Hình ảnh biểu trưng mang sắc thái tiêu cực của con giáp là vật nuôi trong tục ngữ tiếng Hàn và tiếng Việt
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
182
HÌNH ẢNH BIỂU TRƯNG MANG SẮC THÁI TIÊU CỰC
CỦACON GIÁPLÀ VẬT NUÔI TRONG TỤC NGỮ TIẾNG HÀN
VÀ TIẾNG VIỆT1
Hoàng Thị Yến1,*, Nguyễn Thùy Dương1, Đỗ Phương Thùy1, Hoàng Thị Hải Anh2
1. Khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Hàn Quốc, Trường Đại học Ngoại ngữ, ĐHQGHN,
Phạm Văn Đồng, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
2. Bộ môn Tiếng Hàn, Khoa Ngoại ngữ, Trường Đại học Hạ Long,
Số 258 Bạch Đằng, Uông Bí, Quảng Ninh, Việt Nam
Nhận bài ngày 23 tháng 08 năm 2020
Chỉnh sửa ngày 08 tháng 11 năm 2020; Chấp nhận đăng ngày 16 tháng 03 năm 2021
Tóm tắt: Các hình ảnh biểu trưng mang sắc thái tiêu cực của vật nuôi trong tục ngữ là kết quả
biểu trưng hóa các chất liệu thẩm mĩ mang sắc thái tiêu cực. Hai dân tộc Việt - Hàn có nhiều điểm tương
đồng trong việc biểu trưng hóa các nét tiêu cực của con giáp là vật nuôi thành các hình ảnh biểu trưng
mang sắc thái tiêu cực. Điều này thể hiện ở 26 hình ảnh biểu trưng có sự đồng nhất hoàn toàn và đồng
nhất bộ phận về số lượng và loài của các con giáp. Nét khác biệt trong cách tư duy và tri nhận thế giới
của hai dân tộc Việt - Hàn cũng được thể hiện qua các đơn vị tục ngữ có yếu tố chỉ con giáp là vật nuôi.
Trong ngữ liệu tiếng Hàn tồn tại 15 ô trống, tiếng Việt có 3 ô trống của các con giáp là chất liệu tạo
thành các hình ảnh biểu trưng mang sắc thái tiêu cực trong tục ngữ.
Từ khóa: hình ảnh biểu trưng, sắc thái tiêu cực, con giáp, vật nuôi, tục ngữ tiếng Hàn
Mở đầu*
Hiện nay, hướng tiếp cận từ góc độ
Nam và Hàn Quốc phát triển ngày càng sâu
rộng, nghiên cứu đối chiếu tiếng Hàn, tiếng
Việt đã đạt nhiều thành tựu, phản ánh rõ qua
sự tăng mạnh về số lượng và nâng cao về
chất lượng. Đặc biệt, mảng nghiên cứu đối
chiếu thành ngữ và tục ngữ Hàn - Việt được
nhiều người quan tâm, ví dụ như: tác giả
Nguyễn (2013) nghiên cứu về Văn hóa ứng
xử của người Hàn qua thành ngữ, tục ngữ,
tác giả Lê (2015) quan tâm đến các Thành
ngữ, tục ngữ Hàn Quốc nói về động vật và
thực vật... Ở phạm vi hẹp hơn, các công trình
đối chiếu tục ngữ có yếu tố chỉ con giáp
trong hai ngôn ngữ có thể kể tới các công
trình tiêu biểu sau: tác giả Son (2015) tiến
hành So sánh biểu trưng của 12 con giáp
ngôn ngữ - văn hóa, đối chiếu giữa các ngôn
ngữ... là xu thế phổ biến trong nghiên cứu
ngôn ngữ nói chung và nghiên cứu tục ngữ
nói riêng. Trong tiếng Hàn, ở lĩnh vực hẹp
với các đơn vị tục ngữ có thành tố chỉ con
giáp, xuất hiện khá nhiều các nghiên cứu đối
chiếu tiếng Hàn với các ngôn ngữ khác, ví
dụ: tác giả Choi (2006) tiến hành đối chiếu
nhóm tục ngữ có yếu tố chỉ con giáp trong
văn hóa Hàn - Nhật, tác giả Kim (2011) thực
hiện đối chiếu nhóm tục ngữ có yếu tố chỉ
con giáp trong tiếng Hàn và tiếng Trung...
Trong bối cảnh hợp tác toàn diện giữa Việt
1
Nghiên cứu này được tài trợ bởi Đại học Quốc gia Hà Nội trong đề tài mã số QG.18.21.
* Tác giả liên hệ.
Địa chỉ email: hoangyen70@gmail.com
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
183
trong tục ngữ Việt Nam và Hàn Quốc, các
tác giả Hoàng và Hoàng (2019) tiếp cận vấn
đề ở hướng nghiên cứu mới, thực hiện phân
tích "Đặc điểm tín hiệu thẩm mĩ của tục ngữ
tiếng Hàn có yếu tố chỉ con giáp"... Gần đây
nhất có công trình của nhóm tác giả Hoàng,
Lâm và Bae (2020) thực hiện đối chiếu đa
ngữ, nghiên cứu về "Cultural components in
Korean sokdam (sokdam 俗談) using the
lexical element of “dog” in comparison with
Vietnamese and English equivalents”
(Thành tố văn hóa dân tộc Hàn qua ngữ liệu
tục ngữ có yếu tố chỉ con chó (liên hệ với
tiếng Việt và tiếng Anh)... Tuy nhiên, vẫn
tồn tại nhiều khoảng trống trong đối chiếu
tục ngữ có yếu tố chỉ con giáp, đặc biệt là đối
chiếu hình ảnh biểu trưng mang sắc thái tiêu
cực. Bài viết của chúng tôi giới hạn phạm vi
ngữ liệu ở nhóm con giáp là vật nuôi, hướng
tới mục đích góp phần lấp dần chỗ trống này.
khoa trương...) hay dựa vào hình thức (vần,
nhịp, cấu trúc sóng đôi).
Theo chúng tôi, hình ảnh biểu trưng
của các con giáp trong tục ngữ thường được
chiếu với những con người có phẩm chất,
tính cách đa dạng; có thể đại diện cho các vị
thế hay thân phận, tầng lớp khác biệt trong
xã hội; có thể tượng trưng cho những việc,
sự vật cụ thể mang một tính chất đặc trưng,
khái quát nào đó. Nói cách khác, các con
giáp trong tục ngữ với những đặc tính (về
hình thức, đặc điểm sinh học, tính cách,
phẩm chất) và hành động, trạng thái của nó
khi đi vào trong thành ngữ, tục ngữ đã được
biểu trưng hóa, khiến cho các đơn vị ngôn
ngữ đặc biệt này có thêm một tầng nghĩa mới
- nghĩa bóng hay nghĩa biểu trưng. Ngoài sắc
thái mang tính trung lập của các hình ảnh
biểu trưng, ta có thể qui chúng về hai nhóm
với tiêu chí phân biệt là sắc thái tích cực và
tiêu cực.
1. Một số khái niệm tiền đề
1.1. Về biểu trưng
1.2. Về khái niệm tục ngữ
Tục ngữ thường được hiểu là biểu
thức cố định có kết cấu câu ngắn gọn, có vần
điệu và cấu trúc ổn định chuyển tải thông
điệp nghệ thuật. Tục ngữ có giá trị giáo huấn,
truyền kinh nghiệm và giá trị phê phán, châm
biếm sâu sắc và phản ánh cuộc sống vật chất
và đời sống tinh thần, phong tục, tập quán
của dân tộc đó. Tuy nhiên, thuật ngữ 속담 俗
談 tục đàm trong tiếng Hàn tương ứng với
"tục ngữ" trong tiếng Việt trong thực tế lại
có thể bao gồm cả các đơn vị có hình thức là
một câu nhưng biểu đạt ý nghĩa tương đương
với một số thành ngữ trong tiếng Việt, ví dụ
như: 개와 고양이다 (là) chó và mèo, tương
ứng với thành ngữ Như chó với mèo trong
tiếng Việt, 돼지 죽 같다 như cháo lợn... Vì thế,
khi liên hệ với tiếng Việt, chúng tôi sử dụng
nguồn ngữ liệu gồm cả tục ngữ và thành ngữ
- với ý nghĩa tương đương để phân tích.
Biểu trưng (symbol) là khái niệm
quen thuộc và được sử dụng trong nhiều
ngành khoa học, tồn tại rộng rãi trong các
nền văn hóa trên thế giới. Theo Viện Ngôn
ngữ học (2006, tr. 66), "biểu trưng" được
hiểu như sau: "biểu hiện một cách tượng
trưng và tiêu biểu nhất", ví dụ: "Con rồng là
biểu trưng cho một tín ngưỡng". Theo tác giả
Nguyễn (2008), biểu trưng gồm hai mặt: cái
biểu trưng được biểu hiện ra bằng hình ảnh,
âm thanh, màu sắc và cái được biểu trưng gợi
lên một cái gì đó thông qua sự liên tưởng.
Tác giả cho rằng: i) tục ngữ thường có nghĩa
đen và nghĩa biểu trưng, chính nghĩa biểu
trưng tạo nên hiện tượng nhiều nghĩa của tục
ngữ, vì thế, nó được vận dụng trong những
hoàn cảnh và mục đích, đối tượng khác nhau
ii) có thể tạo nghĩa biểu trưng trong tục ngữ
dựa vào quan hệ liên tưởng (so sánh/tỉ dụ (Ăn
cơm không rau như đau không uống thuốc),
ẩn dụ (Kiến tha lâu đầy tổ), hoán dụ (Lưỡi
không xương nhiều đường lắt léo); dựa vào
mối quan hệ kết hợp (điệp ngữ, tương phản,
2. Phương pháp nghiên cứu
Để đảm bảo độ tin cậy của nghiên
cứu, chúng tôi dựa vào nguồn ngữ liệu
khoảng 3500 đơn vị tục ngữ có yếu tố chỉ
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
184
con giáp là vật nuôi trong công trình của tác
giả Song (1997). Đồng thời, để phát hiện các
nét tương đồng và khác biệt về ngôn ngữ và
văn hóa của hai dân tộc Hàn - Việt, chúng tôi
cũng thực hiện thao tác liên hệ với tiếng Việt
dựa trên nguồn tư liệu thành ngữ, tục ngữ thu
thập từ các công trình của các tác giả tiêu
biểu như Mã (1999), Hoàng (2003), Vũ
(2008), Nguyễn (2016)... với khoảng 1000
đơn vị. Các đơn vị tục ngữ được dẫn trong
bài viết này chỉ là các ví dụ điển hình trong
nguồn ngữ liệu.
ii) tách ra các đơn vị có giá trị biểu trưng
phân thành hai nhóm sắc thái tích cực và tiêu
cực; iii) phân tích các hình ảnh biểu trưng có
sắc thái tiêu cực của các con giáp là vật nuôi
theo nhóm các đơn vị tục ngữ có yếu tố chỉ
con giáp, liên hệ với tiếng Việt; iv) tách ra
và phân tích các hình ảnh biểu trưng khác
của các con giáp trong tục ngữ tiếng Việt;
v) tổng hợp và đối chiếu nhằm xác định và
phân tích mức độ đồng nhất hay khác biệt
giữa số lượng và loài vật mà các hình ảnh
biểu trưng trong hai ngôn ngữ được chiếu
đến; vi) tách ra và phân tích các ô trống -
không tồn tại các hình ảnh biểu trưng tương
ứng ở mỗi ngôn ngữ.
