Phong cách học phê phán - hướng tiếp cận mới của phong cách học về văn bản phi văn chương
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN
TẬP 6 SỐ 3
PHONG CÁCH HỌC PHÊ PHÁN – HƯỚNG TIẾP CẬN MỚI
CỦA PHONG CÁCH HỌC VỀ VĂN BẢN PHI VĂN CHƯƠNG
Nguyễn Thế Truyền
Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh
Ngày nhận bài: 31/7/2018, Ngày duyệt đăng: 17/12/2018
Tóm tắt
Phong cách học phê phán là lĩnh vực nghiên cứu mới của phong cách học phương Tây đương
đại. Với giới hạn khảo sát là văn bản phi văn chương, phong cách học phê phán có mục đích khám
phá và bóc trần ý thức hệ của văn bản vì sự bình đẳng và tiến bộ xã hội. Trong bài viết này, nhằm
giúp bạn đọc có một cái nhìn tổng quan, tác giả giới thiệu bốn nội dung chính của phong cách học
phê phán: nguồn gốc, quá trình hình thành, mục đích nghiên cứu, hệ thống công cụ phân tích. Qua
bài viết, tác giả hy vọng bạn đọc Việt Nam có những hiểu biết cơ bản về phong cách học phê phán,
tiến tới có thể áp dụng các nguyên lý và cách thức tiếp cận của phong cách học phê phán vào thực
tiễn nghiên cứu của Việt Nam.
Từ khoá: phong cách học phê phán, phân tích diễn ngôn phê phán, ý thức hệ, văn bản phi văn
chương, tư duy phê phán.
Critical stylistics – a new approach of stylistics to non-literary texts
Abstract
The critical stylistics is a new field of study in contemporary Western learning styles. With limited
to non-literary texts, critical stylistics has the purpose of seeking and exposing ideological
underpinnings of texts for social equality and progress. Therefore, in order to help readers with an
overview about critical stylistics, this article aims to present four main aspects of critical stylistics,
including its origins, formation process, purpose of research, and a set of analytical tools. This
article is to provide Vietnamese readers with basic knowledge about the critical stylistics so that the
readers can apply the critical stylistics principles and how to conduct critical stylistics in research
practices in Vietnam.
Keywords: critical stylistics, critical discourse analysis, ideology, non-literary texts, critical thinking.
văn bản phi văn chương là quan hệ giao tiếp trực
tiếp qua chất liệu ngôn ngữ của lời nói thông tin,
không thông qua mã hình tượng (của lời nói
nghệ thuật).
Trong phong cách học tꢁ thập kỷ 70 trở về
trước, khi mà “phong cách học đôi lúc được gọi
là ngôn ngữ học văn chương – literary
linguistics” (Burke, 2014: tr. 1), thì đối tượng
được nghiên cứu chủ yếu là văn bản văn
1. Khái niệm văn bản phi văn chương
Văn bản1 phi văn chương (non-literary texts)
là loại văn bản được xây dựng dựa vào phương
thức phản ánh cuꢀc sống thực thay vì phản ánh
mꢀt thế giới hư cấu. Văn bản phi văn chương
nhằm mục đích chủ yếu là cung cấp thông tin,
phân biệt với văn bản văn chương (literary texts)
với mục đích chủ yếu là tác đꢀng thẩm mỹ.
Quan hệ giao tiếp giữa tác giả và người đọc của
1
Văn bản (text) nói đến trong phong cách học phê phán
texts) lẫn văn bản nói (spoken texts).
hiểu theo nghĩa rꢀng bao gồm cả văn bản viết (written
3
VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE
VOLUME 6 NUMBER 3
chương. Tuy nhiên, văn bản phi văn chương vẫn
được chú ý xem xét tꢁ hai góc đꢀ. Trong giai
đoạn tu tꢁ học cổ điển, văn bản phi văn chương
được phân tích tꢁ góc đꢀ nghệ thuật nói năng
trong mꢀt bꢀ phận quan trọng của tu tꢁ học thời
kỳ đó là thuật hùng biện (elocution). Trong giai
đoạn phong cách học chức năng truyền thống
Nga Xô-Viết2 (thập kỷ 50-70), văn bản phi văn
chương được xem xét tꢁ góc đꢀ chức năng xã
hꢀi và được phân chia thành các loại: phong
cách hành chính, phong cách khoa học, phong
cách báo chí, phong cách chính luận. Như vậy,
trong phong cách học truyền thống, văn bản phi
văn chương mới chỉ được khảo sát tꢁ góc đꢀ
hình thức diễn đạt và chức năng xã hꢀi, chưa
được khảo sát tꢁ góc đꢀ nꢀi dung phản ánh, đặc
biệt là góc đꢀ nꢀi dung tư tưởng mà nó chuyển
tải và tác đꢀng tới người tiếp nhận.
2. Nguồn gốc của phong cách học phê phán
Như nhiều nhà nghiên cứu đã khẳng định,
cũng như chính tác giả của quyển sách Critical
stylistics: The Power of English (Jeffries, 2010)
thꢁa nhận, phong cách học phê phán bắt nguồn
tꢁ ngôn ngữ học phê phán, phân tích diễn ngôn
phê phán và chịu nhiều ảnh hưởng của ngôn ngữ
học chức năng – hệ thống.
of language) có thể chi phối tư tưởng của con
người. Ngôn ngữ học phê phán được hình thành
“để khám phá cách thức những nghĩa xã hꢀi
(social meaning), như quyền lực và ý thức hệ,
được diễn tả thông qua ngôn ngữ như thế nào và
cách thức ngôn ngữ trong phương diện này có
thể tác đꢀng tới cách chúng ta nhận thức thế giới
như thế nào” (Nørgaard và cꢀng sự, 2010: tr. 11-
12). Với ngữ pháp hệ thống như mꢀt bꢀ công cụ,
ngôn ngữ học phê phán tập trung phân tích mối
quan hệ không thể chia cắt giữa ngôn ngữ và
nghĩa xã hꢀi qua các trường hợp như nhan đề bài
báo, bài quảng cáo – nơi mà những giả định đặc
biệt hoặc ý thức hệ có thể được đóng dấu vào
trong diễn ngôn mꢀt cách không có ý thức
(Wales, 2011: tr. 96).
Phân tích diễn ngôn phê phán (critical
discourse analysis) khởi nguồn vào giữa thập
niên 80 thế kỷ XX như mꢀt hướng nghiên cứu
mới trong các tác phẩm của Norman Fairclough
(Đại học Lancaster, Anh) và của mꢀt số tác giả
khác. Tiền thân trực tiếp của phân tích diễn ngôn
phê phán là ngôn ngữ học phê phán. “Phân tích
diễn ngôn phê phán khám phá mối quan hệ giữa
ngôn ngữ và xã hꢀi. Nó cho rằng ngôn ngữ đóng
vai trò quyết định trong việc tạo ra, duy trì và
hợp pháp hoá sự bất bình đẳng, bất công và áp
bức trong xã hꢀi” (Nørgaard và cꢀng sự, 2010:
tr. 69). Phân tích diễn ngôn phê phán được đặc
trưng bởi sự đa dạng về hướng tiếp cận lý thuyết
và phương pháp luận, và trong lúc các khái niệm
như ‘quyền lực’, ‘diễn ngôn’, ‘ý thức hệ’ nằm ở
hạt nhân của tất cả những nghiên cứu phân tích
diễn ngôn phê phán, chúng lại được định nghĩa
khác nhau theo nhiều cách. Nhưng điều này
không dẫn tới sự phân hóa giữa các nhà phân
tích diễn ngôn phê phán. Cái thống nhất của
phân tích diễn ngôn phê phán không phải là
2.1. Ngôn ngữ học phê phán và phân tích
diễn ngôn phê phán
Ngôn ngữ học phê phán3 (Critical
Linguistics) là mꢀt phong trào khởi phát tꢁ
trường Đại học East Anglia (Anh) vào những
năm giữa thập niên 70 của thế kỷ XX với người
đề xướng là Roger Flowler và những đồng
nghiệp của ông (công trình Language and
control4, 1979). Ngôn ngữ học phê phán nghiên
cứu quan hệ giữa ngôn ngữ và ý thức hệ
(ideology), vạch ra những con đường mà các
khuôn hình xã hꢀi của ngôn ngữ (social patterns
2
Phân biệt với phong cách học chức năng – cấu trúc của
hơn để hàm ý chỉ mꢀt quan điểm Marxist về những vấn đề
xã hꢀi. “Cách dùng như thế xem phân tích ‘phê phán’ nhằm
mục đích đơn đꢀc cho mꢀt quan điểm về sự đàn áp của diễn
ngôn thống trị được những ‘nhân vật tạo nghĩa’ (meaning-
maker) như chính trị gia, chủ doanh nghiệp và các công ty
truyền thông tạo ra” (Jeffries, 2016: tr. 158-159).
Fowler, R., Hodge, R., Kress, G., Trew, T. (1979).
Language and control. Routledge & Kegan Paul; dẫn theo:
Wales, 2011: tr. 96.
trường phái Praha (thập kỷ 50-60) và phong cách học chức
năng trường phái Halliday (tꢁ cuối thập kỷ 70).
