Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo điều tra
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP
Tap chí Khoa hoc so 40 (10-2019)
ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP CỦA NHÀ BÁO ĐIỀU TRA
y Nguyễn Thị Kiều Oanh(*)
Tóm tắt
Đạo đức nhà báo là vấn đề luôn nhận được sự quan tâm hàng đầu trong xã hội, bao gồm từ cấp
quản lý, giáo dục đến bản thân nhà báo. Mặc dù các chuẩn mực đạo đức nhà báo đã được quy định
trong các văn bản quy phạm pháp luật nhưng từ thực tiễn hoạt động báo chí đã cho thấy, việc các cơ
quan báo chí và phóng viên, nhà báo vi phạm đạo đức nghề nghiệp vẫn còn tồn tại. Điều đó đôi khi
gióng lên những vấn nạn nhức nhói trong hoạt động nghề báo, đặc biệt trong lĩnh vực báo chí điều tra.
Vì vậy, bài viết này hướng đến việc phân tích, chứng minh và hệ thống lại những chuẩn mực đạo đức
cơ bản và thiết yếu nhất của nhà báo điều tra, trong đó bao gồm bảy chuẩn mực đạo đức quan trọng.
Từ đó, góp phần củng cố hệ thống lý luận về đạo đức nhà báo và nâng cao ý thức của người làm báo.
Từ khóa: Báo chí, đạo đức nhà báo, báo chí điều tra, nhà báo điều tra.
1. Đặt vấn đề
“Đạo đức là một lĩnh vực tinh thần của đời sống xã
hội, có yếu tố tinh thần cốt lõi là ý thức đạo đức, một
trong những hình thái sớm nhất của ý thức xã hội,
bao gồm những nguyên lý (đạo lý), quy tắc, chuẩn
mực điều tiết hành vi của con người trong quan hệ
với người khác và cộng đồng” [3, tr. 14]. Theo quan
niệm này, đạo đức được nhìn trong mối quan hệ
tư duy biện chứng với các sự vật, hiện tượng xung
quanh, là một yếu tố cấu thành hình thái ý thức của
xã hội. Như vậy, có thể hiểu đạo đức là những quy
tắc, chuẩn mực nhằm định hướng con người theo
hướng phát triển hài hòa, tốt đẹp với cộng đồng, xã
hội. Theo đó, mỗi lĩnh vực, mỗi ngành nghề, mỗi
đối tượng đều có những tiêu chuẩn riêng để đảm
bảo con người phát triển nhân cách tốt đẹp đúng
với vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của mình.
Nghiên cứu về đạo đức nghề nghiệp của nhà
báo, trong công trình nghiên cứu công phu 100
bản quy tắc đạo đức nghề báo trên thế giới xuất
bản năm 2018, Nguyễn Thị Trường Giang đã quan
niệm rằng: “Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo “là
những quy tắc, chuẩn mực quy định thái độ và hành
vi ứng xử của nhà báo trong các mối quan hệ nghề
nghiệp” [5, tr. 22]. Dựa trên khái niệm đạo đức nói
chung, Nguyễn Thị Trường Giang cho rằng, đạo
đức nghề nghiệp của nhà báo cũng nằm trong hệ
chuẩn chung đó nhưng lại có thêm màu sắc đặc
trưng riêng của ngành nghề là báo chí. Theo đó, đạo
đức nghề nghiệp sẽ chi phối mọi thái độ và hành vi
của nhà báo. Nhìn nhận ở góc độ cụ thể hơn, trong
Giáo trình Lao động nhà báo, Lê Thị Nhã cho rằng:
“Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo nói chung được
xem xét ở thái độ và trách nhiệm của họ trong các
mối quan hệ với: xã hội, công chúng, cơ quan báo
Ngày 01/01/2017, Luật Báo chí sửa đổi năm
2016 chính thức có hiệu lực. Thực hiện quy định
tại điểm b, khoản 2, Điều 8 Luật Báo chí: “Ban
hành và tổ chức thực hiện quy định về đạo đức
nghề nghiệp của người làm báo”, tháng 12/2016,
Hội Nhà báo Việt Nam đã ban hành “10 điều quy
định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt
Nam”. Đây là các chuẩn mực rất cụ thể và thiết
thực nhằm xác định trách nhiệm đạo đức người làm
báo trong hoạt động nghề nghiệp. Tuy nhiên, dù
văn bản pháp luật ban hành là thế nhưng thực tiễn
hoạt động của báo chí vẫn còn khá nhiều vấn đề
bất cập liên quan đến đạo đức nhà báo. Thực trạng
đó cho thấy trách nhiệm, đạo đức nhà báo đang có
vấn đề nghiêm trọng, uy tín của giới báo chí đang
giảm sút. Do đó, việc nghiên cứu và giáo dục đạo
đức nghề nghiệp báo chí luôn là vấn đề cấp thiết
cần được thực hiện. Bởi đó là nền tảng quan trọng
quyết định đến sự thành bại của cả một nền báo
chí. Đồng thời, nó còn ảnh hưởng, tác động và chi
phối đến dư luận xã hội. Trong bài viết này, chúng
tôi trình bày, phân tích và liên hệ thực tiễn để làm
rõ bảy yếu tố phẩm chất nghề nghiệp thiết yếu của
nhà báo điều tra.
