Bài giảng Khuyến ngư - Nguyễn Mạnh Hà

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

TRƯỜNG CAO ĐẲNG THỦY SẢN

BÀI GIẢNG

KHUYẾN NGƯ

(Lưu hành nội bộ)

GIÁO VIÊN BIÊN SOẠN: NGUYỄN MẠNH HÀ

Ngành Nuôi trồng thủy sản

Bắc Ninh, 12/ 2016

2

CHƯƠNG I: KHUYẾN NGƯ TRONG PHÁT TRIỂN

NUÔI TRỒNG THUỶ SẢN

I. KHÁI NIỆM KHUYẾN NGƯ

“Khuyến ngư” là một thuật ngữ khó định nghĩa một cách chính xác. Vì khuyến

ngư được tổ chức bằng nhiều cách, nhằm phục vụ nhiều mục đích có tầm hẹp hay

rộng khác nhau. Theo từ nguyên, Khuyến có nghĩa là khuyên người ta nên gắng sức,

ngư có nghĩa là ngư dân. Vậy có thể hiểu khuyến ngư là những khuyến cáo ngư dân

phát triển ngư nghiệp. Tuy nhiên, thuật ngữ khuyến ngư có rất nhiều định nghĩa khác

nhau:

1. Khuyến ngư (KN) là một từ tổng quát để chỉ tất cả các công việc có liên quan

đến việc phát triển ngư nghiệp. Đó là một hệ thống giáo dục ngoài nhà trường,

trong đó các người già và trẻ học bằng cách thực hành. Tất cả những kết quả

đạt được của khuyến ngư là giúp cho gia đình ngư dân có được một cuộc sống

tốt hơn.

2. KN là chương trình giáo dục cho ngư dân dựa trên nhu cầu của họ, giúp họ giải

quyết các vấn đề trên cơ sở tự lực.

3. KN là những hoạt động nhằm giúp đỡ ngư dân và gia đình họ cải thiện cuộc

sống. Khuyến ngư viên ( KNV ) có nhiệm vụ chuyển giao đến cho ngư dân

những kiến thức về khoa học tự nhiên để họ có khả năng điều hành trang trại,

cơ sở sản xuất một cách có hiệu quả hơn.

4. KN không phải là một tổ chức cứng nhắc, mà là một quá trình giáo dục có mục

đích để chuyển những thông tin có ích đến người ngư dân, nhằm giúp họ học

cách sử dụng chúng để xây dựng một đời sống tốt hơn cho mình, cho gia đình

và cho xã hội.

5. KN là một quá trình đặc biệt giúp cho người ta học bằng cách thực hành và

phát triển lòng tin để đáp ứng mục tiêu làm tăng thu nhập và chất lượng đời

sống của họ.

3

6. KN là một kiểu đào tạo đặc biệt, dành cho những người dân sống ở nông thôn,

ven biển nhằm đem lại cho họ những lời khuyên và những thông tin cần thiết

giúp họ giải quyết những vấn đề của họ.

7. KN luôn đi sát với công việc của người sản xuất nhằm cải thiện điều kiện sống

và làm việc của họ. Điều này bao gồm sự giúp đỡ những người ngư dân tăng

hiệu quả sản xuất và qua đó làm cho họ tự tin trong tương lai phát triển của

mình.

8. KN là phương tiện để giúp ngư dân cải thiện kỹ thuật khai thác, nuôi trồng, chế

biến thủy hải sản, cải thiện thu nhập và mức sống, bằng cách sử dụng những tài

nguyên có sẵn của họ như đồng vốn, nhân lực, dụng cụ... với sự giúp đỡ tối

thiểu của nhà nước.

Những định nghĩa trên cho chúng ta một điểm giống nhau: Tất cả đều nhấn

mạnh KN là một quá trình kéo dài trong một giai đoạn, chứ không phải là một hành

động duy nhất, thực hiện một lần rồi thôi.

II. MỤC TIÊU CỦA KHUYẾN NGƯ

Mục tiêu của KN là “ hướng hoạt động” là cái hướng mà nỗ lực của chúng ta sẽ

hướng tới. Như vậy, mục tiêu có thể định nghĩa như là sản phẩm cuối cùng đã được

định trước.

Để giải quyết vấn đề này, KNV cần phải giúp xác định hướng đi mà dân chúng

muốn và cần, sau đó phải giúp đỡ họ trong quá trình đi theo hướng đó. Đó là cái lõi

của công tác KN, từ đó nội dung phải được soạn ra.

1. Các yếu tố của mục tiêu

Để một chương trình KN đạt được mục tiêu cần phải có ít nhất là 3 yếu tố:

• Sự tham gia của quần chúng

• Sự thay đổi các tập quán theo ước muốn

• Lĩnh vực bàn luận

▪ Trong bối cảnh phát triển thủy sản, KN có mục đích giúp đỡ ngư dân tự giải

quyết vấn đề của họ thông qua con đường giáo dục, giúp ngư dân cải thiện cuộc

sống thông qua cải thiện năng suất lao động, phát triển sản xuất.

