Yếu tố mờ nghĩa, mất nghĩa trong các từ phức Tiếng Việt
Tạp chí khoa học Đại học Thủ Dầu Một
Số 1(50)-2021
MỜ NGHĨA Ấ NGHĨA
RONG CÁC Ừ PHỨC TI NG VIỆT
Hồ Văn uyên(1)
(1) Trường Đại học Thủ Dầu Một
Ngày nhận bài 15/12/2020; Ngày phản biện 20/12/2020; Chấp nhận đăng 30/01/2021
ư i g nh n đ ng đại y u t ti ng ấu tạ tr ng ột s t ph ti ng iệt
đư nhà iệt ng họ h à ờ ngh h ất ngh và họ và đ đ ph n
ại t ph Tuy nhiên nh ng y u t này hiện n y v n h ng h ờ ngh ất
ngh tr ng phư ng ng vậy ần phải nh n nhận ại đ ph n ại h p h n
ài vi t nh t h r ngh ủ nh ng y u t đư h à ờ ất ngh tr ng t
ph ti ng iệt hiện n y và đ xuất ph n ại ại ột s t ph ại này Chúng t i
th ng ê t ph hiện đại y u t ờ h ất ngh xe xét ngh ủ y u
t này tr ng t ổ đ i hi u v i t tư ng ng tr ng t đi n phư ng ng và
ả tr ng t đi n ti ng iệt hiện đại đ x định ngh ủ húng T đ húng t i ti n
hành ph n ại ại t ph ài vi t h r ngh ủ y u t đư h à ờ ất
ngh à sở ph n ại t ti ng iệt the ấu tạ iệ ấy tiêu h ng ngh đ
ph n ại t ph ti ng iệt hiện đại à h p h họ nhưng ng h ph tạp
Chúng t ần phải xe xét ng ngh ủ y u t tạ t ph tr ng t đ n
đ ng đư sử ụng ở phư ng ng hiện n y Nh ng đ xuất này th p ụng đ
ạy i n th v ấu tạ t ti ng iệt tr ng s h Ng văn ở trường phổ th ng và à tài
iệu th hả h việ đà tạ ngành Ng văn hiện n y ở trường đại họ
a: phư ng ng t ph t ghép t y y u t ờ ất ngh
Abstract
VAGUE ELEMEMTS IN VIETNAMESE COMPLEX WORDS
From the synchronic viewpoint, the (monosyllable) component in some Vietnamese
complex words is considered to be ambiguous or insignificant by Vietnamese linguists,
which is based on to classify complex words. However, these factors are still not ambiguous
or insignificant in the dialects... Therefore, it is necessary to have a look back for a more
reasonable classification. This article aims to look for and point out the components that
re nsi ere t be fuzzy r sing e ning in t y’s p ex ietn ese w r s n
proposes to reclassify some of these complex words. We do statistics of modern complex
words with components considered to be ambiguous or insignificant in meanings to
127
compare with these components in ancient words with the support of the general
dictionaries and dialect dictionaries. Then, we reclassify the complex words. We show the
components considered to be ambiguous or insignificant in meanings in order to form bases
for classifying Vietnamese words by their structures. Using the semantic criteria to classify
ern ietn ese w r s is re s n b e s ientifi but it’s s quite p i te It is
necessary to consider the semantics of the components in complex words used in the
current dialects. These suggestions can be applied to teach the structure of Vietnamese
complex words in Philology books for school and used as reference material for the current
Philology training in universities.
1. Đặt vấn đề
từ phức m: y u t ,
thành t , t t h nh vị, ti ng bà v à à mờ
mấ à và v ơ v ng p p ỏ nhấ
) p ừ ấ mờ , mấ à
à ứ p ừ p ứ à p
và ừ và ừ p p D u t ờ ấ v
à ừ cổ
p ơ ổ à vẫ mờ , mấ .