2. Nội dung
2.1. Một số khái niệm
Nghiên cứu về đạo đức của con người, theo
Từ điển tiếng Việt, đạo đức được hiểu là “Đạo lý và
đức hạnh, là lẽ phải và phép tắc phải noi theo” [7, tr.
278]. Đó là cách hiểu theo nghĩa chiết tự của tiếng
Việt. Theo quan niệm của triết học Marx-Lenin:
(*) Trường Đại học Cần Thơ.
89
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP
Tap chí Khoa hoc so 40 (10-2019)
chí, nguồn tin, nhân chứng, đồng nghiệp” [8, tr. ngơ trước những điều sai trái. Trong báo chí điều
156]. Các mối quan hệ nghề nghiệp ở đây được tra, sự im lặng lại là một điều tối kỵ bởi báo chí là
Lê Thị Nhã chỉ rõ hơn. Đồng thời, tác giả này lại tiếng nói của nhân dân, lên tiếng vì lợi ích, quyền
nhấn mạnh đến trách nhiệm của nhà báo trong các lợi của quốc gia, dân tộc và nhân dân. Tuy nhiên,
mối quan hệ đó. Như vậy, có thể thấy cả hai quan trong một số trường hợp, một số người làm báo
niệm này tương đồng ở chỗ đều đề cập đến thái độ vẫn chọn phương châm “im lặng là thượng sách”
ứng xử của nhà báo trong các mối quan hệ xã hội. để hành nghề. Trong đó có một số trường hợp tiêu
Từ đó, có thể hiểu rằng, đạo đức nghề nghiệp của biểu sau:
nhà báo là những quy tắc, chuẩn mực mà nhà báo
Thứ nhất, nhà báo im lặng để bảo vệ bản thân
phải tuân thủ nhằm điều chỉnh thái độ, hành vi, thể mình. Công việc làm báo có thể nói là một nghề khá
hiện trách nhiệm của mình trong các mối quan hệ nguy hiểm, đặc biệt là thể loại báo chí điều tra thì
nghề nghiệp.
sự nguy hiểm luôn rình rập đối với nhà báo vì họ
Nghiên cứu về báo chí điều tra, trong Giáo đã dám lên tiếng vạch trần những cái xấu, tiêu cực.
trình Báo chí điều tra, các tác giả cho rằng: “Báo Trong trường hợp này, nếu nhà báo không đủ bản
chí điều tra là loại hình hoạt động báo chí trong lĩnh, dũng cảm để vượt qua sự sợ hãi, tính toán cá
đó nhà báo và cơ quan báo chí đưa ra trước công nhân thì họ không dám lên tiếng để bảo vệ công lý,
chúng những vấn đề bị ai đó che đậy một cách có chính nghĩa. Họ lo sợ bản thân sẽ gặp những điều
chủ đích hoặc vô thức, hoặc đằng sau hàng loạt không hay, những nguy hiểm có thể ập đến bất cứ
những sự thật và bối cảnh khó hiểu” [6, tr. 34]. lúc nào. Họ muốn bảo vệ bản thân mình. Và thế là
Đó là những vụ việc quan trọng có liên quan đến họ đầu hàng trước cái ác, cái xấu, mặc cho những
những cá nhân, tập thể ít nhiều có danh tiếng, có điều bất công, tội ác giăng giăng trước mắt. Đó là
thế lực gây ảnh hưởng đến lợi ích của nhóm công những nhà báo thiếu bản lĩnh, đạo đức nghề nghiệp
chúng, cộng đồng, quốc gia, dân tộc. Những đặc chưa cao, rất đáng bị lên án. Tuy nhiên, có rất nhiều
điểm cơ bản của thể loại báo chí điều tra bao gồm: nhà báo đã dám đương đầu, cất lên tiếng nói để
tính chất nóng hổi, bức xúc của đề tài; tính hệ thống vạch trần, tố cáo tội ác. Đó là những tấm gương
và tính logic trong lập luận và trình bày chứng cứ; nhà báo rất đáng được hoan nghênh, chẳng hạn như
Phân tích (chứ không chỉ nêu) sự kiện. Theo đó, vụ việc của nữ nhà báo Dương Hằng Nga (Trưởng
báo chí điều tra thường được viết ở hai thể loại: Đại diện Tạp chí Giao thông vận tải khu vực miền
thể loại điều tra và phóng sự điều tra. Trong đó, Trung Tây Nguyên và Đà Nẵng) - người đầu tiên