4

▪ KN là những hoạt động phối hợp nhịp nhàng với cộng đồng ngư dân chứ không

phải thay thế họ. Chỉ những người ngư dân mới có thể chọn lựa cho họ phương

thức sản xuất và cách sống thích hợp với họ. KNV làm việc bên cạnh họ nhưng

không thể thay họ làm những việc đó. KNV thường xuyên trao đổi thảo luận

các vấn đề với ngư dân, giúp họ đánh giá tốt hơn các dữ kiện và tìm ra cách giải

quyết.

2. Mức độ của mục tiêu

Mục tiêu cơ bản: Phổ biến tri thức khoa học ngư nghiệp, nâng cao đời sống vật

chất tinh thần của ngư dân hơn trước, cải thiện phương pháp sản xuất ngư nghiệp. Cải

thiện tổ chức ngư dân và sinh hoạt của ngư dân.

Mục tiêu tổng quát: Làm cho việc sản xuất của ngư dân, của trang trại được tốt

hơn, cho việc thu nhập và nghĩa vụ của công dân tốt hơn.

Mục tiêu hoạt động: Thiết kế và quản lý việc triển khai “Thí điểm” trình diễn

các mô hình hoạt động sản xuất ngư nghiệp thông qua từng công việc cụ thể.

3. Thiết lập các mục tiêu

Một trong những vấn đề chính mà khuyến ngư trong chương trình phát triển

nông thôn gặp phải là việc thiết lập, tái thiết lập hay chấp nhận các mục tiêu hữu hiệu.

Để giải quyết vấn đề này, khuyến ngư viên cần phải giúp để xác định hướng đi

mà dân chúng muốn và cần, sau đó phải giúp đỡ họ suốt trong quá trình đi theo hướng đó.

Trong khuyến ngư, điều quan trọng là cần phải quan tâm đến những gì mà ngư

dân cảm thấy cần và KN nghĩ là mình cần phải có. Điều lý tưởng nhất là có sự phù

hợp hoàn hảo giữa 2 điều kiện trên. Tuy nhiên trong thực tế khó đạt kết quả tốt khi

một bên nào đó chiếm ưu thế trong việc sắp đặt các mục tiêu. Những gì mà ngư dân

muốn chưa chắc là cái mà họ cần nhất. Những gì mà KNV nghĩ chưa chắc là cái mà

ngư dân cần. Những KNV có kinh nghiệm họ luôn nghĩ rằng những chương trình KN

thành công là những chương trình đã được xây dựng trên những tình huống thực tiễn.

Họ cố tìm ra những mong muốn, những nhu cầu, những khó khăn của ngư dân trước

khi bắt tay vào việc xây dựng mục tiêu cho chương trình khuyến ngư.

5

III. HỆ THỐNG TỔ CHỨC CỦA KHUYẾN NGƯ

1. Hệ thống tổ chức của nhà nước

Hệ thống tổ chức của nhà nước được tổ chức từ trung ương đến cơ sở ở trung

ương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn là cơ quan thường trực về công tác

khuyến ngư của Chính Phủ. Ở Bộ NN-PTNT có Trung tâm Khuyến ngư Quốc gia.

Ở mỗi tỉnh có tổ chức thành lập 2 hoặc 3 Sở riêng biệt và Trung tâm Khuyến

ngư thuộc Sở Nông nghiệp ( hoặc Thuỷ sản) đảm nhiệm. Trung tâm khuyến ngư tỉnh

được tổ chức các Trạm khuyến ngư theo huyện, liên huyện hoặc cụm xã.

Ở cơ sở gồm có mạng lưới khuyến ngư xã, hợp tác xã, tổ liên kết, hội ngư dân,

xây dựng mạng lưới cán bộ khuyến ngư cơ sở hay chỉ đạo viên và khuyến ngư viên ở

địa phương.

2. Tổ chức khuyến ngư tự nguyện

Tổ chức khuyến ngư tự nguyện là tổ chức khuyến ngư của các cơ quan nghiên

cứu, giảng dạy đào tạo, các đoàn thể, các tổ chức kinh tế xã hội, các cá nhân trong và

ngoài nước lập ra để thực hiện nội dung của công tác Khuyến ngư và được cơ quan có

thẩm quyền cấp giấy phép hoạt động.

Các tổ chức Khuyến ngư tự nguyện được tham gia hoạt động các chương trình

dự án Khuyến ngư Quốc gia, được tham gia các chương trình đào tạo chuyên môn,

nghiệp vụ. Thông qua các hợp đồng với các tổ chức Khuyến ngư Quốc gia.

6

Tổ chức khuyến ngư

Chính phủ

Phi chính phủ

Bộ NN & PTNT

Dự án nước ngoài

Viện nghiên cứu

Trung tâm KNQG

Hiệp hội

Trung tâm

KN sở NN

Trung tâm

KN sở TS

Trường đào tạo

Trạm KN Huyện

Phòng KN Xã

Hợp tác xã

Người nông dân

Sơ đồ hệ thống tổ chức của khuyến ngư

7

CHƯƠNG II: CHỨC NĂNG VÀ PHƯƠNG PHÁP KHUYẾN NGƯ

I. ĐỐI TƯỢNG KHUYẾN NGƯ

Đối tượng của công tác khuyến ngư là những người nông dân ngư dân

nam và nữ tham gia vào sản xuất cá giống, đánh cá ở những thuỷ vực lớn và

ven biển, chế biến, vận chuyển và bán cá …

1. Khái quát các đặc điểm kinh tế xã hội ở nông thôn hiện nay

Cùng với sự phát triển của xã hội, nền kinh tế ở khu vực nông thôn

đang chuyển từ tự cung tự cấp sang kinh tế hàng hoá nhiều thành phần dẫn

đến những biến đổi trong xã hội nông thôn.

