Một số tư tưởng triết học trong tục ngữ Việt Nam
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 5/2016
77
MỘT SỐ TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC TRONG TỤC NGỮ VIỆT NAM
Lê Thꢀ Thơi1, Cꢁm Thꢀ Phưꢂng
Trưꢀng Cao ñꢁng Sư phꢂm Điꢃn Biên
Tóm tꢄt: Tꢅc ngꢆ tuy không phꢇi là triꢈt hꢉc nhưng vꢊ phương diꢃn nào ñó nó rꢋt gꢌn gũi
vꢍi triꢈt hꢉc. Tꢅc ngꢆ ñưꢎc làm ra vꢍi mꢅc ñích triꢈt lý, luôn cꢏ gꢄng phát hiꢃn ra bꢇn
chꢋt và tính quy luꢐt cꢑa các sꢒ vꢐt hiꢃn tưꢎng, nên tꢅc ngꢆ chꢓa ñꢒng nhiꢊu tư tưꢔng,
quan niꢃm triꢈt hꢉc rꢋt giá trꢕ. Trong phꢂm vi bài này, chúng tôi bàn vꢊ mꢖt sꢏ tư tưꢔng
triꢈt hꢉc thꢗ hiꢃn trong tꢅc ngꢆ Viꢃt Nam. Tꢘ nhꢆng câu tꢅc ngꢆ ngꢄn gꢉn, súc tích, ta có
thꢗ tìm thꢋy nhꢆng câu trꢇ lꢀi cho nhꢆng vꢋn ñꢊ triꢈt hꢉc và qua ñó, thꢋy ñưꢎc giá trꢕ
chân lý, giá trꢕ nhân văn cꢑa tư tưꢔng triꢈt lý dân gian.
Tꢘ khoá: Tꢅc ngꢆ, tư tưꢔng, quan niꢃm triꢈt hꢉc.
1. Mꢃ ĐꢄU
Tꢀc ngꢁ là nhꢁng nhꢂn ñꢃnh, quan niꢄm cꢅa ngưꢆi xưa vꢇ nhꢁng kinh nghiꢄm trong
lao ñꢈng sꢉn xuꢊt; vꢇ các hiꢄn tưꢋng tꢌ nhiên, lꢃch sꢍ xã hꢈi; vꢇ tư tưꢎng, ñꢏo ñꢐc, triꢑt lý
dân gian cꢅa dân tꢈc. Tꢀc ngꢁ ñưꢋc làm ra vꢒi mꢀc ñích triꢑt lý, luôn cꢓ gꢔng phát hiꢄn ra
bꢉn chꢊt và tính quy luꢂt cꢅa các sꢌ vꢂt hiꢄn tưꢋng nên tꢀc ngꢁ chꢐa ñꢌng nhiꢇu tư tưꢎng,
quan niꢄm triꢑt hꢕc rꢊt giá trꢃ. Làm rõ nhꢁng tư tưꢎng triꢑt hꢕc trong tꢀc ngꢁ Viꢄt Nam
giúp chúng ta có cái nhìn khách quan, toàn diꢄn ñꢓi vꢒi thꢖ loꢏi văn hꢕc dân gian này.
Đꢗng thꢆi, ñây cũng là cơ sꢎ lý luꢂn có tính nguyên tꢔc giúp chúng ta sꢍ dꢀng tꢓt phương
pháp luꢂn triꢑt hꢕc ñꢖ tìm hiꢖu tꢀc ngꢁ cũng như vꢂn dꢀng tꢀc ngꢁ trong công viꢄc và cuꢈc
sꢓng mꢈt cách hiꢄu quꢉ.
2. NꢅI DUNG
2.1. Các khái niꢆm
Tꢀc ngꢁ là thꢖ loꢏi văn hꢕc dân gian, là sáng tác cô ñꢕng nhꢊt, tꢗn tꢏi dưꢒi hình thꢐc
nhꢁng câu nói ngꢔn gꢕn, súc tích, có nhꢃp ñiꢄu, dꢘ nhꢒ, dꢘ truyꢇn nhꢙm ñúc kꢑt kinh
nghiꢄm, tri thꢐc cꢅa nhân dân.
1
Nhꢂn bài ngày 15.05.2016; gꢍi phꢉn biꢄn và duyꢄt ñăng ngày 24.05.2016
Liên hꢄ tác giꢉ: Lê Thꢃ Thơi; Email: lethoidb@gmail.com
78
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
Theo Vũ Ngꢕc Phan "Tꢀc ngꢁ là mꢈt câu tꢌ nó diꢘn ñꢏt trꢕn vꢚn mꢈt ý, mꢈt nhꢂn xét,
mꢈt kinh nghiꢄm, mꢈt luân lý, mꢈt công lý, có khi là mꢈt sꢌ phê phán. Thành ngꢁ là mꢈt
bꢈ phꢂn câu có sꢛn mà nhiꢇu ngưꢆi quen dùng nhưng tꢌ riêng nó không diꢘn ñưꢋc mꢈt ý
trꢕn vꢚn" [9, tr. 31ꢜ 32].
