Những khó khăn và hướng phát triển của doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
NHỮNG KHÓ KHĂN VÀ HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA DOANH NGHIỆP BÁN LẺ
VIỆT NAM
DIFFICULTIES AND DEVELOPMENT DIRECTION OF RETAIL ENTERPRISES IN
VIETNAM
ThS. Vũ thị Hồng Phượng, TS. Hoàng Thị Thắm
Trường Đại học Thương mại
Tóm tắt
Thị trường bán lẻ Việt Nam những năm gần đây đã có bước phát triển đáng kể, là một trong sáu ngành
nghề thu hút vốn đầu tư nước ngoài lớn nhất, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội, tạo ra diện
mạo mới cho thị trường, gia tăng cơ hội lựa chọn đối với người tiêu dùng và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của xã
hội. Tuy nhiên, trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt, các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam đang đứng
trước không ít khó khăn, thách thức. Thực trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó ngoài một số yếu
tố khách quan, không thể không tính đến những hạn chế của chính bản thân doanh nghiệp. Bài viết tập trung
vào việc nhận diện những khó khăn, hạn chế đó trong bối cảnh cạnh tranh hiện nay, khái quát kinh nghiệm phát
triển của một số doanh nghiệp bán lẻ Việt thành công. Trên cơ sở đó, gợi ý hướng đi đối với các doanh nghiệp
bán lẻ nội nhằm giải quyết những vấn đề đặt ra, phát triển mạnh mẽ lực lượng quan trọng này, góp phần hướng
tới mục tiêu phát triển bền vững thị trường bán lẻ Việt Nam.
Từ khóa: doanh nghiệp, thị trường, bán lẻ, nước ngoài, cạnh tranh, phát triển
Abstract
In recent years the retail market in Vietnam has remarkably developed. It is one of six professions that
have attracted the most foreign investment, strongly contributes economic – social development, creates a new
image of market, increases opportunities of choosing for consumers and better responses needs of society.
However, in context of more and more intense competition, Vietnamese retail enterprises are facing many
difficulties and challenges. This situation comes from many causes consisting of both objective factors and
limitations of themselves. Our paper focuses on identifying difficulties and limitations in the competitive context
today; generalizing development experiences of some successful retail enterprises in Vietnam. On that basis, we
suggest some directions for the domestic retail enterprises that contribute to solve proposed problem, strongly
develop these important forces, attain the goal of sustainable development of the retail market in Vietnam.
Keywords: enterprise, market, retail, foreign, competition, development
1. Sơ lược cơ sở lý thuyết của vấn đề nghiên cứu
Khái niệm doanh nghiệp bán lẻ
Theo Luật doanh nghiệp 2014, “Doanh nghiệp là một tổ chức kinh tế, có tài sản và tên riêng,
có trụ sở giao dịch ổn định, được cấp giấy đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật để thực
hiện các hoạt động kinh doanh trên trị trường”. Và theo Philip Kotler, “Bán lẻ bao gồm tất cả những
hoạt động liên quan đến bán hàng hóa hay dịch vụ trực tiếp cho người tiêu dùng cuối cùng để họ sử
dụng vào mục đích cá nhân, không kinh doanh”. Từ các khái niệm trên, có thể hiểu: Doanh nghiệp bán
lẻ là một tổ chức kinh tế, có tài sản và tên riêng, có trụ sở giao dịch ổn định, được cấp giấy đăng ký
kinh doanh theo quy định của pháp luật để thực hiện việc bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ đến người
tiêu dùng cuối cùng.
Đặc điểm của doanh nghiệp bán lẻ
Với cách hiểu trên, doanh nghiệp bán lẻ có một số đặc điểm hết sức đặc trưng như: Đối tượng
trao đổi hàng hóa hoặc cung ứng dịch vụ là người tiêu dùng trực tiếp; lượng hàng hóa, dịch vụ mỗi lần
bán/cung ứng thường nhỏ; sau khi được bán ra thị trường, hàng hóa của họ không không dùng để bán
lại nên không tiếp tục vận động mà đi vào khâu tiêu dùng - khâu cuối cùng của một chu kỳ tái sản xuất
884
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
để phục vụ cho nhu cầu của cá nhân và hộ gia đình; Hoạt động bán hàng của doanh nghiệp bán lẻ có
thể diễn ra tại một địa điểm cố định, hoặc không cố định, bao gồm: ở các cửa hàng chuyên doanh, cửa
hàng tổng hợp, trung tâm thương mại, quầy hàng, sạp bán hàng, cửa hàng nhận đặt và trả hàng qua bưu
điện, hợp tác xã mua bán, quầy hàng lưu động, các chợ truyền thống…
Nhân tố tác động đến doanh nghiệp bán lẻ
Các doanh nghiệp bán lẻ chịu tác động của rất nhiều nhân tố, bao gồm cả các nhân tố bên trong
(mặt hàng kinh doanh; quy mô doanh nghiệp; tình hình ngồn lực của doanh nghiệp; kiến thức, tay
nghề, kỹ năng của nhân viên bán hàng; năng lực tổ chức và quản lý của doanh nghiệp; chiến lược phát
triển của doanh nghiệp)… và các nhân tố bên ngoài (bối cảnh kinh tế - xã hội trong và ngoài nước;
mục tiêu, quan điểm, định hướng, chính sách phát triển thương mại bán lẻ; vấn đề mở cửa thị trường
bán lẻ và xu hướng đầu tư của doanh nghiệp bán lẻ nước ngoài…).
Trong số những yếu tố cơ bản trên, bài viết chủ yếu tập trung phân tích yếu tố các nguồn lực
của doanh nghiệp bán lẻ nội và vấn đề cạnh tranh giữa họ với doanh nghiệp nước ngoài khi nước ta mở
cửa thị trường bán lẻ.
2. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thiện bài viết, trong quá trình nghiên cứu, nhóm tác giả đã thu thập các dữ liệu thứ cấp
(sách, giáo trình, luận án tiến sĩ, đề tài cấp Bộ, các đề án, báo cáo của doanh nghiệp…) từ nhiều nguồn
khác nhau (thư viện Trường Đại học Thương mại, Thư viện quốc gia, Bộ Công thương, Viện nghiên
cứu thương mại, một số doanh nghiệp...). Trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật
lịch sử cùng quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về hội nhập và phát triển kinh tế,
thương mại, nhóm tác giả đã tổng quan các tài liệu trên, sắp xếp theo vấn đề nghiên cứu và tiến hành
phân tích, làm rõ một số vấn đề lý luận về doanh nghiệp bán lẻ, nhận dạng những điểm yếu của doanh
nghiệp bán lẻ nội, tổng hợp kinh nghiệm của một số doanh nghiệp bán lẻ nội thành công để rút ra bài
học chung. Từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và sự phát triển của
doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam trong bối cảnh hiện nay.
3. Kết quả nghiên cứu
Nhận diện những khó khăn của doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam
Đối với doanh nghiệp bán lẻ nội, bên cạnh những thuận lợi như: Mạng lưới bán lẻ ở Việt Nam
còn thưa thớt; quy hoạch còn nhiều cơ hội cho cả doanh nghiệp trong và ngoài nước (theo quy hoạch
cả nước, đến năm 2020 sẽ có khoảng 1.200 - 1.500 siêu thị, 180 trung tâm thương mại, 157 trung tâm
mua sắm. Dự báo, giai đoạn 2016-2020, tốc độ tăng trưởng thương mại bán lẻ sẽ đạt 11,9%, quy mô
thị trường khoảng 179 tỷ USD vào năm 2020, trong đó bán lẻ hiện đại sẽ chiếm trên 45%); doanh
nghiệp nội có lợi thế về nguồn hàng, sự am hiểu về truyền thống dân tộc và văn hoá tiêu dùng...thì
hàng loạt khó khăn cũng đang hiện hữu. Chúng bao gồm cả những khó khăn đến từ những yếu tố bên
ngoài (trong bài chính là áp lực từ việc mở cửa thị trường bán lẻ của nước ta) và cả những khó khăn
xuất phát từ các yếu tố nội tại của doanh nghiệp bán lẻ Việt.
