Bài giảng Dẫn luận ngôn ngữ - Chương I: Khái niệm Ngôn ngữ học

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI

KHOATIẾNG ANH

------------

DẪN LUẬN NGÔN NGỮ

CHƯƠNG I

NỘI DUNG

I. Bản chất của ngôn ngữ

II. Chức năng của ngôn ngữ

III. Ngôn ngữ là một hệ thống tín

hiệu đặc biệt

IV. Nguồn gốc và sự phát triển của

ngôn ngữ

CHƯƠNG I

Khái Niệm Ngôn Ngữ Học

1. Khái niệm Ngôn Ngữ: Ngôn ngữ (NN) là một hệ thống các đơn vị

(âm vị, hình vị, từ, câu) và những quy tắc kết hợp để tạo thành lời nói

trong giao tiếp. Những đơn vị NN và quy tắc kết hợp các đơn vị NN để

tạo thành lời nói được cộng đồng sử dụng NN ấy quy ước và được phản

ánh trong ý thức của họ .

2. Đối tượng nghiên cứu của Ngôn ngữ học: Ngôn ngữ học là một

khoa học nghiên cứu về Ngôn ngữ.

3. Ứng dụng của Ngôn Ngữ học: Kết quả nghiên cứu của ngôn ngữ học

trên thế giới được ứng dụng vào quá trình dịch thuật, dạy tiếng mẹ đẻ và

dạy tiếng cho người nước ngoài.

4. Các bộ môn của Ngôn Ngữ học

- Ngữ âm: nghiên cứu các yếu tố ngữ âm, các quy tắc kết hợp

chúng và hệ thống chữ viết của ngôn ngữ

- Từ vựng: nghiên cứu từ về các phương diện: đặc điểm cấu tạo

của các lớp từ theo nguồn gốc, sử dụng, bình diện ngữ nghĩa .

- Ngữ pháp: nghiên cứu cú pháp học và từ pháp học.

- Ngữ nghĩa: nghiên cứu ý nghĩa của ngôn ngữ

- Ngữ dụng: nghiên cứu ngôn ngữ trong sự sử dụng và giao tiếp

I. Bản chất của Ngôn ngữ

1. Ngôn ngữ là một hiện tượng xã hội: Ngôn ngữ (NN)

gắn bó với đời sống con người, đồng thời phát triển

song song với hoạt động và tư duy của con người. Để

khẳng định NN là hiện tượng xã hội, cần khẳng định lại

một số quan điểm sau :

a. Ngôn ngữ không phải là một hiện tượng tự nhiên

b. NN không phải là bản năng sinh vật của con người

c. NN không phải là đặc trưng chủng tộc

d. NN khác với âm thanh

e. NN không phải là hiện tượng cá nhân

2. NN là một hiện tượng xã hội đặc biệt

a. NN và hình thái xã hội: Theo chủ nghĩa Mác xít, NN có vị trí

khác với các hiện tượng xã hội khác. NN là một hiện tượng

xã hội đặc biệt. Tính đặc biệt của nó là ở chỗ phục vụ xã hội,

làm phương tiện giao tiếp giữa các thành viên trong xã hội

loài người. Nếu không có NN thì xã hội không tồn tại và

ngược lại .

b. NN không mang tính giai cấp trong xã hội có giai cấp

NN là tài sản chung của tất cả mọi giai cấp trong xã hội. NN

không mang tính giai cấp, là hiện tượng xã hội xuyên suốt

mọi thời gian, thời đại lịch sử.

II. Chức năng của Ngôn ngữ

1. NN là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất của con

người

a. Chức năng của giao tiếp

+ Chức năng thông tin còn gọi là chức năng thông báo

+ Chức năng tạo lập các quan hệ

+ Chức năng giải trí: Qua giao tiếp chuyện trò thân mật,

stress được giải toả.

+ Chức năng tự biểu hiện: Qua giao tiếp, con người tự biểu

hiện mình .

Nếu cuộc giao tiếp có hiệu quả, các chức năng trên đây

đều được phối hợp xem xét đánh giá trong sản phẩm

NN.

b. NN là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất

2. NN là phương tiện của tư duy: Chức năng giao tiếp

của NN gắn liền với chức năng thể hiện tư duy. Bởi vì

NN là hiện thực trực tiếp của tư duy.

a. NN là hiện thực trực tiếp của tư duy

b. NN tham gia vào quá trình hình thành tư duy

c. NN thống nhất mà không đồng nhất với tư duy

- NN là vật chất còn tư duy là tinh thần

- Tư duy có tính nhân loại còn NN có tính dân tộc

- Những đơn vị tư duy không đồng nhất với các đơn vị

NN

III. NGÔN NGỮ LÀ HỆ THỐNG TÍN HIỆU ĐẶC BIỆT

1. Hệ thống và Kết cấu (cấu trúc) của NN

a. Khái niệm về hệ thống: Hệ thống là một thể thống nhất bao

gồm các yếu tố có quan hệ và liên hệ lẫn nhau. Nói đến hệ

thống cần có hai điều kiện:

- Tập hợp các yếu tố đồng loại.