Triꢑt hꢕc là phꢏm trù ý thꢐc xã hꢈi thuꢈc kiꢑn trúc thưꢋng tꢝng, bao gꢗm hꢄ thꢓng
nhꢁng tri thꢐc lý luꢂn chung nhꢊt cꢅa con ngưꢆi vꢇ thꢑ giꢒi; vꢇ vꢃ trí, vai trò cꢅa con ngưꢆi
trong thꢑ giꢒi ꢊy. Do ñó, nhꢁng tri thꢐc triꢑt hꢕc ñưꢋc phꢉn ánh thông qua các khái niꢄm,
phꢏm trù, quy luꢂt vꢂn ñꢈng, phát triꢖn chung nhꢊt cꢅa tꢌ nhiên, xã hꢈi và tư duy nhꢙm xây
dꢌng thꢑ giꢒi quan và phương pháp luꢂn cho hoꢏt ñꢈng nhꢂn thꢐc khoa hꢕc và thꢌc tiꢘn
ñꢆi sꢓng cꢅa con ngưꢆi.
2.2. Mꢇt sꢈ tư tưꢉng triꢊt hꢋc trong tꢌc ngꢍ Viꢆt Nam
Tꢀc ngꢁ tuy không phꢉi là triꢑt hꢕc nhưng vꢇ phương diꢄn nào ñó nó rꢊt gꢝn gũi vꢒi
triꢑt hꢕc. Tác giꢉ Đꢞng Hiꢖn trong bài viꢑt: "Triꢑt lý vꢇ con ngưꢆi trong văn hꢕc dân gian
Viꢄt Nam" ngày 01/12/2009 ñã nhꢂn xét: "Nꢑu hiꢖu triꢑt hꢕc là nhꢁng nhꢂn thꢐc khái quát
vꢇ thꢑ giꢒi khách quan, vꢇ con ngưꢆi vꢒi nhꢁng quan hꢄ có tính bꢉn chꢊt, tính quy luꢂt, thì
nông dân có triꢑt hꢕc, triꢑt hꢕc sâu sꢔc nꢁa là khác, triꢑt hꢕc ñó thꢖ hiꢄn trong văn hoá, văn
hoá ñꢆi sꢓng, văn hoá dân gian mà hꢏt nhân là văn hꢕc dân gian, văn hꢕc truyꢇn miꢄng vꢒi
nhiꢇu thꢖ loꢏi: thꢝn thoꢏi, truyꢇn thuyꢑt, cꢟ tích, ngꢀ ngôn, câu ñꢓ, ca dao, tꢀc ngꢁ..." [3].
Tri thꢐc cꢅa tꢀc ngꢁ là tri thꢐc dân gian, ñưꢋc ñúc rút ra trên cơ sꢎ quan sát và miêu tꢉ
cái cꢀ thꢖ, ñó là nhꢁng tri thꢐc kinh nghiꢄm. Do ñó, tꢀc ngꢁ còn ñưꢋc gꢕi là "triꢑt lý dân
gian", "triꢑt hꢕc cꢅa nhân dân lao ñꢈng". Điꢇu ñó có nghĩa là trong nꢈi dung cꢅa tꢀc ngꢁ ñã
chꢐa ñꢌng nhꢁng yꢑu tꢓ cꢅa tư tưꢎng triꢑt hꢕc tuy không ñưꢋc thꢖ hiꢄn mꢈt cách ñꢝy ñꢅ và
chꢞt chꢠ như nhꢁng nguyên lý, quy luꢂt, phꢏm trù triꢑt hꢕc.
Tꢀc ngꢁ phꢂn ánh bꢂn thꢃ luꢄn và nhꢄn thꢅc luꢄn triꢆt hꢇc
Vꢊ mꢙt bꢇn thꢗ luꢐn, phꢝn lꢒn tꢀc ngꢁ Viꢄt Nam ñã phꢉn ánh thꢑ giꢒi quan duy vꢂt.
Mꢞc dù không thꢖ hiꢄn dưꢒi hình thꢐc nguyên lý, quy luꢂt, phꢏm trù nhưng nhꢁng tư
tưꢎng triꢑt hꢕc sơ khai ñã ñưꢋc ñꢇ cꢂp tꢒi, chꢡng hꢏn như thꢢa nhꢂn sꢌ tꢗn tꢏi và vꢂn ñꢈng
khách quan cꢅa thꢑ giꢒi không phꢀ thuꢈc vào con ngưꢆi: Chꢂy trꢀi không khꢚi nꢄng, chꢂy
mưa không khꢚi trꢀi, "trꢆi", "nꢔng", "mưa" ꢎ ñây chính là hiꢄn thꢌc khách quan. Hay
khꢡng ñꢃnh sꢌ vꢂt và hiꢄn tưꢋng tꢗn tꢏi, vꢂn ñꢈng và phát triꢖn theo quy luꢂt khách quan
vꢓn có cꢅa nó: Trăng ñꢈn rꢛm thì trăng tròn, sao ñꢈn tꢏi thì sao mꢉc; Còn da lông mꢉc,
còn chꢜi nꢝy cây...