Nhiệm vụ trọng tâm của bài viết là
phân tích hình ảnh biểu trưng có sắc thái tiêu
cực của các con giáp là vật nuôi trong tục
ngữ tiếng Hàn, có liên hệ với tiếng Việt.
Chúng tôi thực hiện theo các bước sau:
i) chuyển đạt các đơn vị tục ngữ có yếu tố
chỉ con giáp tiếng Hàn sang tiếng Việt;
Đặc điểm của các con giáp là vật
nuôi trong tâm thức người Hàn và người Việt
được tác giả Song (1997), Phạm (2013) giới
thiệu sơ lược như bảng tổng hợp dưới đây.
tên
Song (1997, tr. 1)
bảo thủ, cố chấp
--- (thỏ: ôn thuận)
Phạm (2013, tr. 59-61)
trâu/bò
mèo/thỏ
chăm, có lợi, khỏe, đáng nuôi, phàm ăn
nhanh, có lợi, đẹp, khôn, đáng nuôi, không ồn
ào, không đáng sợ
ngựa
dê/cừu
gà
---
ôn thuận
nhanh, có lợi, đẹp, khôn, khỏe, đáng nuôi
có lợi, đáng nuôi, không đáng sợ
bảo thủ, cố chấp
trách nhiệm, trung thành
tham lam
nhiều, có lợi, đáng nuôi, hiền
chó
nhanh, chăm, có lợi, đáng nuôi, phàm ăn, bẩn
có lợi, đáng nuôi, phàm ăn, chậm, hiền, bẩn
lợn
Quan sát bảng trên, có thể phát hiện
khoảng trống về đặc trưng của con mèo, con
ngựa trong tiếng Hàn. Ngoài hai điểm: i) sự
tham lam (tiếng Hàn) và phàm ăn (tiếng
Việt) của lợn; ii) ôn thuận (tiếng Hàn) và
không đáng sợ (tiếng Việt) của dê/cừu... ít
thấy có sự tương đồng trong quan niệm về
vật nuôi của các tác giả trên. Tác giả Phạm
(2013) quan tâm đến các đặc điểm cụ thể của
vật nuôi trong khi Song (1997) lại đặt sự chú
ý vào đặc trưng khái quát. Để có thể hiểu rõ
hơn về hình ảnh biểu trưng của các con giáp
trong tâm thức cũng như những nét tương
đồng và khác biệt về ngôn ngữ và văn hóa
của hai dân tộc Hàn - Việt, chúng ta cần tìm
hiểu một cách có hệ thống và sâu sắc hơn từ
nhiều nguồn tư liệu đa dạng, trong đó có kho
tàng tục ngữ, thành ngữ của mỗi dân tộc.
Trong phạm vi của bài viết, chúng tôi
phân tích hình ảnh biểu trưng mang sắc thái
tiêu cực của 7 con giáp là vật nuôi trong tục
ngữ tiếng Hàn, xét trong mối liên hệ với
tiếng Việt. Bài viết theo hướng nghiên cứu
định tính nên chú trọng đến việc nhận diện
các hình ảnh biểu trưng mang sắc thái tiêu
cực và phân tích các đơn vị tục ngữ điển
hình. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần làm
phong phú thêm nguồn tài liệu tham khảo về
ngôn ngữ nói chung và tục ngữ con giáp nói
riêng, giúp những người đang học tập và
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
185
nghiên cứu về ngôn ngữ hai nước có cái nhìn
sâu sắc hơn về tục ngữ và hình ảnh biểu
trưng của các con giáp, hiểu thêm về phương
pháp tư duy và liên tưởng hay cách nghĩ,
cách cảm của hai dân tộc Hàn - Việt. Trên cơ
sở đó, người học tiếng Hàn và tiếng Việt có
thể vận dụng những hiểu biết về ngôn ngữ và
văn hóa nói chung, về tục ngữ và hình ảnh
biểu trưng của các con giáp trong tục ngữ nói
riêng để đạt được thành công hơn trong giao
tiếp liên văn hóa Hàn - Việt.
소귀에 경 읽기 đọc kinh tai bò, 소한테
염불하기다 niệm Phật cho bò: ý nói những
người chậm hiểu thì nói nhiều cũng không
thẩm thấu, không tiếp thu được gì. Trong
tiếng Việt có câu: Đàn gảy tai trâu, Nước đổ
đầu vịt, Nước đổ lá khoai. Trâu/bò tượng
trưng cho kẻ ngu dốt: 성난 황소 바위받기다 bò
mộng nổi điên đập vào đá: hành động ngu
dốt, tự hại... Người Việt chê cười kẻ thiếu
hiểu biết là: Ngu như bò, Bụng trâu đầu
trắm...; châm biếm người ngu dốt không
nghe theo người chỉ đạo, gây nên tình trạng
lộn xộn: Bò đi đằng này, trâu đi đằng kia...
3. Kết quả nghiên cứu
2) Người ngoan cố, bướng bỉnh:
Người Hàn liên tưởng hình ảnh trâu/bò với
người ngoan cố với hình ảnh 고집이 소
고집이다 ngoan cố bò, mức độ cao hơn khi
có sự gia tăng của yếu tố bên ngoài: 소 고집에
닭 고집이다 ngoan cố bò lại thêm ngoan cố
gà. Đối với những kẻ bảo thủ, ương ngạnh
đến cực độ, người Hàn xưa châm biếm bằng
cách nói cường điệu hóa cao độ: 만 마리의
소도 못 당할 고집이다 ngoan cố đến mức vạn
con bò cũng không thể địch nổi... Người Việt
dùng hình ảnh tương tự là Đầu bò đầu bướu
hay những hình ảnh khác như Cứng đầu
cứng cổ, Ương như ổi, Ngang như cua... để
chỉ người cứng đầu, khó bảo - nhất là thanh
thiếu niên ở lứa tuổi dậy thì, đang nổi loạn.
3.1. Hình ảnh biểu trưng tiêu cực của
trâu/bò
Trong tiếng Trung chi Sửu là 우 牛
ngưu, bên cạnh việc sử dụng yếu tố Hán để
cấu tạo từ như trường hợp của 우마 (牛馬
ngưu mã trâu ngựa) hay 마소 (馬소 mã - so
ngựa trâu/bò); trong tiếng Hàn có sự phân
biệt 소 bò và 물소 bò nước/trâu hoặc
검은소/검정소 bò đen và 황소/누런소 bò vàng.
Về sự khác biệt này, có ý kiến cho rằng,
người Trung Hoa phải vay mượn của
phương Nam danh từ chỉ "con trâu" vì ngộ
nhận rằng trâu không sống được ở lưu vực
sông Hoàng Hà - cái nôi của nền văn minh
Trung Hoa. Tuy nhiên, người ta tìm được
những chứng cứ cho thấy từ thời xa xưa,
những động vật nhiệt đới và á nhiệt đới -
trong đó có con trâu từng sống ở khu vực này
(An, 2018, tr. 45). Trong tiếng Việt và cảm
quan của người Việt, Sửu thường tương ứng
với trâu (nói tuổi Sửu hoặc tuổi con trâu, chứ
không nói tuổi con bò). Trong ngữ liệu tục
ngữ tiếng Hàn và tục ngữ tiếng Việt, những
hình ảnh biểu trưng mang sắc thái tiêu cực
của trâu/bò được thể hiện như sau:
3) Tầng lớp người lao động nghèo
khổ: Trâu/bò đại diện cho tầng lớp dưới,
nghèo khổ, chịu nhiều cực nhọc, vất vả. Hai
câu tục ngữ 가난이 소새끼만도 못 하다 nghèo
không bằng bê con, 가난이 쇠 아들이다 nghèo
là con trai của bò... ý nói, thân phận con
người chỉ ngang bằng hoặc thấp hơn thân
phận là con của con trâu/bò. Xuất phát từ đặc
tính của trâu/bò, cũng như người Việt, người
Hàn cho rằng: 소띠는 일이 되다 tuổi Sửu
nhiều vất vả... Thân phận bần cùng, khốn
khổ, bị nhiều tầng lớp áp bức của người dân
trong xã hội cũ được người Việt thể hiện qua
các câu tục ngữ sau: Trâu đạp cũng chết, voi
đạp cũng chết, Làm thân trâu ngựa, Làm
kiếp trâu ăn cỏ, làm kiếp chó ăn dơ...
1) Người đầu óc không được nhanh
nhạy, ngu ngơ: Tục ngữ tiếng Hàn có câu:
소가 크다고 왕노릇 할까 bò vì to mà làm tướng
được sao?: ý nói muốn chỉ huy người khác
ngoài sức khỏe ra còn phải có đầu óc, không
có tài trí thì không thể làm tướng được. Ở
mức độ khác trâu/bò đại biểu cho những
người chậm hiểu qua hình ảnh quen thuộc:
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
186
4) Trẻ non dại, ngờ nghệch: Bê con
mới sinh non nớt, như đứa trẻ không thể
nhận biết và không có ý thức đề phòng nguy
hiểm: 갓난 송아지 범 무서운 줄 모른다 bê mới
sinh không biết sợ hổ, 미련한 송아지가 백장
무서운 줄 모른다 bê ngốc không biết sợ đồ
tể... Người Việt có hình ảnh Nghé mới ra
ràng... chỉ người non dại, ngơ ngác.
nguy hiểm đe dọa đến tính mạng: 뜨는 소가
푸줏간에 먼저 간다 bò chậm thì đến lò mổ
trước: chậm chạp nên không được việc, thiếu
hiệu quả, sẽ sớm bị đào thải. Tục ngữ cũng
cho thấy đặc điểm của người chậm chạp, đó
là i) ít lời: 뜰 소는 소리를 내지 않는다 bò lờ đờ
không kêu; ii) đôi khi, trong những tình
huống đặc biệt, họ có những hành động bất
ngờ: 뜬 소 울 넘는다 bò lờ đờ nhảy rào...