Về áp lực cạnh tranh từ việc mở của thị trường bán lẻ Việt Nam
Áp lực hay sức ép của việc mở cửa thị trường bán lẻ đối với các doanh nghiệp nội trong lĩnh
vực này chính là sức hấp dẫn sau đây của thị trường bán lẻ Việt Nam đối với các nhà bán lẻ ngoại:
Việt Nam là quốc gia có dân số đông (tính đến tháng 4 /2019, nước ta có gần 98 triệu người),
trong đó số người ở độ tuổi lao động với nhu cầu tiêu dùng lớn chiếm tỷ lệ cao, kinh tế tăng trưởng ổn
định, mức sống và thu nhập bình quân đầu người không ngừng được cải thiện (GDP bình quân đầu
người của các năm 2000, 2005, 2010, 2015 và 2018 lần lượt đạt mức 5.689,05 nghìn đồng, 11.093,31
nghìn đồng, 24.817,63 nghìn đồng, 45.718,8 nghìn đồng và 53.441,76 nghìn đồng) . Đặc biệt, so với
các nước trong khu vực, mật độ bán lẻ ở Việt Nam vẫn còn ở mức thấp, nhóm doanh nghiệp bán lẻ
Việt có quy mô lớn và có năng lực chiếm tỷ lệ thấp nên các nhà đầu tư nước ngoài (với lợi thế vượt
885
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
trội về vốn, công nghệ kinh doanh, quản trị doanh nghiệp và chuỗi thu mua phân phối toàn cầu) sẽ dễ
dàng giành thắng lợi trên thị trường bán lẻ Việt Nam. Đây chính là một yếu tố có sức hút mạnh mẽ đối
với các đối thủ cạnh tranh ngoại.
Thị trường bán lẻ Việt Nam được đánh giá là thị trường tiềm năng, hấp dẫn đối với nhà bán lẻ
ngoại còn bởi giá trị thị trường lớn (đạt mức khoảng 120 tỷ USD) và có tốc độ tăng trưởng hàng năm
khá cao (giai đoạn 2012-2017 tăng gần 10%/năm). Cùng với đó, kinh tế Việt Nam đang là một trong
những nền kinh tế có thị trường hàng tiêu dùng tăng trưởng nhanh nhất trong các nền kinh tế mới nổi
của châu Á - Thái Bình Dương với tăng trưởng dự kiến trong giai đoạn 5 năm (2017-2022) sẽ duy trì
mức hai con số. Ngoài ra, năm 2018, 10 nước trong đó có Việt Nam tham gia khu vực mậu dịch chung
ASEAN, doanh nghiệp của các các quốc gia này cũng như doanh nghiệp Việt Nam được bãi bỏ hàng
rào thuế quan, 100% dòng thuế nhập khẩu ở hầu hết các mặt hàng sẽ được xóa bỏ, môi trường thuận
lợi giúp bán lẻ luôn là ngành thu hút đầu tư nước ngoài.
Do đạt sự tăng trưởng mạnh về kinh tế, sự cải thiện về thể chế chính sách và môi trường đầu tư,
mức tăng cao của nhu cầu tiêu dùng qua những mô hình bán lẻ hiện đại… nên Việt Nam đã từng được
đánh giá có thị trường bán lẻ hấp dẫn nhất trên thế giới (năm 2008). Trải qua một số thăng trầm, biến
động (Năm 2009, 2010, 2011 liên tục tụt rớt 5,8,9 hạng, xuống các thứ bậc tương ứng là 6,14,23, thậm
chí đến năm 2012 đã tuột khỏi danh sách 30 thị trường bán lẻ hấp dẫn nhất thế giới nhưng đến năm
2015 - khi các luật đầu tư thông thoáng hơn, Chính phủ đã cho phép 100% quyền sở hữu của các nhà
bán lẻ nước ngoài cùng nhiều chính sách ưu đãi khác, thị trường bán lẻ Việt Nam đã hấp dẫn trở lại,
năm 2016 xếp thứ 11) thì đến nay đã vươn lên xếp thứ 6 trong xếp hạng trên.
Ngày 11/1/2008 là thời điểm đánh dấu sự kiện Việt Nam trở thành thành viên đầy đủ của tổ
chức thương mại thế giới WTO. Đây cũng chính là ngày Việt Nam thực hiện cam kết mở cửa tất cả
các phân ngành dịch vụ phân phối theo phân loại của tổ chức này. Tiếp đó từ ngày 1/1/2009 Việt nam
cho phép thành lập doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. Và từ ngày 11/1/2010 đã không có bất kỳ hạn
chế nào về sản phẩm được phép phân phối bán lẻ đối với doanh nghiệp nước ngoài, quyền phân phối
của họ gắn liền với quyền được lập cơ sở bán lẻ thứ nhất, chỉ khi nào họ muốn lập cơ sở bán lẻ thứ hai
mới cần được xem xét trên cơ sở kiểm tra nhu cầu kinh tế (ENT). Đặc biệt, bắt đầu từ ngày 11/1/2015,
Việt Nam mở cửa hoàn toàn đối với lĩnh vực bán lẻ, kèm theo đó là rất nhiều cơ chế, chính sách được
cải thiện theo hướng có lợi cho cá doanh nghiệp nước ngoài để thu hút đầu tư.
Với sức hấp dẫn vốn có, thêm vào đó là những thay đổi lớn về môi trường đầu tư nói trên, rõ
ràng xu hướng “đổ bộ” vào thị trường bán lẻ Việt Nam của các “ông lớn” bán lẻ trên khắp các quốc gia
là hoàn toàn dễ hiểu. Theo Công ty hàng đầu thế giới về nghiên cứu thị trường Kantar Worldpanel,
bình quân mỗi tháng tại Việt Nam có 2-3 siêu thị được thành lập. Tính đến năm 2018, thị trường bán lẻ
Việt Nam có khoảng 211 trung tâm thương mại, 1.007 siêu thị, hơn 8.462 chợ và rất nhiều cửa hàng
tiện lợi1, nhưng trong đó doanh nghiệp nước ngoài đã chiếm tới khoảng 25-30% thị phần và họ chủ
yếu đầu tư vào phân khúc thị trường bán lẻ hiện đại (15% thị phần là do trung tâm thương mại, 50%
thị phần là do cửa hàng tiện lợi, 10% thị phần do siêu thị mini và khoảng 25% thị phần do các phương
thức bán hàng không thông qua cửa hàng). Và điều đáng nói là các doanh nghiệp 100% vốn nước
ngoài này ngay sau khi xuất hiện tại thị trường Việt Nam thường đã khai thác khá tốt thị trường nước
ta và có sự lớn mạnh không ngừng về cả số lượng cũng như quy mô. Tại thời điểm đó, doanh thu của
khối doanh nghiệp này đang chiếm tới gần 70% doanh thu của ngành. Đây thực sự là một sức ép cạnh
tranh rất lớn cho doanh nghiệp bán lẻ của nước ta.
