Bài giảng Ngoại tệ và xuất nhập khẩu - Chương 5: Kế toán công ty cổ phần

Trường Đại học Mở TPHCM – Khoa Kế toán Kiểm toán

CHƯƠNG 5

KẾ TOÁN CÔNG TY CỔ PHẦN

Mục tiêu

. Biết cá c đặc điểm và cơ cấu tổ chức hoạt động

của một cô ng ty cổ phần.

. Hiểu được cá c thành phần của vốn chủ sở hữu

trong CTCP.

. Phâ n tí ch cá c trường hợp huy động vốn, cá c

trường hợp thay đổi vốn chủ sở hữu trong

CTCP.

. Tí nh được lã i cơ bản trên cổ phiếu

. Á p dụng hệ thống tài khoản kế toá n cá c nghiệp

vụ liên quan đến phá t hành cổ phiếu, hủy bỏ và

tá i phá t hành cổ phiếu quỹ và vấn đề chia cổ tức

2

tại cô ng ty cổ phần

1

Nội dung

. Cá c quy định phá p lý có liên quan

. Tổng quan về cô ng ty cổ phần

. Cá c nghiệp vụ cơ bản về vốn của cô ng ty cổ

phần

. Tí nh lã i cơ bản trên cổ phiếu

. Ứng dụng hệ thống tài khoản kế toá n

3

Các quy định pháp lý có liên quan

☼ Luật doanh nghiệp năm 2014

☼ VAS 30 – Lã i trên cổ phiếu

☼ Thô ng tư 200/2014/TT-BTC

4

2

Tổng quan về công ty cổ phần

Khái niệm và đặc điểm

Phân loại vốn chủ sở hữu của CTCP

Phân loại công ty cổ phần

Cơ cấu tổ chức công ty cổ phần

5

Khái niệm và đặc điểm công ty cổ phần

• Cô ng ty cổ phần là doanh nghiệp, trong đó:

– Vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi

là cổ phần;

– Cổ đông có thể là tổ chức, cá nhâ n; số lượng cổ đông tối

thiểu là 03 và khô ng hạn chế số lượng tối đa;

– Cổ đông chỉ chịu trá ch nhiệm về cá c khoản nợ và nghĩa

vụ tài sản khá c của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn

đã gó p vào doanh nghiệp;

– Cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của

mì nh cho người khá c. (trừ trường hợp quy định khô ng

cho phé p)

• Có tư cá ch phá p nhâ n kể từ ngày được cấp giấy chứng

nhận đăng ký kinh doanh

• Có quyền phá t hành chứng khoá n (cổ phiếu, trá i phiếu) để

6

huy động vốn.

3

Phân loại vốn chủ sở hữu của CTCP

Vốn chủ sở hữu

Các khoản

điều chỉnh

trực tiếp

LN chưa phân

phối và các quỹ

thuộc VCSH

Cổ phiếu

quỹ

Vốn đầu tư

của CSH

CL đánh giá

lại tài sản

Vốp góp của

CSH

Thặng dư vốn

CL tỷ giá hối

đoái

CP

Quyền chọn

CĐTP

Vốn khác

7

Vốn góp của chủ sở hữu:

• Cổ phiếu phổ thô ng có quyền biểu quyết

• Cổ phiếu ưu đãi

o Cổ phiếu ưu đãi được phâ n loại là

vốn chủ sở hữu

o Cổ phiếu ưu đãi được phâ n loại là

nợ phải trả

CPPT khô ng thể

chuyển đổi thành cổ

phần ưu đãi.

CPƯĐ có thể chuyển

đổi thành CPPT theo

nghị quyết của Đại

hội đồng cổ đông.

Cổ đông sá ng lập

được quyền nắm

giữ CPƯĐ biểu

quyết, sau 3 năm

chuyển thành cổ

phần phổ thô ng

4

Lưu ý cổ phiếu ưu đãi

• Cổ phiếu ưu đãi được phâ n loại là vốn chủ sở hữu:

người phá t hành khô ng có nghĩa vụ phải mua lại cổ

phiếu ưu đãi đó.