thể loại điều tra là “thể loại tác phẩm báo chí phản đã dám viết về những thông tin sai phạm của ông
ánh những sự việc, hiện tượng, con người trong Phan Văn Anh Vũ (còn gọi là “Vũ nhôm”) tại khu
“hoàn cảnh có vấn đề”, những thông tin có nhiều đô thị Đa Phước, Đà Nẵng. Khi đó, nữ nhà báo đã
uẩn khúc, nhiều mâu thuẫn, thường không có sẵn gặp rất nhiều khó khăn từ những thủ đoạn của Vũ
lời giải đáp từ các cơ quan công quyền hoặc cơ nhôm như: từ mua chuộc, dụ dỗ, đe dọa nhưng bất
quan chuyên môn, qua sự phân tích, lí giải, lần tìm thành, chuyển sang tố cáo ngược trở lại nữ nhà báo
chứng cứ làm sáng tỏ nguyên nhân, kết quả hoặc khiến cho cô bị cấm xuất cảnh 03 tháng, bị cơ quan
chiều hướng phát triển của sự việc, hiện tượng và điều tra đến tận giường bệnh của bố để điều tra,
con người đó” [6, tr. 19]. Từ đó, có thể hiểu rằng, thậm chí bị hăm dọa khiến cả gia đình già trẻ lớn
nhà báo điều tra là nhà báo hoạt động trong lĩnh bé đều mất ăn mất ngủ, luôn trong tình trạng cảnh
vực báo chí điều tra.
2.2. Những yêu cầu về phẩm chất đạo đức đạo đức nghề nghiệp, chị Nga vẫn tiếp tục và đã
nghề nghiệp của nhà báo điều tra hoàn thành loạt bài phản ánh những sai phạm của
2.2.1. Không im lặng, làm ngơ trước cái xấu, Vũ nhôm. Từ đó, khiến cho tên này sa vào vòng
giác cao độ. Nhưng cuối cùng, bằng lương tâm và
cái ác
lao lý cho đến tận ngày nay. Đó là một trường hợp
Tục ngữ Việt Nam có câu “Im lặng là vàng”. điển hình đáng được biểu dương, ca ngợi và làm
Nhưng điều đó không phải lúc nào cũng đúng. gương cho các nhà báo điều tra nói riêng, báo chí
Trong một số trường hợp, im lặng là đồng nghĩa nói chung.
với việc chấp nhận cái xấu, cái ác, chấp nhận làm
Thứ hai, nhà báo im lặng để trục lợi cho bản
90
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP
Tap chí Khoa hoc so 40 (10-2019)
thân mình. Một số nhà báo hoạt động báo chí chỉ ràng buộc và thôi thúc nhà báo thực thi công lý. Khi
với mục đích kiếm sống mà đôi khi quên đi vai trò họ làm ngơ trước tiêu cực, có thể trước pháp luật
và nhiệm vụ thiêng liêng của “vũ khí” mà mình thì họ vô tội, nhưng họ lại vi phạm nghiêm trọng
đang nắm trong tay. Do đó, họ tìm mọi cách để đạo đức trách nhiệm của nhà báo.
mang lại lợi ích cho bản thân mình từ công việc
2.2.2. Tôn trọng sự thật, đảm bảo tính chính
ấy. Khi họ không ý thức được ý nghĩa nghề nghiệp, xác, trung thực
nhân phẩm cá nhân thì họ sẵn sàng bắt tay với cái
Đây là một trong những nguyên tắc quan trọng
xấu nhằm để che đậy, bưng bít, bao biện cho cái hàng đầu của nhà báo nói chung, nhà báo điều tra
xấu. Họ sẵn sàng “bịt mắt làm ngơ” thậm chí bắt nói riêng. Bởi báo chí có vai trò và chức năng phản
tay với cái xấu. Và món hàng trao đổi là đồng tiền ánh và định hướng dư luận xã hội. Thông tin trên
hay những lợi ích dưới các hình thức khác. Gần báo chí có tác động rất lớn đến tư tưởng của công
đây không ít những vụ việc liên quan đến việc nhà chúng. Do đó, đòi hỏi chất lượng thông tin của bài
báo nhận hối lộ được vạch trần công khai trước dư báo phải trung thực, chính xác và khách quan. Nhà
luận, chẳng hạn vụ việc liên quan đến phóng viên báo không được bóp méo, xuyên tạc sự thật dù vì
Lê Duy Phong (Báo Giáo dục Việt Nam) đã nhận bất kỳ lí do gì.