Rõ ràng không trꢌc tiꢑp giꢉi quyꢑt mꢓi quan hꢄ giꢁa vꢂt chꢊt và ý thꢐc nhưng nhꢁng
tư tưꢎng trên ñã phꢉn ánh nhꢂn thꢐc có tính duy vꢂt tꢌ phát, thꢢa nhꢂn sꢌ tꢗn tꢏi, vꢂn ñꢈng
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 5/2016
79
và phát triꢖn cꢅa thꢑ giꢒi không phꢀ thuꢈc vào ý muꢓn chꢅ quan cꢅa con ngưꢆi. Không chꢣ
thꢢa nhꢂn và hành ñꢈng theo quy luꢂt khách quan mà nhân dân ñꢈng còn nhꢂn thꢊy vai trò
cꢅa nhân tꢓ chꢅ quan, cꢅa ý chí, quyꢑt tâm thay ñꢟi, cꢉi tꢏo tꢌ nhiên, bꢔt tꢌ nhiên phꢀc
tùng mình: Vꢄt ñꢋt ra nưꢍc, thay trꢀi làm mưa...
Thꢑ giꢒi quan duy vꢂt tꢌ nhiên, sơ giꢉn cꢅa nhân dân lao ñꢈng còn ñưꢋc thꢖ hiꢄn ꢎ
thái ñꢈ phꢉn ñꢓi nhꢁng chuyꢄn mê tín dꢃ ñoan và nhꢁng ngưꢆi làm các nghꢇ thꢝy bói, thꢝy
cúng: Thꢌy bói nói dꢒa; Xem bói ra ma, quét nhà ra rá; Hòn ñꢋt mà biꢈt nói năng. Thì
thꢌy ñꢕa lý hàm răng không còn...
Mꢞc dù ñã có nhꢁng tư tưꢎng duy vꢂt mang tính chꢊt trꢌc quan, ngây thơ, chꢊt phác,
nhưng thꢑ giꢒi quan cꢅa ngưꢆi xưa còn biꢖu hiꢄn tính không thuꢝn nhꢊt, có sꢌ ñan xen
giꢁa yꢑu tꢓ duy vꢂt và duy tâm. Tuy có nghi ngꢆ, không tin vào các loꢏi "thꢝy" làm nghꢇ
mê tín, nhưng hꢕ lꢏi tin vào thꢝn thánh, vào vꢂn hꢏn, vào tưꢒng mꢏo và nhꢁng dꢊu vꢑt trên
cơ thꢖ con ngưꢆi, vào ngày giꢆ lành dꢁ, và nhꢊt là tin vào sꢓ mꢄnh: Mꢖt khoáy sꢏng lâu,
hai khoáy trꢉc ñꢌu, ba khoáy chóng chꢈt; Chꢍ ñi ngày bꢇy, chꢍ vꢊ ngày ba; Trăm
ñưꢀng tránh chꢁng khꢚi sꢏ; Sꢏ giàu tay trꢄng cũng giàu, sꢏ nghèo chín ñꢅn mưꢀi trâu
cũng nghèo...
Nhꢁng tư tưꢎng duy tâm, mê tín nói trên không nhꢁng chi phꢓi nꢞng nꢇ ñꢆi sꢓng cꢅa
nhân dân lao ñꢈng nưꢒc ta trong các xã hꢈi trưꢒc ñây, mà còn ꢉnh hưꢎng không nhꢤ ñꢑn
mꢈt bꢈ phꢂn nhân dân trong xã hꢈi ta ngày nay, ñꢞc biꢄt là ñꢓi vꢒi lꢒp ngưꢆi làm nghꢇ
buôn bán và tꢝng lꢒp thanh niên gꢞp nhiꢇu khó khăn, trꢔc trꢎ vꢇ tình duyên, vꢇ công viꢄc
làm ăn... Chꢣ có sꢌ phát triꢖn cꢅa ñꢆi sꢓng xã hꢈi, cꢅa trình ñꢈ nhꢂn thꢐc và kinh nghiꢄm
thꢌc tꢑ cꢅa mꢥi ngưꢆi mꢒi có thꢖ dꢝn dꢝn khꢔc phꢀc và loꢏi trꢢ nhꢁng quan niꢄm sai lꢝm
trong thꢑ giꢒi quan và nhân sinh quan.