• Cổ phiếu ưu đãi được phâ n loại là nợ phải trả nếu

bắt buộc người phá t hành phải mua lại cổ phiếu ưu

đãi đó tại một thời điểm đã được xá c định trong

tương lai và nghĩa vụ mua lại cổ phiếu phải được

ghi rõ ngay trong hồ sơ phá t hành tại thời điểm phá t

hành cổ phiếu

Thặng dư vốn cổ phần

• Chênh lệch giữa giá phá t hành và mệnh giá cổ

phiếu;

• Chênh lệch giữa giá mua lại cổ phiếu quỹ và giá

tá i phá t hành cổ phiếu quỹ (đối với cá c cô ng ty

cổ phần

5

Quyền chọn chuyển đổi trái phiếu thành CP

 Phá t sinh khi doanh nghiệp phá t hành loại trá i

phiếu có thể chuyển đổi thành một số lượng cổ

phiếu xá c định được quy định sẵn trong phương

á n phá t hành.

 Giá trị cấu phần vốn của trá i phiếu chuyển đổi được

xá c định là phần chênh lệch giữa tổng số tiền thu về từ

việc phá t hành trá i phiếu chuyển đổi và giá trị cấu phần

nợ của trá i phiếu chuyển đổi tại thời điểm phá t hành

11

Vốn khác

• Vốn kinh doanh được hì nh thành do bổ sung từ

kết quả hoạt động kinh doanh hoặc do được

tặng, biếu, tài trợ, đánh giá lại tài sản

12

6

Lợi nhuận chưa phân phối và các quỹ

• Lợi nhuận chưa phâ n phối

– Lợi nhuận chưa chia cho cá c chủ sở hữu hoặc chưa

trí ch lập cá c quỹ.

• Cá c quỹ thuộc vốn chủ sở hữu

– Quỹ đầu tư phá t triển

– Quỹ hỗ trợ sắp xếp doanh nghiệp

– Quỹ khá c thuộc vốn chủ sở hữu

13

Các khoản điều chỉnh trực tiếp

• Chênh lệch đánh giá lại tài sản: do đánh giá

lại TSCĐ, bất động sản đầu tư, … trong cá c

trường hợp: Khi có quyết định của Nhà nước về

đánh giá lại tài sản; Khi thực hiện cổ phần hó a

doanh nghiệp Nhà nước; Cá c trường hợp khá c

theo quy định của phá p luật

• Chênh lệch tỷ giá hối đoái: phá t sinh trong giai

đoạn trước hoạt động của doanh nghiệp do Nhà

nước sở hữu 100% vốn điều lệ thực hiện nhiệm

vụ an ninh, quốc phò ng, ổn định kinh tế vĩ mô

chưa được xử lý tại thời điểm bá o cá o

14

7

Cổ phiếu quỹ

• Cổ phiếu do cá c cô ng ty cổ phần mua lại trong

số cổ phiếu do cô ng ty đó đã phá t hành ra cô ng

chúng để sau đó sẽ tá i phá t hành lại.

15

Phân loại Công ty Cổ phần

. Cô ng ty cổ phần nội bộ

(Private company)

. Cô ng ty cổ phần đại chúng

(Public company)

. Cô ng ty cổ phần niêm yết

(Listed company)

16

8

Phân loại Công ty Cổ phần (tiếp)

CTCP

nội bộ

CTCP

đại chúng

CTCP

niêm yết

• Phát hành cổ

phiếu trong nội

bộ cty

• Cổ phiếu ký danh

chỉ được chuyển

nhượng theo một

số điều kiện nhất

định trong nội bộ

cô ng ty

• Phát hành cổ

phiếu rộng rãi ra

cô ng chúng

• CK được niêm

yết tại Sở giao

dịch chứng khoán

• CK được giao

dịch trên thị

trường CK tập

trung

• Đợt phát hành

đầu tiên được gọi

là IPO (Initial

Public offering)

• Tăng vốn của rất

hạn chế

17

Phân loại Công ty Cổ phần (tiếp)