Trong tiếng Việt, người ngu ngơ, chậm chạp
thường chịu thiệt và được so sánh với hình
ảnh: Trâu chậm uống nước đục, Trâu chậm
uống nước dơ, trâu ngơ ăn cỏ héo...
5) Kẻ kiêu ngạo, thiếu giáo dục:
Trâu/bò hoang không được thuần hóa nên
tính cách ngỗ ngược, thường phá phách nổi
loạn. Câu 놓아 먹인 소다 bò thả rông/bò
hoang chỉ người không có phép tắc. Người
có chút sức mạnh thường "ảo tưởng sức
mạnh", hay kiêu căng: 기운이 세다고 황소가
왕 노릇할까? bò mộng kiêu khoe rằng mình
khỏe? Vì thế, người Hàn khuyên: i) 으렁대는
소는 받지 않는다 không nhận bò kêu gầm gào:
người to mồm thường không có thực lực,
không nên dùng; ii) 거들거리는 소는 받지
않는다 không mua bò nghênh ngáo: người
kiêu ngạo sẽ sớm thất bại, vì thế không nên
tiếp nhận. Đối với kẻ cứng đầu, người Việt
cho rằng, nếu thuở nhỏ Vô sừng vô sẹo thì
khi lớn lên sẽ khó sửa, cũng như Sừng trâu
cong khó uốn. Có lẽ một trong những lí do
tạo nên cách nghĩ này là do quan niệm cũ của
người Việt cho rằng: Có ăn có chọi mới gọi
là trâu... Việc giáo dục không đúng cách sẽ
khiến những đứa trẻ trở nên hiếu chiến, lớn
lên sẽ gây hậu quả nghiêm trọng cho xã hội:
Trâu bò húc nhau, ruồi muỗi chết, Buộc trâu
đâu nát rào đấy, Trâu mộng húc nhau, đồng
cỏ cằn....
7) Người hiền lành/ít lời nổi giận/tấn
công người khác: Trong ngữ liệu tục ngữ
tiếng Hàn có câu: 순한 소도 성낼 적이 있다 bò
hiền cũng có khi giận dữ, 말없는 소가 성낸다
bò không lời nổi giận: ý nói những người
hiền bình thường không chấp nhặt, độ lượng,
nhưng một khi vượt qua giới hạn, họ có thể
nổi giận. Thậm chí, không nói lời nào mà có
hành động bộc phát đáng sợ, ví dụ như: 뜨는
소는 소리 없이 뜬다 bò lờ đờ vọt lên không
tiếng, 받으러 덤비는 황소 같다 như bò mộng
lao đến húc...
8) Người thiếu trách nhiệm: Hình
ảnh 밭갈이 못하는 소가 멍에 나무란다 bò
không biết cày ruộng mắng vai cày: phê
phán người thiếu năng lực, không hoàn
thành được công việc lại đổ trách nhiệm sang
người khác... Người Việt dùng hình ảnh
Trâu lấm vẩy càn để chỉ kẻ có lỗi trốn tránh
trách nhiệm, vu oan cho người khác.
9) Cha mẹ đông con, vất vả, khổ cực:
Tục ngữ Hàn dùng hình ảnh cái ách/vai cày,
cái gùi hàng... để tượng trưng cho gánh nặng
trên vai của các bậc cha mẹ những gia đình
đông con: 새끼 많은 소 멍에 벗을 날 없다 bò
nhiều con không có ngày tháo ách: ý nói cha
mẹ đông con vất vả cả đời...
6) Người chậm chạp: Trong tiếng
Hàn, biểu trưng cho người chậm chạp có các
đơn vị tục ngữ với các hành động cụ thể như:
i) hành động chậm: 누워 뜨는 소다 bò chậm
(đứng lên nằm xuống chậm chạp), ii) đi
chậm: 느릿느릿 걸어도 황소 걸음이다 dù đi
chậm chạp cũng là bước chân bò mộng: dù
chậm nhưng là bò mộng nên sải bước rộng.
Đối với những đối tượng này, cách nhìn
nhận của người Hàn thể hiện trong tục ngữ
khá đa dạng: i) coi đó là ưu điểm: 뜨는 소가
부리기 좋다 bò chậm dễ dạy; ii) có thể là mối
10) Người vô cảm, không quan tâm
đến người và vật xung quanh: Một trong
những hình ảnh biểu trưng mang sắc thái tiêu
cực của trâu/bò chính là người vô cảm,
không biểu lộ cảm xúc gì, ví như: i) không
nghe: 소귀에 북소리다 tiếng trống tai bò; ii)
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
187
không thấy, hoặc nhìn mà như không nhìn,
không để đối phương vào mắt: 소 닭 보듯
한다 như bò nhìn gà, 소가 개 보듯 한다 như
bò nhìn chó. Người Việt dùng hình ảnh: Đàn
gảy tai trâu...
3.2. Hình ảnh biểu trưng tiêu cực của mèo
Mèo là vật nuôi trong nhà có các tật
xấu như ăn vụng, lười biếng, ỉa bậy, cũng là
động vật ăn thịt có vẻ ngoài lạnh lùng...
Trong tục ngữ tiếng Hàn, con mèo biểu trưng
cho các hình ảnh có sắc thái tiêu cực sau đây:
11) Kẻ mất gốc: Người Việt thường
gọi những người Tham phú phụ bần là những
kẻ mất gốc. Người Hàn cũng có cách nhìn
nhận tương tự như vậy: 큰 소가 송아지 적
생각을 못 한다 bò lớn không nghĩ đến thời là bê:
phê phán những kẻ Giàu có quên thuở hàn vi...
1) Kẻ trộm, kẻ ăn vụng: Người Việt
hay dùng cụm từ mèo ăn vụng, trong khi
người Hàn lại chỉ thẳng hành động ăn vụng
thức ăn đó là hành động trộm cắp và gọi con
mèo có tính xấu đó là 도둑 고양이 mèo trộm:
고양이가 반찬맛을 알면 도둑고양이가 된다
mèo biết mùi thức ăn sẽ thành mèo trộm: chỉ
ranh giới giữa việc giữ mình trong sạch và
việc sa ngã, phạm tội rất mong manh. Tục
ngữ Hàn có hình ảnh: 도둑고양이가 제상에
오른다 mèo ăn vụng lên cả bàn thờ thì người
Việt có câu Đói quá hóa liều: vì túng thiếu,
con người có thể trở nên táo tợn, bất chấp lễ
nghi, phép tắc. Câu tục ngữ Mèo già ăn vụng
mèo con phải đòn cho thấy bất công trong xã
hội, ức hiếp kẻ yếu. Câu Im ỉm như mèo ăn
vụng lại chỉ ra bộ dạng lén lút làm việc xấu
của người không đàng hoàng...
Tục ngữ Việt cũng cho thấy một số
cách nhìn nhận khác của người Việt về hình
ảnh biểu trưng tiêu cực của trâu/ bò như sau:
1) Lũ lưu manh, xấu xa: Đầu trâu
mặt ngựa, Ngưu tầm ngưu, mã tầm mã;
2) Kẻ tham lam: Cơm đâu no bụng
chó, cỏ đâu no bụng trâu;
3) Người ghen ghét, đố kị: Trâu buộc
thì ghét trâu ăn, Bò cười trâu ngã, Trâu cày
ghét bò buộc;
4) Người có hình thức bẩn: Lấm như
trâu đầm, Bẩn như trâu đầm, Cổtrâu cổ bò(bẩn
mốc); hình thức xấu: Béo như trâu trương;
2) Kẻ đáng ghét vì gây thiệt hại,
phiền toái: Những hành động xấu của mèo
xuất hiện trong tục ngữ tiếng Hàn là: i) tha
đồ ăn: 미운 고양이가 조기 물고 부뚜막에
오른다 mèo đáng ghét ngậm cá đù leo lên mặt
bếp; ii) ỉa bậy: 얄미운 고양이가 아랫문 이불
속에 똥 싼다 mèo đáng ghét ỉa cả vào thảm
chùi chân... Hậu quả nghiêm trọng hơn là
gây thiệt hại đến kinh tế gia đình: i) bắt gà
con: 미운 고양이가 병아리만 잡아먹는다 mèo
đáng ghét chỉ bắt gà con; ii) bắt gà mái
giống: 미운 고양이가 씨암탉 물어죽인다 mèo
đáng ghét bắt gà mái giống... Trong tiếng
Việt có các câu sau: i) Chưa tập bắt chuột đã
tập ỉa bếp: ý chê cười các bạn nhỏ học điều
hay thì chậm nhưng bắt chước những điều
dở, thói xấu thì nhanh; ii) Con mèo xán vỡ
nồi rang, con chó chạy lại nó mang lấy đòn:
kẻ gây chuyện nhưng trốn tránh, để người
khác chịu tội, tương tự như câu Quýt làm
cam chịu; iii) Lèo nhèo như mèo vật đống
5) Kẻ lười biếng: Sáng tai họ, điếc tai
cày
6) Người bệnh tật, gầy yếu: Trâu hoa
tai, bò gai sừng
7) Người thất thế, sa cơ, hết thời:
Trâu lành không ai mặc cả, trâu ngã lắm kẻ
cầm dao, Trâu quá sá, mạ quá thì, Trâu quá
tuổi khó vực
8) Điềm không may: Trâu trắng đi
đâu, mất mùa đấy...
Trong tục ngữ tiếng Hàn xuất hiện 11
hình ảnh biểu trưng của trâu bò. Trong tiếng
Việt, ngoài 9 hình ảnh tương ứng với tiếng
Hàn (có 2 ô trống không có đơn vị tục ngữ
có yếu tố chỉ trâu/bò có biểu hiện tương ứng)
còn có 8 hình ảnh khác. Như vậy, giữa hai
nhóm tục ngữ của hai ngôn ngữ có các điểm
tương đồng và khác biệt ngang nhau.
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
188
rơm: làm không được lại chỉ quấy nhiễu, gây
phiền toái...
người. Các biểu hiện của sự giả dối được chỉ
rõ trong tục ngữ như sau: i) trong suy nghĩ:
고양이가 쥐 생각하듯 한다 như mèo nghĩ về
chuột: chỉ trích đó là suy nghĩ xấu xa, định
hại người chứ không phải có ý tốt; ii) ăn
chay: 고양이 채소먹기다 như mèo ăn rau: kẻ
giả nhân giả nghĩa, ăn chay nhưng trong lòng
thâm độc, đầy dã tâm; iii) giả mạo: 입 가리고
고양이 흉내낸다 che miệng bắt chước tiếng
mèo kêu... Tục ngữ Việt có câu tương tự:
Mèo già khóc chuột...