Các chính sách Nhà nước về đất, tín dụng, phát triển nông thôn đã có

tác động tích cực đối với sự phát triển kinh tế xã hội. Các chính sách này

giúp cho nông ngư dân được vay vốn để sản xuất, được hỗ trợ phần nào kinh

phí để ứng dụng kỹ thuật mới vào ngành nghề của mình. Được sự giúp đỡ,

hỗ trợ của nhà nước về kỹ thuật nuôi trồng, khai thác và bảo quản sau thu

hoạch.

Vai trò và tầng lớp trung nông ngày càng tăng trong sự phát triển kinh

tế xã hội đặc biệt là ở miền Nam Việt Nam. Vì tầng lớp này về mặt kinh tế

cũng là tương đối ổn định, họ có vốn để phát triển sản xuất. Hơn nữa trình

độ của họ cũng cao hơn so với những nông dân nghèo vì họ có cơ hội học

tập.

Sự khẳng định về kinh tế của các hộ nông nghiệp ở nông thôn. Bây giờ

không còn khái niệm rằng làm nông nghiệp thì chỉ đủ ăn, không thể giàu lên

được. Ở nông thôn những hộ làm giàu từ trang trại chăn nuôi, trồng trọt và

kết hợp từ mô hình VAC ngày càng nhiều. Tuy nhiên muốn làm được như

vậy thì họ phải có đất rộng và sự cần cù của bản thân. Còn những hộ không

có nhiều đất để mở trang trại thì tận dụng số đất đó để chăn nuôi như là nuôi

gà, nuôi lợn, nuôi vịt… Ở nông thôn đến nay vẫn còn rất nhiều làng nghề,

các nông ngư dân đã biết kết hợp làng nghề của mình với nghề nông cho

hiệu quả rất cao. Ví dụ như ở làng Bá thuộc huyện Đan Phượng có làng nghề

8

truyền thống là làm rượu và làm đậu phụ. Trước kia nền kinh tế nước ta còn

bao cấp nên sản phẩm làm ra cũng rất khó tiêu thụ. Kể từ khi nền kinh tế mở

cửa người dân nơi đây biết kết hợp từ việc làm rượu, làm đậu phụ với nuôi

lợn thịt. Rượu nấu lấy nước còn lại bã rượu cho đun chung với rau lợn, bột

ngô làm cám cho lợn ăn. Tương tự như vậy, làm đậu phụ để lấy đậu đem đi

bán còn bã đậu cũng đem nấu chung với rau lợn và bột ngô cho lợn ăn rất

chóng lớn. Chỉ từ 3 - 4 tháng kể từ khi bắt lợn giống về nuôi là được một lứa

lợn xuất chuồng với khối lượng trung bình của một con là 60 – 70 kg. Mỗi

nhà như vậy nuôi tới 10 đến 30 con lợn, thậm chí có nhà nuôi tới 50 con.

Tuy nhiên làm như thế vẫn chưa tận dụng được hết những sản phẩm của

mình và còn gây ô nhiễm môi trường do phân lợn quá nhiều. Gần đây một số

hộ nông dân đã xây dựng hầm Bioga để chuyển phân thành khí ga. Song nếu

những người dân ở đây có thể kết hợp thêm làm vườn và thả cá thì hiệu quả

kinh tế sẽ còn lớn hơn nhiều.

Sự phát triển nhanh chóng các hệ thống khuyến nông, khuyến ngư

cũng góp phần vào việc phát triển kinh tế xã hội. Hệ thống khuyến nông,

khuyến ngư giúp đỡ cho các nông ngư dân các kỹ thuật mới để thay đổi cách

làm ăn ít có sự tính toán của họ làm cho công việc của họ thu lại kết quả cao

hơn.

• Xã hội nông thôn Việt Nam đang đứng trước những thử thách:

 Nghèo nàn và lạc hậu vẫn còn mặc dù đã có chương trình 135, 120 của

Nhà nước hỗ trợ. Trong các văn kiện trọng yếu của chính phủ, nuôi trồng

thuỷ sản được coi là phương tiện giúp nhiều người thoát nghèo nhưng hiện

nay vẫn có khoảng 20% người dân sống ở nông thôn là người nghèo. Hầu hết

các chương trình khuyến ngư nhằm vào việc đạt được mục tiêu sản lượng

hơn là các mục tiêu xoá đói giảm nghèo. Kết quả là các nông ngư dân giàu

hơn sẽ được hưởng lợi nhiều hơn từ các hoạt động khuyến ngư.

 Cơ sở vật chất quá lạc hậu, hạ tầng xã hội càng ở mức thấp. Nó không

những không đáp ứng và không hỗ trợ mà còn cản trở sự phát triển kinh tế

9

xã hội ở nông thôn. Đây cũng là những cản trở lớn đến việc ứng dụng khoa

học công nghệ vào sản xuất ở nông thôn.