Đặc biệt, làn sóng mua bán, sáp nhập (M&A) và sự xuất hiện nhanh chóng của hàng loạt tập
đoàn bán lẻ đến từ Nhật Bản, Thái Lan, Hàn Quốc và nhiều quốc gia khác đang là xu hướng đáng chú
ý. Điển hình là tập đoàn bán lẻ Aeon của Nhật Bản với với tổng số vốn đầu tư hơn 13 tỷ yên và dự
định năm 2020 sẽ mở 20 trung tâm mua sắm quy mô lớn tại Việt Nam với tổng vốn lên đến 1,5 tỷ
USD, chuỗi Family Mart của Nhật mở 130 cửa hàng tại Việt Nam và dự định mở thêm 700 cửa hàng
1
Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương)
886
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
nữa vào năm 2020; Tập đoàn Lotte Mart Của Hàn Quốc với 8 trung tâm thương mại quy mô lớn tại Hà
Nội và có mục tiêu sẽ tăng lên 60 trung tâm thương mại trên toàn Việt Nam với tổng vốn đầu tư lên
đến 3,2 tỷ USD vào năm 2020, cùng với đó là Emart xuất hiện tại Thành phố Hồ Chí Minh với Khu
trung tâm mua sắm trị giá 60 triệu USD); Tập đoàn Berli Jucker (BJC) của Thái Lan với việc đầu tư
655 triệu euro để mua lại toàn bộ chuỗi bán lẻ Metro Cash & Carry Việt Nam. Hay việc Central Group
của Thái Lan mua lại thành công toàn bộ chuỗi siêu thị Big C từ tay các ông chủ người Pháp với giá trị
lên đến 1,4 tỷ USD; Tập đoàn bán lẻ đồ nội thất, thiết kế hàng đầu thế giới IKEA (Thụy Điển) cũng
tuyên bố sẽ xây dựng trung tâm bán lẻ và kho hàng tại Việt Nam với vốn đầu tư khoảng 450 triệu
USD; Nhà bán lẻ của Nhật Bản Muji cũng đã lên kế hoạch thành lập Công ty TNHH Muji Việt Nam
và sẽ khai trương cửa hàng đầu tiên vào năm 2020; Tập đoàn Alibaba (Trung Quốc) đã chi tới 4 tỷ
USD mua lại Lazada; Cuối năm 2018, một doanh nghiệp khác của Nhật Bản là Tập đoàn Sumitomo
đã hợp tác với Tập đoàn BRG của Việt Nam đưa thương hiệu FujiMart vào Việt Nam với siêu thị
FujiMart đầu tiên có mặt tại Hà Nội.
Tóm lại việc các tập đoàn bán lẻ tầm cỡ trên thế giới dành cho thị trường bán lẻ Việt Nam sự
quan tâm đặc biệt thông qua các quyết định đầu tư dài hạn một mặt là những tín hiệu tốt đối với người
tiêu dùng nhưng riêng đối với các doanh nghiệp bán lẻ nội còn nhiều yếu thế thì đây chính là một sức
ép vô cùng to lớn khi họ phải đương đầu cạnh tranh không cân sức với các tập đoàn nước ngoài đầy
tiềm lực. Thậm chí, có tới 58% doanh nghiệp thừa nhận việc mở cửa cho các nhà đầu tư CPTPP, EU
vào thị trường bán lẻ Việt Nam sẽ khiến cho hoạt động của họ trở nên khó khăn hơn.2 Chỉ khi bên cạnh
những chính sách vĩ mô phù hợp, họ tự tìm được hướng đi riêng, tận dụng được thời cơ, chủ động khắc
phục mọi điểm yếu của bản thân… mới có thể tránh được sức ép và nguy cơ bị thôn tính, lấn át ngay
trên chính “sân nhà”.
Về điểm yếu của doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam
Cũng như các doanh nghiệp Việt Nam chung, vấn đề lớn đang đặt ra đối với doanh nghiệp
doanh nghiệp bán lẻ nước ta nằm ở chỗ đa phần đều là những doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ,
thậm chí rất nhỏ. Với quy mô này, các doanh nghiệp bán lẻ có chung một số đặc trưng sau đây được
coi là điểm yếu so với các doanh nghiệp ngoại:
- Điểm yếu về nhân lực
Nhìn chung, Việt Nam có nguồn nhân lực dồi dào nhưng cơ cấu chưa hợp lý và tỉ lệ lao động
chất lượng cao còn khiêm tốn. Đặc biệt, trình độ nhân lực phục vụ trong các doanh nghiệp bán lẻ nói
riêng phần lớn còn ở mức sơ khai, trình độ thấp, phong cách thiếu chuyên nghiệp. Nguyên nhân là do
nhận thức không đúng nên của đa phần chủ doanh nghiệp nội đều tuyển nhân viên bán hàng có trình
độ lao động phổ thông hoặc sinh viên vừa đi học vừa đi làm nên ngoài việc hạn chế về trình độ, kỹ
năng...khi tăng ca hoặc có điều chỉnh lịch làm việc họ không chịu được áp lực hoặc khó đáp ứng được
về mặt thời gian, từ đó sẽ dẫn đến việc phải thay nhân viên, gây sáo trộn và mất ổn định nguồn nhân
lực. Trường hợp ngược lại, nếu doanh nghiệp thực sự có nhu nhân viên bán hàng, kinh doanh giỏi, có
bằng cấp, đáp ứng được yêu cầu công việc thì nhu cầu trên cũng không dễ đáp ứng bởi họ quan niệm
bán hàng không phải là một nghề chuyên nghiệp, chỉ là nghề tạm thời và họ cũng chỉ làm một thời
gian trong khi chờ cơ hội tốt hơn. Bên cạnh yếu tố chất lượng, cơ cấu nhân lực bán lẻ cũng khá bất hợp
lý giữa các khâu mua, khâu bán với khâu giao nhận và kho vận hoặc xúc tiến thương mại, giữa lao
đông nghiệp vụ và lao động quản lý doanh nghiệp, giữa lao động trong khu vực doanh nghiệp với các
cơ quan quản lý…; tình trạng lao động làm trái nghề là phổ biến. Bên cạnh đó, đội ngũ chủ doanh
nghiệp, giám đốc, cán bộ quản lý còn nhiều hạn chế về kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm quản lý
cũng như điều hành. Một bộ phận lớn chủ doanh nghiệp và giám đốc doanh nghiệp tư nhân chưa được
đào tạo bài bản về kinh doanh và quản lý, còn thiếu kiến thức kinh tế - xã hội và kỹ năng quản trị kinh
doanh, đặc biệt là yếu về năng lực kinh doanh quốc tế và kiểm soát quy trình. Từ đó, chủ yếu có
khuynh hướng quản lý theo kinh nghiệm, thiếu tầm nhìn chiến lược, đa phần chưa được trang bị đầy
2 Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI)
887
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
đủ kiến thức trên các phương diện: quản lý tổ chức, chiến lược cạnh tranh, phát triển thương hiệu, sử
dụng ngoại ngữ, máy tính và công nghệ thông tin.
So với các doanh nghiệp Việt Nam, trình độ nhân lực của các doanh nghiệp bán lẻ nước ngoài
cao hơn hẳn. Họ được đào tạo bài bản và bố trí công việc phù hợp, đúng chuyên môn cũng như có chế
độ đãi ngộ xứng đáng do đó làm việc rất kỷ luật, chuyên nghiệp, hiệu quả, có khả năng chịu được áp
lực công việc đồng thời có kỹ năng làm việc nhóm rất tốt. Đặc biệt, đội ngũ quản lý đều là những
người năng động, am hiểu về kinh doanh bán lẻ và giàu kinh nghiêm quản lý, có tầm nhìn chiến lược.
- Điểm yếu về nguồn lực tài chính
Do hạn chế về quy mô doanh nghiệp và khả năng tiếp cận vốn cũng như mặt bằng lãi suất ngân
hàng cao đã dẫn tới tình trạng quy mô vốn và năng lực tài chính của nhiều doanh nghiệp bán lẻ Việt
Nam còn rất nhỏ bé, vừa kém hiệu quả vừa thiếu tính bền vững. Chính sách của Nhà nước là sẽ hỗ trợ
hết mức, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận vốn nhưng thực tế, để vay được vốn từ
ngân hàng, họ phải đáp ứng được yêu cầu là có dòng tiền, có tài sản thế chấp và phương án kinh doanh
tốt (chứ không chấp nhận khi chỉ có ý tưởng kinh doanh) đồng thời phải trải qua rất nhiều thủ tục
phiền hà cũng như bị định giá quá rẻ mạt. Do nguồn lực tài chính có vai trò chi phối các nguồn lực
khác nên hạn chế về tài chính có thể là nguyên nhân dẫn đến nhiều mặt hạn chế khác.