Nh ng y u t à ờ ho c mấ : tr c u), ban ban
ngày), bẹo y bẹo), x c b b b v i) hú ò bằ ất nung) ng i (trong
x ng i), nhởi (trong h i nhởi), gộc (trong gậy gộc),… n t i vẫ ù
c lập p ơ Nam B , Bắc Trung B vù N
H … D à à b mờ ho c mấ ừ
p. à v b u t mờ, mấ
ừ p ứ à và ấ p ừ p ứ
2. Cơ sở khoa học và phương pháp nghiên cứu
2.1. Cơ sở khoa học
h n ại t ti ng iệt the ấu tạ hiện n y
p u từ ti ng Vi t theo cấu t à
ờ ấ v v b t v v p ừ ti ng
Vi à ừ ơ ừ p ứ ừ p ứ à ừ v ừ p ứ ứ
và p ơ ứ ấ p à ừ p và ừ à
ứ ừ và ừ p :
– Từ “ à từ phứ c t o ra bằng p ơ ứ ng t ”
(Di p Quan và 2009 à p ơ ứ à b hay b phậ ức
ng v g c ơ v ừ v ng). Từ ờ ất m t ti ng
128
Tạp chí khoa học Đại học Thủ Dầu Một
Số 1(50)-2021
(từ t / à ) mấ . Trong T ti ng Việt ả vi : “ xấp xỉ 5400 từ
i g n 2800 từ à b à
g ” H à Hà và 2008 à à ũ ừ à b theo
i: ừ p ỏ v : eng eng r r h ộp
bộp è nhè… ừ à g c v : may mắn đỏ đắn ù
àng gật gù… ừ à g c (v : b ng hu ng
đă đă th nh nh thờ x n x n … H à Hà và 2008
ũ n : ờ p ù c
lập: à à h u hấu, ba ba, k n k n, thu ng lu ng đu đủ h h th n l n…,
H p và ừ ơ , H à Hà p và ừ Mai Ng c Chừ,
ũ ức Nghi H à ng Phi n p và ừ p ẫ
– Từ p à từ chứa hai (ho ơ ừ t và
hi “ ò p i ng ” (Di p Q và 2009 . ứ và
ấ v c v ừ p i: từ p c
v ý ừ v p v và ừ p v ý
ừ v p i v v : bởi v h nên th à … . ừ p
cứ và i quan h v ờ à : G p p
p và p ập p
ỏ ừ p ập à b :
– Từ p ng lập g p : “Ý từng à t trong từ g p l i bi u
th ý chung c a cả từ” (Di p Q và 2009 . V : Thầy trò tàu xe,
xư nay, họ hành ăn u ng, t t đẹp, may rủi, hèn mọn, v h ng…
– Từ p ng lập ơ n : “Ý c a từ p ứng v i ý c a từ t õ
ng nhất trong s từ t m t trong (trừ ý “ ổng h p” ” “ý c a từ
t ò l i u xu ng phai d n, …” (Di p Q và 2009 . V
d : ch bú b p nú đường s vi t h ăn n i…
– Từ p ng lập h p : Ý a c a cả từ à
ừ à . V d : đất nư c, gi ng s n g n ạ
ruột thịt…
Nguyên nh n ờ/ ất ngh ủ y u t tr ng t ti ng Việt hiện đại
S bi ổ a từ à ật tất y u c p
tri n c ừ r và ũ thu hẹp, bi ổ và ậm
ờ/mấ ừ phức ti ng Vi t hi i à ũ khi b mờ
ho c mấ H ờ ấ à ừ p ứ do
à b ổ ừ
à b à b ờ ấ ờ
N ỉ ò ấ ừ ổ hay chỉ “ ò p trong
ti ng Vi t hi ý ã b lu mờ ò ù c lập
n … ã ổ à à v ý ” ơ L c, 2002).
129
N ứ à ừ . Khi t o từ à ờ
v à g c. V : Ng n trong ng n ng n x trong x nh x
h trong hi h àng trong ù àng, đùng đùng r r h ấp lửng …
Khi t o từ p à ất sắ ừ ừ và
: X nh è x t t vút … Khi t o từ ơ ất cả c ti à )
. V : B k t h i bù nh n …
2.2. P ương p áp ng iên cứu
à v hai p ơ p p ứ :
– Th ng và p lo i ng li u thu thập c. C y u t mờ/mất l i
m t trong T đi n T Việt cổ (Nguyễn Ng S i n, 2010) v i à
từ. N à vẫ à ng y u t
mờ/mấ C ấ 185 ơ v từ ổ ơ à ừ
ã ừ phứ (H à , 1995). S à
p i ừ phứ à à i: từ và ừ p
– a y u t ứ i chi u
v i từ ơ ơ T đi n phư ng ng N ộ c a N ễ (1994). Từ
ng nhậ và n ngh c n thi t.