hối lộ từ một số đối tượng, trong đó có Giám đốc
Quy trình đảm bảo chất lượng thông tin của
Sở Kế hoạch đầu tư tỉnh Yên Bái; vụ việc phóng bài báo phải được đảm bảo xuyên suốt trong quá
viên Bùi Văn Toàn (Báo Bảo vệ Pháp luật - cơ quan trình tạo ra sản phẩm báo chí. Trước khi viết tin,
của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao) bị bắt vì tội nhà báo cần phải xác định rõ nguồn tin. Có thể dựa
tống tiền một doanh nghiệp ở huyện Quỳ Hợp; vụ trên nhiều nguồn tin khác nhau, sau đó nhà báo phải
việc của phóng viên Nguyễn Thế Thắng (VOVTây xác minh và kiểm tra độ tin cậy của tất cả nguồn
Nguyên) bị bắt vì tội cưỡng đoạt tài sản của nhóm tin. Đối với những thông tin còn nghi vấn, nhà
người đánh bạc (anh này đã quay video được, sau báo phải xác định được danh tính của nguồn tin,
đó dùng video để tống tiền nhóm đánh bạc); hay vụ không được phép dựng, chỉnh sửa hình ảnh, viết
việc nhận hối lộ 280 triệu từ hai doanh nghiệp kinh chú thích nhằm đánh lừa hoặc lừa dối công chúng,
doanh bất động sản ở Hậu Giang của phóng viên phản ánh sự thật thiếu chính xác, khách quan. Đối
Phạm Lê Hoàng Uyển (Tạp chí Hướng nghiệp và với những thông tin được trích dẫn, phải ghi rõ
Hòa nhập)… Đó là những trường hợp đã gây phẫn nguồn dẫn đúng quy định. Trước khi công bố tin,
nộ trong giới báo chí nói riêng, lòng dân nói chung nhà báo phải đảm bảo thông tin do mình cung cấp
bởi họ đã đi ngược lại với quy định của pháp luật, là chính xác, trung thực và công tâm. Sau khi công
vi phạm nghiêm trọng đạo đức nghề báo, nhà báo, bố thông tin, nếu phát hiện có sai sót thì nhà báo
làm sụt giảm lòng tin của công chúng vào báo chí, và cơ quan báo chí phải tiến hành đính chính công
gây hoang mang dư luận vì công chúng cảm thấy khai, đúng quy định dù có nhận được yêu cầu đính
không biết tin vào đâu khi có những kẻ gian đại chính hay không. Trong trường hợp thông tin gây
diện cho công lý.
ảnh hưởng, tổn hại nghiêm trọng đến cá nhân, tổ
Thứ ba, nhà báo im lặng vì thái độ bàng quan. chức được phản ánh thì nhà báo và cơ quan báo
Đó là những người e ngại nguy hiểm, khó khăn, chỉ chí phải đăng lời đính chính và xin lỗi trong phần
mong được hai chữ bình yên trong cuộc đời. Họ nổi bật của tờ báo. Năm 2016, có một vụ việc làm
“bình chân như vại” trong mọi chuyện, mọi tình xôn xao dư luận, đó là việc báo chí rộn ràng đưa
huống. Họ viết những đề tài vô thưởng vô phạt để tin một bé trai 11 tuổi đã treo cổ tự tử vì không có
tránh phiền hà, bớt va chạm, liên lụy. Họ ca ngợi áo mới đến trường ở Gia Lai. Khi đó, những tờ báo
một chiều, thiếu sự soi rọi, suy xét, phản ánh thông như Vietnamnet, Người lao động (tít bài Đừng im
tin chung chung, vô bổ, không cần thiết. Vì vậy, lặng, có một đứa trẻ 11 tuổi vừa tự tử, thưa ông
những thông tin của họ thiếu sự định hướng dư Giời ngày 28/8/2016) đã đăng các bài liên quan vụ
luận, không đủ sức để đẩy lùi tiêu cực trong xã hội. việc. Khi đó, gia đình đã rất khốn đốn trước những
Về mặt pháp luật, tuy không có văn bản chế lời gièm pha của dư luận. Đồng thời, không ít tờ
tài bắt buộc nhà báo phải viết, phản ánh về những báo, đối tượng lợi dụng thông tin để láy sang phê
tiêu cực khi họ biết nhưng đạo đức nghề nghiệp lại phán các sự việc khác như tham nhũng, ăn chơi trác
91
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP
Tap chí Khoa hoc so 40 (10-2019)
táng của quan chức… Từ đó làm dấy lên những bức khác. Các đối tượng vi phạm pháp luật luôn e ngại
xúc trong dư luận.