Vꢊ mꢙt nhꢐn thꢓc luꢐn, mꢞc dù xuꢊt phát tꢢ kinh nghiꢄm nhưng tꢀc ngꢁ ñã ít nhiꢇu ñꢇ
cꢂp ñꢑn các cꢊp ñꢈ cꢅa nhꢂn thꢐc cũng như mꢓi quan hꢄ giꢁa lý luꢂn và thꢌc tiꢘn và tꢢ ñó
khꢡng ñꢃnh khꢉ năng nhꢂn thꢐc cꢅa con ngưꢆi.
Trong tꢀc ngꢁ Viꢄt Nam thꢖ hiꢄn rꢊt rõ quan ñiꢖm thꢌc tiꢘn, khꢡng ñꢃnh sꢌ hiꢖu biꢑt
(hay nhꢂn thꢐc) cꢅa con ngưꢆi bꢔt nguꢗn tꢢ chính thꢌc tiꢘn. Muꢓn nên ngưꢆi, muꢓn hiꢖu
biꢑt nhiꢇu, có kiꢑn thꢐc rꢈng, am hiꢖu sꢌ ñꢆi, phꢉi lăn lꢈn vꢒi cuꢈc sꢓng, phꢉi ñi nhiꢇu,
phꢉi ñi ñây ñó ñꢖ thu lưꢋm, hꢕc hꢤi nhꢁng tri thꢐc cꢅa cuꢈc sꢓng ñꢖ nâng cao, mꢎ rꢈng
tꢝm nhìn, tꢝm hiꢖu biꢑt cꢅa bꢉn thân mình: Đi mꢖt ngày ñàng hꢉc mꢖt sàng khôn. Ngưꢆi
xưa cũng quan niꢄm giꢤi lý thuyꢑt không bꢙng giꢤi thꢌc hành: Trăm hay không bꢛng tay
quen; Trăm nghe không bꢛng mꢖt thꢋy, trăm thꢋy không bꢛng mꢖt làm.
Không chꢣ ñꢇ cao vai trò cꢅa thꢌc hành, thꢌc tiꢘn, ngưꢆi xưa còn thꢊy ñưꢋc vai trò to
lꢒn cꢅa lý luꢂn ñꢓi vꢒi thꢌc tiꢘn: Làm viꢃc không kꢈ hoꢂch như bꢄt chꢂch ñꢛng ñuôi. "Kꢑ
80
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
hoꢏch" ñưꢋc hiꢖu là kꢑt quꢉ cꢅa nhꢂn thꢐc lý luꢂn, còn "bꢔt chꢏch ñꢙng ñuôi" là viꢄc làm
rꢊt khó. Nꢑu không có lý luꢂn dꢦn dꢔt thì khó có thꢖ thành công trong thꢌc tiꢘn.
Nhꢂn thꢐc cꢅa ngưꢆi xưa có phꢝn chính xác vì do ñúc rút kinh nghiꢄm tꢢ thꢌc tiꢘn mà
có. Tuy nhiên, do trình ñꢈ cꢅa hꢕ còn thꢊp kém, kꢧ thuꢂt sꢉn xuꢊt còn thô sơ cùng vꢒi sꢌ
bꢊt lꢌc trưꢒc các thꢑ lꢌc xã hꢈi nên nhꢂn thꢐc cꢅa ngưꢆi xưa còn nhiꢇu hꢏn chꢑ. Tꢢ chꢥ sꢋ
hãi trưꢒc nhꢁng lꢌc lưꢋng thiên nhiên luôn luôn ñe doꢏ, con ngưꢆi ñi ñꢑn sùng bái, tôn thꢆ
nhꢁng lꢌc lưꢋng ꢊy. Chính vì vꢂy, trong tꢀc ngꢁ bên cꢏnh quan ñiꢖm duy vꢂt còn ñan xen
quan ñiꢖm duy tâm tꢏo nên yꢑu tꢓ nhꢃ nguyên trong thꢑ giꢒi quan cꢅa hꢕ.
Tꢀc ngꢁ phꢂn ánh tư duy biꢈn chꢅng
Cùng vꢒi tư tưꢎng duy vꢂt tꢌ phát, trong tꢀc ngꢁ Viꢄt Nam cũng chꢐa ñꢌng rꢊt nhiꢇu
nhꢁng yꢑu tꢓ cꢅa tư duy biꢄn chꢐng.
Ngưꢆi xưa nhìn nhꢂn các sꢌ vꢂt và hiꢄn tưꢋng không phꢉi ꢎ trꢏng thái ñꢐng im, bꢊt
biꢑn mà ꢎ trong sꢌ vꢂn ñꢈng, biꢑn ñꢟi và phát triꢖn: Trꢀi còn có khꢇ năng khi mưa, ngày
còn khi sꢍm khi trưa nꢆa ngưꢀi; Ngưꢀi có lúc vinh, lúc nhꢅc, nưꢍc có lúc ñꢅc lúc trong;
Hꢈt cơn bĩ cꢒc ñꢈn kỳ thái lai; Nưꢍc chꢇy, ñá mòn...
