Mot University, Vietnam
Corresponding author: Tran Thi My Hien – Email: nguyenhau_1134@yahoo.com
Received: December 11, 2019; Revised: February 17, 2020; Accepted: April 27, 2020
ABSTRACT
Kieu Thanh Que is a Vietnamese researcher and literary critic in the first half of the
twentieth century. Within 10 years of professional activities, he has a large number of works. He is
considered as an outstanding researcher in the South. This article will explore not only his
research methods and literary criticism but also his textual structure, style, and language in his
works. The results show that he is flexible in applying various research methods, his structure of
the research is logical and coherent, and his style is frank and direct to the research objectives. In
addition, he also used the typical research language of the South Vietnamese in the first half of the
twentieth century.
Keywords: Kieu Thanh Que; literary research; literary criticism; style
754
12 trang
09/01/2024
400
Bạn đang xem tài liệu "Phong cách nghiên cứu, phê bình văn học của Kiều Thanh Quế", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- phong_cach_nghien_cuu_phe_binh_van_hoc_cua_kieu_thanh_que.pdf