3) Kẻ vô dụng: Theo nếp nghĩ thông
thường, đã là mèo thì tất nhiên là biết bắt
chuột và còn phải bắt chuột giỏi. Vì thế, mèo
không thể bắt chuột cũng giống như kẻ vô
dụng. Trong tục ngữ tiếng Hàn có hình ảnh:
쥐 못 잡는 고양이 mèo không thể bắt chuột, 쥐
못 잡는 고양이가 먹기는 더 먹는다 mèo không
bắt được chuột chỉ biết ăn: chỉ con mèo vô
dụng, đã không làm tròn nghĩa vụ lại không
được nết gì... Người Việt mượn hình ảnh
mèo để châm biếm những người làm việc
không đạt hiệu quả như sau: Chữ viết như
mèo quào, Lôi thôi như mèo sẩy chuột, Mèo
cào không xẻ vách vôi, Làm như mèo mửa...
7) Người vô ơn, bạc tình bạc nghĩa:
Mèo bắt và ăn thịt chuột. Trong tâm thức của
người Hàn và người Việt, mèo là động vật
khá lạnh lùng, ít biểu cảm và ác. Tục ngữ
Hàn phê phán thái độ vô ơn, thậm chí Lấy
oán trả ơn của người đời qua hình ảnh:
고양이새끼 길러 놓으면 앙갚음 한다 nuôi mèo
con, mèo trả oán.
4) Kẻ mạnh, áp bức người yếu:
Trong tục ngữ Hàn, con mèo tượng trưng
cho kẻ hủy diệt, chết chóc trong quan hệ đối
với chuột - tượng trưng cho kẻ bị đè nén, áp
bức: 고양이 간 데 쥐 죽은 듯한다 như nơi mèo
tới là chuột chết. Thái độ ức hiếp của kẻ
mạnh đối với người yếu thế: 고양이가 쥐
놀리듯 한다 như mèo vờn chuột. Vì thế, tục
ngữ Việt có câu: Giết một con mèo, cứu vạn
con chuột và Mèo ra cửa chuột xướng ca...
8) Người lười biếng: Dân tộc Hàn
cần cù lao động, vì thế, họ không chấp nhận
và chế giễu người lười biếng bằng câu tục
ngữ: 고양이에게 반찬 가게를 맡기고 낮잠을
잔다 giao cửa hàng ăn cho mèo rồi ngủ cả
ngày; chê người không chú tâm vào công
việc, uể oải bằng hình ảnh: 빌려온 고양이
같다 như mèo mượn. Hình ảnh điển hình cho
người lười được người Việt liên tưởng với
câu: mèo nằm xó bếp... Người Việt cũng chê
người lười biếng là: Mèo lười, Ăn như rồng
cuốn, nói như rồng leo, làm như mèo mửa...
5) Đại diện cho giai cấp/tầng lớp
trên: Truyền thống cha truyền con nối trong
xã hội phong kiến gây nhiều bất công và nỗi
khổ cho người dân. Tục ngữ Hàn phê phán
thói hung hăng, cậy thế của con cháu tầng
lớp quí tộc phong kiến: 앙칼없는 양반새끼
없고 할퀴잖는 고양이새끼 없다 không có con
cháu quí tộc không hung hăng, không có mèo
con nào không biết cào. Người xưa lên án
những bất công trong xã hội, một người làm
nhưng người khác hưởng: 개가 쥐를 잡고
먹기는 고양이가 먹는다 chó bắt chuột nhưng
mèo ăn chuột. Trong tiếng Việt được chiếu
với các hình ảnh: Cốc mò cò xơi, Ki cóp cho
cọp nó xơi... Có trường hợp, cả kẻ áp bức và
người chịu áp bức đều được liên tưởng tới
mèo nhưng cấp bậc trên dưới khác nhau:
Mèo già ăn vụng mèo con phải đòn.
9) Người ngu ngốc, kiêu ngạo: Với
thói huênh hoang, ngu dốt còn giả vờ là
người hiểu biết, người Hàn dùng hình ảnh
châm biếm sau: 죽은 고양이가 산 고양이 보고
아웅 한다 mèo chết nhìn mèo sống kêu "meo".
Người Việt dùng hình ảnh tương tự nhưng
trực tiếp hơn: Thằng chết cãi thằng khiêng.
Trong tiếng Việt còn có các hình ảnh châm
biếm người hay "tự luyến" như sau: Mèo
khoe mèo dài đuôi, chuột khen chuột nhỏ dễ
chui dễ trèo...
10) Người ăn ít: Mèo thường ăn ít, lại
kén chọn đồ ăn: 고양이 밥 먹듯 한다 như mèo
ăn cơm. Người Việt cũng dùng hình ảnh
tương tự: Ăn (ít) như mèo. Ngoài ra, còn có
6) Kẻ giả nhân giả nghĩa: Người dân
Hàn lên án thói giả dối, thâm hiểm của con
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
các câu như: Mèo uống nước bể chẳng bao
189
1) Người hung dữ: Người hung dữ
giờ cạn, hay: Nam thực như hổ, nữ thực như
miu: khuyên con gái ăn uống chậm rãi, từ tốn
nhưng con trai phải mạnh mẽ, nhanh nhẹn...
được liên tưởng với hình ảnh con ngựa có
các tính cách sau: 사나운 말은 물고 찬다 ngựa
dữ cắn và đá. Với những con ngựa bất kham,
người Hàn có những cách huấn luyện, thuần
hóa được truyền lại trong tục ngữ như: i) có
gùi hàng riêng: 사나운 말에 지우는 길마는
따로 있다 với ngựa dữ, có gùi thồ hàng riêng;
ii) chất hàng nặng: 사나운 말에는 무거운 길마
지운다 chất hàng nặng cho ngựa dữ; iii) dùng
dây cương và roi: 사나운 말은 고삐와 채찍으로
길 들인다 dùng dây cương và roi để trị ngựa
dữ; iv) luôn dùng hàm thiếc: 사나운 말 재갈
떠날 날 없다 ngựa dữ không có ngày tháo bỏ
hàm thiếc... Câu Đầu trâu mặt ngựa
trong tiếng Việt được dùng để chỉ những kẻ
vô lại, bất lương.
Bên cạnh đó, trong nguồn ngữ liệu
tiếng Việt còn có các hình ảnh sau:
1) Người hèn nhát: Mèo già lại thua
gan chuột nhắt...
2) Người có thân phận thấp, bị áp
bức: i) làm việc vất vả, quá sức: Mèo vật
đống rơm; Mèo mù móc cống; ii) người ít tài
cán hoặc đang túng quẫn: Mèo mù vớ cá rán:
may mắn đến bất ngờ; iii) kẻ yếu luôn bị ức
hiếp: Mèo tha miếng thịt thì đòi, kễnh tha con
lợn mắt coi trừng trừng, Mèo tha miếng thịt
xôn xao, hùm tha con lợn thì nào thấy chi...
3) Kẻ ăn chơi: các hình ảnh: Mèo
đàng chó điếm, Chó khô mèo lạc, Mèo mả gà
đồng chỉ những đối tượng không ra gì, lưu
manh, ăn chơi đàng điếm. Bởi vì, trong tâm
thức của người Việt: Mèo lành chẳng ở mả,
ả lành chẳng ở hàng cơm: ý nói mèo ngoan
ở nhà, người ngoan nấu ăn cơm nhà.
2) Người có tài nhưng nhiều tật:
Người Việt coi Ngựa chứng là ngựa hay,
người Hàn cũng có suy nghĩ và cách nhìn
như vậy: 사나운 말이 천리 간다 ngựa dữ đi
ngàn dặm: Người hung dữ cũng giống như
ngựa dữ, là người có sức khỏe tốt, làm việc
hiệu quả, có thể làm những việc lớn, phi
thường... Người Hàn cũng không thiên vị và
chỉ ra rằng: 천리마에도 못 된 버릇이 있다 thiên
lí mã cũng có tật xấu của nó... Người Việt
quan niệm: Người tài nhiều tật hoặc Người
có tật có tài...
4) Điềm xấu: Mèo đến nhà thì khó,
chó đến nhà thì sang: dân gian cho là tiếng
mèo kêu gần giống với chữ nghèo.
Số lượng các hình ảnh biểu trưng có
sắc thái tiêu cực của con mèo trong tiếng
Hàn ít hơn trong tiếng Việt mặc dù các đơn
vị tục ngữ có yếu tố chỉ mèo/thỏ tiếng Hàn
gần gấp ba lần tục ngữ có yếu tố chỉ con mèo
trong tiếng Việt. Khi chiếu các hình ảnh biểu
trưng từ tục ngữ tiếng Hàn, chỉ có một ô
trống về hình ảnh biểu trưng trong tục ngữ
tiếng Việt, tuy nhiên lại xuất hiện 4 ô trống
hình ảnh biểu trưng trong tiếng Hàn khi thực
hiện thao tác đối chiếu ngược lại. Điều này
cho thấy, sức liên tưởng của người Việt từ
chất liệu thẩm mĩ là con mèo phong phú hơn
so với người Hàn.
3) Người vô cảm, ngây ngốc: Ngữ
liệu tục ngữ ngựa có hình ảnh: 말귀에
염불하기다 như niệm Phật tai ngựa. Tuy
người Việt không có cách dùng này nhưng
có cách nói tương tự: Đàn gảy tai trâu (trong
khi người Hàn dùng: 소귀에 북소리다 tiếng
trống tai bò hoặc điếc không sợ súng...
4) Người thất thế, sa cơ, thất bại:
Cuộc sống là vô thường, luôn biến đổi và
họa phúc khó lường. Quan niệm này thấm
đẫm tư tưởng của Phật giáo. Người tài cũng
có khi sa cơ, thất thế: 네 발 가진 말도 넘어질
때가 있다 ngựa bốn chân cũng có khi ngã. Vì
thế, con người ta sống trên đời không nên
kiêu ngạo khi đắc chí, phải luôn thận trọng
vì một khi thất bại, có thể dẫn đến hậu quả
khôn lường: 넘어지는 말이 수레 부순다 ngựa
3.3. Hình ảnh biểu trưng tiêu cực của ngựa
Các hình ảnh tiêu cực của ngựa trong
tục ngữ là: người hung dữ, người có tài
nhưng có tật, người vô cảm, người thất thế,
người già, người mất tự do...
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
190
1) Người vô dụng: Bò đất ngựa gỗ
ngã xe đổ... Quan niệm của người Việt về đời
người như sau: Lên voi, xuống chó hay Sông
có khúc, người có lúc, Tái ông mất ngựa, đời
người thường Khổ tận cam lai...