Các sꢌ vꢂt và hiꢄn tưꢋng không tꢗn tꢏi ñꢈc lꢂp, tách rꢆi nhau mà giꢁa chúng có nhꢁng
mꢓi liên hꢄ, tác ñꢈng qua lꢏi lꢦn nhau, quy ñꢃnh và ꢉnh hưꢎng lꢦn nhau: Hꢞ cꢐy rꢘng, rꢘng
cꢐy hꢞ; Cháy thành vꢂ lây; Trâu bò ñánh nhau ruꢜi muꢟi chꢈt...
Tuy chưa sꢍ dꢀng phꢏm trù "chꢊt", "lưꢋng", "ñꢈ", "thuꢈc tính"... như triꢑt hꢕc, nhưng
mꢓi quan hꢄ giꢁa lưꢋng và chꢊt lưꢋng ñưꢋc tꢀc ngꢁ thꢖ hiꢄn khá rõ nét. Phân biꢄt chꢊt
khác nhau ñưꢋc tꢏo nên bꢎi nhꢁng thuꢈc tính khác nhau: Quý hꢜ tinh bꢋt quý hꢜ ña; Văn
hay chꢁng lꢉ dài dòng. Chꢊt bao giꢆ cũng ñưꢋc coi trꢕng hơn lưꢋng. Không thꢖ lꢊy lưꢋng
thay chꢊt ñưꢋc dù rꢙng lưꢋng ñó gꢊp bao nhiêu lꢝn: Trăm ñom ñóm không bꢛng bó ñuꢏc,
trăm hòm chì chꢁng ñúc lên chuông. Sꢌ thay ñꢟi vꢇ lưꢋng khi vưꢋt "ñꢈ" sꢠ dꢦn ñꢑn sꢌ thay
ñꢟi vꢇ chꢊt: Quá mù ra mưa; Tꢏt quá hoá lꢏp; Góp gió thành bão, góp cây nên rꢘng; Năng
nhꢙt chꢙt bꢕ; Tích tiꢗu thành ñꢂi...
Quan hꢄ mâu thuꢦn ñưꢋc tꢀc ngꢁ ñꢇ cꢂp ñꢑn trong tꢌ nhiên và xã hꢈi như: Đưꢎc mùa
cau, ñau màu lúa, Đưꢎc mùa lúa úa mùa cau; Đưꢎc lòng ta xót xa lòng ngưꢀi; Kꢠ ăn
không hꢈt, ngưꢀi lꢌn chꢁng ra... Sꢌ vꢂt hiꢄn tưꢋng luôn chꢐa ñꢌng tính hai mꢞt, phꢉi nhꢂn
thꢐc ñưꢋc cꢉ ñiꢖm mꢏnh, ñiꢖm yꢑu cꢅa mình mꢒi là ngưꢆi sáng suꢓt: Lươn ngꢄn chê Trꢂch
dài; Thꢀn Bơn méo miꢃng chê Trai lꢃch mꢜm...
Mꢓi quan hꢄ giꢁa bꢉn chꢊt và hiꢄn tưꢋng ñưꢋc tꢀc ngꢁ ñꢇ cꢂp ñꢑn ꢎ nhiꢇu góc ñꢈ khác
nhau. Bꢉn chꢊt bao giꢆ cũng bꢈc lꢈ qua hiꢄn tưꢋng: Trông mꢙt mà bꢄt hình dong; Ngưꢀi
khôn dꢜn ra mꢙt; Khôn ngoan hiꢃn ra nét mꢙt, què quꢙt hiꢃn ra chân tay... Có thꢖ căn cꢐ
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 5/2016
81
vào hiꢄn tưꢋng ñꢖ kꢑt luꢂn vꢇ thꢌc chꢊt sꢌ vꢂt: Nꢓa trôi sông chꢁng giꢐp thì gꢡy, gái
chꢜng rꢡy chꢁng chꢓng nꢉ cũng tꢐt kia... Hiꢄn tưꢋng khác nhau nhưng bꢉn chꢊt chꢣ là mꢈt:
Khác lꢉ cùng mꢖt nưꢍc; Bình mꢍi, rưꢎu cũ... Phꢉi cꢉnh giác vꢒi nhꢁng hiꢄn tưꢋng xuyên
tꢏc bꢉn chꢊt: Thꢑ thꢢ nhưng mà quꢣ ma; Tꢝm ngꢝm tꢌm ngꢌm mà ñꢋm chꢈt voi; Bên ngoài
thơn thꢍt nói cưꢀi, bên trong tꢝm ngꢝm giꢈt ngưꢀi không dao...