3
Tꢁ ‘phê phán’ (critical) trong ngôn ngữ học phê phán,
phân tích diễn ngôn phê phán, phong cách học phê phán
được hiểu là ‘nhận thức với tinh thần phản tỉnh, phân biệt
đúng sai, hay dở, thấy được thực chất của những vấn đề
che giấu đằng sau’. Nhưng trong phân tích diễn ngôn phê
phán “tꢁ ‘critical’ cũng thường được dùng mꢀt cách hẹp
4
4
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN
TẬP 6 SỐ 3
phương pháp luận hay sự chính thống về lý
thuyết, mà là mục đích chung: sự phê bình các
thể loại và diễn ngôn bá chủ (hegemonic
discourses and genres) – những cái tạo ra bất
bình đẳng, bất công và sự áp bức trong xã hꢀi
đương đại (van Leeuwen, 2006: tr. 2155). Gốc
rễ của phân tích diễn ngôn phê phán nằm ở sự
chiết trung nhiều chuyên ngành, bao gồm: khoa
học tri nhận, nhân học, triết học, tu tꢁ học, ngôn
ngữ học ứng dụng và ngôn ngữ học xã hꢀi.
Những nhà phân tích diễn ngôn phê phán không
chỉ tham dự vào mꢀt dãy những hệ hình phân
tích diễn ngôn, mà còn với những lý thuyết xã
hꢀi mang tính phê phán (van Leeuwen, 2006:
tr. 2154).
Phân tích diễn ngôn phê phán vượt ra ngoài
ngôn ngữ học phê phán ở mꢀt số phương diện.
Phương diện thứ nhất là cố gắng xây dựng nền
móng của phân tích diễn ngôn phê phán trên
những lý thuyết xã hꢀi mang tính phê phán và
chỉ rõ mối quan hệ giữa diễn ngôn và thực tiễn
xã hꢀi trong đó chúng được ghi khắc dấu ấn.
Phân tích diễn ngôn phê phán cũng đi ra xa
ngoài ngôn ngữ học phê phán để chấp nhận mꢀt
hướng tiếp cận liên ngành đầy đủ hơn; việc
nghiên cứu không chỉ về văn bản, bản ghi cuꢀc
thoại, mà còn cả ngữ cảnh của chúng, dù có hoặc
không dùng phương pháp lịch sử hay phương
pháp dân tꢀc học. Phân tích diễn ngôn phê phán
cũng đi ra xa ngoài lĩnh vực ngôn ngữ, đảm nhận
mꢀt phạm vi nghiên cứu rꢀng hơn, trong đó diễn
ngôn được thực hiện bằng đa phương tiện,
không chỉ thông qua văn bản và cuꢀc thoại, mà
còn thông qua những cách thức giao tiếp khác
như hình ảnh (van Leeuwen, 2006: tr. 2156).
Mặc dù có mꢀt số khác nhau về quan điểm
và cách đánh giá, nhưng ngôn ngữ học phê phán
và phân tích diễn ngôn phê phán “thường được
xem như đồng nghĩa” và thực sự, phân tích diễn
ngôn phê phán “đôi lúc được dùng như mꢀt
thuật ngữ khái quát để bao trùm cho cả hai
trường phái tư tưởng này” (Wales, 2011: tr. 96).
Những khái niệm chìa khoá của ngôn ngữ
học phê phán và phân tích diễn ngôn phê phán
là: ‘discourse’ (diễn ngôn), ‘power’ (quyền lực),
và ‘ideology’ (ý thức hệ), trong đó, khái niệm
tạo ra nhiều khác biệt nhất là ý thức hệ.
Thuật ngữ ‘ý thức hệ’ vốn là mꢀt tꢁ thông
dụng, được dùng trong nhiều chuyên ngành với
những sự khác nhau nhưng chồng chéo về sắc
thái nghĩa. Theo Wales (2011), ý thức hệ được
phân lập trong ba lĩnh vực chính sau đây:
(1) Ý thức hệ liên tưởng tới phê bình
Marxist, nơi nó có thể được định nghĩa như
những quan niệm hoặc cách thức tư duy của mꢀt
giai cấp hoặc mꢀt hệ thống kinh tế-chính trị; đặc
biệt là những quan niệm được cho là bản chất
hoặc có giá trị phổ quát. Trong nghĩa này, chúng
ta có thể nói, ví dụ, ý thức hệ chủ nghĩa tư bản,
ý thức hệ chủ nghĩa cꢀng sản, ý thức hệ tư sản.
Những quan niệm này, tự nó, không chỉ mang
tính chính trị về nguồn gốc, mà còn mang tính
đạo đức, tín ngưỡng, triết học và thẩm mỹ. Ý
thức hệ trong nghĩa này liên hệ với quan hệ
quyền lực thống trị, bá chủ trong xã hꢀi, mặc dù
người bình thường không nhận thức được ảnh
hưởng của chúng đối với những điều họ nói
hoặc họ tin. Trong bất cứ xã hꢀi nào, các cơ cấu
tổ chức ý thức hệ nhà nước (ideological state
apparatuses) quan trọng là hệ thống giáo dục và
truyền thông. Diễn ngôn ý thức hệ vì thế mang
tính quyền lực, dù đó là bản tuyên truyền chính
trị hiển ngôn, phim tư liệu truyền hình hay mꢀt
bài thơ trào phúng.
(2) Bên ngoài khung lý luận Marxist, với sự
liên tưởng tiêu cực ở mꢀt mức đꢀ nào đó về tín
điều và giáo lý, ý thức hệ thường được dùng mꢀt
cách đơn giản như trong ký hiệu học để chỉ bất
cứ hệ thống giá trị nào dựa trên những quan
niệm, định kiến, những giả định văn hoá - xã
hꢀi, cái chung quy lại là mꢀt thế giới quan không
có ý thức và thâm nhập khắp nơi.
Mỗi cá nhân có ý thức hệ của chính người đó,
hoặc mꢀt tập hợp ý thức hệ cấu thành mꢀt loại
mã (code) trong ngôn ngữ. Mỗi văn bản văn
chương hoặc phi văn chương biểu lꢀ mꢀt ý thức
hệ cụ thể, hoặc những ý thức hệ cạnh tranh nhau,
mꢀt số trong số đó có thể mang tính chính trị như
nghĩa (1) nói ở trên. Theo quan điểm của Bakhtin
và Voloshinov (1994) thì mọi tꢁ và mọi diễn
ngôn đều mang tính ý thức hệ, và mọi người nói
đều là nhà lý luận, nhà tư tưởng (idilogue).
5
VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE
VOLUME 6 NUMBER 3
(3) Ý thức hệ còn được dùng với mꢀt nghĩa
rꢀng hơn với những ngụ ý về quyền lực chính
trị, điều này tꢁ thập kỷ 80 đã trở thành mối quan
tâm của phân tích phong cách và văn bản được
biết đến với tên gọi ngôn ngữ học phê phán và
phân tích diễn ngôn phê phán. Mục đích của các
trường phái nghiên cứu này là thẩm tra mối quan
hệ giữa ngôn ngữ với nghĩa, điều ảnh hưởng tới
tư tưởng và phản ánh những giả định ý thức hệ
trong diễn ngôn như trong nhan đề bài báo, điều
lệ, quảng cáo cũng như các hình thức truyền
thông khác. (Wales, 2011: tr. 209-210)
hệ được thâm nhập vào trong diễn ngôn và dần
dần chúng trở thành những lẽ thường, như
những cái cần chấp nhận, không bàn cãi gì nữa,
và nhờ thế ý thức hệ trở thành thấm sâu (và nhập
tịch) vào trong xã hꢀi (Nørgaard và cꢀng sự,
2010: tr. 12). Cho nên mꢀt trong nhiệm vụ quan
trọng nhất của các nhà ngôn ngữ học phê phán,
phân tích diễn ngôn phê phán và phong cách học
phê phán là phơi trần những sự thật bị giấu kín
đó, nhận thức đúng bản chất của chúng, và khi
cần thiết, loại bỏ chúng ra khỏi ngôn ngữ và tư
duy của con người vì những mục đích tiến bꢀ.
Dữ liệu được các nhà phân tích diễn ngôn
phê phán sử dụng tập trung vào bài diễn thuyết
của các chính trị gia, các cuꢀc tranh luận nghị
trường, bài báo và xã luận trên các phương tiện
truyền thông. Các nhà phân tích diễn ngôn phê
phán cũng phân tích cả sách giáo khoa, quảng
cáo, sách của các nhà quản lý, bản ghi chép đối
thoại bác sĩ – bệnh nhân và tương tác hꢀi họp tại
nơi làm việc (van Leeuwen, 2006: tr. 2155). Nếu
đi vào đề tài cụ thể hơn thì trong phân tích diễn
ngôn phê phán, “các ẩn dụ trong diễn ngôn về
giới tính, chủng tꢀc, sự toàn cầu hoá và chính trị
được tập trung phân tích” (Wales, 2011: tr. 97).
2.2. Ngôn ngữ học chức năng – hệ thống
Khi nói về mối quan hệ giữa ngôn ngữ học
chức năng – hệ thống và khuynh hướng nghiên
cứu theo định hướng đánh giá ý nghĩa, giá trị xã
hꢀi của ngôn ngữ, nhà nghiên cứu van Leeuwen
trong Encyclopedia of language and linguistics
viết: “Ngôn ngữ học chức năng – hệ thống của
Halliday đã cung cấp sự thấu hiểu mang tính
chất nền tảng giúp cho phân tích ngôn ngữ có
thể vượt ra ngoài miêu tả hình thức và dùng nó
cho phê bình xã hꢀi” (van Leeuwen, 2006: tr.
