Phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng
Phong cách chính luận của nhà báo
Trần Bạch Đằng
Ngô Thị Hồng Minh
Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn; Khoa Báo chí
Chuyên ngành: Báo chí học; Mã số: 60 32 01
Ngƣời hƣớng dẫn: PGS.TS.Nguyễn Văn Dững
Năm bảo vệ: 2011
Abstract. Hê
̣
thô
́
ng hoa va xây dƣn
̣
g cac khai niêm
̣
liên quan vâ
́
n đê
̀ nghiên cƣu , gꢀp
́
́
̀
́
́
phân lam ro khung ly thuyê
̀
́
t va nhân
̣
diên
̣
phong cach chinh luân
̣
cua nha bao Trần
̉
̀
̃
́
̀
́
̀
́
́
Bạch Đằng. Khảo sát các tác phẩm báo chí chính luận của Trần Bạch Đằng đã đăng tải
trên các báo: Thanh Niên, Phụ Nữ TP.HCM, Công An TP.HCM, Tuổi Trẻ, Sài Gòn
Giải Phꢀng, Phụ Nữ, Lao Động (giai đoạn từ năm 1998 đến năm 2007), để phân tích
những đặc điểm định hình nên phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng.
Khảo sát nguồn tƣ liệu riêng từ phía gia đình cố nhà báo Trần Bạch Đằng, và tìm hiểu
những ý kiến, đánh giá nhận xét từ báo giới, từ công chúng, từ các nhà lãnh đạo cꢀ uy
tín… nhằm phục vụ cho mục đích đề tài. Phân tich so sanh dƣa trên ly thuyết va tƣ liêu
̣
̣
́
́
̀
́
khảo sát để nhận diện những đặc điểm nổi bật trong phong cách chính luận của nhà báo
Trần Bạch Đằng, từ đꢀ, luận văn rút ra bai hoc kinh nghiêm v ề ứng xử văn hꢀa với tác
̣
̣
̀
phẩm báo chí chính luận và nêu lên một số giải pháp về việc nâng cao tính chính luận
trong tác phẩm báo chí và về hoạt động đào tạo phꢀng viên, nhà báo viết chính luận.
Keywords. Báo chí học; Nhà báo; Phong cách chính luận; Nghề làm báo
Content.
1. Tính thời sự và lý do chọn đề tài
MỞ ĐẦU
Từ khi ra đời và phát triển đến nay, báo chí luôn vận động trong sự đổi mới cả nội
dung và hình thức thể hiện nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của công
chúng. Điều đꢀ làm hình thành một hệ thống các nhꢀm thể loại riêng của báo chí với
những đặc điểm riêng, cách thức riêng, lợi thế riêng trong việc phản ánh hiện thực
khách quan.
Nhꢀm thể loại báo chí chính luận ra đời đáp ứng những nhu cầu đꢀ. Đồng thời, nꢀ
cũng làm xuất hiện những tác giả, nhà báo không ngừng sáng tạo trong việc sử dụng thể
loại báo chí với ngôn ngữ, giọng điệu mang đặc trƣng riêng để tạo ra những tác phẩm
báo chí hấp dẫn bởi vừa cꢀ khả năng thông tin sự kiện, vừa sử dụng lý lẽ soi vào sự kiện
hiện tƣợng nhằm định hƣớng công chúng đến hành động tích cực.
Nhà báo Trần Bạch Đằng là một trong số ít những tác giả đꢀ. Là nhà hoạt động cách
mạng chuyên nghiệp và từng giữ nhiều vị trí lãnh đạo quan trọng, với nền tảng văn hꢀa
sâu rộng, mỗi khi đặt bút, ông phân tích, lý giải các vấn đề hết sức thông tuệ, thuyết
phục, độc đáo. Hầu nhƣ bất kỳ bài nào của ông, từ thiên bút ký dài cho đến tiểu phẩm
1
mƣơi, mƣời lăm dòng, ngƣời ta cũng cꢀ thể lẩy ra những ý mới, những nhận xét, suy
ngẫm ít ngƣời nghĩ tới. Cꢀ lẽ, chính những điều này đã làm cho giọng văn chính luận
của nhà báo Trần Bạch Đằng rất đặc biệt, mang đậm phong cách cá nhân, không thể lẫn
với bất kỳ ai khác.