- Những mối quan hệ và liên hệ lẫn nhau giữa các yếu tố đó .

b. Khái niệm về kết cấu (cấu trúc): Kết cấu là mạng lưới của

những mối quan hệ và liên hệ giữa các yếu tố khác loại trong

hệ thống.

- NN là một hệ thống vì nó bao gồm nhiều yếu tố được kết cấu

và hoạt động tuân theo những quy tắc nhất định trong một

chỉnh thể có mối quan hệ chặt chẽ. Các yếu tố trong hệ thống

NN chính là đơn vị NN .

2. Các đơn vị chủ yếu trong hệ thống - kết cấu của NN

a. Âm vị là đơn vị ngữ âm nhỏ nhất trong chuỗi lời nói

Ví dụ: Âm / b /, / f /, / v / …

Ví dụ: “màn” có âm thanh khác với “bàn” nhờ có sự đối lập giữa âm vị / b /

và âm vị / m /, do vậy chúng khu biệt nghĩa của hai từ này.

b. Hình vị là chuỗi kết hợp các âm vị tạo thành. Hình vị có chức năng cấu

tạo từ và biểu thị ý nghĩa từ vựng, nghĩa ngữ pháp của từ.

Ví dụ: “Quốc kỳ” được tạo bởi 2 hình vị là “Quốc” và “kỳ” kết cấu với nhau

theo quan hệ chính phụ, kiểu Hán Việt. Hai hình vị này đều biểu thị

nghĩa Quốc: nước, kỳ: cờ.

Trong tiếng Anh, từ “unfair” có 2 hình vị, từ “boxes” có 2 hình vị: 1 hình

vị từ vựng và 1 hình vị ngữ pháp.

c. Từ: Trong tiếng Việt, từ là đơn vị được cấu tạo bằng một hoặc một số từ

tố (hình vị) có chức năng định danh, có khả năng đóng các vai trò khác

nhau trong câu như chủ ngữ, vị ngữ, bổ ngữ ,vv..

d. Câu: Câu là chuổi kết hợp của một hoặc nhiều từ theo quy tắc ngữ pháp

nhất định để thông báo.

3. Các quan hệ chủ yếu trong hệ thống kết cấu NN

Sự tồn tại của hệ thống kết cấu NN được xác định không chỉ dựa vào các yếu

tố (các loại đơn vị) mà còn dựa vào những mối quan hệ chung nhất giữa

chúng. Đó là mối quan hệ tồn tại trong hệ thống bao gồm quan hệ ngữ

đoạn, quan hệ hệ hình.

a. Quan hệ ngữ đoạn (quan hệ tuyến tính = quan hệ ngang)

Trên trục hình tuyến chỉ có những đơn vị đồng dạng: Từ kết hợp với từ, hình

vị kết hợp với hình vị, âm vị kết hợp với âm vị .

Ví dụ: Cái cò lặn lội bờ sông .

Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ non .

b. Quan hệ hệ hình (quan hệ liên tưởng = quan hệ dọc) là quan hệ giữa các

yếu tố cùng nhóm chức năng - ngữ nghĩa có thể thay thế được cho nhau

trong một vị trí của chuỗi lời nói .Chẳng hạn, để diễn đạt hành động đã và

đang diễn ra trong tiếng Anh và tiếng Việt các đơn vị NN được kết hợp

theo quan hệ hệ hình như sau:

- I have been learning English for a long time

- Tôi đã học tiếngAnh lâu rồi .

(1)

(2)

c. Điểm khác nhau giữa quan hệ ngữ đoạn và quan

hệ hệ hình

- Quan hệ ngữ đoạn là quan hệ giữa các yếu tố hiện hữu

trong chuỗi lời nói còn quan hệ hệ hình là quan hệ với

các yếu tố không hiện hữu mà chỉ tồn tại nhờ sự liên

tưởng của con người.

Tóm lại, toàn bộ hoạt động của hệ thống NN được thể

hiện trên hai mối quan hệ: Quan hệ ngữ đoạn và quan

hệ hệ hình

4. Ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu đặc biệt

4.1. Khái niệm về hệ thống tín hiệu: Tín hiệu NN mang tính xã hội, được con

người quy ước với nhau để biểu thị một nội dung cụ thể nào đó .

4.2 Điều kiện thoả mãn của tín hiệu: Tín hiệu phải là cái vỏ vật chất mà người ta

thường gọi là cái biểu đạt và nội dung biểu đạt của tín hiệu gọi là cái được biểu

đạt. Tín hiệu phải nằm trong một hệ thống nhất định để xác định đặc trưng tín

hiệu của mình với các tín hiệu khác .