Mꢓi quan hꢄ giꢁa nguyên nhân và kꢑt quꢉ ñưꢋc thꢖ hiꢄn trong tꢀc ngꢁ dưꢒi góc ñꢈ
triꢑt lý nhà Phꢂt: Không có lꢤa sao có khói; Gieo gió gꢙt bão... Ngưꢆi Viꢄt Nam luôn tin ꢎ
hiꢇn gꢞp lành, vì hꢕ giàu thiꢄn tâm và tin vào luꢂt nhân quꢉ. Tư tưꢎng này không chꢣ là lꢆi
răn cꢅa triꢑt lý nhà Phꢂt, mà còn là lꢆi tâm niꢄm chân thành cꢅa ngưꢆi Viꢄt ñưꢋc hꢕ chiêm
nghiꢄm và lý giꢉi trong văn hꢕc dân gian: Đꢀi cha ăn mꢙn, ñꢀi con khát nưꢍc. Thành quꢉ
hôm nay là kꢑt quꢉ cꢅa hôm qua, nꢥ lꢌc hôm nay là nguyên nhân thꢔng lꢋi cꢅa ngày
mai: Có công mài sꢄt, có ngày nên kim...
Mꢓi quan hꢄ giꢁa cái riêng và cái chung trong tꢀc ngꢁ có lúc là sꢌ phân biꢄt giꢁa cái
bꢈ phꢂn và cái toàn thꢖ như: Thꢋy cây mà không thꢋy rꢘng... có lúc là là sꢌ gꢔn bó và phân
biꢄt giꢁa cá thꢖ và và loài trong thꢑ giꢒi sinh vꢂt: Thân chim cũng như thân cò; Lòng vꢇ
cũng như lòng sung, mꢖt trăm con lꢎn cũng chung mꢖt lòng; Sꢏng mꢟi ngưꢀi mꢟi nꢈt, chꢈt
mꢟi ngưꢀi mꢟi tꢐt...
Phương pháp tư duy biꢄn chꢐng trong tꢀc ngꢁ Viꢄt Nam mꢞc dù là tꢌ phát, nhưng rꢊt
sinh ñꢈng, phong phú. Không chꢣ dꢢng ꢎ viꢄc nêu ra các quy luꢂt vꢂn ñꢈng hay diꢘn biꢑn
cꢅa các sꢌ vꢂt hiꢄn tưꢋng tꢌ nhiên, xã hꢈi cùng các hꢄ quꢉ cꢅa nó, mà ngưꢆi xưa còn có
nhꢁng bưꢒc tiꢑn xa hơn trong viꢄc xác ñꢃnh phương pháp xem xét, nhìn nhꢂn, ñánh giá
sꢌ vꢂt.
Tꢀc ngꢁ phꢂn ánh nhꢁng vꢉn ñꢊ triꢆt hꢇc xã hꢋi
Nhân dân lao ñꢈng xưa nhꢂn thꢐc rꢊt rõ vꢂt chꢊt quyꢑt ñꢃnh tinh thꢝn, tꢗn tꢏi xã hꢈi
quyꢑt ñꢃnh ý thꢐc xã hꢈi: Có thꢒc mꢍi vꢒc ñưꢎc ñꢂo. Trong cuꢈc sꢓng, cꢝn quan tâm trưꢒc
hꢑt tꢒi nhꢁng ñiꢇu thiꢑt thꢌc nhꢊt như ăn và mꢞc: Mꢠ không ăn cũng chꢈt; Cơm ba bát, áo
ba manh, ñói không xanh, rét không chꢈt... Rõ ràng, ꢎ mꢈt góc ñꢈ nhꢊt ñꢃnh, quan niꢄm
cꢅa ngưꢆi xưa ñã chꢐa ñꢌng nhꢁng tư tưꢎng gꢝn gũi vꢒi quan ñiꢖm duy vꢂt lꢃch sꢍ cho
rꢙng suy cho cùng tꢗn tꢏi xã hꢈi quyꢑt ñꢃnh và sinh ra ý thꢐc xã hꢈi, ý thꢐc xã hꢈi chꢣ là sꢌ
phꢉn ánh cꢅa tꢗn tꢏi xã hꢈi, phꢀ thuꢈc vào tꢗn tꢏi xã hꢈi. Nhꢁng tư tưꢎng ñó có phꢝn ñúng
ñꢔn vì nó xuꢊt phát tꢢ chính thꢌc tiꢘn ñꢆi sꢓng cꢅa nhân dân.