2.2.3. Đảm bảo tính công bằng, khách quan
cánh nhà báo bởi họ sợ bị vạch tội trước dư luận.
Do đó, để đảm bảo an toàn thì họ thực hiện nhiều
Nhà báo điều tra trong công cuộc đấu tranh thủ đoạn với nhiều đối tượng khác nhau, trong đó
phòng chống tiêu cực trong xã hội có vai trò như nhà báo được họ quan tâm “chăm sóc” đặc biệt.
“người phán xử”. Họ đại diện cho công lý, chính Không ít người sẵn sàng dùng đồng tiền để “bịt
nghĩa và pháp luật để vạch trần, phơi bày những miệng” nhà báo, để mua sự im lặng của nhà báo,
cái xấu, tiêu cực, tội phạm. Do đó, tinh thần công để che đậy tội lỗi của họ.
tâm của nhà báo rất quan trọng. Nó quyết định đến
Mặt khác, một số nhà báo lợi dụng địa vị, chức
hiệu quả của thông tin, thậm chí ảnh hưởng rất sâu năng nghề nghiệp của mình để mưu cầu những lợi
sắc đến nhân phẩm, tính mạng của con người. Khi ích cá nhân. Họ sẵn sàng nhận hối lộ, tham nhũng,
nhà báo phản ánh vấn đề bằng tin tức thì đòi hỏi tống tiền hoặc cưỡng đoạt tài sản của các đối tượng
phải có cái nhìn khách quan, toàn diện với các bên vi phạm. Điều đó xảy ra ở nhiều lĩnh vực nhưng
liên quan của vấn đề đang điều tra, hạn chế tối đa thường trực là ở lĩnh vực kinh tế và đời sống riêng
việc thiên vị hay bao che hoặc cổ động cho một tư của cá nhân. Không ít trường hợp các nhà báo
phía nào. Bởi nếu vậy thì nhà báo đã trở thành công đã phải hầu tòa vì những hành vi ấy. Đó là những
cụ phục vụ cho lợi ích của đối tượng nào đó chứ người không vượt qua được sức cám dỗ của đồng
không còn là đại diện của công lý.
tiền và lợi ích vật chất, họ không có lương tâm
Nhà báo phải giữ được tinh thần khách quan nghề nghiệp, sẵn sàng đánh đổi sự cao quý của
trong quá trình phản ánh thông tin. Dù rằng sản nghề nghiệp để nhận lại những giá trị vật chất thấp
phẩm báo chí do nhà báo làm ra thì ít nhiều cũng hèn (tiền bạc, địa vị, dục vọng…). Chẳng hạn như
mang quan điểm, cái nhìn của cá nhân nhà báo, vụ việc 03 phóng viên thử việc của Thời báo Làng
nhưng một nhà báo giàu kinh nghiệm và có uy tín nghề Việt bị bắt quả tang khi đang thực hiện hành
luôn biết cân nhắc giữa định kiến, thiên kiến và vi cưỡng đoạt tài sản 50 triệu đồng đối với ông
chính kiến trong một bài báo. Trong báo chí điều Nguyễn Văn T. vì ông này có quan hệ bất chính
tra, ưu tiên hàng đầu cho chính kiến khách quan, với người phụ nữ khác được Báo Người lao động
trung lập, hạn chế những quan điểm cá nhân, những đăng ngày 10/01/2018. Đó là hành vi vi phạm đạo
lối diễn đạt như nhấn mạnh, phóng đại để thay đổi đức nghề nghiệp nghiêm trọng.