 Sự phân cách giữa người giàu và người nghèo đang ngày càng lớn.

Người giàu có vốn làm ăn, có đầu óc tính toán thì lại càng giàu. Ngược lại

người nghèo vừa không có vốn lại bị cản trở việc nâng cao kiến thức trong

làm ăn. Để giảm hố sâu ngăn cách này thì Nhà nước phải tích cực hơn nữa

trong việc hỗ trợ và giúp đỡ người nghèo.

2. Đặc điểm tâm lý người nông dân Việt Nam

2.1. Một số đặc điểm chung của người nông dân Việt Nam

Quan niệm không rõ ràng về thời gian. Cũng do tính chất công việc

của người nông dân là không có giờ giấc cố định khi làm việc, thích là làm

mà không thích là nghỉ, hôm nay không làm có thể để đến ngày mai.

Quan niệm về con số, đơn vị đo lường không chính xác: Ví dụ như

cũng gọi là một chục nhưng với người dân ở miền Bắc tính một chục bằng

mười, người dân miền Trung hay miền Nam lại cho là 12 nếu là chục bắp

(ngô), 14 nếu là chục đậu bắp… Hay là để đo lường một đơn vị nào đó họ

dùng nhiều đơn vị khác nhau như: Ca, bát, giạ, thúng…

Sống tản mát và cô lập trong phạm vi làng xã, xóm ấp, ít giao lưu.

Điều này dẫn đến các đặc điểm khác như:

+ Tính bảo thủ, cục bộ trong phạm vi làng xã, không giao lưu với các

làng xã bên. Nhiều làng xã xóm giềng chỉ vì một vài xích mích của vài cá

nhân dẫn đến bất hoà thậm chí cả hận thù với cả làng. Có nhiều làng xã

thanh niên trong làng vì không muốn con gái làng mình lấy chồng làng khác

dẫn đến cấm thanh niên làng khác đến làng mình. Đã có những vụ án mạng

chỉ vì những cái lệ tự đặt rất không hợp lý của người nông dân.

+ Sản xuất mang tính tự cung tự cấp, tuỳ tiện, thiếu khoa học, thiếu tổ

chức, thích thì làm không thích thì thôi. Những điều này cản trở rất nhiều tới

việc tiếp thu khoa học kỹ thuật vào sản xuất làm cho nền kinh tế ở nông thôn

kém phát triển.

10

+ Trình độ văn hoá còn thấp nên còn mê tín dị đoan. Đặc điểm của

những người tham gia sản xuất nông nghiệp là trình độ văn hoá của họ thấp

do nghèo nên ít được đến trường. Trình độ văn hoá thấp kéo theo nhiều tư

tưởng không đúng trong đó có mê tín dị đoan. Người dân thường cầu xin

may mắn ở cúng bái chứ không tự tin bản thân mình sẽ tạo ra được may mắn

cho mình.

+ Lãng phí thời gian và tiền bạc vào những việc không cần thiết như ma

chay, cưới xin, cúng bái trong khi tiền làm ra không xứng cho việc chi tiêu

như thế.

Hiện nay, trong tình hình đất nước đang có nhiều biến chuyển về kinh

tế, nông dân Việt Nam cũng đã có biến đổi tâm lý, tính cách phù hợp với

cuộc sống hiện đại. Cụ thể là:

Họ luôn mong muốn có cuộc sống tốt hơn. Muốn có cuộc sống tốt hơn

thì phải biết tính toán trong làm ăn, tiếp thu khoa học công nghệ trong sản

xuất.

Họ chủ động tìm hiểu nhiều hơn về kỹ thuật sản xuất qua các phương

tiện truyền thông đại chúng để làm ăn có hiệu quả hơn.

Ảnh hưởng của văn minh đô thị cũng phần nào làm xáo động nếp sống

tạo nên những phong trào, trào lưu trong đời sống của nông dân. Mặc dù

sống sau luỹ tre làng và tính bảo thủ cao nhưng những người nông dân ngư

dân đều ít nhiều chịu ảnh hưởng của văn minh đô thị. Có điều này bởi vì

trong tư tưởng của họ có mong muốn cuộc sống tốt hơn, muốn vậy phải tiếp

thu phương cách làm ăn mới.

2.2. Đặc điểm tâm lý riêng của người nông dân nghèo

Cam chịu số phận: Trong tâm lý của mỗi người dân nghèo đều mong

muốn có cuộc sống tốt đẹp hơn và họ cố hết sức để làm việc. Nhưng trong

công việc thì họ thường không biết tính toán, họ cũng không biết phải làm

một việc gì khác để thay đổi cuộc sống của mình ngoài đồng ruộng và chăn

nuôi nhỏ lẻ. Cuộc sống nghèo vẫn hoàn nghèo và họ cũng không than vãn số

phận.

11

Sống buông thả, không nghĩ đến ngày mai: Sống buông thả ở đây

không có nghĩa là sống dễ dãi như mọi người vẫn thường dùng khi nói về

một bộ phận thanh niên sống không đúng mực. Sống buông thả ở đây nghĩa

là không tính toán kế hoạch cho tương lai, thích gì làm nấy không cần để ý

xem việc mình làm có hậu quả gì không. Lấy ví dụ như một gia đình nông

dân nghèo chỉ đủ lúa gạo để ăn trong một năm không dư dật, nhưng nếu gia

đình ấy có con cái cưới xin hay ma chay thì cỗ bàn rất linh đình mặc cho

việc tổ chức ấy dẫn đến hậu quả là nợ nần khó trả.