2) Người cô độc: Đơn thương, độc mã
3) Người lông bông: Lông bông như
ngựa chạy đường quai
5) Người già: Trong tục ngữ tiếng
Hàn, hình ảnh người già được biểu trưng bởi
con ngựa già, với các đặc tính sau: i) không
chạy giỏi: 젊어서 잘 뛰던 말도 늙으면 못 뛴다
ngựa già không thể chạy như thuở trẻ; ii)
ham ngủ: 늙은 천리마가 잠만 잔다 thiên lí mã
già cũng chỉ ngủ; iii) ham ăn: 늙은 말이 콩 더
달란다 ngựa già đòi thêm đỗ: không còn sức
để xông pha nhưng lại đòi hỏi. Người Việt
Nam vẫn nói: Người già cũng như đứa trẻ.
Vì thế, con cháu hiếu thảo phải bao dung,
phụng dưỡng cha mẹ cho tốt mới làm tròn
đạo hiếu. Tất nhiên, dù có một thời tuổi trẻ
oanh liệt nhưng khi Tuổi cao sức yếu, gối
mỏi lưng còng, người cao tuổi vẫn phải chấp
nhận một hiện thực: 늙으면 용마도 삯말보다도
못한다 già thì long mã cũng không bằng
ngựa trạm cho thuê...
4) Người hay gấp vội: Ngựa le te
cũng đến bến giang, voi đủng đỉnh cũng sang
qua đò, Ngựa lồng, cóc cũng lồng: khuyên
không nên vội vàng, nhanh ẩu...
5) Người hiếu chiến: Ngựa non háu đá
6) Người bản tính khó đổi, cố chấp:
Ngựa quen đường cũ
7) Hình phạt: Ngựa xéo voi giày
Có thể cho rằng, với nhóm tục ngữ
có yếu tố chỉ con ngựa, người Việt cũng có
cái nhìn ít nhiều có phần khe khắt hơn so với
người Hàn nên thấy ở ngựa nhiều điểm tiêu
cực, nét xấu hơn. Ngoài 4 hình ảnh tương
đương trong so sánh với tục ngữ có yếu tố
chỉ ngựa, tục ngữ Việt còn biểu đạt 7 hình
ảnh biểu trưng khác - tương đương với 7 ô
trống trong tiếng Hàn.
6) Người mất tự do: Khi mất tự do,
con người phải sống một cuộc sống không
như ý muốn, ví dụ như: i) tù túng: 말은
변두리로 가지 않는다 ngựa không ra bìa
rừng; ii) bị trói buộc: 말에 재갈 물린다 bắt
ngựa ngậm hàm thiếc... Vì thế, khát khao của
những người bị cầm tù mong được bay nhảy
tự do càng thêm mãnh liệt: 매인 말은 항상
뛰고 싶어한다 ngựa bị buộc luôn muốn nhảy.
Tục ngữ tiếng Việt cũng có các biểu hiện
tương đương như: Cương ngựa ách trâu,
Làm thân trâu ngựa, Sống kiếp trâu ngựa.
Người lao động trong xã hội phong kiến luôn
ở vị thế thấp, vì thế, khi làm việc thường phải
Ra sức khuyển mã...
3.4. Hình ảnh biểu trưng tiêu cực của dê/
cừu
Sự khác biệt khi dùng dê (염소) hay
cừu (양) trong 12 con giáp ở các nước Đông
Bắc Á so với Việt Nam, theo chúng tôi, ít
nhiều có liên quan đến đặc điểm khí hậu
vùng miền. Cừu là động vật gần gũi với
người phương Bắc nhưng nó cũng sống tốt ở
vùng nhiệt đới. Dê gần gũi với người dân
vùng nhiệt đới và có thể chăn thả ở đồng cỏ
hoặc vùng núi đá. Ở Việt Nam, dê phân bố
rộng khắp các vùng miền nhưng cừu chủ yếu
được chăn thả ở một vài địa phương vùng
Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung... Dù
là dê hay cừu, thì cũng đều là động vật ăn cỏ,
được hai dân tộc cho là loài động vật hiền
lành, ôn thuận... Trong tục ngữ tiếng Hàn,
con dê/cừu được biểu trưng hóa thành các
hình ảnh mang sắc thái tiêu cực sau:
7) Người lao động khổ cực: Trong xã
hội phong kiến, người dân thường bị áp bức,
bóc lột đến tận cùng, sống cuộc đời nô lệ như
trâu ngựa: 말에 짐을 무겁게 실으면 걷지를 못
한다 nếu chất nặng ngựa không thể đi được.
Người Việt thường nói: Kiếp trâu ngựa,
Thân trâu ngựa... để nói về những người lao
động chân tay thường Ăn no vác nặng...
1) Người dân chịu áp bức: Trong xã
hội phong kiến, người dân Hàn cũng như
người dân Việt thường chịu nhiều tầng áp
bức. Hình ảnh 양 열 마리에 목자가 아홉이다
TrongtiếngViệtcòncócáchìnhảnhsau:
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
191
chín người mục đồng chăn 10 con cừu trong
tiếng Hàn và Mười dê chín người chăn trong
tiếng Việt thể hiện thực trạng của xã hội
phong kiến - quan nhiều, phiền toái và nhiễu
nhương lắm, cũng biểu thị ý nghĩa một đầu
việc mà nhiều người giành nhau làm. Bên
cạnh đó, người Việt còn đưa vào tục ngữ
hình ảnh người dân bị đánh đập, chịu hi sinh:
Câu Đánh như đánh dê tế đền ý nói đánh
luôn tay không ngừng. Câu Nộp dê cho sói
lên án xã hội cũ đẩy con người vào tình
huống nguy hiểm đến tính mạng.
trưng trong tiếng Hàn và 3 hình ảnh biểu
trưng trong tiếng Việt - tương ứng với 3/5
hình ảnh của tiếng Hàn. Không có các hình
ảnh biểu trưng khác biệt trong tiếng Việt so
với tiếng Hàn như các tiểu nhóm khác. Có
thể thấy, tuy là vật nuôi nhưng trong nhận
thức của hai dân tộc, dê/cừu có vị thế và ảnh
hưởng khá khiêm tốn.
3.5. Hình ảnh biểu trưng tiêu cực của gà
Gà là gia cầm duy nhất trong 12 con
giáp. Các hình ảnh biểu trưng mang sắc thái
tiêu cực của gà trong tục ngữ tiếng Hàn
không nhiều, có thể kể đến như sau:
2) Người bảo thủ, ngoan cố: Câu tục
ngữ 염소 같은 고집이다 cố chấp như dê thể
hiện một cách nhìn khá khác biệt của người
Hàn so với quan niệm của người Việt thường
coi dê là con vật hiền lành, vô hại...
1) Người có địa vị thấp, năng lực yếu
kém: Hình ảnh gà - đại diện cho người có địa
vị thấp, xấu xí, năng lực kém được sử dụng
trong sự đối sánh với phượng hoàng - đại
diện cho những người có địa vị cao, vẻ ngoài
đẹp đẽ, có năng lực xuất chúng, được mọi
người kính phục: 닭의 새끼 봉이 되랴 gà con
sao thành phượng hoàng được, 닭이 천이면
봉이 한 마리 ngàn gà có một phượng hoàng:
ý nói trong đám đông người, ắt có người xuất
sắc. Trong tiếng Hàn và tiếng Việt cũng có
một thành ngữ gốc Hán với biểu hiện tương
tự: Quần kê nhất hạc 군계일학 群鷄一鶴.
Người Việt ví người vô dụng với hình ảnh:
Gà đất, chó ngói...
3) Người ngốc nghếch: Khi con
người ảo tưởng về sức mạnh của bản thân sẽ
có thái độ/hành động huênh hoang, sớm
muộn cũng sẽ nhận bài học: 염소 뿔 세다세다
하니까 황소에게 덤빈다 dê tự kiêu là sừng
khỏe liền bị bò vàng tấn công. Người Việt
dùng hình ảnh: Châu chấu đá xe để biểu đạt
hình ảnh cuộc đọ sức giữa người yếu và kẻ
mạnh. Tuy nhiên, câu Nực cười châu chấu
đá xe, tưởng rằng chấu ngã ai dè xe nghiêng
thể hiện cái nhìn lạc quan của người Việt
trong cuộc đấu tranh không cân bằng.
2) Người viết chữ xấu/vẽ xấu: Người
Hàn cười người viết chữ xấu hoặc không có
tài vẽ bằng câu 닭 발 그리듯 như thể vẽ chân
gà. Người Việt dùng hình ảnh sinh động
hơn: Chữ như gà bới...
4) Đứa trẻ non dại: Dê con được
người Hàn dùng để tượng trưng cho những
người chỉ biết đi theo, làm theo người khác.
Đó là những người mãi không lớn, không có
chủ kiến, phải dựa dẫm, phụ thuộc vào người
khác: 염소새끼 어미 따라다니듯 한다 như dê
con theo mẹ, những đứa trẻ hiếu thắng: Dê
cỏn buồn sừng, Dê non ngứa sừng...
3) Người gây chuyện rối tung, lộn
xộn: Xuất phát từ tập tính hay bới đất của gà,
tục ngữ tiếng Hàn dùng hình ảnh: 닭이 헤집어
놓은 것 같다 như thể gà bới đất để nói đến
những việc lộn xộn, không theo một trật tự
nào, thậm chí là tình huống sự việc Rối như
bòng bong... Trong tục ngữ Việt xuất hiện
tình huống lộn xộn khi nhà không có người
quản: Vắng chúa nhà gà bới bếp, Vắng chủ
nhà gà vọc niêu tôm...
5) Kẻ giả mạo: Dê khoác áo cọp:
mượn oai kẻ khác để dọa nạt, đánh lừa
người.
Tương ứng với số lượng khá hạn chế
của các đơn vị tục ngữ có yếu tố chỉ dê/cừu
trong tiếng Hàn và tiếng Việt, các hình ảnh
biểu trưng có sắc thái tiêu cực trong hai ngôn
ngữ cũng có số lượng ít hơn so với các nhóm
đơn vị khác. Cụ thể là, có 5 hình ảnh biểu
4) Người ngoan cố: 소 고집에 닭
고집이다 ngoan cố bò lại thêm ngoan cố gà.
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
192
5) Người vô cảm: 소 닭 보듯, 닭 소
보듯 한다 như bò nhìn gà, như gà nhìn bò.
trong tiếng Việt. Tuy nhiên, ở chiều ngược
lại, trong tiếng Hàn lại tồn tại 13 ô trống - tục
ngữ có yếu tố chỉ con gà trong tiếng Hàn
không xuất hiện 13 hình ảnh biểu trưng là kết
quả của quá trình biểu trưng hóa con gà trong
tục ngữ Việt. Cũng có thể thấy, các hình ảnh
biểu trưng trong tiếng Việt thể hiện những
trạng thái tình cảm khá phong phú của con
người - tạo nên sự khác biệt khá rõ trong so
sánh với tiếng Hàn.