hay chuyển hướng dư luận làm bóp méo các quan
Như vậy, để có thể đứng vững trước những sự
điểm, bình luận của người khác. Trong vụ án xét cám dỗ của đồng tiền, nhà báo cần phải xác định
xử Đinh La Thăng, trong thời gian đầu, một số tờ rõ mục đích hành nghề và nắm rõ ý nghĩa của việc
báo phản ánh vấn đề dưới góc nhìn và thiên hướng mình đang làm. Nhà báo điều tra hành nghề vì lợi
bao che, bênh vực cho Đinh La Thăng khiến cho dư ích của xã hội, của đất nước và vì danh dự của nghề
luận cảm thấy dường như là một cuộc thanh trừng báo. Nhà báo chỉ làm những việc phù hợp với phẩm
nhóm phái. Nhưng càng về sau và cho đến hiện nay giá nghề nghiệp của mình và kiên quyết đấu tranh
thì vụ việc ngày càng sáng tỏ, tội chứng rành rành, bảo vệ những giá trị cao cả của nghề báo. Đồng thời,
người có tội phải bị xử lý. Dư luận ngày càng yên nhà báo cũng cần phải hiểu rõ những quy định về
tâm và tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà pháp luật, chính sách có liên quan đến nghề nghiệp
nước trong công cuộc phòng chống tham nhũng, để có thể đảm bảo hoạt động đúng pháp luật, biết
làm trong sạch bộ máy Nhà nước.
được quyền và nghĩa vụ của mình, nhận thức được
2.2.4. Từchối mọi hình thức mua chuộc của các đúng sai, có quyền từ chối các yêu cầu trái với quy
đối tượng điều tra hoặc các đối tượng có liên quan định đạo đức nghề nghiệp và pháp luật.
Trong số các loại hình báo chí, báo chí điều
tra là loại hình nhạy cảm nhất vì nó đụng chạm đến
2.2.5. Bảo vệ nguồn tin và bí mật nghề nghiệp
Nguồn tin là nơi cung cấp thông tin có giá
lợi ích của người khác và có liên quan đến lợi ích trị cho nhà báo. Có ba loại nguồn tin: tài liệu, môi
của cá nhân nhà báo. Nếu nhà báo không có bản trường hoặc hiện trường, con người. Trong đó,
lĩnh vững vàng sẽ rất dễ bị mua chuộc, dụ dỗ, lôi nguồn tin con người được xem là đối tượng quan
kéo bằng đồng tiền hay những miếng mồi lợi ích trọng nhất. Để điều tiết mối quan hệ này thì đòi
92
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP
Tap chí Khoa hoc so 40 (10-2019)
hỏi nhà báo phải nắm rõ các quy định pháp luật và đăng tải những thông tin chưa được kiểm chứng
các quy tắc đạo đức nghề báo để có cách ứng xử gây hoang mang, bất bình cho xã hội.
tốt nhất. Mặc dù Luật Báo chí có quy định rõ ràng
2.2.6. Tôn trọng sự riêng tư và phẩm giá
về việc nguồn tin có “quyền và nghĩa vụ cung cấp con người
thông tin cho báo chí và chịu trách nhiệm trước
Báo chí có quyền phản ánh và đăng tải những
pháp luật về nội dung thông tin đã cung cấp” (khoản thông tin ở tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
1 Điều 38 Luật Báo chí sửa đổi 2016) nhưng không Tuy nhiên, không có nghĩa báo chí có thể đăng tải
có nghĩa bắt buộc nguồn tin phải cung cấp thông một cách dửng dưng mọi vấn đề của cuộc sống.
tin cho báo chí. Do đó, nhà báo không được lạm Thông tin báo chí có hiệu quả khi nó giúp người
quyền và cửa quyền, sử dụng các thủ đoạn để đe đọc nhận thức được vấn đề và có thái độ tích cực
dọa, gây áp lực cho nguồn tin hoặc thể hiện thái hơn. Trong đó, quyền và nhân phẩm của con người
độ xem thường lợi ích và quan điểm của nguồn tin. luôn được xem là quan trọng trong quá trình phản
Khi đã thu thập được thông tin từ nguồn tin, ánh thông tin của báo chí. Đặc biệt, đối với đối
thái độ của nhà báo đối với việc sử dụng thông tin tượng được báo chí phản ánh, những vấn đề liên
và nguồn tin cũng rất quan trọng. Đối với nguồn quan đến danh dự, nhân phẩm, thông tin cá nhân
tin, nhà báo phải đảm bảo độ bảo mật thông tin rất nhạy cảm. Nó không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân
của nguồn tin. Nhà báo chỉ cung cấp thông tin của của người bị phản ánh mà nó còn ảnh hưởng đến dư
nguồn tin trong những trường hợp theo yêu cầu luận xã hội, một nhóm đối tượng thậm chí một thế
đúng quy định của pháp luật. Do đó, các nhà báo hệ. Chẳng hạn như vụ việc đăng tải những thông
thường hay nói với nhau câu “Sống để vậy, chết tin, giấy tờ liên quan đến tuổi tác và đời tư cá nhân
mang theo”. Đó được xem là “lời hứa danh dự” của của cầu thủ bóng đá Công Phượng trong năm 2014
nhà báo đối với nguồn tin của mình. Thậm chí có đã gây nhiều luồng ý kiến trái chiều, ảnh hưởng và
những trường hợp nhà báo sẵn sàng đánh đổi tất tác động đến tâm lý của một tài năng vừa chớm nở.