2155). Trong Key terms in stylistics, Nørgaard
và cꢀng sự (2010: tr. 3) cho biết: “Vì sự tập
trung chú ý của nó [ngôn ngữ chức năng – hệ
thống] về ngữ cảnh xã hꢀi và sự nhận thức văn
bản bằng các nhân tố ngữ cảnh như ngữ vực, thể
loại và ý thức hệ, ngôn ngữ học Halliday trở nên
đóng mꢀt vai trò quan trọng trong các phân
nhánh phong cách học quan tâm đến biểu hiện
ngôn ngữ của ý thức hệ như phong cách học nữ
quyền, phong cách học phê phán”.
Tuy ý thức hệ là khái niệm chìa khoá, nhưng
các nhà phân tích diễn ngôn phê phán thường
hiểu khác nhau, xem ý thức hệ như là ‘thế giới
quan’ (worldview), cái cấu thành sự tri nhận xã
hꢀi, trong lúc Fairclough có mꢀt quan điểm ý
thức hệ Marxist (Marxist ideology) hơn. Theo
Fairclough (1989: tr. 33) thì quyền lực ý thức hệ
(ideological power), cái quyền lực phóng chiếu
vị trí thực tại của mꢀt cá nhân, tổ chức, tầng lớp
như mꢀt phổ quát và lẽ thường (common sense),
là mꢀt sự bổ sung quan trọng cho quyền lực
chính trị và quyền lực kinh tế. Hai con đường
mà những kẻ có quyền lực có thể thực thi và
nắm giữ nó là dùng sự ép buꢀc và dùng sự chấp
thuận, trong đó thì “Ý thức hệ là bꢀ máy chìa
khoá của sự cai trị bằng chấp thuận, và vì là cỗ
xe ân huệ của ý thức hệ, nên diễn ngôn là biểu
hiện xã hꢀi cần quan tâm suy xét (Fairclough,
1989: tr. 34). Sự cân bằng giữa ép buꢀc và chấp
thuận, giữa vũ lực và ý thức hệ có tác dụng duy
trì sự kiểm soát xã hꢀi, và ý thức hệ “hiệu quả
nhất lúc hoạt đꢀng của nó là ít hữu hình nhất”
(Fairclough, 1989: tr. 85), “lúc ý thức hệ trở
thành lẽ thường, nó xoá dấu vết bề ngoài là ý
thức hệ”, “ý thức hệ chỉ thực sự hiệu quả khi nó
được nguỵ trang” (Fairclough, 1989: tr. 107).
Mặt khác, ý thức hệ, giống như những thiên
kiến, tín điều, phần lớn trường hợp được biểu thị
mꢀt cách hàm ẩn, vì ý thức hệ “thường thường
‘vô hình’ (invisible) và ‘được trung lập hoá’
(neutralized)” (Wales, 2011: tr. 97).
Mꢀt khái niệm trung tâm khác trong phân
tích diễn ngôn phê phán là ‘sự nhập tịch’
(naturalization), đó là quan điểm cho rằng ý thức
6
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN
TẬP 6 SỐ 3
Như vậy, bên cạnh ngôn ngữ học phê phán
và phân tích diễn ngôn phê phán như mꢀt nguồn
cảm hứng cho sự hình thành phong cách học phê
phán thì ngôn ngữ học chức năng – hệ thống
đóng vai trò ảnh hưởng không nhỏ với tư cách
là cơ sở phương pháp luận của lĩnh vực phong
cách học mới mẻ này. Những luận điểm cơ bản
của ngôn ngữ học chức năng – hệ thống là tiền
đề lý thuyết quan trọng của phong cách học phê
phán. Chẳng hạn, luận điểm về vai trò của ngữ
pháp trong việc xây dựng bức tranh tinh thần về
thế giới trải nghiệm: “Ngữ pháp vượt ra ngoài
những quy tắc của sự chính xác về hình thức. Nó
là phương tiện để miêu tả những mô hình trải
nghiệm (…). Nó có thể giúp con người xây dựng
mꢀt bức tranh tinh thần về thực tại, tạo ra ý
nghĩa về trải nghiệm của họ đối với sự việc diễn
ra xung quanh họ và bên trong họ” (Halliday,
1989: tr. 101)5.
Quan điểm này về giá trị phản ánh nghĩa xã
hꢀi của phương tiện ngữ pháp là cơ sở quan
trọng để phong cách học phê phán đi sâu vào
khảo sát ngữ pháp như mꢀt công cụ cơ bản
phóng chiếu các quan niệm xã hꢀi trong văn
bản, đặc biệt qua việc khảo sát hệ thống chuyển
tác (transitivity). Qua khảo sát này, các nhà
phong cách học phê phán (cũng như các nhà
phân tích diễn ngôn phê phán và ngôn ngữ học
phê phán trước đây) thấy rằng “quan điểm
chính trị không chỉ được mã hoá thông qua
những phương tiện tꢁ vựng khác nhau (với ví
dụ nổi tiếng, nhiều người biết là freedom fighter
– cảm tử quân, trong sự đối lập với terrorist –
khủng bố), mà còn thông qua những cấu trúc
ngữ pháp khác nhau”. Trong khuôn khổ khảo
sát này, việc xoá bỏ tác nhân chủ đꢀng trong
câu là mẫu hình chìa khoá của việc xem xét sự
nhau” (Nørgaard và cꢀng sự, 2010: tr. 185).
Halliday (1994)6 phân biệt các phương diện
thuần tuý hệ thống của ngôn ngữ, cái mà ông gọi
là “văn bản – textual”; cách dùng ngôn ngữ để
miêu tả mꢀt quan điểm về thế giới, cái mà ông
gọi là “quan niệm – ideational”; và hiệu quả của
cách dùng ngôn ngữ như thế trong các mối quan
hệ, cái mà ông gọi là “liên nhân – interpersonal”.
Phong cách học phê phán tập trung khảo sát
phương diện nghĩa quan niệm (ideational
meaning) của văn bản (cũng gọi là nghĩa xã hꢀi
– social meaning) đã được Halliday chỉ ra, và
xem đây là mục đích trung tâm của việc khảo sát
văn bản của lĩnh vực nghiên cứu này.
Ngôn ngữ học chức năng – hệ thống chú
trọng xem xét ngôn ngữ trong ngữ cảnh. Theo
ngôn ngữ học chức năng – hệ thống, ngữ cảnh
của mꢀt văn bản có các loại khác nhau: ngữ cảnh
của tình huống trực tiếp, trong đó văn bản được
tạo ra cũng như ngữ cảnh văn hoá rꢀng hơn của
thể loại và ý thức hệ, là ngữ cảnh được nhận thức
nhờ các nhân tố tꢁ vựng và ngữ pháp của văn
bản. Và việc “tập trung chú ý vào nghĩa trong
ngữ cảnh này đã tạo nên nền tảng lý thuyết
Halliday trong ngôn ngữ học phê phán, phân
tích diễn ngôn phê phán và phong cách học phê
phán” (Nørgaard và cꢀng sự, 2010: tr. 185).
3. Quá trình hình thành của phong cách
học phê phán
Theo Hermeston thì lĩnh vực phong cách học
phê phán “được vạch ra mꢀt cách đầy đủ nhất
với Jeffries (2010, 2014, 2016). Tuy nhiên,
phong cách học phê phán nợ mꢀt món nợ lớn tꢁ
tác phẩm của Paul Simpson (1993)7 về ý thức hệ
và điểm nhìn trong văn bản, và cũng sử dụng
nhiều nguyên lý của phong cách học nữ quyền
(feminist stylistics)” (Hermeston, 2017: tr. 37).
Nhóm tác giả quyển Key terms in stylistics
cho rằng, quá trình hình thành phong cách học
phê phán đã trải qua mꢀt giai đoạn khoảng 15
năm, qua bốn tác giả là Fowler, Burton,
Simpson, và Jeffries. Theo nhóm tác giả này,
biến
đổi
ý
thức
hệ
‘‘ideological
transformations’’ của văn bản (van Leeuwen,
2006: tr. 2155). Nói rꢀng hơn, “những lựa chọn
ngữ pháp khác nhau” sẽ “cấu thành những xã
hꢀi khác nhau và những thế giới quan khác
5
Halliday M A K (1989). Introduction to functional
Grammar, 2nd edn. London: Edward Arnold; dẫn theo:
grammar. London: Arnold; dẫn theo: van Leeuwen, 2006:
tr. 2155.
Jeffries, 2016: tr. 162.
Simpson P. (1993). Language, Ideology and Point of
View. London: Routledge.
7
6 Halliday, M. A. K. (1994). An Introduction to Functional
7
VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE
VOLUME 6 NUMBER 3
trong trào lưu của ngôn ngữ học phê phán và
phân tích diễn ngôn phê phán, về phong cách
học, “Fowler là mꢀt trong những người khởi
xướng đầu tiên và nổi tiếng nhất. Trong
Linguistic Criticism8 (1986), ông đã khảo sát
các hiện tượng như trình bày trải nghiệm thông
qua ngôn ngữ, nghĩa và thế giới quan, vai trò của
người đọc cũng như quan hệ giữa văn bản và
ngữ cảnh” (Nørgaard và cꢀng sự, 2010: tr. 12).