6) Việc nhỏ nhặt: Hình ảnh 닭을 잡는
데 도끼를 쓴다 dùng rìu bắt gà: ý nói việc sử
dụng công cụ không phù hợp với thực tế
công việc. Búa rìu thường dùng để chém,
chặt, đốn gỗ hoặc bắt thú lớn. Gà là động vật
nhỏ, khi bắt chỉ cần dùng tay, khi cắt tiết
cũng chỉ cần con dao nhỏ. Vì thế, Dùng rìu
bắt gà là việc làm không cần thiết. Tương tự,
người Việt cũng có câu: Dùng dao mổ trâu
để giết gà.
3.6. Hình ảnh biểu trưng tiêu cực của chó
Hình ảnh biểu trưng tiêu cực của chó
thường có liên quan đến vị thế - là vật nuôi,
những thói xấu, tiêu cực của chó. Trong tục ngữ
tiếng Hàn, chó đại diện cho người ở tầng lớp
dưới, kẻ xấu, kẻ lười biếng, người thiếu hiểu
biết, tình trạng thất bại, hỗn độn, vô giá trị...
Người Việt đưa thêm khá nhiều hình
ảnh biểu trưng của gà vào tục ngữ, đó là:
1) Người đố kị: Con gà tức nhau
tiếng gáy, vì thế Gà chết vì tiếng gáy
2) Người tội nghiệp: i) đứa trẻ: Gà
con lạc mẹ, Gà con nhúng nước; ii) người
lớn: Ủ rũ như gà phải mưa, Ủ rũ như gà rù...
1) Tầng lớp nghèo khổ: Tầng lớp
dưới đáy của xã hội thời nào cũng chịu nhiều
áp bức: 여윈 강아지에 물 것 꼬이듯 한다 như
bu lại cắn chó con gầy yếu; 똥 싼 개 나무라듯
한다 như mắng chó ỉa bậy... Người Việt than:
Khổ như chó, Nhục như chó...
3) Những người không đoàn kết: Gà
cùng chuồng đá nhau, Gà cùng một mẹ chớ
hoài đá nhau, Gà nhà lại bới bếp nhà...
4) Người không kín đáo, thận trọng:
Gà đẻ gà cục tác
2) Người mất tự do: Hình ảnh chó bị
xích vô cùng quen thuộc với người dân hai
nước Hàn, Việt: 매인 개가 도망치려고 하듯
한다 như chó bị xích định chạy trốn. Trong
tục ngữ Việt, người dân bị áp bức thường: i)
lang thang không nhà cửa, bị bẩn, chịu đói:
Bơ vơ như chó lạc nhà, Bẩn như chó, Cơm
đâu no chó, thóc đâu no gà; ii) chịu đè nén,
áp bức: Chửi chó mắng mèo, Đồ chó chết,
Không có trâu bắt chó đi cày...
5) Người hiếu chiến: Gà giò ngứa
cựa, Hăng máu gà
6) Người mang đến xui xẻo: Gà mái
gáy gở, Gà mái gáy sáng lụn bại cửa nhà
7) Người giả mạo: Gà mượn áo công
8) Người tật nguyền: Gà què ăn quẩn
cối xay, Gà què bị chó đuổi
9) Người góa vợ: Gà trống nuôi con
10) Người đờ đẫn: Lờ đờ như gà ban
hôm, Lờ đờ như gà mang hòm
3) Người có hình thức xấu xí: Trong
tục ngữ tiếng Hàn, hình thức xấu có hai lí do
sau: i) vì bẩn thỉu: 개 제 밑 핥듯 한다 như chó
liếm hạ bộ của mình; ii) do quần áo lôi thôi:
개 좆 같은 의관이다 y quan như dái chó...
Người Việt cũng nói: Bẩn như chó...
11) Người bối rối: Lúng túng như gà
mắc tóc
12) Người hay sợ hãi: Nháo nhác như
gà con lạc mẹ, Nháo nhác như gà phải cáo
4) Kẻ xấu: Khi mắng người, đặc biệt
đối với những kẻ vô liêm sỉ, hại người, người
Việt mắng: Đồ chó. Người Hàn mắng với
hàm ý sâu cay hơn: 개씹으로 나온 놈이다 kẻ
chui ra từ âm hộ chó. Đặc biệt với những kẻ
phản bạn, lời mắng sẽ là: 개하고 사귄 셈이다
13) Người gấp vội: Te tái như gà mắc
đẻ, Te tái như gà mái nhẩy ổ
Kết quả phân tích cho thấy, khi chiếu
từ tục ngữ tiếng Hàn, chỉ có 2 ô trống của
hình ảnh biểu trưng mang sắc thái tiêu cực
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
193
coi như làm bạn với chó... Trong tục ngữ
Việt, kẻ xấu và kẻ độc ác được phác họa như
sau: i) kẻ xấu: Ăn cùng chó, ló xó cùng ma,
Hà tiện mới có, có phũ như chó mới giàu,
Chó dại cắn càn, Mèo đàng chó điếm, Chó
cậy gần nhà... ; ii) kẻ độc ác, vô tình: Chó cái
bỏ con, Chó cái cắn con; Chó cắn áo rách,
Dâu dữ mất họ, chó dữ mất láng giềng...
con một ngày không biết sợ hổ... Có thể thấy,
cua (ở đồng bằng hoặc miền biển), hổ (ở
miền núi) là những con vật nguy hiểm, con
người có thể bị cua cắp, bị hổ ăn thịt. Trong
tiếng Việt, kẻ thiếu hiểu biết, ngu ngốc có
những biểu hiện sau: Chó con không sợ hổ,
Chó chê mèo lắm lông, Chó chùa bắt nạt chó
làng, Chó dại tha cứt về nhà, Chó cắn ma,
Chó sủa trăng, Ngu như chó...
5) Kẻ hay gây chuyện, phiền toái:
Chó và mèo là vật nuôi trong nhà, chính vì
thế, chúng cũng là những kẻ hay gây nhiều
phiền toái cho con người nhất: 미운 강아지가
부뚜막에 똥 싼다 chó con đáng ghét ỉa trên bệ
bếp... Kẻ phiền toái, gây chuyện: Chó ăn
vụng bột, Chó càn bứt giậu, Nuôi gà gà mổ
mắt, nuôi chó chó liếm mặt...
9) Người thất bại, bất lực: Trong
tiếng Hàn, tục ngữ có yếu tố chỉ con chó có
hình ảnh 고양이 쫓던 개다 chó từng đuổi mèo
và hình ảnh 닭 쫓던 개 지붕 쳐다보듯 한다 như
chó đuổi gà nhìn mái nhà. Đây cũng là hai
hình ảnh gần gũi trong bức tranh về làng quê
Việt Nam. Khi chó đuổi mèo và gà, chúng
thường nhảy hoặc bay lên chỗ cao (mái nhà,
đống rơm). Chó không thể trèo cao nên đành
bất lực, đứng từ dưới nhìn lên. Sự thất bại
còn thể hiện ở các câu tục ngữ dùng nguyên
âm Hán Việt: Cẩu khẩu nan sinh xuất tượng
ngà, Cẩu phụ sinh cẩu tử...; hay các câu:
Chó cụp tai, Chó gầy hổ mặt người nuôi, Lên
voi xuống chó... Trong tiếng Việt có câu Như
chó với mèo (tương ứng với câu 개와
고양이다 chó và mèo trong tiếng Hàn) có hai
cách lí giải: một là, trong suy nghĩ của người
Việt, chó và mèo sống gần nhau nhưng lại có
quan hệ không tốt lắm. Tuy nhiên, cũng có
một cách lí giải khác cho rằng, đó là chúng
vui đùa chứ không phải là ghét nhau.
6) Người vô trách nhiệm: Người
không thực hiện nghĩa vụ và trách nhiệm của
mình là kẻ vô trách nhiệm. Chó là vật nuôi
trong nhà, sống gần gũi với con người và có
trách nhiệm coi nhà, cảnh báo khi có trộm
hoặc trực tiếp ngăn chặn, đuổi trộm. Trong
tục ngữ tiếng Hàn có câu: 도둑을 보고도 짖지
않는 개다 dù có thấy trộm, chó cũng không
sủa: phê phán thái độ bàng quan, vô trách
nhiệm đến cao độ của con người...
7) Kẻ lười biếng: Kẻ lười không chịu
lao động, cả ngày chỉ rong chơi được người
Hàn ví với hình ảnh: 매일 개처럼
돌아다니기만 한다 hàng ngày đi lại như chó.
Người Việt cũng có chung phương thức liên
tưởng như vậy, ông cha ta thường nói: Như
chó dái chạy dông, Lông nhông như chó dái,
Chó chạy ruộng khoai...
10) Tình trạng hỗn loạn: Tình trạng
hỗn loạn được người Hàn ví với 개판이다
tình trạng chó. Trật tự trong nhà sẽ không
được duy trì, bảo vệ khi: i) người bảo vệ lại
không hoàn thành nhiệm vụ bảo vệ: 도둑 못
지키는 개다 chó không thể coi trộ; ii) làm việc
quan trọng, thiêng liêng thì kẻ bảo vệ coi giữ
lại trộm mất đồ quan trọng nhất: 채비
차리다가 신주 개 물려 보낸다 bày đồ cúng thì
chó tha mất bài vị... Trong tiếng Việt, tình
trạng hỗn loạn thể hiện ở các câu sau: Chó
cắn xe, xe cán chó: chỉ sự xung đột, đối
nghịch, đánh giết lẫn nhau...; Đã khó chó cắn
thêm: ý nói người đã khổ lại thêm tai họa...
8) Người thiếu hiểu biết, non dại:
Người ít tiếp xúc, không đi nhiều hiểu rộng
sẽ hạn chế trong nhận thức. Với cấu trúc [A
không biết/không sợ B] với A lần lượt là chó
miền núi, chó miền biển, chó con một ngày
tuổi, B là cua hoặc hổ, ta có các hình ảnh sau:
i) 산골 개 게 무서운 줄 모른다 chó miền núi
không biết sợ cua, ii) 바닷가 개는 호랑이
무서운 줄을 모른다 chó bờ biển không biết sợ
hổ; iii) 하룻강아지 범 무서운 줄 모른다 chó
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
194
Trong tục ngữ Việt, chó còn có các
hình ảnh biểu trưng mang sắc thái tiêu cực sau:
thị đối với người có thân phận thấp hoặc lên
án kẻ ti tiện, phẩm chất xấu hèn.