Cũng tꢢ thꢌc tiꢘn sinh ñꢈng ñó cha ông ta còn nêu bꢂt vai trò cꢅa lao ñꢈng và thꢊy rõ
giá trꢃ cꢅa lao ñꢈng: Khen nꢈt hay làm, ai khen nꢈt hay ăn; Có khó mꢍi có miꢈng ăn; Tay
làm hàm nhai, tay quai miꢃng trꢥ... Tuy không nêu lên nhꢁng mꢄnh ñꢇ có tính chân lý như
82
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
nhꢁng nhà kinh ñiꢖn cꢅa chꢅ nghĩa Mác – Lênin: "lao ñꢈng là ñiꢇu kiꢄn cơ bꢉn ñꢝu tiên
cꢅa toàn bꢈ ñꢆi sꢓng con ngưꢆi", nhưng cha ông ta ñã nhꢂn thꢊy rꢊt rõ mꢈt sꢌ thꢂt hiꢖn
nhiên là muꢓn có ăn, có mꢞc thì phꢉi lao ñꢈng.
Bên cꢏnh nhꢁng yꢑu tꢓ duy vꢂt tꢌ phát trong lĩnh vꢌc ñꢆi sꢓng xã hꢈi, tꢀc ngꢁ Viꢄt
Nam còn thꢖ hiꢄn nhân sinh quan sâu sꢔc, ñó là tư tưꢎng duy vꢂt, tư tưꢎng nhân văn vꢇ con
ngưꢆi, ñꢇ cao hꢑt mꢐc giá trꢃ và vꢃ thꢑ cꢅa con ngưꢆi trong trꢆi ñꢊt.
Vꢇ mꢞt tꢌ nhiên, mꢕi con ngưꢆi ñꢇu như nhau, ñꢇu là sꢉn phꢨm cꢅa tꢌ nhiên. Song
trong xã hꢈi có giai cꢊp, con ngưꢆi lꢏi bꢃ phân ra thành kꢩ giàu ꢜ ngưꢆi nghèo, kꢩ sang ꢜ
ngưꢆi hèn. Sꢌ khác nhau giꢁa hꢕ là do quan hꢄ xã hꢈi, do ñꢃa vꢃ xã hꢈi quy ñꢃnh: Tꢄt ñèn,
nhà ngói cũng như nhà tranh...
Con ngưꢆi vꢓn là sꢉn phꢨm cꢅa tꢌ nhiên, nhưng là sꢉn phꢨm cao nhꢊt, hoàn mꢧ nhꢊt
cꢅa tꢌ nhiên. Nó vꢢa có vꢩ ñꢚp vꢇ thꢖ xác, vꢢa có vꢩ ñꢚp vꢇ tâm hꢗn, trí tuꢄ. Đó không chꢣ
là thiên nhiên tꢌ nó, mà còn là thiên nhiên cho nó: Ngưꢀi ta là hoa ñꢋt. Câu tꢀc ngꢁ là sꢌ
trân trꢕng, ñꢇ cao giá trꢃ con ngưꢆi.
Con ngưꢆi là sꢉn phꢨm cꢅa tꢌ nhiên, nhưng ñꢗng thꢆi cũng là sꢉn phꢨm cꢅa xã hꢈi.
Con ngưꢆi không chꢣ là tâm ñiꢖm cꢅa trái ñꢊt mà còn là tâm ñiꢖm cꢅa vũ trꢀ vì con ngưꢆi
có trí tuꢄ. Trí tuꢄ ñã ñem lꢏi cho con ngưꢆi sꢌ tìm tòi khám phá, nhꢁng kiꢑn thꢐc khoa hꢕc
tꢏo nên nhꢁng biꢑn ñꢟi lꢒn lao trong ñꢆi sꢓng xã hꢈi. Ngoài nhꢁng nhu cꢝu bꢉn năng, con
ngưꢆi còn có ý thꢐc, có khꢉ năng thăng hoa nhꢁng nhu cꢝu ꢊy thành văn hoá Ngưꢆi.
Chꢡng hꢏn, con ngưꢆi thăng hoa nhu cꢝu ăn uꢓng thành văn hoá ꢨm thꢌc: Ăn trông nꢜi,
ngꢜi trông hưꢍng; Mꢖt miꢈng giꢆa ñàng bꢛng mꢖt sàng xó bꢈp...
Ý thꢐc xã hꢈi cꢅa ngưꢆi Viꢄt Nam xưa ñưꢋc phꢉn ánh ñꢂm nét trong tꢀc ngꢁ. Ý thꢐc
ꢊy không chꢣ là ý chí, mà còn là tình cꢉm thiꢑt tha, cꢀ thꢖ, thiêng liêng và sâu nꢞng vꢒi nòi
giꢓng, quê hương, ñꢊt nưꢒc... Chꢡng hꢏn như các câu tꢀc ngꢁ sau: Mꢖt giꢉt máu ñào hơn
ao nưꢍc lã; Thương ngưꢀi như thꢗ thương thân; Lá lành ñùm lá rách; chim có tꢞ, ngưꢀi
có tông...