CTCP ĐẠI CHÚNG

>10 tỷ

CTCP NIÊM YẾT

Vốn điều lệ

>80 tỷ

Năng lực kinh

doanh

Lã i 1 năm trước khi

chào bá n

Lã i 2 năm trước

khi niêm yết

Tí nh đại chúng

Tối thiểu 100 nhà đầu

tư nắm giữ khô ng kể

nhà đầu tư chuyên

nghiệp là cá c tổ chức

tài chí nh

Thêm điều kiện là

100 cổ đông nắm

giữ í t nhất 20%

cổ phiếu có

quyền biểu quyết

Thời gian nắm giữ Khô ng qui định

CP của cá c thành

viên trong ban

Phải nắm giữ

100% trong 6

thá ng đầu tiên và

50% trong 6

lã nh đạo

thá ng tiếp theo kể

từ ngày niêm yết

18

9

Các sàn giao dịch chứng khoán ở Việt Nam

. HOSE (Hochiminh Stock Exchange): Cô ng ty

CPCK TPHCM

. HNX (Hanoi Stock Exchange): Sở giao dịch

chứng khoá n Hà Nội

. UPCoM (Unlisted Public Company Market)

19

Cơ cấu tổ chức của công ty cổ phần

Đại hội đồng cổ đông

Ban

kiểm soát

Hội đồng quản trị

Giám đốc

hoặc Tổng

giám đốc

Bộ phận

kinh doanh

Bộ phận kế

Bộ phận

sản xuất

…

toá n

20

10

Các nghiệp vụ cơ bản về vốn

Phát hành cổ phiếu

Mua, tái phát hành và hủy cổ phiếu quỹ

Chia cổ tức

Phát hành trái phiếu

21

Phát hành cổ phiếu thu tiền

• Vốn đầu tư của chủ sở hữu sẽ ghi nhận theo

mệnh giá

• Chênh lệch giữa mệnh giá và giá phá t hành

được ghi nhận tăng thặng dư vốn cổ phần.

• Chi phí phá t hành cổ phiếu sẽ ghi nhận giảm

thặng dư vốn cổ phần.

22

11

Ví dụ 1

• Tại ngày 01/01/2010 cô ng ty Y phá t hành thêm

10.000.000 cổ phần, trong đó số lượng cổ phần

ưu đãi khô ng cam kết mua lại 2.000.000 CP,

mệnh giá 10.000đ/CP. Cô ng ty bá n hết CP thu

bằng TGNH. Giá bá n của CP phổ thô ng là

12.000đ/CP. Chi phí cho việc phá t hành bằng

TGNH là 80 triệu đồng.

• Xá c định:

– Vốn đầu tư của chủ sở hữu

– Thặng dư vốn cổ phần

23

Ví dụ 2

• Sử dụng số liệu của ví dụ 1, cô ng ty Y phá t hành

thêm 10.000.000 cổ phần, trong đó số lượng cổ

phần ưu đãi khô ng cam kết mua lại 2.000.000

cổ phần, mệnh giá 10.000đ/CP, cô ng ty bá n hết

CP thu bằng ngoại tệ (usd), giá bá n của CP phổ

thô ng là 12.000đ/CP, tỷ giá thực tế 21.000đ/usd.

• Xá c định:

– Vốn đầu tư của chủ sở hữu

– Thặng dư vốn cổ phần

24

12

Ví dụ 3

• Sử dụng số liệu của ví dụ 1, cổ phần ưu đãi

khô ng cam kết mua lại 2.000.000 CP, giá bá n

bằng mệnh giá 10.000đ/CP được cá c cổ đông

gó p bằng TSCĐHH, tài sản này được đánh giá

theo giá thị trường 15.000.000.000đ (Tương

đương 1.500.000 CP), phần chênh lệch thu bằng

TGNH.

• Xá c định:

– Vốn đầu tư của chủ sở hữu

– Thặng dư vốn cổ phần

25

Phát hành cổ phiếu không thu tiền

• Đối với cty phá t hành:

– Phá t hành thêm cổ phiếu

• Đối với nhà đầu tư:

từ nguồn thặng dư vốn cổ

phần, từ quỹ ĐTPT, từ LN

Chỉ ghi nhận tăng số

chưa phâ n phối (trả cổ

tức bằng cổ phiếu) và từ

quỹ KTPL.

lượng cổ phiếu đang

nắm giữ không ghi

nhận tăng thêm giá trị

khoản đầu tư và không

ghi nhận tăng thêm

doanh thu hoạt động tài

chí nh.

– CTCP phải ghi sổ kế toá n

để điều chỉnh vốn cổ phần

theo phương á n đã được

Đại HĐCĐ phê duyệt.

26

13

Mua cổ phiếu quỹ

• Mua lại cổ phiếu của chí nh cô ng ty đã phá t hành

• Cô ng ty có quyền mua lại khô ng quá 30% tổng

số cổ phần phổ thô ng đã bá n, một phần hoặc

toàn bộ cổ phần ưu đãi cổ tức đã bá n.