3) Người nghèo, chỉ lo kiếm ăn: Tục
1) Kẻ thiếu tự trọng: Chó chui gầm
chạn, Chó hùa đàn, Chó nhà quê đòi ăn mắm
mực, Ngay lưng như chó trèo chạn, Chó
chực chuồng chồ
ngữ
Hàn
có
câu:
상놈
새끼는
돼지새끼이고,양반 새끼는 고양이새끼다 con
nhà buôn là lợn con, con quí tộc là mèo con:
ý nói con nhà nghèo (lợn con) chỉ lo kiếm
tiền lo bữa ăn hàng ngày, con nhà giàu (mèo
con) thư nhàn, khoe mẽ...
2) Tình cảm không hòa thuận: Anh
em cọc chèo như mèo với chó, Ăn ở như chó
với mèo... chỉ mối quan hệ không hòa thuận;
Chó ăn vã mắm chỉ sự tranh giành, bất hòa.
4) Người đố kị, ghen ghét: Ngữ liệu
tục ngữ tiếng Hàn có yếu tố chỉ con lợn xuất
hiện khá nhiều đơn vị có hình ảnh biểu trưng
cho người đố kị, ghen ghét. Có thể phân
thành hai cấp độ như sau: cấp độ thứ nhất là
thói ghen ghét thông thường ta vẫn gặp trong
cuộc sống hàng ngày, ví dụ như: i) 똥 묻은
돼지가 겨 묻은 돼지를 흉본다 lợn vấy cứt nói
xấu lợn vấy cám; ii) 누운 돼지가 앉은 돼지
3) Tình huống tuyệt vọng: Chó chạy
cùng đường, Mang chết chó cũng lè lưỡi...
Số lượng 9 hình ảnh biểu trưng có
sắc thái tiêu cực tương đương trong tục ngữ
tiếng Hàn và tiếng Việt cho thấy mức độ gần
gũi, tương đồng trong cách cảm, cách nghĩ
của hai dân tộc đối với con chó - động vật
gần gũi và thân thiết nhất với con người. Sự
khác biệt về nhận thức và tư duy của hai dân
tộc thể hiện ở 1 ô trống trong tục ngữ Việt và
3 ô trống của hình ảnh biểu trưng trong tục
ngữ Hàn.
2
흉본다 lợn nằm nói xấu lợn ngồi (ganh ghét
đố kị). Trong tiếng Việt có các đơn vị tương
đương như: Chó chê mèo lắm lông, Lươn
ngắn chê trạch dài, Thờn bơn méo miệng chê
trai lệch mồm... Cấp độ thứ hai có mức độ
nghiêm trọng hơn, đó là sự ghen ghét, đố kị
giữa những người cùng cảnh ngộ: 매달린
돼지나 그을린 돼지나 lợn bị trói hay lợn bị
thui. Về mức độ bị ngược đãi, ta thấy có bị
trói và bị thui. Nếu xếp theo mức độ ghen
ghét tăng dần, ta có các biểu hiện sau: i)
cười: 매달은 돼지가 그을린 돼지 타령한다 lợn
bị trói cười lợn bị thui; ii) mắng: 달아매인
돼지가 누운 돼지를 나무란다 lợn bị trói mắng
lợn nằm; iii) nói xấu: 그을린 돼지가 매달린
돼지를 흉본다 lợn bị thui nói xấu lợn bị trói
và ngược lại: 달아매인 돼지가 그을린 돼지를
흉본다 lợn bị trói nói xấu lợn bị thui...
3.7. Hình ảnh biểu trưng tiêu cực của lợn
Lợn là gia súc nuôi lấy thịt, to béo,
hiền lành, ăn nhiều... Trong tục ngữ tiếng
Hàn, lợn được biểu trưng hóa thành các hình
ảnh tiêu cực sau:
1) Người cô đơn: Hình ảnh lợn nhà
quan trong câu tục ngữ: 관가 돼지 배 앓는
격이다 như lợn nhà quan đau bụng: đại diện
cho thân phận người làm trong phủ quan lại.
Khi bị ốm đau thì chỉ biết chịu khổ một
mình, không có ai quan tâm, chăm sóc...
2) Người có thân phận thấp kém:
Người có địa vị xã hội thấp thường phải sống
với thân phận đầy tớ: i) bị áp bức: 돼지처럼
대접하고 짐승처럼 먹인다 đối đãi như lợn, cho
ăn như thú vật; ii) thậm chí là bị hi sinh:
기우제 날 돼지 신세다 thân phận lợn ngày làm
lễ cầu mưa... Người Việt thường dùng hình
ảnh: Phường chó lợn thể hiện thái độ miệt
5) Người thiếu giáo dục: Người thiếu
giáo dục thường hỗn hào, mất nết giống như
hình ảnh: 놓아 먹인 돼지다 như lợn thả rông...
6) Người tham lam và ngu ngốc:
Trong suy nghĩ của người Hàn và người Việt
có sự tương đồng về hình ảnh biểu trưng của
2 고생하는 사람이 팔자 편한 사람을 흉보듯이
사리 판단을 제대로 못 하는 사람을 비웃는 말
(Song, 1997, tr. 167): người khổ sở nói xấu người số
sướng...
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
195
lợn, thể hiện ở các đơn vị tục ngữ như: 돼지
같은 놈이다 kẻ như lợn (tham và ngu), 돼지
욕심이다 lòng tham của lợn. Tiếng Việt cũng
có các câu: Tham như lợn, Ngu như lợn...
chỉ con lợn có số lượng hình ảnh biểu trưng
có sắc thái tiêu cực là bằng nhau: 7 hình ảnh.
Tuy nhiên, tục ngữ tiếng Việt và tiếng Hàn
chỉ có 2 hình ảnh tương đồng với nhau, mỗi
nhóm tục ngữ ở hai ngôn ngữ đều tồn tại 5 ô
trống hình ảnh đặc trưng có sắc thái tiêu cực.
Điều này có nghĩa là, đối với con giáp là vật
nuôi - lợn, hai dân tộc có cái nhìn khá khác
biệt. Có thể đặt vấn đề bước đầu tìm hiểu căn
nguyên của sự khác biệt này từ ảnh hưởng
của những yếu tố liên quan như đặc điểm
môi trường địa lí, phương thức chăn nuôi và
giá trị kinh tế... đến loài vật này.
7) Người tham ăn: Lợn là gia súc có
nết ăn tục, ăn nhiều. Với người tham ăn,
người Hàn nói: 돼지를 그려 붙이겠다 sẽ vẽ
dán ảnh lợn (cho người tham ăn) hoặc mắng:
일에는 굼벵이요,먹는 데는 돼지다 làm như bọ
rùa, ăn như lợn. Người Việt thường chê
người ăn tục là Ăn như lợn, chê người tham
ăn lười làm là: Ăn thì tham như mõ, Làm thì
lười như hủi...
8) Người thiếu linh hoạt: Lợn không
biết lùi: 돼지는 앞으로만 간다 lợn chỉ đi về
phía trước: Người Hàn chê người thiếu linh
hoạt, cứng nhắc, khuyên nên tùy theo tình
huống cụ thể cần biết tiến biết lùi... Người
Việt có hình ảnh: Ôm cây đợi thỏ, Há miệng
chờ sung...
4. Luận bàn
Dựa trên nội dung đã phân tích và kết
quả đối chiếu giữa tiếng Hàn và tiếng Việt ở
trên, chúng tôi tổng hợp thành một số nhận
xét sau:
4.1. Về số lượng
Trong tục ngữ tiếng Việt, chúng tôi
tách thêm được 5 hình ảnh sau:
Tổng số có 49 hình ảnh biểu trưng,
trong đó, tiếng Hàn có 34/49 hình ảnh
(69,4%) (15 khoảng trống chiếm 30,6%),
tiếng Việt có 46/49 hình ảnh (93,9%) (3
khoảng trống chiếm 6,1%). Số lượng các
hình ảnh biểu trưng trong tục ngữ có yếu tố
chỉ con giáp trong tiếng Hàn không nhiều -
dù có số lượng tục ngữ lớn hơn - trong so
sánh với tiếng Việt. Điều này cho thấy đặc
điểm tư duy và cách tri nhận thế giới của hai
dân tộc ít nhiều có những khác biệt nhất
định, so với người Hàn, trong tục ngữ, người
Việt dường như lời ít mà ý nhiều hơn.
1) Kẻ không biết mình, biết ta: Lợn
chê chó có bọ: kẻ không nhận thấy cái dở,
cái xấu của mình lại đi chê bai người khác.
2) Kẻ khoe khoang, kệch cỡm: Lợn
cưới áo mới: khoe khoang một cách lố bịch,
kệch cỡm, không phù hợp hoàn cảnh.
3) Người bất nhân, bội bạc: Lợn kia
trắng mắt thì nuôi, người kia trắng mắt là
người bỏ đi: một quan niệm về tướng mạo -
mắt trắng là tướng người bội bạc, bất nhân;
Trắng như mắt lợn luộc: trắng dã, vô tình.
4.2. Nhóm đồng nhất về loài và số lượng
hình ảnh biểu trưng
4) Nhà đông con: Rẻ như bèo nhiều
heo cũng hết: ý nói Của không con nhà nhiều
con cũng hết...
Nhóm các hình ảnh biểu trưng và con
giáp là vật nuôi đồng nhất hoàn toàn cả về
loài và số lượng loài có số lượng là 15/49
(30,6%), có thể gộp thành hai nhóm lớn
chiếu với 3 hoặc 1 con giáp như sau:
5) Kẻ a dua: Voi đú chó đú lợn sề
cũng hộc.
Nhóm các đơn vị tục ngữ có yếu tố
con giáp
tiểu
nhóm
nhóm
hình ảnh biểu trưng
Hàn - Việt
trâu/bò, dê, chó
trâu/bò, mèo, lợn
mèo, gà, chó.
1. hình ảnh biểu
trưng chiếu với
3 con giáp
1
2
3
người non dại/trẻ dại
kẻ kiêu ngạo và vô giáo dục
kẻ gây hại, đáng ghét
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
196
1
2
người chậm chạp
kẻ hung dữ/ người có tài, nhiều tật/ người
mất tự do
kẻ trộm/tầng lớp trên/kẻ mạnh áp bức
người/ kẻ giả nhân nghĩa/người ăn ít
trâu/bò
ngựa
2. hình ảnh biểu
trưng chiếu với
1 con giáp
3
mèo
4
5
việc nhỏ/ chữ xấu
tình trạng hỗn loạn
gà
chó
Như vậy, trong tục ngữ tiếng Hàn và
tiếng Việt, ở nhóm 1, các hình ảnh biểu trưng
được chiếu với nhiều con giáp (3); ngược lại,
ở nhóm 2, các con giáp có thể chiếu với một
hoặc hơn một hình ảnh biểu trưng, ví dụ:
trâu/bò và chó được chiếu với 1 hình ảnh,
ngựa chiếu với 3 hình ảnh, mèo được chiếu
với 5 hình ảnh biểu trưng.