Mặc cảm với xã hội: Do họ nghèo, không có tiền để tham gia các hoạt

động xã hội, không có tiền để bằng bạn bằng bè nên thường sinh ra tâm lý

mặc cảm và tự ti với xã hội.

Không quan tâm tới tiến bộ xã hội; trình độ học vấn kém: Đối với

người nông dân nghèo thì mất mùa, đói kém là cái họ quan tâm nhất. Họ

không quan tâm tới tiến bộ xã hội, họ cũng không hiểu nhiều về tình hình

thế giới cũng như trong nước. Họ biết gia đình họ, bà con làng xóm của họ

rất rõ còn những cái ở xa họ mà không thể hình dung nổi thì hầu như họ

không biết và không quan tâm tới.

Cần cù chịu khó: Đây là một trong những đức tính tốt đẹp nhất của

người nông dân. Nó giúp người nông dân làm ra lúa gạo, rau màu, chịu đựng

được những gian nan vất vả của cuộc sống.

Đoàn kết trong tầng lớp mình: Người nông dân sống sau luỹ tre làng

nên tình làng nghĩa xóm của họ rất cao, họ đoàn kết với nhau rất chặt chẽ

trong cuộc sống.

2.3. Tâm lý riêng của tầng lớp trung nông

Tính tư hữu cao: Tầng lớp trung nông là những người làm nông ngư

nghiệp nhưng biết tính toán và có vốn làm ăn nên họ có của ăn của để. Cũng

chính vì vậy mà họ có tính tư hữu cao khác hẳn với tầng lớp nông dân

nghèo.

Tự khẳng định cuộc sống, thích chủ nghĩa cá nhân.

12

Trọng chữ tín: Vì họ làm ăn cũng coi là có tính toán nên họ phải trọng

chữ tín.

Cần cù, ham mê học hỏi cái mới: Điều này khác hẳn với những người

nông dân nghèo. Nó sẽ giúp cho tầng lớp trung nông giàu lên một khi biết áp

dụng cái mới vào trong sản xuất.

Giàu tình làng nghĩa xóm: Tuy là giàu hơn người nông dân nghèo

nhưng xua nay họ vẫn sống ở nông thôn nên tình làng nghĩa xóm đã ăn sâu

vào máu thịt họ. Họ vẫn là những người dân giàu tình cảm.

2.4. Tâm lý riêng của tầng lớp người giàu ở nông thôn

Thích làm giàu: Người giàu thì lại muốn giàu hơn nên tâm lý thích làm

giàu của những người này rất mạnh. Họ có mong muốn vươn lên ngang tầm

với dân đô thị. Những người này có suy nghĩ tiến bộ, họ luôn mong muốn

tìm hiểu cái mới để làm giàu.

3. Giải pháp tiếp cận với nông dân

Muốn tiếp cận với người nông dân trước hết phải hiểu họ, điều thứ hai

là thân thiện và nhiệt tình với họ.

Ở lần tiếp xúc đầu tiên cán bộ khuyến ngư nên tự giới thiệu nhưng

không phải giới thiệu một cách khiêm tốn hay tự cao quá. Sau đó hỏi những

câu hỏi mang tính chất thăm hỏi làm quen, tránh hỏi những câu hỏi khiến họ

khó trả lời. Rồi sau đó giới thiệu cái mục đích làm quen tỏ ý muốn giúp đỡ

họ và đề nghị sự ủng hộ của bà con.

Ở các lần tiếp xúc tiếp theo nên chào hỏi xã giao, nêu mục đích và nội

dung chuyến viếng tham rồi trao đổi với bà con.

4. Những nhân tố ảnh hưởng đến khả năng tiếp nhận khoa học kỹ thuật

của nông ngư dân

4.1. Nhân tố tích cực

Nhờ có sự quan tâm của đảng và Nhà nước với các chính sách giúp đỡ

bà con nông ngư dân sẽ giúp bà con áp dung khoa học kỹ thuật vào sản xuất

để nâng cao đời sống.

13

Sự ham học hỏi, ham làm giàu của bà con sẽ là nguồn động lực giúp

cho sự tiếp thu khoa học kỹ thuật của bà con.

4.2. Nhân tố cản trở đến việc tiếp nhận kiến thức khoa học kỹ thuật

Trình độ văn hoá của nông ngư dân thấp nên sẽ hạn chế trong nhận

thức.

Trình độ văn hoá không đồng đều nên rất khó để tổ chức những lớp tập

huấn, huấn luyện…

Người nông dân cùng một lúc hoàn thành rất nhiều công việc, đặc biệt

là công việc đồng áng nên họ khó có thể tập trung được vào một công việc

nào.

Tư tưởng bảo thủ, chần chừ, do dự không quyết đoán để áp dụng cái

mới vào sản xuất.

Một số nông dân nghèo còn tự ti, mặc cho số phận, không chịu tiếp thu

khoa học kỹ thuật để làm cho cuộc sống tốt hơn.