• Giá trị CP quỹ = Giá mua CPQ + Chi phí mua

CPQ

27

Mua cổ phiếu quỹ (tiếp)

. Mục đích mua CPQ

 Để cải thiện hệ số tỷ suất lợi nhuận trên cổ

phần và ROE

 Giảm nguy cơ bị thô n tí nh thô ng qua cổ phần

đa số

 Gâ y tá c động nhằm nâ ng giá cổ phiếu của cty

 Tạo nguồn cung cấp cổ phiếu thưởng cho nhâ n

viên

 Giảm số tiền phải trả cổ tức hàng năm

28

14

Ví dụ 4

• Ngày 1/1/20x3, tổng số lượng của phiếu của VIC là

920 triệu cổ phiếu phổ thô ng đang lưu hành (mệnh

giá 10.000đ/cp, giá phá t hành 80.000đ/cp thu bằng

TGNH; khô ng có chi phí phá t hành). Đại hội cổ đông

đã thô ng qua việc mua lại tối đa 46 triệu cổ phiếu

quỹ với giá thấp nhất đã đăng ký với SGD CK

TP.HCM là 63.500đ/cp. Giao dịch dự kiến từ ngày

2/1/20x3 đến 1/2/20x3.

• Đến ngày 1/2/20x3, tổng số cổ phiếu đã mua thành

cô ng là 40 triệu cổ phiếu với giá tổng giá mua là

2.572 tỷ đồng, phí giao dịch 0,2%/giá mua. Tất cả

đã thanh toá n bằng TGNH.

29

Tái phát hành CPQ và huỷ bỏ CPQ

. Cố phiếu quỹ có thể được tá i phá t hành hoặc

huỷ bỏ.

. Cổ phiếu quỹ sẽ được ghi giảm theo giá bì nh

quâ n

. Chi phí tá i phá t hành CPQ được ghi giảm thặng

dư vốn cố phần.

. Khi huỷ bỏ CPQ, kế toá n ghi giảm vốn đầu tư

chủ sở hữu theo mệnh giá và ghi nhận giảm

thặng dư vốn cổ phần là phần chênh lệch lớn

hơn giữa giá trị CPQ và mệnh giá của cổ phiếu.

30

15

Ví dụ 5

Sử dụng Ví dụ 4

• Ngày 15/7/20x7, VIC tá i phá t hành 20 triệu cổ

phiếu đã mua ở năm 20x3, giá bá n là

75.000đ/cổ phiếu thu bằng TGNH.

• Chi phí tá i phá t hành cổ phiếu quỹ thanh toá n

bằng TGNH bằng 0,2%/giá trị giao dịch của cổ

phiếu.

Yêu cầu:

Xá c định vốn đầu tư của CSH, thặng dư vốn cổ

phần, giá trị cổ phiếu quỹ sau giao dịch trên.

31

Ví dụ 6a

Tiếp theo Ví dụ 5

• Ngày 24/9/20x8, VIC quyết định huỷ 10 triệu cổ

phiếu quỹ đã mua ở năm 20x3. Cổ phiếu VIC có

mệnh giá 10.000đ/cp.

Yêu cầu:

Xá c định vốn đầu tư của CSH, thặng dư vốn cổ

phần, giá trị cổ phiếu quỹ sau giao dịch trên.

32

16

Ví dụ 6b

Tiếp theo ví dụ 5

• Ngày 24/12/20x8, VIC quyết định thưởng 10

triệu cổ phiếu quỹ đã mua ở năm 20x3 cho cổ

đông hiện hữu, giá thỏa thuận là 72.000đ/cp.

Dùng quỹ đầu tư phá t triển.

Yêu cầu:

Xá c định vốn đầu tư của CSH, thặng dư vốn cổ

phần, giá trị cổ phiếu quỹ, quỹ đầu tư phá t triển

sau giao dịch trên.

33

Cổ phiếu thưởng

• Là việc phá t hành thêm cổ phần cho cá c cổ

đông hiện hữu. Số lượng cổ phiếu thưởng phải

phá t hành tuỳ thuộc vào số lượng cổ phiếu đang

lưu hành và tỷ lệ cổ phiếu thưởng.