Tuy ꢎ nhꢁng góc ñꢈ phꢉn ánh khác nhau nhưng tꢀc ngꢁ Viꢄt Nam ñã phác hoꢏ rꢊt rõ
nét ñꢆi sꢓng vꢂt chꢊt và ñꢆi sꢓng tinh thꢝn cꢅa cha ông xưa, ñꢞc biꢄt, trong tꢀc ngꢁ còn
phꢉn ánh ñꢂm nét nhân sinh quan cũng như thꢑ giꢒi quan ngưꢆi Viꢄt, chꢐa ñꢌng nhꢁng
yꢑu tꢓ duy vꢂt, biꢄn chꢐng thô sơ, chꢊt phác.
3. KꢎT LUꢏN
Văn hꢕc dân gian nói chung, tꢀc ngꢁ nói riêng là giá trꢃ tinh thꢝn bꢊt tꢍ cꢅa nhân dân
ta. Viꢄc nghiên cꢐu tìm hiꢖu mꢈt sꢓ tư tưꢎng triꢑt hꢕc thꢖ hiꢄn trong tꢀc ngꢁ thꢌc chꢊt là
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 5/2016
83
làm sáng tꢤ chiꢇu sâu cꢅa nhꢁng quan niꢄm, triꢑt lý... phꢉn ánh thꢑ giꢒi quan, nhân sinh
quan cꢅa ngưꢆi xưa. Nhꢁng quan niꢄm, triꢑt lý ꢊy ñã chi phꢓi cách ꢐng xꢍ cꢅa con ngưꢆi
Viꢄt Nam trong mꢕi mꢓi quan hꢄ, mꢕi lĩnh vꢌc cꢅa ñꢆi sꢓng. Hꢕc tꢂp triꢑt lý cha ông trên
hꢄ quán chiꢑu cꢅa chꢅ nghĩa duy vꢂt biꢄn chꢐng ñòi hꢤi chúng ta phꢉi làm cho nhꢁng giá
trꢃ ñó thꢌc sꢌ là mꢈt nguꢗn nhꢌa sꢓng nuôi dưꢪng tâm hꢗn, chꢔp cánh cho thꢑ hꢄ tương lai
nhꢁng hoài bão lꢒn lao vꢇ xây dꢌng cuꢈc sꢓng mꢒi tꢓt ñꢚp hơn.
TÀI LIꢐU THAM KHꢑO
1. Bꢈ Giáo dꢀc và Đào tꢏo (2004), Giáo trình Triꢈt hꢉc Mác ꢦ Lênin, Nxb Chính trꢃ Quꢓc gia,
Hà Nꢈi.
2. Nguyꢘn Nghĩa Dân (2001), Đꢂo làm ngưꢀi trong tꢅc ngꢆ ca dao Viꢃt Nam, Nxb Thanh niên.
3. Đꢞng Hiꢖn (2009), Triꢈt lý vꢊ con ngưꢀi trong văn hꢉc dân gian Viꢃt Nam, websitse
4. Đinh Gia Khánh, Chu Văn Diên và Võ Quang Nhơn (2002), Văn hꢉc dân gian Viꢃt Nam, Nxb
Giáo dꢀc.
5. Lê Chí Quꢑ, Võ Quang Nhơn, Nguyꢘn Hùng Vĩ (2002), Văn hꢉc dân gian Viꢃt Nam, Nxb
Đꢏi hꢕc Quꢓc gia Hà Nꢈi.
6. Tꢀc ngꢁ ca dao Viꢄt Nam (2002), Nxb Văn hoá ꢜ Thông tin.
7. Văn hꢉc (tꢐp 1) (2001), Giáo trình ñꢏo tꢏo giáo viên Tiꢖu hꢕc hꢄ CĐSP và Sư phꢏm 12 + 2,
Nxb Giáo dꢀc.
8. Vũ Hùng (2010), Tìm hiꢗu nhꢆng yꢈu tꢏ triꢈt hꢉc (hay triꢈt lý dân gian) trong tꢅc ngꢆ Viꢃt
9. Vũ Ngꢕc Phan (2000), Tꢅc ngꢆ ca dao dân ca Viꢃt Nam, Nxb Văn hꢕc.
SOME THOUGHTS OF PHILOSOPHY
OF VIETNAMESE PROVERBS
Abstract: Proverbs are not philosophy but in terms of something that are very close to
philosophy. Proverbs are made for the purpose of philosophy. It always tries to discover
the nature and regularity of the phenomena and things. It contains many valuable
ideological, philosophical concepts. Within this article, we discuss some philosophical
thoughts, which are expressed in Vietnamese proverbs. From the brief and concise
proverbs, we can find the answers to the problems of philosophy and thereby, see the
value of truth, human values of folk philosophy thoughts.
Keywords: Proverb, ideology, philosophical ideology.
7 trang
12/05/2022
3920
Bạn đang xem tài liệu "Một số tư tưởng triết học trong tục ngữ Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- mot_so_tu_tuong_triet_hoc_trong_tuc_ngu_viet_nam.pdf