*Yếu tố khách quan ảnh hưởng đến quá trình tiếp nhận:

Lực lượng cán bộ khuyến ngư còn quá mỏng, nhất là cán bộ khuyến

ngư cấp cơ sở.

Kinh nghiệm hoạt động của cán bộ khuyến ngư chưa nhiều do khuyến

ngư là một ngành mới ra đời, cán bộ chưa được chú trọng lắm.

Các chính sách về khuyến ngư chưa ổn định, chưa có nhiều chính sách

phù hợp thu hút sự quan tâm của bà con.

Kinh nghiệm giảng dạy khuyến ngư thấp, chưa đáp ứng nhu cầu của

thực tiễn.

II. CHỨC NĂNG CỦA KHUYẾN NGƯ

1. Nhiệm vụ bắt buộc

• Điều khiển.

• Giáo dục người lớn: Những người ngư dân và gia đình họ cần được trang bị

những hiểu biết và thực hành để cải thiện các phương pháp sản xuất và năng

suất lao động. KNV có nhiệm vụ chỉ dẫn cho ngư dân cách phân tích và cập

14

nhật hoá tình hình phát triển ngư nghiệp. Trong phạm vi đào tạo của mình

KNV cần nắm một số nguyên tắc đào tạo cơ bản:

o Người giảng viên cũng cần phải học

o Kích thích sự tự nguyện

o Trao đổi và thực hành là những yếu tố quan trọng trong việc thu thập

kiến thức.

o Tập huấn và áp dụng thực tế.

• Chuyển giao thông tin ( thông tin về kỹ thuật, thông tin giá cả thị trường, nguồn

vốn có thể vay mượn, những yếu tố phát triển sản xuất...)

• Giúp đỡ ngư dân giải quyết vấn đề ( cố vấn kỹ thuật cho ngư dân). Phần lớn

những kỹ thuật dựa vào kết quả nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên trong trường

hợp ngư dân có thể tự thông tin và góp ý cho nhau. Cán bộ KN phải luôn luôn

tạo cơ hội để những người sản xuất quan hệ trực tiếp với nhau.

• Phát triển đề tài và phương pháp khuyến ngư

• Lập trình kế hoạch khuyến ngư

• Đánh giá

2. Nhiệm vụ tự nguyện

• Cung cấp vật tư

• Giúp tồn trữ thủy sản và mua bán

• Tham gia công tác nghiên cứu

• Cải thiện cơ sở hạ tầng

3. Nhiệm vụ cản trở

• Nhiệm vụ kiểm soát

• Theo dõi chương trình tín dụng và thu hồi

• Thu thập số liệu thông tin

III. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY KHUYẾN NGƯ

Là một chuỗi các quan hệ giữa hoạt động học và hoạt động dạy

• Hoạt động học là gì? Hoạt động học là sự nghe, quan sát, đặt câu hỏi, thí

nghiệm, làm thử, đọc tài liệu , thảo luận…

15

• Hoạt động dạy là gì ? Hoạt động dạy là hoạt động của giảng viên như: giảng

bài, trình diễn, viết bảng, giám sát thảo luận, cho bài tập.

1. Phân biệt các phương pháp giảng dạy

1.1. Phương pháp bài giảng

• Giảng viên giảng bài, kể chuyện, trình diễn.

Học viên nghe, ghi lại, quan sát

Giảng

1.2. Phương pháp thảo luận, báo cáo chuyên đề

• Giảng viên cùng với học viên,

và các học viên nói với nhau,

cùng làm việc với nhau,

viên

thảo luận giữa họ.

HV

Học

HV

1.3. Phương pháp quan sát

viên

• Giảng viên cho bài tập và hành động như một giám sát viên, học viên thực tập,

đọc tài liệu, tham khảo chuyên đề hoặc viết luận án.

2. Phương pháp dạy

Có nhiều phương pháp giảng dạy:

• Phương pháp bài giảng: là phương pháp lấy giáo viên làm trọng tâm

• Phương pháp thảo luận: lấy học viên làm trọng tâm.

• Phương pháp tham gia: lấy nhóm làm trọng tâm

Để lớp học sinh động và hấp dẫn, tạo mọi điều kiện cho học viên hoạt động một

cách tích cực, hạn chế tối đa lấy giáo viên là trọng tâm, cần xen kẽ các phương pháp

giảng dạy để cho buổi học đạt hiệu quả.

2.1. Phương pháp bài giảng

Đây là một trong phương pháp hết sức cơ bản và quan trọng không thể thiếu

được trong quá trình giảng dạy. Mà đòi hỏi người giảng viên cần phải thực hiện:

• Giới thiệu chủ đề mới

• Giải thích những khái niệm khó

• Biết phân biệt giữa những ý chính và ý phụ.

• Kết hợp những chủ đề khác nhau.

16

+ Ưu điểm:

• Có thể sử dụng trong một nhóm lớn các học viên.

• Dễ tổ chức thực hiện so với các phương pháp khác.

• Có thể truyền tải được nhiều nội dung trong thời gian ngắn.

• Có thể áp dụng được mọi nơi.

+ Khuyết điểm:

• Sự tiếp xúc giữa giảng viên và học viên bị giới hạn, thiếu sự phản hồi.