Đó là những vấn đề sau này sẽ tạo nền tảng cho
sự ra đời của phong cách học phê phán. “Tꢁ
phương diện nữ quyền, phân tích của Burton
(1982)9 về kết cấu ngôn ngữ của tình trạng
không có quyền hành (powerlessness) của các
nhân vật chính nữ trong tiểu thuyết The Bell Jar
(Nắp thuỷ tinh) của Sylvia Plath (1963) thường
được trích dẫn. Thông qua phân tích về mô hình
chuyển tác, Burton chứng minh cách nhân vật
chính của tiểu thuyết được cấu trúc về phương
diện ngôn ngữ như mꢀt sự thụ đꢀng, vô quyền
hành lúc trải qua việc điều trị cú sốc điện tại
bệnh viện tâm thần, nơi mà cô bị đưa vào”
(Nørgaard và cꢀng sự, 2010: tr. 12). Cách thức
phân tích mô hình chuyển tác sau này cũng được
các nhà phong cách học phê phán chú ý nhưng
nhấn mạnh vấn đề ý thức hệ và quan điểm tư
tưởng của tác giả khi dùng các mô hình này.
Nhân vật có ảnh hưởng lớn nhất đối với sự ra
đời của phong cách học phê phán là P. Simpson.
Trong Language, Ideology and Point of View
(1993), Simpson, chỉ ra cách phân tích điểm
nhìn (tâm lý và/ hoặc ý thức hệ) trong mꢀt số
loại văn bản văn chương và phi văn chương
(Nørgaard và cꢀng sự, 2010: tr. 12-13). Simpson
tꢁng viết: “Bằng việc xây dựng và phát triển mꢀt
phong cách cụ thể, người tạo lập văn bản nói
hoặc viết ban đặc quyền cho mꢀt cách giải thích
nào đó, mꢀt con đường xem xét sự vật nào đó,
trong lúc đàn áp hoặc giáng cấp những cái khác.
[…] Mục đích của việc này, nói mꢀt cách khác,
là thám hiểm dưới bề mặt ngôn ngữ, để giải mã
sự lựa chọn phong cách cái định hình nghĩa của
mꢀt văn bản” (Simpson, 1993: tr. 8)10. “Để thực
hiện thám hiểm này, Simpson khảo sát các hiện
tượng ngôn ngữ, chẳng hạn như sự biểu thị thái
đꢀ thông qua ngôn ngữ (tình thái – modality),
kết cấu ngôn ngữ của sự trải nghiệm (sự chuyển
tác – transitivity) cũng như các phương diện
dụng học của việc tạo nghĩa” (Nørgaard và cꢀng
sự, 2010: tr. 13). Cuối cùng, Jeffries trong
Critical Stylistics: The Power of English (2010)
đốt nóng, gắn nối phân tích diễn ngôn phê phán
và phong cách học, nhấn mạnh tầm quan trọng
những công cụ phân tích nghĩa xã hꢀi (Nørgaard
và cꢀng sự, 2010: tr. 13). Hướng tiếp cận này,
theo Jeffries, phát sinh tꢁ sự bất mãn
(discontent) với đường hướng nghiên cứu của
phân tích diễn ngôn phê phán. Hướng tiếp cận
sư phạm của Jeffries đối với nghiên cứu ngôn
ngữ được nhấn mạnh trong quá trình xây dựng
phân ngành phong cách học phê phán.
Đánh giá về Jeffries trong việc khai sinh
phong cách học phê phán với công trình Critical
stylistics: The Power of English11, nhà nghiên
cứu Xiang viết: “Mục đích của tác giả là tích hợp
phong cách học với phân tích diễn ngôn phê phán
thành phong cách học phê phán” (Xiang, 2011:
tr. 221) và hướng tiếp cận mới này “có thể áp
dụng cho phân tích văn bản viết của chính trị gia,
người viết bài quảng cáo, và nhà báo trong ngữ
cảnh chính trị và xã hꢀi cụ thể để nghiên cứu ảnh
hưởng của chúng đối với người đọc” (Xiang,
2011: tr. 221). Mills, trong mꢀt bài điểm sách, nói
rõ hơn về đóng góp của Jeffries: “Jeffries không
chỉ xử lý với các nhân tố mà phân tích diễn ngôn
phê phán tập trung giải quyết, như danh hoá
8 Fowler, R. (1986). Linguistic Criticism. Oxford and New
York: Oxford University Press.
thiếu tự tin về ý nghĩa cụm tꢁ “the power of English” muốn
nói tới. Những cụm tꢁ như vậy, nói chung, liên tưởng tới
quan điểm thực dân và bảo thủ, những quan điểm nhìn
nhận tiếng Anh trong mꢀt số góc đꢀ như là mꢀt ngôn ngữ
ưu việt hơn các ngôn ngữ khác”, trong khi đó, “Quyển sách
này rõ ràng nói về cách dùng ngôn ngữ của những người ở
vị trí quyền lực và sự kháng cự bằng những chiến lược khác
nhau của những người ít quyền lực, và nó không phải là
mꢀt ví dụ cho sự quan tâm dễ dãi về sức mạnh của tiếng
Anh hay mꢀt ngôn ngữ nào khác” (Mills, 2011: tr. 226).
9 Burton, D. (1982), ‘Through glass darkly: Through dark
glasses’, in R. Carter (ed.), Language and Literature. An
Introductory Reader in Stylistics. London: George Allen
and Unwin, pp. 195–214.
10 Dẫn lại theo: Nørgaard và cꢀng sự, 2010: p. 13.
11 Phụ đề của quyển sách Critical stylistics: The Power of
English bị Mills phê phán: “Mꢀt trong những phương diện
có vấn đề nhất của quyển sách này là phụ đề. Tôi thực sự
8
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN
TẬP 6 SỐ 3
(nominalisation), thể bị đꢀng (passivisation) và
sự chuyển tác (transitivity), mà bà còn xử lý các
vấn đề khác như chỉ xuất (dexis), tình thái
(modality), thế giới khả hữu (possible worlds),
điểm nhìn (point of view), sự phủ định
(negation), sự đối lập (opposition), ví dụ và liệt
kê (exemplifying and enumerating), những vấn
đề mà phân tích diễn ngôn phê phán không quan
tâm” (Mills, 2011: tr. 225).
Bản thân Jeffries, khi nói về công việc của
mình, đã nhấn mạnh vai trò phát triển hệ thống
công cụ phân tích ý thức hệ trong văn bản:
“Quyển sách này quan tâm đến con đường mà
ngôn ngữ, khi được dùng trong những văn bản
cụ thể, có thể giúp khắc dấu ấn ý thức hệ vào
trong quan điểm của chúng ta về thế giới”
(Jeffries, 2010: tr. 5). “Mặc dầu phong cách học
phê phán chia sẻ nhiều giả định của phân tích
diễn ngôn phê phán với sự quan tâm về khả năng
của văn bản ảnh hưởng tới người tiếp nhận, tôi
đã đề xuất các công cụ phân tích mà dùng nó có
thể gợi ra mꢀt bꢀ máy về ảnh hưởng của ý thức
hệ” (Jeffries, 2016: tr. 161).
Trong quá trình hình thành của mình, phong
cách học phê phán liên hệ rất nhiều với phong
cách học nữ quyền (Hermeston, 2017: tr. 37).
Nhóm tác giả Key Terms in Stylistics cũng nhận
định: “Các nhà phong cách học nữ quyền đặc
biệt quan tâm đến sự thể hiện và duy trì quan hệ
giới tính (bất bình đẳng) trong văn chương, cũng
như trong các loại văn bản và phương tiện
truyền thông khác” và thực sự có thể xem phong
cách học nữ quyền “như mꢀt biến thể của phong
cách học phê phán – mꢀt lĩnh vực với những
trọng tâm nghiên cứu khái quát hơn ở những
biểu hiện về phương diện ngôn ngữ của bất bình
đẳng xã hꢀi, cấu trúc quyền lực và ý thức hệ”
(Nørgaard và cꢀng sự, 2010: tr. 3).
vực mới của phong cách học, liên quan đến phân
tích diễn ngôn phê phán cũng như với chính
phong cách học. Phong cách học phê phán có
mục đích mang lại tính nghiêm ngặt và trọng
tâm phong cách học văn bản về phân tích văn
bản phi văn chương với quan điểm nhận diện
nền móng ý thức hệ của những văn bản như thế”
(Jeffries, 2014: tr. 417). Năm 2016, khi so sánh
với phân tích diễn ngôn phê phán, Jeffries cho
biết thêm: “Đặc trưng phân biệt quan trọng của
phong cách học phê phán” “là sự quan tâm của
nó về việc vạch trần ý thức hệ nằm bên dưới văn
bản” (Jeffries, 2016: tr. 159).
Như các nhà nghiên cứu phân tích diễn ngôn
phê phán đã khẳng định, mọi văn bản được xây
dựng dựa trên ý thức hệ và mang ý thức hệ mặc
dù ý thức hệ này là mꢀt phần của tiến trình có ý
thức hoặc không có ý thức. Simpson (1993: tr. 6)
khẳng định ngôn ngữ tất yếu bị giới hạn trong ngữ
cảnh chính trị – xã hꢀi mà nó thực hiện chức năng,
vì thế nó có thể cấu trúc, phản ánh và tái tạo ý thức
hệ thống trị. Mꢀt phong cách12 cụ thể thể hiện sự
lựa chọn tꢁ vô số những khả năng cho phép khác
nhau của hệ thống ngôn ngữ, nó ưu tiên cho cách
giải thích này nhưng giáng cấp những cách giải
thích khác (Simpson, 1993: tr. 8), vì thế sự lựa
chọn này mang tính ý thức hệ và điểm nhìn chính
trị. Cho nên, các biến thể phong cách khác nhau
không chỉ khác nhau do thủ pháp nghệ thuật, cách
thức diễn đạt, mà còn do ý thức hệ khác nhau.