cả từ danh dự, nhân phẩm, thậm chí tự do và tính Hoặc thỉnh thoảng có những bài báo khai thác quá
mạng của mình để bảo vệ nguồn tin. Có thể kể đến sâu vào đời sống và các mối quan hệ riêng tư của
trường hợp của nữ nhà báo Judith Miller (tờ New giới showbiz, chẳng hạn như trường hợp Hồ Ngọc
York Times) vào năm 2005. Mặc dù cô nắm được Hà và Nguyễn Quốc Cường, chuyện tình Công
thông tin nhưng chưa từng viết một bài báo nào về Vinh - Thủy Tiên, Khánh Thy với Phan Hiển… Báo
nữ nhân viên CIA Valerie Plame. Cô khẳng định chí phanh phui những vấn đề ấy không chỉ ở góc độ
sẽ không tiết lộ nguồn tin của mình dù bị ngồi tù. phản ánh khách quan mà còn đi sâu vào bình phẩm
Và tòa án đã kết án Judith Miller ngồi tù 85 ngày. nhân cách, danh dự, đánh giá những đối tượng ấy.
Đối với thông tin được thu thập, nhà báo cần
Mặc dù Luật Dân sự đã quy định rất rõ về
phải suy nghĩ và cân nhắc thật kỹ trước khi công quyền bí mật đời tư nhưng không phải ai hành nghề
bố thông tin. Nhà báo phải chọn lọc có nên đăng báo đều hiểu rõ và nắm bắt được tất cả. Mặt khác,
tải thông tin, đăng một phần hay toàn bộ nội dung có những điều mang tính nhân văn mà không có luật
thông tin. Đôi khi bản thân nguồn tin cũng không nào quy định (ví dụ, cách đưa tin, phản ánh trong
lường trước được hết những hậu quả khi thông tin đám tang), khi đó, đòi hỏi bản thân nhà báo phải ý
được công bố, nhưng bản thân nhà báo phải lường thức được hành động của mình có ý nghĩa và tác
trước được tình huống để có những quyết định sáng động như thế nào với người được phản ánh và công
suốt nhất trong việc sử dụng thông tin. Đồng thời, chúng. Tóm lại, nhà báo phải tôn trọng quyền con
nhà báo cần lưu ý những thông tin đến lợi ích của người của đối tượng được phản ánh, phải hết sức
quốc gia, dân tộc, cần phải biết bảo vệ thông tin bí cân nhắc và cẩn trọng đối với ngòi bút của mình
mật và thận trọng với những thông tin có thể xâm bởi “bút sa gà chết”.
hại tới lợi ích của quốc gia, dân tộc, đặc biệt là 2.2.7. Sử dụng các phương pháp phù hợp,
trong môi trường bùng nổ thông tin trên mạng xã trung thực khi sử dụng thông tin
hội như hiện nay. Các nhà báo cần phải có chính
Khi thực hiện điều tra báo chí, nhà báo cần sử
kiến, phải có sự kiểm chứng độ xác thực của thông dụng các phương pháp điều tra phù hợp trong từng
tin rõ ràng, không nên chạy theo thông tin mạng mà tình huống cụ thể. Mọi phương pháp tiến hành điều
93
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP
Tap chí Khoa hoc so 40 (10-2019)
tra đều phải báo cáo và xin ý kiến của lãnh đạo tòa có sự đồng tình, hợp tác của nguồn tin. Nhà báo
soạn báo. Nhà báo không tự ý sử dụng các phương không được đe dọa, ép buộc, cưỡng chế, tống tiền,
pháp, phương tiện hỗ trợ điều tra khi chưa được lợi dụng lòng tin hoặc sử dụng quyền lực để thu
sự cho phép của lãnh đạo nhằm đảm bảo tính hợp thập thông tin.