• Phá t hành cổ phiếu thưởng khô ng huy động

thêm vốn, khô ng làm thay đổi tổng tài sản, nợ và

tổng vốn chủ sở hữu

34

17

Ví dụ 7

• Năm 20/12/20x0, DSN phá t hành cổ phiếu thưởng

cho cổ đông hiện hữu từ thặng dư vốn cổ phần.

Tổng số lượng cổ phiếu đang lưu hành tại thời

điểm phá t hành cổ phiếu thưởng là 80 triệu cổ

phiếu. Tỷ lệ thưởng cổ phiếu là 2:1. Mệnh giá cổ

phiếu DSN là 10.000đ/cp.

• Chi phí phá t hành cổ phiếu thưởng thanh toá n bằng

tiền gửi ngâ n hàng 40 triệu đồng.

Yêu cầu: Xá c định số lượng cổ phiếu đang lưu hành.

Xá c định sự thay đổi của Vốn đầu tư của chủ sở hữu,

thặng dư vốn cổ phần, LNCPP sau giao dịch trên.

35

Chia cổ tức

. Cổ tức trả cho cổ phần ưu đãi được thực hiện

theo cá c điều kiện á p dụng riêng cho mỗi loại

cổ phần ưu đãi.

. Cổ tức trả cho cổ phần phổ thô ng được xá c

định căn cứ vào số lợi nhuận sau thuế đã thực

hiện và khoản chi trả cổ tức được trí ch từ

nguồn lợi nhuận giữ lại của cô ng ty.

– Chia cổ tức bằng tiền

– Chia cổ tức bằng cổ phiếu

– Chia cổ tức bằng tài sản khá c

36

18

Ví dụ 8

1. Ngày 12/4/20x1, SCR cô ng bố chia cổ tức bằng cổ

phiếu tỷ lệ 15% cho niêm độ 20x0, lấy từ lợi nhuận

sau thuế. Tổng số lượng cổ phiếu phải phá t hành

là 4,5 triệu cổ phần. Mệnh giá cổ phần SCR là

10.000đ/cp.

2. Ngày 21/7/20x1, SSI quyết định dùng 2 triệu cổ

phiếu quỹ để chia cổ tức năm 20x0 cho cổ đông

theo mệnh giá . Cổ phiếu SSI có mệnh giá là

10.000đ/cp. Giá gốc 1 cổ phiếu quỹ là 11.200đ/cp.

Yêu cầu: Xá c định sự thay đổi của Vốn đầu tư của

CSH, thặng dư vốn cổ phần, cổ phiếu quỹ, lợi nhuận

chưa phâ n phối.

37

Phát hành trái phiếu

• Cô ng ty cổ phần có quyền phá t hành trá i phiếu,

trá i phiếu chuyển đổi và cá c loại trá i phiếu khá c

theo quy định của phá p luật và Điều lệ cô ng ty.

• Trong trường hợp Điều lệ cô ng ty khô ng quy

định thì Hội đồng quản trị có quyền quyết định

loại trá i phiếu, tổng giá trị trá i phiếu và thời điểm

phá t hành, nhưng phải bá o cá o Đại hội đồng cổ

đông tại cuộc họp gần nhất.

38

19

Tính lãi cơ bản trên cổ phiếu

Công thức tính lãi trên cổ phiếu

Lợi nhuận hoặc lỗ phân bổ cho cổ đông sở

hữu cổ phiếu phổ thông

Số lượng bình quân gia quyền của số cổ

phiếu phổ thông đang lưu hành trong kỳ.

39

Công thức tính lãi trên cổ phiếu

Lợi nhuận hoặc lỗ phân bổ

cho cổ đông sở hữu cổ

phiếu phổ thông

Số trích quỹ

khen thưởng,

phúc lợi

Lãi cơ

bản

-

trên cổ

phiếu

=

Số lượng bình quân gia quyền của

cổ phiếu phổ thông đang lưu hành trong kỳ

Đánh giá lợi í ch từ kết quả kinh doanh của doanh nghiệp trong kỳ bá o cá o

mà mỗi cổ phiếu phổ thô ng cô ng ty mẹ mang lại.

40

20

Bài giảng Ngoại tệ và xuất nhập khẩu - Chương 5: Kế toán công ty cổ phần - Trường Đại học Mở TP.HCM