Đối lập với thực trạng trên, các doanh nghiệp bán lẻ nước ngoài đều có tiềm lực tài chính dồi
dào. Đây là điều dễ hiểu bởi công ty mẹ của những cơ sở bán lẻ này thường là những “đại gia”, “ông
lớn” bán lẻ toàn cầu. Họ thuận lợi về vốn nên có thể theo đuổi chiến lược hy sinh chịu lỗ thời gian đầu
nhằm xây dựng mạng lưới, đội ngũ, uy tín, thương hiệu,.... để sau đó chỉ việc thu lợi nhuận.
- Điểm yếu về công nghệ bán lẻ và xây dựng thương hiệu
Ngoài những hạn chế cơ bản nói trên, yếu tố công nghệ bán lẻ như dịch vụ khách hàng, hoạt
động dự trữ, mạng lưới phân phối, chiến lược kinh doanh, cách trưng bày, thiết kế gian hàng,... của các
doanh nghiệp thương mại bán lẻ nước ta chưa được chú ý và đầu tư thích đáng nên ở trình độ thấp, cần
sớm khắc phục. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam còn đầu tư chưa thích đáng cho việc
xây dựng thương hiệu, một số thương hiệu chỉ nổi tiếng ở thành thị, lực lượng đông đảo người tiêu
dùng nông không biết đến.
Trái ngược với đặc trưng trên của doanh nghiệp bán lẻ trong nước, các doanh nghiệp nước
ngoài với thương hiệu uy tín vốn đã được biết đến rộng rãi, khi đến Việt Nam họ còn tạo được niềm tin
đối với các nhà sản xuất, nhà cung cấp trong và ngoài nước, đảm bảo được nguồn hàng ổn định với giá
gốc để phục vụ người tiêu dùng một cách tốt nhất. Từ đó ngày càng củng cố được thương hiệu của
mình. Đây là một lợi thế hết sức quan trọng mà hầu hết các nhà bán lẻ Việt Nam chưa có được.
- Điểm yếu trong công tác nghiên cứu thị trường
Đối với các doanh nghiệp bán lẻ nước ngoài, do khả năng tài chính, nhân lực, tính chuyên
nghiệp và kinh nghiệm kinh doanh cũng như kinh nghiệm quản lý... đều dồi dào nên công tác nghiên
cứu thị trường được họ làm rất bài bản, cẩn trọng, có tầm nhìn chiến lược và dài hạn. Nhờ đó, có thể
nói họ còn am hiểu thị trường Việt Nam hơn cả các “đối thủ sân nhà”.
Ngược lại với xu hướng trên, không những không thường xuyên nghiên cứu thị trường, các
doanh nghiệp bán lẻ nội mới chỉ tiến hành hoạt động này một cách rất sơ sài với mức đầu tư hết sức
khiêm tốn, chưa được tổ chức một cách khoa học, hạn chế trong việc sử dụng công nghệ thông tin,
công cụ toán học, thống kê,... Thậm chí, mặc dù doanh nghiệp Việt Nam lại được đánh giá là linh hoạt,
dễ thích ứng vì thấu hiểu được thói quen và văn hóa người tiêu dùng bản địa nhưng dường như nó chỉ
đúng khi áp dụng cho một số thị trường mới ở một số địa phương mà không có cơ sở khi khẳng định ở
quy mô “sân chơi” quốc tế. Khả năng tìm kiếm, khai thác và xử lý thông tin của cán bộ nghiên cứu thị
trường còn yếu, dẫn đến tình trạng đa số các doanh nghiệp bán lẻ thụ động, chủ yếu dựa vào kinh
888
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
nghiệm của nhà quản lý, chưa thực sự đặt khách hàng vào vị trí trung tâm nên không biết “thượng đế”
đang cần gì cũng như đối thủ mạnh - yếu ra sao.
- Điểm yếu về Logistics
Thực tế là dịch vụ Logistics của Việt Nam thời gian gần đây có nhiều bước tiến đáng khích lệ
song vẫn còn ở quy mô và trình độ rất khiêm tốn, chưa khai thác hết được lợi thế địa kinh tế và tương
xứng với tiềm năng của mỗi địa phương, chất lượng và giá cả cũng như tính chuyên nghiệp không
cạnh tranh được với doanh nghiệp nước ngoài. Trong khi đó, do hạn chế về tài chính nên giải pháp của
hầu hết các doanh nghiệp bán lẻ nội là tự làm hoặc hoàn toàn phụ thuộc và dòng cung ứng hàng hóa
của nhà cung cấp. Ngay cả những tập đoàn bán lẻ thành lớn như Hapro, Vinatex… cũng đều tự lo khâu
lưu kho và vận chuyển hàng hóa. Đã có không ít doanh nghiệp Việt quan niệm rằng chỉ cần có kho bãi
để lưu trữ và phương tiện để chuyên chở hàng hóa là sẽ làm tốt hoạt động logistics nên không cần tốn
kém chi cho việc thuê dịch vụ này. Chính vì thế, tính chuyên môn hóa trong bán lẻ không đảm bảo
hoặc doanh nghiệp hoàn toàn bị động, không kiểm soát được nguồn hàng trong khi một trong những
yếu tố làm nên sự thành công của doanh nghiệp bán lẻ là tính kịp thời đến tay người tiêu dùng của
hàng hóa, dịch vụ.
Đối với các doanh nghiệp bán lẻ nước ngoài, họ quan niệm rõ ràng rằng nếu tự tiến hành các hoạt
động logictics là doanh nghiệp đã tự kìm hãm sức cạnh tranh; lãng phí nguồn lực do phải phân bổ một bộ
phận chi phí không nhỏ cho việc thuê mặt bằng, xây dựng kho hàng, đầu tư mua phương tiện vận chuyển
và bốc dỡ, trả lương quản lý và nhân công logistics… do đó làm giảm hiệu quả hoạt động thương mại
bán lẻ. Chính vì thế, ngoài một số nhà bán lẻ tầm cỡ quốc tế với chuỗi siêu thị hoặc đại siêu thị, những
doanh nghiệp bán lẻ khác đều thuê dịch vụ logistics của công ty logistics chuyên nghiệp. Khi đó họ hoàn
toàn chỉ phải chú trọng vào các khâu chính của hoạt dộng bán lẻ cũng như kiểm soát tốt dòng hàng, chủ
động và kịp thời chuyển hàng đến tay người tiêu dùng theo đúng nguyên tắc cần ở đâu đáp ứng ở đó, cần
khi nào đáp ứng khi đó, cần bao nhiêu đáp ứng bấy nhiêu đồng thời tiết kiệm được đáng kể chi phí tạo
dựng cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật cũng như chi phí nhân lực.
- Điểm yếu trong liên kết
Trong khi các nguồn lực của doanh nghiệp bán lẻ nước ngoài khá dồi dào thì đối với các doanh
nghiệp bán lẻ trong nước phổ biến là thiếu thốn hoặc chỉ mạnh về một vài nguồn lực nào đó. Chính vì
vậy việc liên kết với nhau để tổng hợp sức mạnh từ nhiều phía là hết sức cần thiết. Tuy nhiên hiện nay
đang diễn ra hai xu hướng:
Một là, đa phần các doanh nghiệp nội chưa yên tâm với chiến lược “vừa cạnh tranh vừa hợp
tác, hợp tác để tăng cường khả năng cạnh tranh”. Họ chỉ thuần tuý chú ý đến mặt cạnh tranh mà bỏ qua
mặt hợp tác trong khi sức cạnh tranh của bản thân còn thấp. Chủ yếu là mạnh ai nấy làm, không có
“nhạc trưởng” trong từng khâu của thương mại bán lẻ nên phổ biến là tình trạng các nhà bán lẻ trong
nước đều tìm cách cạnh tranh lẫn nhau, không tính đến phương án hợp tác để cạnh tranh với các đối
thủ hùng mạnh nước ngoài. Chính xu hướng này đã dẫn tới hậu quả là tất cả đều phát triển manh mún,
thiếu bài bản, gây ảnh hưởng tiêu cực đến giá cả, hiệu quả và khả năng cạnh tranh của chính những
doanh nghiệp này.