• Học viên thụ động hơn so với các phương pháp học năng động khác.

• Không đạt được hiệu quả và mục tiêu ở mức độ cao.

Khi áp dụng phương pháp này giảng viên cần chú ý những điểm sau đây:

• Nói lớn, rõ, không nói lẩm bẩm, nên thay đổi âm sắc.

• Vui vẻ, hoà nhã và cư xử một cách khéo léo

• Nhiệt tình kích thích người khác nhiệt tình tham gia.

• Phán đoán và nắm bắt được những phản ứng của học viên.

• Nhìn thẳng vào học viên, không nói khi viết bảng.

• Quan sát học viên để nắm bắt được mức độ hiểu bài của học viên.

• Khuyến khích học viên phản ứng và phản hồi, yêu cầu học viên đặt câu hỏi và

cố gắng tìm câu trả lời.

• Kích thích học viên trình bày những kinh nghiệm của mình và cho những ví dụ

để minh hoạ.

• Phối hợp sử dụng trợ huấn cụ khác nhau cho bài giảng thêm phong phú.

• Nên có thí dụ và câu hỏi xen vào bài giảng và tránh giọng nói đều đều.

2.2. Phương pháp đặt câu hỏi

Giảng dạy bằng phương pháp này nhằm:

• Lôi cuốn sự tham gia các thành viên trong lớp

• Khuyến khích những người rụt rè và những người ít nói

• Giúp cho học viên trong lớp luôn tỉnh táo và động não.

• Chấm dứt những cuộc nói chuyện hoặc tránh những trường hợp lấn át người khác.

• Khuyến kích chia sẻ kinh nghiệm của các thành viên trong lớp.

• Kiểm tra sự hiểu vấn đề đó với học viên.

17

2.3. Phương pháp thảo luận

Giảng dạy theo phương pháp này nhằm:

• Giúp học viên suy nghĩ và phán xét vấn đề có logic.

•

Giúp học viên hiểu rõ và giải thích được vấn đề.

• Dạy học viên biết cách nghe và nói với nhau.

• Kích thích học viên tham gia vào việc tranh luận.

• Cung cấp cơ hội cho học viên đặt câu hỏi làm sáng tỏ và giải thích chủ đề.

• Gia tăng sự tiếp xúc lẫn nhau giữa giáo viên và học viên, giữa học viên với nhau.

Phương pháp này giúp học viên chủ động hơn, học viên có căn bản về xã hội và

kỹ năng giao tiếp. Khi áp dụng phương pháp này giảng viên cần chuẩn bị nội dung kỹ

hơn, phải lường trước những phản ứng của học viên. Tuy nhiên phương pháp này

giúp cho học viên thoả mãn hơn, cảm thấy có trách nhiệm học hơn, ngoài ra còn giúp

cho học viên và giảng viên không cảm thấy quá căng thẳng trong buổi học mà chỉ có

nghe giảng không. Tạo sự gần gũi hơn giữa giáo viên và học viên.

Có 2 phương pháp dạy bằng thảo luận:

Giáo viên là trọng tâm

- Thảo luận được kiểm soát

- Thảo luận từng bước

Học viên là trọng tâm

- Thảo luận tự do

- Thảo luận giữa 2 người hoặc trong

một nhóm nhỏ.

- Thảo luận được định hướng theo vấn - Công việc được giao hoặc bài tập.

đề hoặc nhiệm vụ

- Thảo luận toàn bộ các kết luận, tóm tắt Thí dụ: bài thực hành chung

Một số điểm cần chú ý khi dạy bằng phương pháp thảo luận:

• Khuyến khích cho học viên tham gia phát biểu

• Tạo không khí cởi mở, nhẹ nhàng

• Cho bài tập rõ ràng giới thiệu những vấn đề được định nghĩa rõ.

18

• Giúp đỡ học viên có căn bản về kỹ năng giao tiếp với nhau.

• Kế hoạch bài giảng nên dựa vào vài kiến thức sẵn có của học viên để họ có thể

tham gia thảo luận dễ dàng.

• Sử dụng những kinh nghiệm sẵn có của học viên.

• Mục đích cần rõ ràng

• Số học viên nên giới hạn khoảng 15 đến 25 học viên là vừa.

2.4. Phương pháp tham quan

Đây là phương pháp phổ biến hiện nay, một trong những lợi ích của việc tham

quan là nó giúp cho học viên có những ý nghĩ trực giác mà họ không thể có được nếu

họ chỉ dự lớp học trong phòng. Những cảm nghĩ trực quan này có tầm quan trọng

riêng của nó và mang đặc tính của môi trường. Tham quan cơ sở (khai thác, nuôi

trồng, chế biến thủy sản) là tiến trình khái quát hóa, kết quả có thể áp dụng ra trong

những điều kiện tương tự. Tục ngữ Việt Nam có câu “ trăm nghe không bằng một

thấy”, điều này cho thấy ích lợi của việc tham quan, có thể thúc đẩy tiến trình áp dụng

những kỹ thuật mới.

Tóm lại: Tham quan như là một phương pháp giảng dạy cũng có những ưu

điểm và nhược điểm.