Xiang cũng cho biết: vì sự lựa chọn phong cách
được thực hiện bởi người soạn thảo văn bản là
mang tính chất ý thức hệ (“ideologically loaded”)
và được điều khiển bởi ý thức hệ (“ideologically
manipulative”) nên sự mã hoá ý thức hệ hoặc nꢀi
dung ý thức hệ của mꢀt văn bản cần phải được
khám phá (Xiang, 2011: tr. 221).
Cũng như ngôn ngữ học phê phán và phân
tích diễn ngôn phê phán, ý thức hệ là khái niệm
trung tâm của phong cách học phê phán. Nói
rꢀng ra hơn là nghĩa xã hꢀi (social meaning) của
văn bản, được văn bản phản ánh hoặc truyền đạt.
4. Mục đích nghiên cứu của phong cách
học phê phán
Jeffries định nghĩa phong cách học phê phán
như sau: “Phong cách học phê phán là mꢀt lĩnh
12 Khái niệm “phong cách” (style) được hiểu trong phong
cách học phê phán nghiêng về góc đꢀ quan điểm tư tưởng,
nó rất gần với khái niệm “mind style” (phong cách tư duy,
kiểu tư duy), tức phong cách ở đây chỉ sự lựa chọn khác
nhau của thái đꢀ, cách giải thích, cách phản ánh thực tiễn,
chứ không phải là phong cách với cách hiểu là những nét
riêng biệt về cách diễn đạt ở phương diện hình thức của
phong cách học truyền thống.
9
VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE
VOLUME 6 NUMBER 3
Nghĩa xã hꢀi bao gồm ý thức hệ, quan điểm tư
tưởng, thế giới quan của người nói người viết,
cơ cấu quyền lực xã hꢀi phản chiếu trong văn
bản, diễn ngôn. Nghĩa xã hꢀi đó, hoặc hẹp hơn,
ý thức hệ (được xem xét tꢁ góc đꢀ phong cách
như mꢀt lựa chọn) là đối tượng nghiên cứu của
phong cách học phê phán. Theo nhóm tác giả
Key Terms in Stylistics thì: “phong cách học phê
phán là thuật ngữ được dùng để chỉ việc phong
cách học khám phá con đường, trong đó, nghĩa
xã hꢀi được biểu thị thông qua ngôn ngữ.
Khuynh hướng phong cách học này được truyền
cảm hứng mạnh mẽ tꢁ ngôn ngữ học phê phán
và phân tích diễn ngôn phê phán” (Nørgaard và
cꢀng sự, 2010: tr. 11). Phong cách học phê phán
quan tâm tới việc khám phá và phơi bày ý thức
hệ bị giấu kín trong văn bản và diễn ngôn. Phong
cách học phê phán khám phá cách mà nghĩa xã
hꢀi và quan hệ quyền lực được diễn tả trong văn
bản và ngôn bản.
Thực ra ý thức hệ mà phong cách học phê
phán hiểu chỉ là quan niệm (tư tưởng) về các vấn
đề chính trị – xã hꢀi (như nghĩa thứ 2 của định
nghĩa ý thức hệ trong Wales, 2011: tr. 209-210).
Ví dụ như khi Jeffries dùng các kết hợp: ‘gender
ideology’ (Jeffries, 2010: tr. 53), ‘racist
ideology’ (Jeffries, 2014: tr. 414) có thể hiểu là
“quan điểm về giới tính” hay “quan điểm phân
biệt chủng tꢀc”.
Khi khám phá ý thức hệ, Jeffries cảnh báo
các nhà phong cách học phải trung lập, khách
quan: “ý thức hệ của chính cá nhân chúng ta có
thể trùng hợp hoặc xung đꢀt với cái ý thức hệ
chúng ta tìm kiếm trong văn bản xung quanh ta
trên mꢀt cơ sở đời sống hằng ngày. Hãy chắc
chắn rằng chúng ta không bị ảnh hưởng mꢀt
cách tinh tế bởi những ý thức hệ này” (Jeffries,
2016: tr. 160). So với phân tích diễn ngôn phê
phán thì phong cách học phê phán ít mang tính
chính trị: “Ngữ pháp Halliday đóng vai trò cốt
yếu đối với phân tích phong cách học, nhưng
phân tích phong cách học thường ít mang đꢀng
cơ chính trị” (Nørgaard và cꢀng sự, 2010: tr.
70). Mꢀt số nhà nghiên cứu cho rằng phong cách
học phê phán không liên hệ tới bất kỳ quan điểm
chính trị nào. Trong lúc cách xử lý nghiên cứu
ban đầu của phân tích diễn ngôn phê phán được
chỉ dẫn tꢁ phương diện chính trị xã hꢀi chủ
nghĩa, phong cách học phê phán lại được đề xuất
như mꢀt phương pháp phát hiện ý thức hệ trong
bất kỳ văn bản nào, mặc dù nhà nghiên cứu có
đồng ý với nó hay không.
Mặt khác, so với phân tích diễn ngôn phê
phán thì phong cách học phê phán tập trung vào
những vấn đề thuꢀc ngôn ngữ, ở cấp đꢀ vi mô,
trong khi phân tích diễn ngôn phê phán lại có
thiên hướng chú ý những vấn đề vĩ mô và ngữ
cảnh. Mꢀt phạm vi bao quát hơn các vấn đề ở
cấp đꢀ ngôn ngữ học vi mô (micro-linguistic
level) chính là điểm mạnh của phong cách học
phê phán trong so sánh với phân tích diễn ngôn
phê phán.
Mục đích nghiên cứu của phong cách học phê
phán, theo cách hiểu hẹp hơn của Jeffries, là xác
lập mꢀt bꢀ công cụ phân tích nꢀi dung ý thức hệ
(ideological content), là cái mà các nhà phân tích
diễn ngôn phê phán không chú ý xây dựng, nhằm
giải mã ý thức hệ của người nói, người viết và tác
đꢀng của nó đối với người tiếp nhận.
Bꢀ công cụ phân tích này có khi được
Jeffries gọi là các ‘chức năng văn bản – quan
niệm’ (textual-conceptual functions)13. Theo
Jeffries, “các chức năng văn bản – quan niệm là
cơ sở của phong cách học phê phán” (Jeffries,
2016: tr. 162), chúng giới thiệu mꢀt cấp đꢀ
nghĩa ở giữa cấu trúc ngôn ngữ và ngôn ngữ
trong ngữ cảnh. Jeffries cũng khẳng định rằng
các chức năng văn bản – quan niệm hình thành
tꢁ tư tưởng của Halliday (1985) về chức năng
quan niệm của ngôn ngữ, theo đó, chúng ta dùng
ngôn ngữ để xây dựng nên quan niệm về vũ trụ
và con người. Các chức năng văn bản – nhận
thức giúp đưa ra cách thức xác định ý thức hệ
trong văn bản, thông qua suy xét kỹ lưỡng về
hình thức ngôn ngữ liên hệ như thế nào với
nghĩa quan niệm cấp đꢀ cao14 trong văn bản.
13
14
Jeffries không mꢀt lần giải thích thuật ngữ này, nhưng
Tức là ý thức hệ, lập trường, quan điểm, thế giới quan
của người viết.
chúng ta có thể hiểu với nghĩa là chức năng tổ chức văn
bản và biểu thị quan niệm.
10
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN
TẬP 6 SỐ 3
Jeffries lưu ý rằng “điểm thiết yếu của những
công cụ này về bản chất không phải mang tính
kỹ thuật mà mang tính quan niệm” (Jeffries,
2010: tr. 15).
5. Hệ thống công cụ phân tích của phong
cách học phê phán
chuyển tác’ (transitivity – ai đã làm gì với ai
hoặc cái gì), mꢀt khái niệm do ngữ pháp chức
năng – hệ thống đề xuất. Đó là con đường mà
mꢀt mệnh đề được dùng để phân tích những sự
kiện, tình huống như là mꢀt loại hình nào đó. Và
sự chuyển tác có khả năng phân tích cùng mꢀt
sự kiện theo những con đường khác nhau. Vì có
nhiều khả năng lựa chọn thể hiện mô hình
chuyển tác (tức cũng là nhiều cách thức mô tả)
nên sự lựa chọn chỉ rõ quan điểm về sự kiện,
hành đꢀng, tình trạng, và đàn áp những khả năng
khác. Mô hình chuyển tác “cho thấy cách người
nói đã mã hoá trong ngôn ngữ bức tranh tinh thần
của họ về thực tại như thế nào và cách họ giải
thích những trải nghiệm về thế giới chung quanh”
(Simpson, 1993: tr. 88)16. Ví dụ cùng mꢀt sự
kiện, nhưng cách tường thuật của hai tờ báo như
hai câu sau sẽ khác nhau rất nhiều về cách tiếp
cận vấn đề: “Cảnh sát ủng hộ người da trắng đã
nổ súng và giết chết ba mươi người châu Phi
không vũ trang vào ngày hôm qua17”, “Ba mươi
người châu Phi đã chết trong cuộc xung đột
chính trị và bạo lực vào ngày hôm qua”.
5.1. Những công cụ phân tích do Jeffries đề
xướng15
Trong Critical stylistics: The Power of
English, Jeffries đã chỉ rõ: “Vậy nên, mục đích
của quyển sách này là trao cho người đọc bꢀ
công cụ phân tích sáng sủa, dễ hiểu nhằm tiến
hành công việc phân tích văn bản với mục đích
khám phá hoặc phơi trần ý thức hệ nằm bên dưới
văn bản” (Jeffries, 2010: tr. 6).