Hai là, ngoài những doanh nghiệp không chủ động hợp tác nói trên, hiện cũng có những doanh
nghiệp trong nước mong muốn bắt tay liên kết với nhau để lớn mạnh hơn nhưng trong số đó, nhiều
doanh nghiệp còn quá yếu, không đủ sức bù đắp cho nhau những thiếu thốn dẫn đến việc phải bất lực
chứng kiến cảnh các doanh nghiệp nước ngoài lấn sân.
Mặc dù gần đây đã xuất hiện những mối liên kết khá khả quan và đã đem lại kết quả thực tế.
Tuy nhiên, trường hợp này chỉ là số ít. Phổ biến vẫn là hai xu hướng trên. Rõ ràng, cả hai xu hướng đó
đều dẫn đến một kết cục là doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam chủ yếu vẫn chỉ là những doanh nghiệp nhỏ
lẻ, phát triển manh mún, một số là tự phát.
889
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
Kinh nghiệm từ một số doanh nghiệp bán lẻ thành công của Việt Nam
Một số doanh nghiệp bán lẻ nội thành công
Đại diện cho những doanh nghiệp bán lẻ thành công trong bối cảnh mở cửa hoàn toàn thị
trường, cạnh tranh ngày càng khốc liệt giữa nội bộ các doanh nghiệp trong nước và với các tập đoàn
bán lẻ hùng mạnh đến từ khắp các quốc gia trên thế giới thời gian qua phải kể đến: Tập đoàn
Vingroup, Liên hiệp Hợp tác xã Thương mại TP Hồ Chí Minh - Saigon Co.op, hệ thống siêu thị Việt
Lan Chi Mart, Tổng công ty Thương mại Hà Nội (Hapro),… với những thành công nổi bật như:
- Sau 4 năm tham gia thị trường bán lẻ Việt Nam, Tập đoàn Vingroup đã lần lượt thâu tóm
chuỗi siêu thị Ocean Mart, Vinatexmart, Maximark, Fivimart... và chính thức trở thành chuỗi cửa hàng
tiện ích lớn nhất tại Việt Nam đồng thời vinh dự chiếm giữ vị trí số 1 trong 10 nhà bán lẻ uy tín nhất
nước ta nhờ vào nỗ lực mở rộng mạng lưới, gia tăng mật độ và không ngừng đổi mới cách thức và mô
hình hoạt động cũng như nâng cao chất lượng phục vụ người tiêu dùng. Riêng tháng cuối năm 2018,
tập đoàn này đã khai trương 117 cửa hàng VinMart+, nâng con số của chuỗi cửa hàng này lên 1.700
cửa hàng trên toàn quốc. Số lượng siêu thị VinMart và VinMart+ đến nay cũng đã đạt con số 2.200
siêu thị trên toàn quốc.
- Liên hiệp Hợp tác xã Thương mại TP Hồ Chí Minh - Saigon Co. Op đã thành công trong đầu
tư vào cả lĩnh vực phát triển trung tâm thương mại, siêu thị Co. Op Mart và các điểm bán hàng mini
Co.op Food. Hiện nay, Saigon Co. Op đã có hơn 600 điểm bán và đa dạng các mô hình đặt ở hầu hết
các tỉnh thành nước ta và có khả năng còn tiếp tục mở rộng quy mô, củng cố năng lực cạnh tranh, luôn
vững vàng trên “sân nhà”.
- Tổng Công ty Thương mại Sài Gòn (Satra) riêng trong năm 2018 cũng đã khai sinh 62 cửa
hàng Satra Food, 1 trung tâm thương mại, 1 siêu thị Satra và dự kiến mở 1 trung tâm thương mại, 1
siêu thị đồng thời lên kế hoạch cho việc mở thêm 60 cửa hàng tiện lợi trong năm 2019.
- Hệ thống siêu thị Việt Lan Chi Mart cũng đại diện cho một hướng đi mới khi thực hiện ý
tưởng mở rộng hệ thống phân phối tại khu vực nông thôn Miền Bắc. Kết quả của chiến lược trên là sự
có mặt của 19 siêu thị kinh doanh có hiệu quả tại các huyện ngoại thành và một số tỉnh miền Bắc.
- Tổng công ty Thương mại Hà Nội (Hapro): Đây là công ty được xếp hạng TOP 10 Công ty uy
tín ngành Bán lẻ năm 20193 trong đó. Sau 11 năm đầu tư hệ thống siêu thị và các cửa hàng tiện ích
Hapromart, hệ thống bán lẻ này cũng đã vươn đến các tỉnh Thái Bình, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Sơn La,
Hải Dương, Bắc Giang… Mới đây nhất, tháng 9/2019, Công ty đã khai trương thêm Siêu thị Hapromart
C13 Thành Công - là siêu thị đầu tiên hoạt động theo mô hình Home&Food với hệ thống trang thiết bị
được đầu tư đồng bộ, quy hoạch hợp lý. Tại siêu thị, mặt hàng rất phong phú, đa dạng và tập trung vào
nhóm hàng thực phẩm tươi sống, rau củ quả sạch theo tiêu chuẩn VietGap, hoa quả nhập khẩu, hoa quả
đặc sản vùng miền cả nước; thực phẩm sơ chế, chế biến sẵn. Tất cả các mặt hàng bày bán tại đây đều có
nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, cân bằng dinh dưỡng.
Kinh nghiệm của các doanh nghiệp bán lẻ nội thành công
Như vậy, mỗi tập đoàn, doanh nghiệp trên đều có một chiến lược riêng nhưng kinh nghiệm
chung của họ là phải nhìn ra được thị trường tiềm năng phù hợp với bối cảnh cạnh tranh gay gắt và
thực sự phù hợp với thế mạnh cũng như điểm yếu của bản thân. Chẳng hạn:
- Saigon Co.op đã tìm hiểu rất kỹ lưỡng thế mạnh và động thái của các tập đoàn bán lẻ ngoại,
thận trọng nghiên cứu thị trường ở các tỉnh thành khác - nơi mà thị trường chưa bão hòa và các đối thủ
nước ngoài chưa để ý tới. Từ đó, họ đã khá thành công khi mở thêm nhiều siêu thị ở nhiều tỉnh thành
ngoài TP HCM như tại Bà Rịa Vũng Tàu, Cai Lậy - Tiền Giang, Hồng Ngự - Đồng Tháp, Gò Dầu -
Tây Ninh, Tân Châu - An Giang và tăng số lượng siêu thị ở các tỉnh thành đã có 1,2 siêu thị. Đặc biệt
3 Bảng xếp hạng TOP 10 Công ty uy tín ngành Bán lẻ năm 2019 do Vietnam Report phối hợp cùng báo Vietnamnet công
bố ngày 10/10/2019
890
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
phải hết sức nhanh nhạy trong nắm bắt xu hướng tiêu dùng và cơ hội kinh doanh mà việc xây dựng
thành công thương hiệu riêng Co.op Food chuyên cung cấp thực phẩm sạch đặt bán ở khắp các khu
dân cư đông đúc là một ví dụ điển hình.