+ Ưu điểm:

• Cách hữu hiệu để truyền đạt kiến thức

• Làm cho việc học trở nên dễ dàng

• Có thể dẫn đến những địa điểm khác lý thú hơn cho việc khảo sát tới

• Kích thích tình bạn giữa các thành viên của nhóm

• Các thành viên học cách khảo sát hoặc làm việc theo nhóm

• Gia tăng sự làm quen với những người ngoài nhóm

• Tạo sự phổ biến; nâng đỡ địa vị xã hội cũng như khuynh hướng hợp tác của

người được thăm viếng.

+ Khuyết điểm:

• Có thể không thích hợp cho mọi chủ đề

• Tốn kém ( thời gian, tiền bạc, sức lực) nếu địa điểm thăm quan ở xa

• Đòi hỏi chuẩn bị nhiều

19

• Liên quan đến nhiều người.

Một số điểm cần chú ý khi dạy bằng phương pháp tham quan:

• Vui vẻ, hoà nhã và cư xử một cách khéo léo

• Nhiệt tình kích thích người khác nhiệt tình tham gia.

• Khuyến khích học viên phản ứng và phản hồi, yêu cầu học viên đặt câu hỏi

• Kích thích học viên trình bày những kinh nghiệm của mình

• Kế hoạch bài giảng nên dựa vào vài kiến thức sẵn có của học viên

• Sử dụng những kinh nghiệm sẵn có của học viên.

2.5. Phương pháp hỏi và đáp

• Trong buổi hỏi - đáp, giảng viên nêu ra một chủ đề thuộc lĩnh vực hiểu biết của

mình, và lĩnh vực đó học viên cũng như người dân trong vùng quan tâm và gặp

phải khó khăn.

• Yêu cầu học viên phát biểu những vấn đề có liên quan đến chủ đề trên mà họ

quan tâm, để họ có dịp bộc lộ những khó khăn của họ hoặc mục tiêu cá nhân

của khoá tập huấn.

• Giảng viên nên ghi lại các câu hỏi của học viên, sau khi phân tích các câu hỏi

này, giảng viên sẽ sắp xếp các câu hỏi theo các chủ đề khác nhau để trả lời

trước lớp, nên giải quyết trước những câu hỏi mà mọi người quan tâm nhiều

nhất.

Việc này cũng có thể làm để chuẩn bị cho buổi thảo luận tới. Khi bắt đầu buổi thảo

luận, giảng viên yêu cầu học viên đặt câu hỏi. Câu trả lời có thể đến từng nhóm học

viên hoặc giảng viên . Điều này chứng tỏ người trả lời có sự hiểu biết nhiều, câu trả

lời cũng có thể cho từ nhóm được mời đến dự nhưng phát triển khả năng của học viên

bị hạn chế.

20

CHƯƠNG III: CÁN BỘ KHUYẾN NGƯ

VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁN BỘ KHUYẾN NGƯ

I. CÁN BỘ KHUYẾN NGƯ

Sản xuất phải được phát triển không ngừng, để giúp đỡ sản xuất phát

triển, các trung tâm nghiên cứu cần tạo ra những vấn đề đổi mới. Tuy nhiên

kể cả khi những vấn đề đổi mới này đã được tạo ra cho những người nông

dân, ngư dân thì phần lớn trong số họ văn hoá thấp và nghèo nên việc phát

triển sản xuất như mong muốn không thể thực hiện được. Mục đích của công

tác khuyến ngư là đưa những vấn đề kỹ thuật mới từ các trung tâm nghiên

cứu đến với người nông dân và ngư dân, những vấn đề mà họ đang yêu cầu.

Vì thế nhiệm vụ cơ bản của công tác khuyến ngư là quá trình thuyết phục

người dân về những giải pháp kỹ thuật và thực hành tốt hơn và vận động họ

tiếp thu những giá trị đó. Người cán bộ khuyến ngư chính là người thực hiện

nhiệm vụ của công tác khuyến ngư.

Cán bộ khuyến ngư có vai trò rất lớn trong việc thực hiện các nhiệm

vụ tổ chức, chuyên môn của công tác khuyến ngư. Công tác khuyến ngư là

công tác khó vì đối tượng nghiên cứu của nó là con người (nông dân và ngư

dân) và xã hội nông thôn có rất nhiều vấn đề phức tạp. Công tác khuyến ngư

là cầu nối giữa nghiên cứu và sản xuất; đồng thời cán bộ khuyến ngư còn có

nhiệm vụ hỗ trợ, giúp đỡ người dân trong sản xuất cũng như phổ biến tuyên

truyền các đường lối, chính sách, chế độ của Nhà nước đối với người sản

xuất thuỷ sản. Đặc biệt làm cho người dân hiểu các chính sách, nghị quyết,

luật và pháp lệnh bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản, khuyến khích nuôi trồng thuỷ

sản, khai thác cá xa bờ, chế biến thuỷ sản xuất khẩu…

Những người làm cán bộ khuyến ngư bao gồm những người mà nhà

nước phân công làm công tác khuyến ngư. Đó là các nhân viên nhà nước học

công nhân kỹ thuật, trung cấp, cao đẳng, đại học thuộc ngành thuỷ sản: Nuôi

trồng, khai thác, chế biến, đặc biệt là nuôi trồng và khai thác. Bên cạnh đó

21