pháp của việc sử dụng phương pháp và phương
tiện. Đối với trường hợp phỏng vấn trực tiếp, nhà
3. Kết luận
Một nền báo chí phát triển lành mạnh, có uy
báo cần phải giới thiệu rõ bản thân mình và thông tín và luôn nhận được sự tin cậy của công chúng
báo thời gian phỏng vấn cho đối tượng được phỏng là mục tiêu hướng tới của bất kỳ một nền báo chí
vấn, lí giải rõ nguyên nhân họ được phỏng vấn, các nào. Vì vậy, các cơ quan, lãnh đạo báo chí từ trung
vấn đề mà họ được hỏi, những phát ngôn của họ sẽ ương đến địa phương nếu có ý thức nâng cao trách
được sử dụng như thế nào và trên những phương nhiệm, hoạt động đúng pháp luật, đúng mục đích,
tiện gì. Đối với trường hợp sử dụng máy quay, máy đúng bản chất của báo chí, thể hiện trách nhiệm
ghi âm bí mật thì đều phải được cấp trên phê duyệt xã hội của ngòi bút của mình thì sẽ góp phần nâng
và nói rõ mục đích sử dụng của mình. Có một số cao hiệu quả và uy tín của báo chí. Để sự thật luôn
trường hợp nhà báo chưa hiểu rõ hoặc chưa nắm được lên tiếng, để đem những điều tốt đẹp đến với
bắt được những điều trên nên vô tình hoặc cố ý vi công chúng thì sự tự nhận thức, lòng khát khao
phạm, chẳng hạn như vụ án đưa và nhận hối lộ để hướng đến những giá trị nghề nghiệp đích thực,
giải cứu xe vi phạm giao thông của nhà báo Hoàng cống hiến những gì tốt đẹp nhất mình có được luôn
Khương của Báo Tuổi trẻ. Đó là những điều mà phải là nhu cầu tự thân của người làm báo. Vì thế,
nhà báo nên hết sức cẩn trọng và tránh phạm phải việc tu dưỡng, rèn luyện của mỗi nhà báo là điều
những sai lầm đáng tiếc. Quá trình lấy tin đều phải có ý nghĩa quyết định đến giá trị của nghề báo./.
Tài liệu tham khảo
[1]. Nguyễn Văn Dững (2013), Cơ sở lý luận báo chí, NXB Lao động, Hà Nội.
[2]. Nguyễn Văn Dững (chủ biên) (2017), Báo chí, giám sát và phản biện xã hội ở Việt Nam, NXB Đại
học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
[3]. Nguyễn Văn Đại (2009), Đạo đức học, NXB Chính trị - Hành chính, Hà Nội.
[4]. Nguyễn Thị Trường Giang (2011), Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo, NXB Chính trị - Hành chính,
Hà Nội.
[5]. Nguyễn Thị Trường Giang (2018), 100 bản quy tắc đạo đức nghề báo trên thế giới, NXB Đại học
Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
[6]. Đỗ Thị Thu Hằng (chủ biên) (2016), Giáo trình Báo chí điều tra, NXB Lao động, Hà Nội.
[7]. Quang Hùng, Khắc Lâm (biên soạn) (2007), Từ điển tiếng Việt, NXB Từ điển Bách Khoa, Tiền Giang.
[8]. Lê Thị Nhã (2016), Giáo trình Lao động nhà báo, NXB Lý luận chính trị, Hà Nội.
[9]. E. P. Prôkhôrốp (2004), Cơ sở lý luận báo chí (tập 1), Đào Tấn Anh, Đới Thị Kim Thoa dịch, NXB
Thông tấn, Hà Nội.
PROFESSIONAL ETHICS OF INVESTIGATIVE JOURNALISTS
Summary
Journalistic ethics has always attracted social attentions at management, education levels and by
journalists themselves.Although journalistic ethical standards have been defined in legal normative documents,
realities have shown that professional ethic violations by press agencies, reporters and journalists still exist.
Sometimes, this stirs up serious problems in journalistic activities, especially in the field of investigative
journalism. Thus, this article aims to analyze, demonstrate, and systematize the most fundamental and
essential ethical standards of investigative journalism, including 7 important ones. Therefrom, it contributes
to consolidating the theoretical system of journalistic ethics and raising journalists’ awareness.
Keywords: Journalism, journalistic ethics, investigative journalism, investigative journalist.
Ngày nhận bài: 04/4/2019; Ngày nhận lại: 09/9/2019; Ngày duyệt đăng: 19/9/2019.
94
6 trang
16/05/2022
3660
Bạn đang xem tài liệu "Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo điều tra", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- dao_duc_nghe_nghiep_cua_nha_bao_dieu_tra.pdf