- Đối với tập đoàn đình đám Vingroup, kinh nghiệm nổi bật đáng nói của họ lại nằm ở chỗ từng
bước gây dựng lòng tin của khách hàng, hướng tới mục tiêu vì sức khỏe người tiêu dùng và thấu hiểu
nhu cầu của người tiêu dùng. Minh chứng cho điều đó là việc tập đoàn này đã không băn khoăn nhiều
khi đầu tư nghiên cứu và xây dựng hệ thống hơn 30 phòng/trạm kiểm nghiệm vệ sinh an toàn thực
phẩm đặt ở các vị trí phù hợp trên khắp cả nước; phát triển thêm hệ thống 14 nông trường công nghệ
cao VinEco (rộng hơn 3.000 ha) để trồng và cung cấp nông sản sạch cho thị trường và phân phối độc
quyền tại các hệ thống VinMart & VinMart+ của chính họ. Theo đó, tính đến nay, Vincome vẫn là
thương hiệu bán lẻ duy nhất của nước ta có hệ thống phòng/trạm kiểm nghiệm đạt tiêu chuẩn quốc tế
ISO/IEC 17025:2005 và là một trong rất ít nhà bán lẻ tự chủ động được lượng nông sản đáng kể phục
vụ cho hệ thống siêu thị của mình. Ngoài ra, họ cũng đánh vào tâm lý ưa thích sự tiện lợi và hứng thú
với các chương trình khuyến mại của người tiêu dùng khi bố trí các điểm bán hàng xen kẽ trong khu
dân cư, cung cấp cả những mặt hàng tươi sống, rau củ quả sạch với nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, thậm
chí bán cả thực phẩm chế biến sẵn và tổ chức thêm các hình thức “trải nghiệm ẩm thực Bếp nhà mình”,
có thẻ tích điểm, có chương trình khuyễn mãi theo ngày và theo theo giờ nhất định.
- Tương tự, với quy mô nhỏ hơn như hệ thống siêu thị Lan Chi, Citimart, Bách hóa Xanh… Họ
cũng xác định rõ những hạn chế về vốn, công nghệ, kinh nghiệm quản lý và kiểm soát quy trình… từ
đó lựa chọn chiến lược thâm nhập thị trường ngách và tập trung vào việc tìm hiểu kỹ lưỡng tập tục,
thói quen mua sắm, sở thích người tiêu dùng từng địa phương và coi đây là lợi thế so với doanh nghiệp
ngoại. Đây là hướng đi đúng bởi một mặt họ không đủ khả năng để cạnh tranh trực tiếp với các doanh
nghiệp giàu tiềm lực nước ngoài, một mặt họ hoàn toàn có thể cạnh tranh tốt hơn khi cạnh tranh trên
một phân khúc thị trường nhỏ.
4. Nhận định và một số đề xuất giải pháp phát triển doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam trong bối
cảnh hiện nay
Cạnh tranh là động lực của sự phát triển và tham gia thị trường là phải biết chấp nhận cạnh
tranh. Nhưng cạnh tranh như thế nào và bằng cách nào lại là một câu hỏi lớn không dễ trả lời, đặc biệt
đối với các doanh nghiệp bán lẻ có nhiều yếu tố hạn chế của nước ta. Giải pháp cụ thể cho từng doanh
nghiệp là sứ mệnh của chính mỗi doanh nghiệp đó, song nhìn chung trong bối cảnh thị trường bán lẻ
có sự cạnh tranh gay gắt với sự “tấn công ồ ạt” của các tập đoàn nước ngoài như hiện nay, bản thân các
doanh nghiệp nội một mặt phải chuẩn bị kỹ lưỡng về các nguồn lực và chọn cho mình để tận dụng hết
cơ hội và khắc phục được những điểm yếu của mình, đồng thời nhà nước cũng cần có những hỗ trợ
thiết thực để giúp họ tháo gỡ khó về vốn, mặt bằng, đào tạo nhân lực, cung cấp thông tin, cập nhật
công nghệ, hỗ trợ liên kết… mà vẫn đảm bảo thực hiện thành công việc mở cửa hội nhập. Cụ thể:
Về phía doanh nghiệp
- Giải pháp về nguồn nhân lực: Đối với hầu hết các lĩnh vực, ngành nghề nói chung, nhân lực
đều luôn đóng vai trò là yếu tố trung tâm. Trong lĩnh vực bán lẻ, nhân viên bán hàng chính là nòng cốt
quyết định sự thành công của doanh nghiệp. Công việc bán hàng cũng đòi hỏi nhân viên phải có nắm
bắt được tâm lý, nhu cầu, thị hiếu, thói quen tiêu dùng của khách hàng và có kỹ năng giao tiếp, chào
hàng... do đó doanh nghiệp bán lẻ nội cần tăng cường có kế hoạch và đầu tư bồi dưỡng kỹ năng nghiệp
vụ cho lao động trong doanh nghiệp và coi đây là khâu trọng tâm trong phát triển doanh nghiệp. Bên
cạnh đó phải thay đổi quan niệm về nghề bán hàng để nhân viên bán hàng coi đây là nghề chuyên
nghiệp và yên tâm gắn bó, phát triển. Đồng thời với các giải pháp trên, doanh nghiệp cũng cần tăng
cường năng lực của cán bộ quản lý trong các doanh nghiệp về quản trị kinh doanh, quản trị chiến lược
để có thể nắm bắt nhu cầu và xu hướng tiêu dùng cũng như cơ hội kinh doanh một cách nhanh nhạy
như kinh nghiệm của Liên hiệp Hợp tác xã Thương mại TP Hồ Chí Minh - Saigon Co.op.
891
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
- Giải pháp về nguồn lực tài chính: nguồn lực tài chính đảm bảo không những giúp cho việc kinh
doanh được thông suốt và thuận lợi mà đó còn là nền tảng để doanh nghiệp vượt lên các đối thủ cạnh
tranh khi có thời cơ. Vì vậy trong điều kiện tài chính hạn chế, không thể chỉ trông chờ vào sự hỗ trợ của
nhà nước, các doanh nghiệp bán lẻ cần tính toán được lượng hàng dự trữ hợp lý và có quy trình quản lý
hàng tồn kho một cách khoa học để tránh ứ đọng vốn, giải phóng dòng tiền; rút ngắn vòng quay vốn, tiết
kiệm vốn lưu động, thanh lý những tài sản có hiệu quả sử dụng thấp hoặc không thuộc lĩnh vực kinh
doanh cốt lõi…Ngoài ra, doanh nghiệp bán lẻ cũng phải thường xuyên cập nhật và áp dụng những mô
hình quản trị tài chính mới, nhằm sử dụng một cách hiệu quả nguồn lực quan trọng này.
- Giải pháp về công nghệ: Trong thời đại công nghiệp 4.0, cần nhận thức rõ về vai trò đầu tư
cho công nghệ, áp dụng công nghệ cho phân phối bán lẻ. Một thay đổi rất nhỏ liên quan tới việc áp
dụng công nghệ trong bán lẻ cũng sẽ mang lại cho doanh nghiệp những bước tiến mới và tiết kiệm
được rất nhiều nguồn lực; là cơ sở tạo ra bước tiến lớn của doanh nghiệp. Trong bối cảnh hiện nay, các
nhà bán lẻ nội phải biết chú trọng đến đổi mới sáng tạo, áp dụng triệt để công nghệ số, tăng trải
nghiệm cho khách hàng. Chẳng hạn việc nhập dữ liệu vào bảng giá trong hệ thống, nhấn Enter để thay
toàn bộ bảng giá khi có giá mới sẽ tiết kiệm được rất nhiều chi phí, thời gian và công sức so với việc
dùng phương pháp thủ công thay đổi mức giá trên từng bảng giá để in và cắt giá mới dán lại trên từng
sản phẩm. Hoặc do xu hướng phát triển thương mại điện tử, mua sắm online, trực tuyến đang ngày
càng tỏ ra có ưu thế nên các doanh nghiệp cũng cần cân nhắc việc thay thế hoặc tăng cường hình thức
này trong mô hình kinh doanh, thậm chí là kết hợp nhiều hình thức bán hàng để tránh tình trạng bỏ lỡ
nhiều cơ hội và tập khách hàng tiềm năng.