Bꢀ công cụ phân tích nhằm khám phá ý thức
hệ trong văn bản do Jeffries đề xuất trong Critical
stylistics: The Power of English gồm 10 loại.
5.1.1. Gọi tên và xác định rõ tính chất
(Naming and Describing)
Công việc đầu tiên khi xây dựng văn bản là
gọi tên đối tượng, xác định đặc điểm của nó để
đưa nó vào thế giới văn bản. Đối tượng có thể đã
có tên gọi có sẵn trong vốn tꢁ của mꢀt ngôn ngữ,
nhưng việc tác giả chọn dùng tên gọi nào trong
số nhiều tên gọi của đối tượng đã thể hiện mꢀt
quan niệm, mꢀt sự đánh giá. Mặt khác, tác giả có
thể đặt ra những tên gọi mới cho đối tượng, thêm
cho nó (hoặc bớt đi) những định ngữ (hoặc những
danh hiệu, biệt danh) và công việc đó hoặc trực
tiếp hoặc gián tiếp thể hiện quan điểm, sự đánh
giá (trung lập, tiêu cực hoặc tích cực) cũng như
thể hiện ý thức hệ của người viết.
5.1.2. Trình bày hành động/sự kiện/tình
trạng (Representing Actions/Events/States)
Mꢀt hành đꢀng, sự kiện, tình trạng được tác
giả miêu tả như thế nào (có chủ định hay không
có chủ định; chủ đꢀng, hưởng lợi hay bị đꢀng,
gánh chịu hậu quả),… đều thể hiện quan điểm,
thái đꢀ của tác giả, trực tiếp hoặc gián tiếp.
Nền tảng của sự miêu tả vꢁa nói là ‘sự
5.1.3. Xác lập sự tương đồng và đối lập
(Equating and Contrasting)
Khi đặt mꢀt sự vật, hiện tượng trong thế đối
lập hay tương đương với sự vật hiện tượng khác,
người viết đã cấp cho đối tượng đó mꢀt nghĩa và
sự đánh giá thông qua đối chiếu; sự đối chiếu đó
thể hiện quan niệm của tác giả về sự vật, hiện
tượng. Ví dụ sự đối lập trong câu sau đây biểu thị
quan điểm phản đối sự kỳ thị và mong muốn xây
dựng tình đoàn kết hữu nghị giữa các chủng tꢀc:
“Giờ là thời khắc kéo đất nước chúng ta ra khỏi
vũng lầy của bất bình đẳng chủng tꢀc để bước lên
nền tảng vững chắc của tình đoàn kết anh em”
(Martin Luther King, Diễn văn tại cuꢀc tuần hành
đòi quyền dân sự, Washington DC, 1963).18
5.1.4. Lấy ví dụ minh họa và liệt kê
(Exemplifying and Enumerating)
Khi minh họa bằng cách lấy ví dụ hoặc liệt
15
Phần này chúng tôi chỉ lược thuật làm nổi rõ lý do và
16 Dẫn lại theo: Jeffries, 2010: tr. 50.
công dụng của các công cụ mà Jeffries đề xuất, không đi
vào các chi tiết cụ thể như mô hình ngôn ngữ, nút bấm cấu
trúc cú pháp,… của bꢀ công cụ được tác giả giới thiệu
trong 10 chương sách.
17 Dựa theo ví dụ của van Leeuwen 2006: tr. 2155.
18 Dựa theo ngữ liệu trong bài tập 4.22 của Jeffries, 2010:
tr. 62: “Now is the time to lift our nation from the quick
sands of racial injustice to the solid rock of brotherhood”.
11
VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE
VOLUME 6 NUMBER 3
kê những trường hợp cụ thể của vấn đề được nói
đến, người viết nhằm khắc sâu các thuꢀc tính
của đối tượng và thông qua đó thể hiện quan
điểm của mình về vấn đề. Lấy ví dụ và liệt kê là
mꢀt cách chứng minh, phân tích thông qua
những chứng cứ cụ thể. Quan điểm của người
viết thể hiện qua các ví dụ được chọn (trường
hợp tác giả cho là tiêu biểu) và cách thức liệt kê
(cái gì được đưa ra trước hay ra sau; cái nào
được nhấn mạnh, cái nào là đặc biệt, khác
thường, cái nào bị bỏ sót hoặc cố tình quên đi;
là mꢀt danh sách thực hay danh sách mang tính
biểu tượng).
5.1.7. Phủ định (Negating)
Khi khẳng định mꢀt điều gì đó người viết đã
thể hiện quan điểm của mình về sự vật, hiện
tượng, và khi phủ định thì quan điểm của người
viết lại càng được bꢀc lꢀ, nhưng theo mꢀt chiều
khác. “Việc phủ định có hiệu quả tạo ra bức
tranh tinh thần của cả cái phủ định lẫn sự xác
nhận khẳng định. Điều này có nghĩa rằng việc
phủ định có hiệu quả ý thức hệ đáng kể nếu
người tạo lập văn bản cố gắng tác đꢀng tới
người đọc hướng về mꢀt phiên bản tích cực”
(Jeffries, 2014: tr. 416). Ví dụ: “Ngày nay
không ai cần phải dùng lꢁa lọc để kinh doanh;
cꢀng tác với người lao đꢀng, đối thoại với
khách hành, trân trọng môi trường, rõ ràng,
minh bạch trong đối xử – tất cả những cái đó là
chìa khoá của sự thành công”19. Sự phủ định
trong câu này phản ánh sự thay đổi về công
việc kinh doanh trong chủ nghĩa tư bản đương
đại và là lời khẳng định về kinh doanh trung
thực, lành mạnh, tôn trọng những giá trị đạo
đức – văn hoá của xã hꢀi.
5.1.5. Sự ưu tiên (Prioritizing)
Sự ưu tiên (hay thăng cấp hay giáng cấp tầm
quan trọng thông tin) thường bꢀc lꢀ qua hệ
thống tꢁ ngữ của văn bản (cái gì được nói tới
nhiều hoặc nhấn mạnh quá mức bình thường, cái
gì không nói tới, ít nói tới mà lẽ ra phải nói tới
hoặc nói tới nhiều trong ngữ cảnh đó; và vấn đề
được nói với cách đánh giá đề cao hay hạ thấp
hơn mức mà nó vốn có). Sự ưu tiên còn thể hiện
trong cấu trúc ngữ pháp của câu hoặc cả trong
kết cấu của đoạn văn, văn bản (thông tin được
nói tới ở vị trí mạnh hay yếu của kết cấu, ở cấp
đꢀ cấu trúc nào, kiểu loại cấu trúc nào, theo
những chiến thuật nào để làm nổi bật hoặc làm
sai lệch có dụng ý ý thức hệ về thông tin).
5.1.8. Nêu giả thuyết (Hypothesizing)
Mꢀt phát biểu sử dụng các phương tiện tình
thái (modality) sẽ có ảnh hưởng nhất định đối
với quan điểm của người nghe, người đọc do nó
đưa ra những tình huống mang tính chất giả
thuyết và khẳng định luận điểm với sự giả thuyết
5.1.6.Giảđịnhvàhàmý(AssumingandImplying) đó. Theo Jeffries, tình thái “giới thiệu mꢀt cách
Giả định và hàm ý có khả năng sử dụng để
làm cho quan điểm của người viết xuất hiện ẩn
dưới hình thức những ‘lẽ thường’. Quá trình
‘nhập tịch’ (naturalization) này của ý thức hệ là
“mꢀt trong những nhân tố quan trọng của con
đường văn bản ảnh hưởng tới quan điểm, cách
nhìn nhận của con người” (Jeffries, 2010: tr.
93). “Cái mà người nói, người viết giả định hoặc
hàm ý là có sức tác đꢀng mạnh” “vì những quan
điểm tư tưởng này không được cấu trúc thành
phát biểu chính của phát ngôn hoặc câu, và vì
thế chúng ít bị ảnh hưởng bởi sự dò xét hoặc
chất vấn” (Jeffries, 2010: tr. 93). Khả năng tác
đꢀng của tiền giả định và hàm ý nằm ở đặc trưng
‘bị che giấu’ của những loại nghĩa này.
tường minh quan điểm của người tạo lập văn
bản và điều này tự nó có thể có hiệu quả đối với
người tiếp nhận” (Jeffries, 2010: tr. 115) và làm
cho người tiếp nhận “tin, khao khát hoặc sợ hãi”
(Jeffries, 2010: tr. 130). Tác đꢀng tiếp nhận này
có thể rất nguy hiểm, bởi vì mặc dù người nói
chỉ nêu ra những khả năng, giả thuyết, nhưng
người nghe lại có khuynh hướng cho là sự thật.
Những phát biểu tình thái “trong vị trí quyền lực
để đưa ra thông tin cho công chúng, như các tổ
chức truyền thông có uy thế (ví dụ: BBC hoặc
những tờ báo quốc gia như The Times) thường
được xem là có thẩm quyền cho việc tìm kiếm
sự thật” (Jeffries, 2010: tr. 115). Chính quyền,
nhà chức trách, người có uy tín cũng có thể diễn
19 Dựa theo ví dụ của Jeffries 2010: tr. 111: “Nobody has to be
employees,dialoguewithcustomers,respectfortheenvironment,
vile in order to do business these days; collaboration with
transparency ofdeals – these are the keys to success.”