4.3 Bản chất tín hiệu của NN: NN là một hệ thống nhưng bản chất tín hiệu của NN

khác biệt về cơ bản với các hệ thống vật chất khác ở một số mặt sau:

a. Tính hai mặt của tín hiệu NN: Tín hiệu NN thống nhất giữa hai mặt: Cái biểu

đạt và cái được biểu đạt. Cái biểu đạt (CBĐ) của tín hiệu NN là âm thanh (trong

NN nói) và chữ viết trong NN viết. Còn cái được biểu đạt (CĐBĐ) của nó là

nghĩa .

Ví dụ: Tín hiệu “ Cây” trong tiếng Việt là sự kết hợp theo lược đồ sau:

Âm thanh: cây

Ý nghĩa: loài thực vật có lá

(CBĐ)

(CĐBĐ)

(CBĐ) và (CĐBĐ) của tín hiệu NN gắn bó khăn khít với nhau không thể tách rời .

b. Tính võ đoán của tín hiệu NN: Quan hệ giữa CBĐ và CĐBĐ mang tính quy

ước được xã hội chấp nhận .

c. Giá trị khu biệt của tín hiệu NN: Trong một hệ

thống tín hiệu, cái quan trọng là sự khu biệt.

Ví dụ: Các chữ cái trong hệ thống có những nét khu

biệt:

a <> b <> c <> d <> đ <> e …

5. Các đặc điểm của hệ thống tín hiệu NN

Ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu đặc biệt.

5.1. Tính phức tạp, nhiều tầng bậc

Ví dụ: hệ thống từ vựng có thể chia ra hệ thống từ đơn và

hệ thống từ ghép vv…

5.2. Tính đa trị của tín hiệu NN

Trong NN có khi một CBĐ tương ứng với nhiều CĐBĐ

khác nhau (hiện tượng đa nghĩa) có khi có một CĐBĐ

tương ứng với nhiều CBĐ khác như các từ đồng nghĩa.

5.3. Tính độc lập của tín hiệu NN

5.4. Tính năng sản của tín hiệu NN

Ví dụ :

Dễ -> dễ dàng, dễ dãi.

Đất -> đất đai, đất vườn, đất ruộng.

5.5. Tính bất biến và khả biến của tín hiệu NN

6. Hệ thống cấp độ và cấu trúc

6.1 Hệ thống cấp độ

a. Hệ thống ngữ âm: Đơn vị nhỏ nhất của hệ thống ngữ

âm là Âm vị. Ví dụ: /t/ /d/ có chức năng khu biệt giữa từ

“ta” và “đa”. Cấp độ âm vị chia thành hai hệ thống:

nguyên âm và phụ âm.

c. Hệ thống từ vựng: Các đơn vị từ vựng của một NN tạo

nên hệ thống từ vựng của NN ấy.

6.2 Hệ thống cấu trúc:

Hệ thống và cấu trúc liên quan chặt chẽ nhau.

IV. NGUỒN GỐC VÀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA

NGÔN NGỮ

1. Nguồn gốc của ngôn ngữ

Nguồn gốc

của

ngôn ngữ

Thuyết

tiếng kêu khế ước ngôn ngữ

trong LĐ xã hội cử chỉ

Thuyết

tượng thanh cảm thán

Thuyết

a. Thuyết tượng thanh

- Theo thuyết này, toàn bộ ngôn ngữ nói chung và các từ

riêng biệt của nó đều là do ý muốn tự giác hay không

tự giác của con người bắt chước những âm thanh của

thế giới bao quanh.

- Cơ sở của thuyết này là: Trong tất cả các ngôn ngữ

đều có một số lượng nhất định các từ tượng thanh và

từ sao phỏng.

- Ví dụ: con mèo kêu meo meo nên gọi là con mèo.....

b. Thuyết cảm thán

- Thuyết cảm thán cho rằng ngôn ngữ loài người bắt

nguồn từ những âm thanh của mừng, giận, buồn, vui,

đau đớn ... phát ra lúc tình cảm bị xúc động.

- Cơ sở của thuyết này là trong các ngôn ngữ đều có các

thán từ và những từ phái sinh từ thán từ.

- Ví dụ: tiếng Việt có các từ: ối, chao ôi, ái, a ha v.v...

c. Thuyết tiếng kêu trong lao động

- Theo thuyết này, ngôn ngữ đã xuất hiện từ những

tiếng kêu trong lao động tập thể. Thuyết tiếng kêu

trong lao động có cơ sở thực tế trong sinh hoạt lao

động của con người hiện nay.

- Ví dụ: những tiếng hổn hển do hoạt động cơ năng phát

ra, nhịp theo lao động trở thành tên gọi của động tác

lao động...

Bài giảng Dẫn luận ngôn ngữ - Chương I: Khái niệm Ngôn ngữ học - Trường Đại học Thương Mại