- Giải pháp về công tác nghiên cứu thị trường: Trong điều kiện các doanh nghiệp trên thị trường
bán lẻ cạnh tranh ngày càng gay gắt, khốc liệt như hiện nay, việc nghiên cứu thị trường được coi là công
cụ thiết yếu và là điều kiện cần cho sự thành công của họ. Tuy nhiên, các nhà bán lẻ nội đã ít quan tâm
đến công cụ này nên khó cạnh tranh được với các đối thủ ngoại khi hoạt động nghiên cứu thị trường của
họ được đầu tư và hoạt động một cách rất bài bản. Vì vậy, họ phải rút kinh nghiệm, chú trọng công tác
nghiên cứu thị trường để có chiến lược phù hợp nhất trong từng điều kiện khách quan cụ thể và với thực
lực của doanh nghiệp về cả nhân sự cũng như tiềm lực tài chính. Giải pháp này một phần cũng xuất phát
từ bài học rút ra từ kinh nghiệm của hệ thống siêu thị Lan Chi, Citimart, Bách hóa Xanh… nói trên. Để
nghiên cứu thị trường thành công, bên cạnh xác định mục tiêu và đầu tư bài bản, doanh nghiệp phải có
chiến lược rõ ràng, thậm chí trong trường hợp cần thiết có thể phải thuê công ty nghiên cứu thị trường
làm một cách chuyên nghiệp mới có thể cạnh tranh với các doanh nghiệp nước ngoài.
- Giải pháp về thương hiệu: Bên cạnh giải pháp về công nghệ, trong thời đại bùng nổ thông tin,
truyền thông lên ngôi, phương tiện truyền thông hiện đại và đa dạng hóa như hiện nay, việc quảng bá
và giữ gìn thương hiệu cũng phải luôn được quan tâm đầu tư thích đáng và tiến hành có hiệu quả bởi
nghiên cứu thị trường tốt nhưng khâu phân phối, xây dựng và phát triển thương hiệu, quảng cáo không
hiệu quả cũng có thể dẫn đến thất bại. Vì ở thế thua kém về nhiều mặt so với doanh nghiệp bán lẻ
ngoại nên doanh nghiệp bán lẻ nội không nên đối đầu mà phải có cách riêng để xây dựng thương hiệu
Việt, tìm cách “lấy lòng” khách hàng, ngay cả những khách hàng vốn “sính đồ ngoại”. Không chỉ cạnh
tranh bằng giá cả hay chất lượng hàng hóa mà còn đặc biệt chú ý đến các dịch vụ trước, trong và sau
bán; quan tâm và giữ mối liên hệ lâu dài với khách hàng; xây dựng văn hóa ứng xử giữa doanh nghiệp
với khách hàng, giữa doanh nghiệp với nhà cung ứng hàng hóa; ở phạm vi rộng hơn, cần xây dựng nên
một hệ thống đoàn kết, khép kín từ nhà sản xuất đến người tiêu dung để gây thiện cảm và tạo lòng tin
đối với khách hàng, từng bước khẳng định thương hiệu. Khâu thiết kế cửa hàng cũng phải làm nổi bật
được ưu điểm, tính độc đáo của sản phẩm và thương hiệu. Song song với những nỗ lực trên, doanh
nghiệp cần đầu tư kinh phí cũng như lựa chọn hình thức phù hợp để giới thiệu thương hiệu, quảng bá
hình ảnh, nếu cần có thể tổ chức hoạt động cộng đồng mang đến nhiều trải nghiệm cho khách hàng và
quảng bá thương hiệu, hình ảnh một cách thường xuyên. Thực tế, đây cũng là giải pháp tập đoàn đình
đám Vingroup đã áp dụng mà nhiều doanh nghiệp bán lẻ nước ta có thể học hỏi kinh nghiệm.
892
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
- Giải pháp về dịch vụ logistics: Để gia tăng mức độ chuyên môn hóa, chuyên nghiệp trong
kinh doanh bán lẻ, doanh nghiệp nội cần thay đổi quan niệm về dịch vụ logistics. Hiệu quả nhất có lẽ
vẫn là thuê dịch vụ này để có thể tập trung vào các nghiệp vụ chính, tối ưu hóa chi phí, tăng sức cạnh
tranh. Ngoài ra cũng cần tính đến các giải pháp nhằm tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng để có được
kênh phân phối hoàn chỉnh, khắc phục tính bị động về nguồn hàng. Muốn vậy, doanh nghiệp bán lẻ
cần tìm đến những nhà cung cấp dịch vụ logistics có khả năng giúp họ quản lý được lưu lượng hàng
hóa một cách đáng tin cậy ngay từ khâu mua hàng cho tới khâu trưng bày đồng thời kiểm soát được
toàn bộ các vấn đề khác về chuỗi cung ứng.
- Giải pháp về liên kết: Cạnh tranh khốc liệt bao nhiêu, doanh nghiệp càng phải nhanh nhạy,
linh hoạt, sáng tạo bấy nhiêu. Trong bối cảnh hiện nay, các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam cần phải
đánh giá chính xác mức độ bão hòa của từng thị trường cụ thể; hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu của bản
thân cũng như đối thủ cạnh tranh trực tiếp và tiềm ẩn; dự báo các xu hướng thị trường và nhìn ra được
thị trường tiềm năng. Nếu trong trường hợp bản thân không đủ sức cạnh tranh với các doanh nghiệp
lớn của nước ngoài hoặc doanh nghiệp nội có quy mô lớn hơn và tiềm lực mạnh hơn… thì có thể tiến
hành liên kết giữa các doanh nghiệp khác để gia tăng sức mạnh chiến thắng đối thủ ngoại trong cạnh
tranh, hoặc liên kết với doanh nghiệp ngoại để học hỏi công nghệ kinh doanh và kinh nghiệm quản lý,
tranh thủ lợi thế quy mô và nguồn vốn... của đối tác.
Về phía nhà nước
Để bảo vệ và phát triển các doanh nghiệp bán lẻ trong nước, trước hết Việt Nam cần tranh thủ
tận dụng triệt để quyền kiểm tra nhu cầu kinh tế (khi còn có thể) thông qua việc hoàn thiện khung pháp
lý, làm rõ tiêu chí mở điểm bán lẻ thứ hai trở để tránh nguy cơ thị trường bán lẻ bị các doanh nghiệp
ngoại lấn át, thôn tính. Việc đưa ra các chính sách ưu đãi để thu hút đầu tư nước ngoài là cần thiết song
cũng không thể không ưu đãi đối với doanh nghiệp nội (nếu việc đó không vi phạm các cam kết quốc
tế), cần ưu đãi trước hết đối với trường hợp tạo ra giá trị gia tăng cao, vừa mang lại lợi ích cho quốc
gia vừa đảm bảo lợi ích của doanh nghiệp trong nước. Bên cạnh đó, thông qua các chính sách vĩ mô
liên quan đến những điểm yếu của doanh nghiệp bán lẻ nội, nhà nước cần tăng cường hỗ trợ để họ rút
ngắn khoảng cách với các doanh nghiệp ngoại như:
- Đối với nguồn nhân lực trong lĩnh vực phân phối bán lẻ: Cần chú trọng phát triển nguồn nhân
lực thương mại bán lẻ (gồm cả bộ phận nghiệp vụ và cán bộ quản lý doanh nghiệp, cán bộ quản lý nhà
nước các cấp từ trung ương đến địa phương có đủ năng lực, phẩm chất, kỹ năng và kinh nghiệm đáp
ứng được yêu cầu của kinh doanh bán lẻ 4.0. Việt Nam cần tranh thủ các nguồn vốn trong và ngoài
nước để hỗ trợ đào tạo trong đó chú trọng đến đào tạo kỹ năng quản lý cũng như kỹ năng chuyên môn
cho lao động trong ngành, đặc biệt là đào tạo nhân lực phát triển thương mại điện tử, logicstics, xây
dựng và quảng bá thương hiệu; đào tạo và nâng cao năng lực, kiến thức về an toàn thực phẩm cũng
như văn minh thương mại cho các hộ kinh doanh và cán bộ quản lý thương mại các cấp… Thông qua
đó nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của các chủ thể kinh doanh, chủ động nắm bắt cơ hội, tận dụng
tối đa lợi thế, vượt qua những thách thức từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0.