12
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN
TẬP 6 SỐ 3
tả ý kiến của mình về cái có thể là, hoặc phải là,
và họ thường được công chúng lắng nghe và tin
theo. Đây là ảnh hưởng ý thức hệ dựa trên thân
phận (status-based influence), mꢀt điều mà các
chính khách, nhà báo, diễn giả hay lợi dụng để
tác đꢀng vào người đọc, người nghe không có
suy nghĩ đꢀc lập. Vì vậy người đọc, người nghe
phải cảnh giác với những cái bẫy tình thái như
thế khi cuꢀc sống hiện đại cực kỳ phức tạp, buꢀc
con người phải tiêu hoá mꢀt khối lượng thông
tin khổng lồ thì ngay cả người đọc kháng cự,
thông minh và kỹ lưỡng nhất cũng bị ảnh hưởng
không nhỏ của những điều họ đọc hoặc nghe.
5.1.9. Trần thuật lời nói và tư tưởng của
người khác (Presenting the Speech and
Thoughts of other Participants)
trần thuật của văn bản, và đối mặt với những
thách thức” (Jeffries, 2010: tr. 157) mà văn bản
đặt ra. Những thuꢀc tính cơ bản của thời gian,
không gian trần thuật và các thông số quan hệ
xã hꢀi của người tham gia tương tác trực tiếp
(qua xưng hô) của văn bản phi văn chương ảnh
hưởng tới rất nhiều sự tri nhận của người đọc
với tư cách là người đứng bên ngoài, thụ đꢀng,
đối kháng, hoài nghi, hay ở bên trong, tích cực,
chủ đꢀng. Định vị hay chỉ xuất là phương tiện
khá tinh tế trong quan hệ với tác đꢀng của ý thức
hệ. Nó kéo người đọc, người nghe lâm thời ra
khỏi trung tâm chỉ xuất của chính họ để đi vào
vị trí quan sát, suy tư của văn bản. Điều này có
khả năng làm thay đổi quan điểm tư tưởng của
người tiếp nhận đối với văn bản.
Trong tranh luận, diễn thuyết, khi tác giả dẫn
lời nói, tư tưởng của người khác thì quan điểm
của tác giả bꢀc lꢀ ở cách trích dẫn và sự bình
luận của họ đối với điều được thuật lại. Tác giả
có thể đồng tình hay hàm ý đồng tình, đứng về
phía người được trích dẫn hoặc phản đối, chỉ
trích. Lời nói được trích dẫn là phương tiện dùng
quyền uy của người được dẫn để tác đꢀng mạnh
tới quan điểm, tư tưởng của người đọc. Lời nói
hay tư tưởng của người khác cũng bị tác giả văn
bản bóp méo, xuyên tạc theo nhiều cách thức
khác nhau với “mục đích ý thức hệ nào đó”
(Jeffries, 2010: tr. 131), và tất nhiên cách dẫn đó
làm thay đổi quan điểm, thái đꢀ của người tiếp
nhận so với nguyên bản ban đầu.
5.1.10. Định vịthời gian, không gian và quan hệ
giao tiếp (Representing Time, Space and Society)
Những vấn đề đặt ra trong văn bản phi văn
chương phải được người đọc nhận thức tꢁ mꢀt
điểm nhìn tri nhận nào đó, qua đó, họ cấu trúc
thế giới của văn bản trong tâm trí của họ theo
mꢀt cách nào đó. Cách tốt nhất để người đọc
nhận thức những vấn đề của văn bản là “đặt
người đọc vào trung tâm chỉ xuất của tiếng nói
5.2. Những công cụ phân tích khác
Vì công việc xây dựng bꢀ công cụ của
Jeffries có tính chất “dần dần tꢁng bước và thăm
dò” (Jeffries, 2014: tr. 417) nên kết quả nghiên
cứu của bà chưa mỹ mãn. Mặt khác cũng không
thể nào liệt kê mꢀt cách cạn kiệt các công cụ
phân tích phê phán phong cách học. Mꢀt danh
sách đề xuất nào cũng có tính chất tương đối, và
không phải với bất cứ tác phẩm nào, thể loại nào
cũng dùng mꢀt bꢀ công cụ phân tích duy nhất.
Trong qua trình phát triển hệ thống công cụ
phân tích này, Hermeston trong bài viết
Towards a critical stylistics of disability cho
biết rằng trong khi sử dụng mꢀt số công cụ phân
tích do Jeffries đề xuất, ông cũng chú ý dùng
“những công cụ của các nhà nghiên cứu khác
như van Leeuwen20, Mills21 và Simpson22”
(Hermeston, 2017: tr. 38) và “bổ sung những
yếu tố cho khung lý thuyết, đặc biệt là tác phẩm
Martin và White23 về thái đꢀ (attitude) [của
ngôn ngữ đánh giá ‘evaluative language’24],
cũng như các vấn đề về lạ hoá (foregrounding)
và lệch chuẩn (deviation)” (Hermeston, 2017: p.
38). Hermeston cũng quan tâm về phân tích
20
Van Leeuwen, T. (1996). The representation of social
23 Martin, J. R. and White, P. R. R. (2005). The Language
of Evaluation. Basingstoke and New York: Palgrave
actors. In C. R. Caldas-Coulthard and M. Coulthard (eds)
Texts and Practices, pp. 32–70. London and New York:
Routledge
24
Bản thân Jeffries cũng nhắc đến vai trò của ngôn ngữ
21 Mills S. (1995). Feminist stylistics. London: Routledge.
đánh giá (evaluative language) trong việc tăng cường hiệu
quả biểu thị quan điểm tư tưởng của tác giả văn bản (x.
Jeffries, 2010: tr. 147).
22
Simpson P. (1993). Language, Ideology and Point of
View. London: Routledge.
13
VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE
VOLUME 6 NUMBER 3
‘phong cách tư duy’ (mind-style), phương thức
trần thuật (narrative mode) và tình thái
(modality) (Hermeston, 2017: p. 57). Mặt khác,
theo chúng tôi (N.T.T), các công cụ xuất phát tꢁ
chính lĩnh vực phong cách học (chứ không phải
dựa quá nhiều ngữ pháp chức năng – hệ thống
của Halliday và dụng học như Jeffries chẳng
hạn) như ẩn dụ (Goatly 200725), phúng dụ, uyển
ngữ,… cũng cần được nghiên cứu sâu thêm tꢁ
phương diện phản ánh ý thức hệ.
học phê phán có mꢀt mục đích đáng trân trọng là
nâng cao ‘nhận thức mang tính phê phán về ngôn
ngữ’ (critical language awareness) cho mọi
người, bao gồm cả trong trường học, và nhận
thức đó là cơ sở để tạo ra những sự thay đổi xã
hꢀi thông qua những hình thức can thiệp trực tiếp
(direct intervention) liên quan đến ngôn ngữ
(Wales, 2011: tr. 145). Khi ngôn ngữ là diễn đàn
của quyền lực xã hꢀi, khi ngôn ngữ góp phần
củng cố ý thức hệ thống trị và che giấu sự thật,
thì ý thức phê phán về diễn ngôn có thể xem “là
mꢀt cơ sở cho sự giải phóng xã hꢀi” (Lời nói đầu
của Tổng biên tập – Fairclough, 1989: x).
6. Ý nghĩa thực tiễn xã hội của phong cách
học phê phán
Phân tích diễn ngôn phê phán và phong cách
Xã hội
Hệ
ng
Chấp thuận
Người đọc
Người nghe
Người nói
Người viết
Văn bản
(nói, viết)
Lựa chọn
Ý thức
hệ
Tác động
Kháng cự
Ghi khắc
Bóc trần
Nhà phong cách học
Vì sựbì nhđẳngvàtiếnbộxã hô i
Bộ công cụ phân tích
(Phương tiện)
Ngôn ngữ học vi mô
(Cấp độ)
Ý thức hệ của văn bản
(Mục đích)
(Trọng tâ m)
Hình 1. Phong cách học phê phán – Nguyên lý mã hoá
và cách thức bóc trần ý thức hệ của văn bản
Phong cách học phê phán cũng như phân tích
diễn ngôn phê phán xem xét “hoạt đꢀng của ý
thức hệ trong ngôn ngữ” (Jeffries, 2010: tr. 6) và
ảnh hưởng của nó tới thế giới quan của người
đọc. Phong cách học phê phán xuất phát tꢁ “ý
tưởng rằng ngôn ngữ học có thể được dùng cho
ứng dụng trong thế giới thực” (Jeffries, 2016: tr.
158). Phong cách học phê phán chỉ rõ bổn phận
xã hꢀi, trách nhiệm chính trị của nhà ngôn ngữ
học trước các vấn đề xã hꢀi đương đại. Phong
cách học phê phán còn là mꢀt phần của hệ hình
đang phát triển nhằm mục đích truyền ý thức
hành đꢀng và sự tự tin cho sinh viên về tư duy
phê phán (critical thinking) để phát triển nhận
thức tích cực về chính trị cho sinh viên.
Hiển nhiên, phân tích diễn ngôn phê phán và
phong cách học phê phán chỉ vận hành dễ dàng
trong mꢀt xã hꢀi dân chủ, có tiếng nói đa chiều
25
Goatly, A. (2007). Washing the Brain: Metaphor and
Company; dẫn theo: Jeffries, 2010: tr. 54.
Hidden Ideology. Amsterdam: John Benjamins Publishing
14
TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN
TẬP 6 SỐ 3
và ý thức phản biện; nhưng chính phân tích diễn
ngôn phê phán và phong cách học phê phán
cũng lại là cơ sở của mꢀt xã hꢀi dân chủ.