3. Kết quả và thảo luận
Nhận di ờ ấ ừ p ứ
ấ à à v à ừ ổ ơ õ à
sau.
(1) Trong t phức u ng t y u t mờ ng /mấ ng v n là
t i cổ đơn â c ng ương đương (gần ng đồng ng oặc ái ng ) với
m t y u t ng còn lại. L à 84 185 ơ v ừ ả
ấ : 45,4 %).
à ã p và ừ và ừ p ập
ơ :
– ừ : à ờ ấ : m nh ẩy, m c meo, th a m a, im ắng
i e u xấ xư g ghi gi g n h i h hỏi h n tù túng hẹp hòi bé bỏng
hung hạ hù hi n r rệt tuổi t x ng x thư th t thêu thù tr ng trộ n
tr n ngh ng i ngủ nghê nh nh nhảu e nhe h i nhởi gậy gộ ỏng nh bụ
b đàn đú à ờ ấ : m n ày ò ư thư b đ n i nịt
phe phẩy nh ún vụn , m y ắn
- ừ p: à ờ ấ : t i ét hi u ng ngu uội ấp b h
x nh ét i b t u xe ộ bần tiện yêu ấu ắng nhi i thù h n quạnh hiu
đẹp giòn iêng he gi ả ả b n h đổi h y hạ rên si t x vời ng
130
Tạp chí khoa học Đại học Thủ Dầu Một
Số 1(50)-2021
thinh đ thỏ bày tỏ tr i tr nải nghè nàn bé nậy x ng i b p nú t i
súng ng tre phe gà qué x ng đ nh h à ờ ấ : Mu ng
thú u ờ đ n s i sòng ph ng nh ng ng quên b ẹ
N ã v à ừ
vậ p và ừ và ừ p ập ơ à
à à à à p ả bả ấ p ơ
ứ ấ ừ à
Theo ch ấ ừ th h i nhởi gậy gộ b đ nh ún
vụn n i nịt à ừ p ả à ừ p ừ p ơ
bày tỏ bé nậy x ng i u ờ p ả à ừ p ập p
v à ừ p ứ ấ à ờ ấ
vẫ ù ập và õ à à à :
– Manh trong nh ún vụn ổ à “ ỏ” và vẫ
ù ập v : “Từ ỉ ơ v vậ ỏ ù ắp à ý
” H à 1995 : M nh hi u nh bạt nh …
– trong th “bỏ ò ” ù
v “ ừ ứ ” H à 1995 : n
h ng đư bỏ …
– trong b đ ổ à “ và ừ p ” và vẫ
ù ập p ơ N v “ p à
bằ bà ” H à 1995 “ p ” (Nguyễ
1996). : b gạ ên xe
– Nai trong n i nịt ổ à “ ắ ” và vẫ ù ập
p ơ v “b ” H à 1995 . V : N i h t b hàng
và xe
ừ p ứ vừ v vừ v
p ấ D à ừ p
– Tỏ trong bày tỏ ổ à “ à ” và vẫ ù
ập v “b bằ ỉ … ờ ấ ” H à
1995 : Tỏ òng bi t n tỏ th i độ th n thiện…
– Nậy trong bé nậy ổ à “ ” “Nậ ” à “ ” b
p ơ N và vẫ ù ập v “b
” : Nu i he u nậy ụng n y th
– Ng i trong x ng i ổ à “ ” và vù N vẫ
ù ập v “ ” : p nh u gi qu ng đường này àng th
ng i ẹ thầy th x (ca dao) H à 1995 Nhà i ng i trường h ng
131
– Nhởi trong h i nhởi ổ à “ ơ ” và vù - N
vẫ ù ập v “ ơ ” : Đi nhởi v i t h ng
– ộ trong gậy gộ ổ à “ p ơ à ”
và H ù ập v à
– Lu trong u ờ ổ à “ ờ õ” và p ơ
N vẫ ù ập v “ ờ” : Đèn ài òn ngọn x nh ngọn
đỏ đèn Th ngọn tỏ ngọn u (Nguyễ 1996 “ ờ õ” :
Trăng u v bởi ng y Đ i t h trở v y t h ng (ca dao) H à 1995
Ch u qu h ng đọ đư .