- Đối với nguồn lực tài chính: Thời gian gần đây, nhà nước đã thực hiện khá nhiều giải pháp hỗ
trợ doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam song tác dụng của những giải pháp này còn khá khiêm tốn. Vì vậy,
trong thời gian tới, Ngân hàng Nhà nước cần tiếp tục điều hành cải cách thủ tục hành chính và điều
chỉnh lãi suất phù hợp theo hướng giảm tải các thủ tục và giảm lãi suất cho vay để hỗ trợ các doanh
nghiệp nhỏ và vừa đồng thời chỉ đạo các tổ chức tín dụng xây dựng quy trình thu thập, khai thác thông
tin về đánh giá tín nhiệm của khách hàng để nâng cao khả năng cho vay không cần tài sản thế chấp
nhằm giải quyết khó khăn, thúc đẩy hoạt động kinh doanh và phát triển của DN nói chung, trong đó có
các doanh nghiệp bán lẻ. Bên cạnh có cũng cần thúc đẩy mạnh mẽ việc triển khai Chương trình kết nối
ngân hàng - doanh nghiệp để ngân hàng có thể nắm bắt được những khó khăn, vướng mắc và tâm tư
nguyện vọng của doanh nghiệp, qua đó tạo điều kiện thuận lợi cho DN trong việc tiếp cận nguồn vốn
tín dụng.
893
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
- Đối với công nghệ bán lẻ và xây dựng thương hiệu: Trong điều kiện hiện nay, công nghệ và
sáng tạo là những yếu tố quan trọng quyết định năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp bán lẻ. Tuy
nhiên, cả hai yếu tố này trong các doanh nghiệp bán lẻ nội còn rất hạn chế. Chính vì vậy, nhà nước cần
xây dựng chính sách hỗ trợ việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, phần mềm quản lý trong lĩnh
vực bán lẻ, đặc biệt là tiếp cận và áp dụng các phần mềm, ứng dụng phục vụ phát triển thương mại
điện tử, thúc đẩy các ứng dụng, tiện ích mới như truy xuất nguồn hàng, QR Code tại các kênh phân
phối bán lẻ. Bên cạnh đó, Bộ Công thương cũng cần giao cho các Sở Công thương hỗ trợ tư vấn chiến
lược xây dựng và phát triển các thương hiệu nói chung và thương hiệu doanh nghiệp bán lẻ nói riêng
thông qua các hoạt động quảng cáo, xây dựng Website, truyền thông online, in ấn các sản phẩm truyền
thông cho thương hiệu doanh nghiệp/sản phẩm, quảng cáo, tổ chức sự kiện...
- Đối với dịch vụ logistics: Trong thời gian tới, cơ quan quản lý các cấp cần đẩy mạnh triển
khai Kế hoạch hành động nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển dịch vụ logistics Việt Nam đến
năm 2025 do thủ tướng chính phủ ký năm 2017 và tiếp tục nghiên cứu, xây dựng Chiến lược tổng thể
phát triển ngành logistics giai đoạn sau năm 2025; Bên cạnh phương án sử dụng ngân sách nhà nước,
cần có chính sách chính sách khuyến khích việc xã hội hóa trong đầu tư cho các hạng mục công trình
logistics trọng điểm nói chung và phục vụ thương mại bán lẻ nói riêng; tạo điều kiện để doanh nghiệp
dịch vụ logistics Việt Nam tích cực triển khai ứng dụng công nghệ trong lĩnh vực vận tải để giảm thiểu
thời gian và chi phí logistics, giúp dịch vụ này phát triển theo kịp trình độ phát triển của thế giới.
- Đối với việc hỗ trợ thông tin và vấn đề liên kết giữa các doanh nghiệp: Thông tin thị trường
và nguồn hàng đối với các doanh nghiệp bán lẻ là vô cùng quan trọng song yếu tố này ở các doanh
nghiệp nội còn chưa nhiều hạn chế (thường không đầy đủ, không kịp thời, không chính xác) nên bên
cạnh những nỗ lực của doanh nghiệp, nhà nước cần hỗ trợ các doanh nghiệp trong nước về thông tin
thị trường, nhất là thị trường nước ngoài; tổ chức các chương trình đào tạo về kiến thức trong lĩnh vực
tổng hợp và phân tích thông tin thị trường phục vụ công tác quản lý nhà nước và cung cấp thông tin
cho các doanh nghiệp bán lẻ. Bên cạnh đó, đối với một số trường hợp cần thiết, nhà nước có thể hỗ trợ
tư vấn pháp lý trong việc liên kết các doanh nghiệp bán lẻ hoặc với nhà sản xuất, nhà phân phối...
5. Kết luận
Quá trình mở cửa thị trường phân phối đã và sẽ đem đến nhiều cơ hội nhưng cũng không ít
thách thức cho các doanh nghiệp trong nước. Thêm vào đó, việc ký kết nhiều hiệp định thương mại tự
do, sự kiện Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ
Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và việc
thành lập Cộng đồng ASEAN cũng không ngừng làm gia tăng áp lực cạnh tranh đối với lĩnh vực này.
Hiện nay, phần lớn lợi nhuận đang thuộc về các nhà phân phối nước ngoài (theo Bộ Kế hoạch và Đầu
tư, số lượng nhà bán lẻ hiện đại nước ngoài đã chiếm tới 40%) và họ đang có xu hướng tiếp tục “ồ ạt
đổ bộ” vào Việt Nam, thậm chí gần đây còn phổ biến hiện tượng các tập đoàn bán lẻ lớn của nước
ngoài được mua đi bán lại ngay tại thị trường Việt Nam dẫn đến nguy cơ doanh nghiệp nội dễ bị thua
ngay trên “sân nhà”. Trước tình hình đó, một mặt doanh nghiệp trong nước phải tự đổi mới, chuẩn bị
tốt mọi nguồn lực để tăng sức cạnh tranh nếu không muốn để mất thị trường. Mặt khác, công tác quản
lý Nhà nước đối với thị trường bán lẻ của nước ta cũng cần được tăng cường, hoàn thiện, đổi mới kịp
thời và đúng hướng. Hy vọng với việc triển khai đồng bộ các giải pháp trên sẽ góp phần khắc phục
điểm yếu của các doanh nghiệp bán lẻ trong nước để cạnh tranh được với doanh nghiệp nước ngoài
đang có cơ hội thôn tính thị trường. Qua đó xây dựng và phát triển thương mại, thị trường bán lẻ nước
ta, rút ngắn khoảng cách thị trường này với thị trường bán lẻ của các quốc gia trong khu vực và trên
thế giới.
894
Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020
TÀI KIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Công thương (2007), Phát triển thị trường trong nước đến 2010 và định hướng đến 2020
2. Bộ Công thương (2011) Đề án phát triển thương mại nội địa giai đoạn 2011 - 2020, định hướng đến 2030
3. Kỷ yếu Hội thảo Nhận diện các rủi ro về chính sách đối với ngành bán lẻ Việt Nam trong bối cảnh hội
nhập TPP và EVFTA (2016)
4. Tài liệu Diễn đàn Bán lẻ Việt Nam 2017 chủ đề 10 năm phát triển thị trường bán lẻ Việt Nam và thách thức
của tương lai (2017)
5. Kỷ yếu Hội thảo Xu hướng bán lẻ thị trường Việt Nam 2018 - 2020 và định hướng phát triển của Saigon
Co.op trong thời gian tới (2018)
6. Vũ Thị Hồng Phượng, Thị trường bán lẻ Việt Nam: Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Kinh tế và dự báo, số
10 (5/2014), Tr 39-14
7. http://cafef.vn/viet-nam-thuoc-top-30-thi-truong-ban-le-moi-noi-hap-dan-nhat-2016062907484274.chn
8. https://vnexpress.net/kinh-doanh/cuoc-chien-gianh-thi-phan-cua-doanh-nghiep-ban-le-viet-3881801.html
895
12 trang
14/05/2022
2680
Bạn đang xem tài liệu "Những khó khăn và hướng phát triển của doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- nhung_kho_khan_va_huong_phat_trien_cua_doanh_nghiep_ban_le_v.pdf