Đến đây, chúng ta có thể hình dung bức tranh
về sự mã hoá ý thức hệ vào hệ thống ngôn ngữ
(và ghi khắc dấu ấn vào văn bản) cùng cách thức
bóc trần ý thức hệ của văn bản theo quan điểm
của phong cách học phê phán qua sơ đồ mà tác
giả (N.T.T) mô tả trong Hình 1.
phong cách học phê phán có mở rꢀng sang văn
bản văn chương hay không. Nếu có, khi đó bꢀ
công cụ phân tích của nó chắc chắn phải thay
đổi rất nhiều vì ý thức hệ trong văn bản phi văn
chương là đơn chủ thể, còn trong văn bản văn
chương là mꢀt phức chủ thể gồm nhân vật,
người trần thuật và tác giả. Và nếu phong cách
học phê phán mở rꢀng sang văn bản văn chương
thì nó sẽ khác với phê bình văn học theo khuynh
hướng xã hꢀi học ở khối các nước xã hꢀi chủ
nghĩa ý thức hệ Marxist trước đây như thế nào?
Đến đây cũng cần nói rõ về hai cách tiếp cận
ý thức hệ: theo truyền thống “ngục văn tự”
phương Đông và theo kiểu dân chủ phương
Tây. Trong lịch sử chế đꢀ phong kiến phương
Đông và kéo dài sang cả thời kỳ chuyên chính
vô sản, việc khám phá ý thức hệ, quan điềm tư
tưởng là công việc của tầng lớp thống trị nhằm
phát hiện lập trường, chính kiến của quần
chúng, nhất là trí thức, văn nghệ sĩ (qua tác
phẩm văn chương) để đàn áp, khủng bố những
người chống đối. Ngược lại, truyền thống phân
tích phê phán ý thức hệ kiểu dân chủ phương
Tây với trường phái tiêu biểu phân tích diễn
ngôn phê phán lại xuất phát tꢁ chủ thể là dân
chúng, còn đối tượng phân tích phê phán ở đây
lại là những chính trị gia và những người nắm
giữ quyền lực trong xã hꢀi (qua lời diễn thuyết,
tuyên ngôn, bài xã luận, bản tin, truyền đơn,…).
Mục đích của việc phê phán này nhằm nâng cao
ý thức xã hꢀi và giải phóng khỏi những bất bình
đẳng, bất công và áp bức.
7. Một số vấn đề tồn tại của phong cách
học phê phán
Vấn đề đầu tiên là đặc trưng ‘phong cách
học’ chưa thể hiện rõ nét trong phong cách học
phê phán, nhất là trong quyển Critical stylistics:
The Power of English của Jeffries. Mặc dù tác
giả sách cho biết: “Và giống Simpson, tôi cũng
quan tâm đến việc lựa chọn phong cách, và phân
tích văn bản – cái có thể soi sáng những lựa chọn
mà người tạo lập văn bản đã thực hiện, mặc dù
họ có ý thức hay không” (Jeffries, 2010: tr. 16),
nhưng chính Jeffries cũng thꢁa nhận khi có đôi
lời thanh minh về nhan đề tập sách của mình:
“Trong lúc trọng tâm ý thức hệ có nghĩa rằng
‘critical’ là chắc chắn được bao hàm [trong nhan
đề tập sách], thì cái được chọn ‘stylistics’ là khó
khăn hơn” (Jeffries, 2010: tr. 2). Khi điểm sách
Critical stylistics: The Power of English, Xiang
cũng nêu ý kiến là mối quan hệ giữa phong cách
học và quan điểm ý thức hệ trong sách cần phải
được khám phá sâu hơn (Xiang, 2011: tr. 223).
Vì đặc trưng phong cách học không nổi rõ, nên
phong cách học phê phán được mꢀt số nhà
nghiên cứu xem chỉ như sự mở rꢀng của phân
tích diễn ngôn phê phán.
Vấn đề thứ hai, tuy đối tượng khảo sát là văn
bản, nhưng phạm vi khảo sát của phong cách
học phê phán (như trong quyển Critical
stylistics: The Power of English) chỉ mới giới
hạn ở cấp đꢀ vi mô của văn bản (câu, tꢁ), thiếu
các vấn đề vĩ mô của văn bản, tức là khảo sát
văn bản như mꢀt toàn thể về đề tài, chủ đề, cấu
trúc, lập luận, chiến lược tương tác, hệ thống tꢁ
vựng, lối giao tiếp,... – những vấn đề quan hệ
rất chặt chẽ với ý thức hệ và quan điểm tư tưởng
của tác giả.
8. Kết luận
Phong cách học phê phán là phương pháp
phong cách học của phân tích ngôn ngữ, quan
tâm tới cách thức ngôn ngữ chuyển tải những ý
nghĩa xã hꢀi, nằm trong mꢀt lĩnh vực lớn hơn là
‘những hướng tiếp cận phê phán về ngôn ngữ’
(critical approaches to language) (Jeffries,
2010: tr. 114). Phong cách học phê phán bắc
những nhịp cầu nối kết phân tích diễn ngôn phê
phán với phong cách học bằng việc dùng và
phát triển sâu hơn hướng tiếp cận ngôn ngữ học
phê phán cho phân tích văn bản. Thành tựu chủ
yếu của phong cách học phê phán cho đến thời
điểm hiện nay là cung cấp mꢀt tập hợp công cụ
phân tích mang tính hệ thống và bao quát. Vì
Mꢀt vấn đề khác là phạm vi nghiên cứu của
15
VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE
VOLUME 6 NUMBER 3
disability. Journal of Language and
Discrimination, 1 (1), pp. 34-60.
thế, tꢁ mꢀt góc đꢀ nào đó mà nói thì phong cách
học phê phán có thể được xem như mꢀt cách
tiếp cận khác của phân tích diễn ngôn phê phán
và có thể được định vị trong nghiên cứu ngôn
ngữ học phê phán, vì cả phân tích diễn ngôn phê
phán và phong cách học phê phán đều hành
đꢀng để chỉ rõ ý thức hệ và quyền lực trong diễn
ngôn. Đó là công việc “làm sáng tỏ những quan
hệ phức tạp và vô hình” (Fairclough, 1989: tr.
27) và mang nhiều ý nghĩa thực tiễn trong
khuynh hướng dân chủ hoá vì sự tiến bꢀ và bình
đẳng xã hꢀi.
Phong cách học phê phán thể hiện mꢀt cách
hiểu mới về phong cách: phong cách là sự lựa
chọn của những thái đꢀ, cách giải thích, cách
phản ánh. Phong cách là sự phản ánh cách nhận
thức thực tế, phản ánh thế giới quan và tư duy
và cũng chính là sự phản ánh mꢀt cách sống,
mꢀt cách quan niệm.
Jeffries, L. (2010). Critical Stylistics: The Power of
English. Hampshire; Palgrave Macmillian.
Jeffries, L. (2014). Critical stylistics. In: Burke, M.
(ed.). The Routledge Handbook of Stylistics.
London: Routledge, pp. 408-420.
Jeffries, L. (2016). Critical stylistics. In: Sotirova, V.
(ed). The Bloomsbury Companion to
Stylistics. London and New York;
Bloomsbury, pp. 157-176.
Mills, S. (2005) [1995]. Feminist stylistics. London;
Routledge.
Mills, S. (2011). Critical stylistics, by Lesley
Jeffries, Critical Discourse Studies, 8 (3), pp.
225-226.
Nørgurd, N., Montoro, R. and Busse, B. (2010). Key
Terms in Stylistics. London; Continuum.
Simpson, P. (1993). Language, Ideology and Point
of View. London; Routledge.
Simpson, P. (2004). Stylistics. London and New
York; Taylor & Francis.
van Leeuwen, T. (2006). Critical Discourse
Analysis. In: Brown K (ed.). Encyclopedia of
language and linguistics. New York;
Elsevier, pp. 2155-2159.
Phong cách học phê phán mở ra những đề tài
nghiên cứu mới trong mꢀt phạm vi cũ. Trong
hướng khảo sát này, các đề tài về tìm hiểu ý thức
hệ (hoặc quan điểm tư tưởng, chính trị) trong
hiến pháp hay mꢀt bꢀ luật của mꢀt quốc gia nào
đó chẳng hạn, sẽ là đề tài có nhiều điều mới mẻ
và thú vị.
Voloshinov, U.N and Bakhtin, M (1994). Marxism
and the Philosophy of Language. Trans. L.
Matejka and I.R. Titunik. Bakhtin Reade
Selected writings of Bakhtin, Medaredev,
Voloshinov, (Ed.) Pam Morris. London:
Edward Arnold, pp. 25-37.
Tài liệu tham khảo
Burke, M. (2014). Stylistics: From classical rhetoric
to cognitive neuroscience. In: Burke L. (ed.),
The Routledge Handbook of Stylistics,
London; Routledge, pp. 1-7.
Wales, K. (2011). A Dictionary of Stylistics (3rd ed.).
London and New York; Routledge.
Fairclough, N. (1989). Language and power.
London: Longman.
Hermeston, R. (2017). Towards a critical stylistics of
Xiang, Y. (2011). Critical stylistics, by Lesley
Jeffries, Critical Discourse Studies, 8 (3), pp.
221-223.
16
14 trang
13/05/2022
3300
Bạn đang xem tài liệu "Phong cách học phê phán - hướng tiếp cận mới của phong cách học về văn bản phi văn chương", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- phong_cach_hoc_phe_phan_huong_tiep_can_moi_cua_phong_cach_ho.pdf