(2) Trong t phức, m t y u t ng t y u t mờ/mấ ng . Hai y u t c
quan h c ín p ụ về ng . Lo à ỉ 17 ơ v ừ 9 2 : X nh
ngắt t ngắt t ng vật n ng gà đỏ ò tr r nh già i gà ri sui gi ắ
nê ư xổi đòn bọng… N ừ à à p và ừ p
p
à ứ : Ngắt t ng n ng ò r nh i ri sui nê xổi bọng
õ ừ ổ à ờ
ấ ấ à nê i vẫ
ù ập và õ :
– Nê trong ắ nê ổ à “ v và ” và ù
ập v “ ắ và ứ vừ ” (Nguyễ
1996 p ơ N : C n đ nê bột ngọt và n i h hư
– C i trong già i ổ à “ à” ũ ù ập và
ũ ơ : “ à ò ứ p ” H à 1995 .
vậ ừ ắ nê à p p à ừ già i p ả
p và ừ p ập p p
(3) Trong t p ức các u t ạo đều mờ/mấ ng . Lo à 8 ơ v
4 3 à ừ i ng n ởn n u s ng s ng phăng phăng r u r t và
ừ p: Đă hiêu ủ ột L ừ p à ờ à ừ p ẫ
H à ừ p b à v à ừ ổ õ à .
– L i ng Lai ổ à “ ” ng ổ à “ ơ
ắ b ắ ” N à “ ” N
ả ừ à “ à ắp ả ũ ” N ừ ò à
ơ à à N ừ p ập p
à p và ừ
– Đă hiêu: Đă ổ à “p ả ” hiêu ổ à “ ” N ả ừ
à “ vẻ p ả b bậ ” H à 1995 N
ừ ò à ơ à à N
132
Tạp chí khoa học Đại học Thủ Dầu Một
Số 1(50)-2021
ừ p ập p ờ p à à p và
ừ p ập p và ừ
p ẫ ừ ơ
(4) Trong t phức (p ần lớn u c lá ) ai y u t mờ/mấ ng . ong đ
c t y u t v n ng c i cổ đơn â . g c u c ng nà đại
i n ng c o c . Lo à 63 ơ v 34 à:
– ừ : Mênh ng ă e i ắt é e úng li ng , lẹt đẹt ăn
năn n n ụi ụi i ầu i à ửng ưng ờ đờ đủng đ nh gạ g hă hở
tênh hênh ng h ng đ h h n r r n r n rén u r u r r săn s
thảnh th i vòi vọi ui út phàn nàn ngú ngắ ngất ngh u inh ỏi ph i ph ún
phún quạnh qu sà s xà x ăng xăng xởi ởi h hênh ại ột y bậy
bạ bời bời tỏ tường trụ tr vất vưởng ú nú
– ừ p: Nạ òng ng ung e ệ bạ b tr n à nhắ b nhiêu quạnh
hiu ng quạnh đ i b i dang t y ưu ng đ ng b ng
p ừ và ừ p ập ơ
à p và ừ và ừ p
(5) Trong t p ức các y u đều ng . L à 13 ừ 7 à
ừ: Lấ e ấp ủ tr trở ộ n xấ i the the đòi h n h i sạn
túng qu n r u ri s sút tă h i rầy
N à ũ ừ ơ ổ ừ
à ấ à ừ p và ờ p:
– Túng qu n Túng ổ à “ ò b ” và vẫ
ù ập v ừ: “ và à ả p
vậ ấ ằ à ” H à 1995 . u n ũ ù ập
v ừ: “ và b ắ ứ
ờ à v ờ vậ ấ à ả ” H à 1995 .
– ầy : Rầy ổ à “ ” và vẫ ù ập
p ơ N v “ ắ ” la ũ ù p ơ
N v “ ắ ” (Nguyễ 1996 . : Ch ắng ẹ rầy
n h i nà
– Ria trong r u ri ổ à “ ỏ” và vẫ ù
ập v “ p” H à 1995 .