4.3. Nhóm khác biệt về loài và hình ảnh
biểu trưng
Nhóm các hình ảnh biểu trưng và vật
nuôi không đồng nhất hoàn toàn về loài và
số lượng loài có 11 tiểu nhóm. Cụ thể có thể
gộp thành các nhóm lớn hơn như sau:
i) nhóm đồng nhất về hình ảnh biểu trưng
nhưng khác nhau về số lượng con giáp;
ii) nhóm đồng nhất về hình ảnh biểu trưng và
số lượng vật nuôi nhưng không đồng nhất
hoàn toàn về loài.
con giáp
tiểu
nhóm
nhóm
hình ảnh biểu trưng
Hàn - Việt
Hàn
Việt
1
người dân nghèo khổ,
thân phận thấp bị áp bức
trâu/bò, dê,
gà, chó, lợn
-
mèo
1. đồng nhất về
hình ảnh, khác về
số lượng
2
3
1
kẻ vô dụng
-
mèo, gà
dê, gà
ngựa
ngựa
kẻ ngoan cố, cố chấp
trâu/bò
người ngu ngốc, thiếu
linh hoạt
trâu/bò, mèo,
2. đồng nhất về
hình ảnh, số lượng,
khác về loài
dê
gà
chó, lợn
2
người sa cơ, thất thế
chó
ngựa
trâu/bò
4.4. Nhóm đồng nhất về hình ảnh, khác biệt
về loài
4.5. Nhóm khuyết hình ảnh biểu trưng
Nhóm các hình ảnh biểu trưng tồn tại
khoảng trống, tức là không xuất hiện hình
ảnh biểu trưng ở một trong hai ngôn ngữ, có
thể tổng hợp thành 2 nhóm lớn như dưới đây:
i) nhóm 15 khoảng trống của hình ảnh biểu
trưng trong tục ngữ tiếng Hàn - có các con
giáp là vật nuôi không được biểu trưng hóa
để tạo thành 15 các hình ảnh biểu trưng có
sắc thái tiêu cực như trong tục ngữ Việt;
ii) nhóm 3 khoảng trống của hình ảnh biểu
trưng trong tục ngữ tiếng Việt - có các con
giáp là vật nuôi trong tiếng Việt không được
biểu trưng hóa để tạo thành 3 hình ảnh biểu
trưng như trong tục ngữ tiếng Hàn.
Nhóm đồng nhất về hình ảnh biểu
trưng nhưng khác biệt hoàn toàn về con giáp
vật nuôi, số lượng các con giáp được chiếu
đến cũng có thể bằng hoặc nhiều/ít hơn:
hình ảnh
con giáp
con giáp
stt
biểu trưng tiếng Hàn tiếng Việt
cha mẹ đông
1
trâu/bò
lợn
con, vất vả
kẻ đố kị
2
3
4
lợn
mèo
lợn
trâu/bò, gà
lợn
kẻ vô ơn
người cô độc
ngựa
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
197
thấy, người Hàn Quốc và người Việt có
nhiều điểm tương đồng trong việc biểu trưng
hóa các con giáp là vật nuôi thành các hình
ảnh biểu trưng sau: kẻ non dại, ngốc nghếch;
kẻ kiêu ngạo; kẻ hay gây phiền toái... Những
nét khác biệt rõ nhất trong cách tư duy và tri
nhận thế giới thể hiện ở ô trống các con giáp
của hình ảnh biểu trưng ở hai ngôn ngữ, ví
dụ như: kẻ hèn nhát, kẻ giả mạo điềm xấu
(trong tiếng Hàn) và kẻ mất gốc, người già...
(trong tiếng Việt). Mức độ tương đồng hay
khác biệt ở mỗi nhóm tục ngữ có yếu tố chỉ
con giáp là vật nuôi ít nhiều có sự khác nhau:
i) mức độ tương đồng cao có nhóm tục ngữ
có yếu tố chỉ con chó; ii) mức độ khác biệt
cao có nhóm tục ngữ có yếu tố chỉ con lợn;
iii) mức độ tương đồng và khác biệt ngang
nhau có nhóm tục ngữ có yếu tố chỉ con
trâu/bò... Nhận thức rõ những điểm tương
đồng và khác biệt này sẽ giúp ích cho chúng
ta hiểu sâu hơn về phương thức tư duy, đặc
trưng văn hóa của hai dân tộc.
hình ảnh
biểu trưng
stt
tiếng Hàn tiếng Việt
người hiền
nhưng cục
1
trâu/bò
trâu/bò
-
-
kẻ mất gốc,
quên thuở
hàn vi
2
3
4
người già
ngựa
-
người bệnh
gầy yếu
-
trâu/bò
5
6
kẻ hèn nhát
kẻ giả mạo
-
-
mèo
dê, gà
người hiếu
chiến
7
-
-
ngựa, gà
trâu/bò,
mèo, gà
7
8
điềm xấu
....
Có thể căn cứ vào tổng số các hình
ảnh biểu trưng, sự đồng nhất hay khác biệt
về hình ảnh biểu trưng và số lượng, loài các
con giáp hay... để phán đoán mức độ tương
đồng hay khác biệt trong phương thức tư
duy, cách thức tri nhận thế giới của người
Hàn Quốc và người Việt. Các hình ảnh biểu
trưng và các con giáp được biểu trưng hóa
thuộc các nhóm đồng nhất hoàn toàn và đồng
nhất bộ phận về hình ảnh và số lượng, loài
vật nuôi cho thấy mức độ gần gũi, đồng cảm;
các hình ảnh và con giáp thuộc các nhóm
không đồng nhất hoặc ít đồng nhất về hình
ảnh và số lượng, loài vật nuôi là chứng cứ
cho thấy sự khác biệt về cách nghĩ, cách cảm
của hai dân tộc.
Tài liệu tham khảo
An, C. (2018). Từ thập nhị chi đến 12 con giáp. Nxb
Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh.
Choi, M. Y. (2006). Han - Il Yangguke dongmul
sokdam bigyo bunsoek - 12 ji dongmulul
jungsimeuro [Master’s thesis, Kyunghee
University, Korea].
Hoàng, T. Y. (2020). Ý nghĩa có sắc thái tích cực của
tục ngữ so sánh tiếng Hàn (trọng tâm là các
đơn vị có yếu tố chỉ con giáp). Ngôn ngữ và
đời sống, 295(3), 11-19.
Hoàng, T. Y., & Hoàng, T. H. A. (2019). Đặc điểm
tín hiệu thẩm mĩ của tục ngữ tiếng Hàn có
yếu tố chỉ con giáp. Nghiên cứu Nước ngoài,
Kết luận
Hoàng, T. Y., Lâm, T. H. B., & Bae, Y. S. (2020).
Cultural components in Korean sokdam
(sokdam 俗談) using the lexical element of
“dog” in comparison with Vietnamese and
English equivalents, The Vietnamese Studies
Các hình ảnh biểu trưng mang sắc
thái tiêu cực của vật nuôi trong tục ngữ
thường có xuất phát điểm từ những nét hạn
chế, tật xấu hay phẩm chất/tính chất xấu mà
con người gắn cho các con giáp, đó là kết quả
biểu trưng hóa các chất liệu thẩm mĩ mang
sắc thái tiêu cực. Kết quả nghiên cứu cho
Review,
18(1),
55-108.
Hoàng, V. H. (2003). Thành ngữ học tiếng Việt. Nxb
Khoa học xã hội.
NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI, TẬP 37, SỐ 2 (2021)
198
Kim, M. H. (2011). Han - Jung 12 jisin dongmul
sokdam bigyo yeongu [Master’s thesis,
Dongju University, Korea].
Nguyễn, V. N. (2008). Biểu trưng trong tục ngữ
người Việt. Nxb ĐHQGHN.
Lê, T. H. (2015). Thành ngữ, tục ngữ Hàn Quốc nói
về động vật và thực vật (một vài so sánh với
Việt Nam) [Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại
học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học
Phạm, T. T. (2013). 12 con giáp trong văn hóa của
người Việt. Nxb Văn hóa - Thông tin.
Son, S. Y. (2015). So sánh biểu trưng của 12 con giáp
trong tục ngữ Việt Nam và Hàn Quốc [Luận
văn Thạc sĩ, Trường Đại học Khoa học Xã hội
và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội].
Quốc
gia
Hà
Nội].
Mã, G. L. (1999). Tục ngữ và ca dao Việt Nam. Nxb
Giáo dục.
Nguyễn, L. (2016). Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt
Nam. Nxb Đà Nẵng.
Song, J. S. (1997). Dongmul sokdam sajeon.
Dongmunseon.
Nguyễn, T. H. H. (2013). Văn hóa ứng xử của người
Hàn qua thành ngữ, tục ngữ (so sánh với
Việt Nam) [Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại
học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học
Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh].
Viện Ngôn ngữ học. (2006). Từ điển tiếng Việt. Nxb
Đà Nẵng & Trung tâm Từ điển học.
Vũ, N. P. (2008). Tục ngữ, ca dao, dân ca Việt Nam.
Nxb Văn học.
SYMBOLIC IMAGE WITH NEGATIVE NUANCE
OFZODIACANIMALS BEING DOMESTICANIMALS
IN KOREANAND VIETNAMESE PROVERBS
Hoang Thi Yen1, Nguyen Thuy Duong1, Do Phuong Thuy1, Hoang Thi Hai Anh2
1. Faculty of Korean Language and Culture, VNU University of Languages and International Studies,
Pham Van Dong, Cau Giay, Hanoi, Vietnam
2. Faculty of Foreign Languages, Ha Long University,
258 Bach Dang, Uong Bi, Quang Ninh, Vietnam
Abstract: Symbolic images with negative nuance of domestic animals in proverbs is the result
of symbolizing aesthetic materials with negative nuance. Vietnamese people and Korean people have
many similarities in symbolizing negative features of zodiac animals being domestic animals into
symbolic images with negative nuance. This is proved by 26 symbolic images with both partial and
impartial homogeneity in terms of number and species of zodiac animals. The differences in the way of
thinking and perceiving the world of Vietnamese and Korean people are also reflected in proverbial
units of zodiac animals being domestic animals. The corpus of Korean language has 15 blanks, and the
corpus of Vietnamese language has 3 blanks of zodiac animals, which are the materials to establish
symbolic images with negative nuance in proverbs.
Keywords: symbolic image, negative nuance, zodiac animals, domestic animals, Korean
proverb
17 trang
13/05/2022
2540
Bạn đang xem tài liệu "Hình ảnh biểu trưng mang sắc thái tiêu cực của con giáp là vật nuôi trong tục ngữ tiếng Hàn và tiếng Việt", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- hinh_anh_bieu_trung_mang_sac_thai_tieu_cuc_cua_con_giap_la_v.pdf