– út trong s sút ổ à “ ơ ” và vẫ ù
ập v “ ả ơ v ” H à 1995).
– Tă trong tă h i ổ à “ ơ à b b
ừ bù ” và vẫ ù ập v “b ỏ ừ ổ ”
: B ng hi tă .
133
– Teo trong te t p ổ à “ ỏ ỏ ” và vẫ ù
ập v “ ỏ b ờ bấ à ” H à
1995) : ắp h n te ại r i.
– Bấy trong n t bấy ổ à “ ừ” và vẫ ù
ập v “ ũ ứ ã ” H à 1995 :
Bấy như tư ng
4. Kết luận
ấ p ừ p ứ à v
p ứ p p v ừ … à
ũ ậ ấ ờ ừ ừ
p ứ à õ và ờ ấ ờ
à ừ v và p p(1).
N ờ ấ ừ p ứ à
ấ à ứ p ừ ấ à
vẫ õ à N ù ập p ơ ổ ậ
à vậ p ả ậ ờ p à
p ừ ấ
Nhi u à ã ứ ờ p ừ
à ừ p(2) ậ ả vấ : C ừ
và p ơ ứ ừ
p ả à ả p p ờ và v ả
à ờ ơ à à bả ấ ừ à
C ú íc :
(1) “đất đ i vườn tư x ng, ch bú nh tr ng xe ộ à ừ v à
p p “Nguyễ à ã p ý b phận thứ à ấ ổng h p
trừ ý b phận thứ nhấ N ý p ả à ý ừ v ng, chỉ gi trị v
ng ph p ứ ti u ại "tổng h p" tr ng th t ti ng iệt ỉ H i thảo
qu c t Vi t Nam h c l n thứ ba, 2008).
(2) N ễ H : “ ổ h p à à
ổ h p v ò v
m i quan h ng ng c u bi u hi p p ơ ” “ k t luậ c
rằ v th c chấ ũ à p v ng t vừ p p
song song, vừ ng ơ i xứ ” 9 ; bà v
ắt v v n h ng phải à t y N 15 4 2018 : “ ắt vẻo v à t cấu
“ + ” à à ơ à t từ c lập à th và à
m ” Ô ũ bà v t Ngh ủa một s “y u t y c
“ ắ ” nhật từ 5 2020.
134
Tạp chí khoa học Đại học Thủ Dầu Một
ÀI LIỆU THAM KHẢO
Số 1(50)-2021
[1] N ễ (1994). T đi n phư ng ng N ộ. NXB T à p H .
[2] Di p Q H à (2009). Ng ph p ti ng Việt, tập 1. NXB G d c.
[3] H (1999). T v ng - ng ngh ti ng Việt. NXB G c.
[4] Mai Ng c Chừ ũ ức Nghi H à ng Phi n (1997). C sở ng n ng họ và ti ng
Việt. NXB G d c.
[5] H à Dũ (1999). à v vấ nhận di n từ ng Vi t. Tạp h Ng n ng , s
2.
[6] Nguyễn Thi G p (1996). T và nhận diện t ti ng Việt. NXB G c.
[7] H à Hà b (1998). T ti ng Việt – H nh th i – Cấu trú . NXB Khoa h c
ã i.
[8] H o (1985). V ơ v h c c a ti ng. Tạp h Ng n ng , s 2.
[9] Nguyễn Th Hai (1988). M i quan h ng v i
p . Tạp h Ng n ng , s 2.
[10]H à (2010). T đi n ti ng iệt NXB à N ừ .
[11]Nguyễn Ng S n (2010). T đi n T Việt cổ. NXB .
[12] H à Hà (ch b ) (2008). T ti ng Việt. NXB Sà Gò .
[13] H à Hà (ch b ) (2006). T đi n T y ti ng Việt. NXB Sà Gò .
135
9 trang
13/05/2022
2960
Bạn đang xem tài liệu "Yếu tố mờ nghĩa, mất nghĩa trong các từ phức Tiếng Việt", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- yeu_to_mo_nghia_mat_nghia_trong_cac_tu_phuc_tieng_viet.pdf