Nghiên cứu phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng để thấy đƣợc
những đꢀng gꢀp giá trị của ông cho thể loại báo chí chính luận, để rút ra đƣợc những bài
học kinh nghiệm về ứng xử văn hꢀa với tác phẩm báo chí chính luận cho thế hệ nhà báo
đang và sẽ viết thể loại báo chí chính luận là một công việc hết sức cần thiết, mang
nhiều ý nghĩa. Chính vì thế, trong khuôn khổ luận văn thạc sĩ, tôi chọn đề tài nghiên
cứu: PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN CỦA NHÀ BÁO TRẦN BẠCH ĐẰNG.
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Đã cꢀ một số khꢀa luận, luận văn tốt nghiệp tại khoa Báo chí và Truyền thông
nghiên cứu về phong cách một cá nhân nhà báo nhƣ Tìm hiểu phóng sự Huỳnh Dũng
Nhân của tác giả Nguyễn Thị Hồng Cúc, Phong cách ngôn ngữ nhà báo Hữu Thọ của
tác giả Nguyễn Thị Kim Dung, Phong cách báo chí Lý Sinh Sự của tác giả Nghiêm Thị
Thu Hà, Phong cách hài trong các tiểu phẩm báo chí hiện đại qua ba nhà báo Lý Sinh
Sự, Lê Thị Liên Hoan, Thảo Hảo của tác giả Trần Xuân Thân, Tác phẩm ký báo chí của
nhà báo Phan Quang của tác giả Hoàng Thu Hằng v.v.. Cho đến thời điểm này, chƣa
thấy công trình nghiên cứu nào về Phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch
Đằng.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Qua việc nghiên cứu, phân tích các tác phẩm báo chí chính luận của Trần Bạch
Đằng, luận văn sẽ bƣớc đầu nhận diện phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch
Đằng để thấy đƣợc những đꢀng gꢀp của một nhà báo lão thành đã cꢀ 60 năm cầm bút.
Từ đꢀ, luận văn cũng rút ra một số bài học về cách ứng xử văn hꢀa với tác phẩm báo chí
chính luận từ nhà báo Trần Bạch Đằng. Bên cạnh đꢀ, luận văn cũng hy vọng làm tài liệu
tham khảo cho những ai quan tâm nghiên cứu, học hỏi phong cách báo chí chính luận
của nhà báo Trần Bạch Đằng.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
-Hê thống hoa va xây dƣng cac khai niêm liên quan vấn đề nghiên cƣu , gꢀp phần
̣ ̣ ̣
́ ̀ ́ ́ ́
làm rꢁ khung lý thuyết và nhận diện phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch
Đằng.
-Khảo sát các tác phẩm báo chí chính luận của Trần Bạch Đằng đã đăng tải trên
các báo: Thanh Niên, Phụ Nữ TP.HCM, Công An TP.HCM (1998 - 2007).
-Khảo sát nguồn tƣ liệu riêng từ phía gia đình cố nhà báo Trần Bạch Đằng, và
tìm hiểu những ý kiến, đánh giá nhận xét từ báo giới, từ công chúng, từ các nhà lãnh
đạo cꢀ uy tín… nhằm phục vụ cho mục đích đề tài.
̉
̣ ̣
- Phân tich so sanh dƣa trên ly thuyết va tƣ liêu khao sat đê nh ận diện những đặc
̉
́ ̀ ́
́
́
điểm nổi bật trong phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng, từ đꢀ, luận văn
rút ra bài học kinh nghiệm v ề ứng xử văn hꢀa với tác phẩm báo chí chính luận và nêu
2
lên một số giải pháp về việc nâng cao tính chính luận trong tác phẩm báo chí và về hoạt
động đào tạo phꢀng viên, nhà báo viết chính luận.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu: Là phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch
Đằng
Đối tƣợng khảo sát:
-Các tác phẩm báo chí chính luận của Trần Bạch Đằng
-Các bài viết, bài phỏng vấn Trần Bạch Đằng
-Các cuốn sách của Trần Bạch Đằng đã xuất bản liên quan tới cuộc đời và chặng đƣờng
làm báo của ông.
-Các tờ báo đăng các tác phẩm báo chí chính luận của Trần Bạch Đằng.
- Gia đình cố nhà báo, nhꢀm trợ lý, thƣ ký giúp việc cho cố nhà báo qua các thời kỳ;
một số Tổng biên tập, các nhà báo phụ trách mảng báo chí chính luận ở các tờ báo mà
Trần Bạch Đằng từng cộng tác; Ban tuyên giáo thành ủy và văn phòng tuyên giáo trung
ƣơng, cùng một số công chúng yêu mến tác giả Trần Bạch Đằng qua các tác phẩm báo
chí chính luận do ông viết.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
-Tác giả tập trung khảo sát đề tài trên 03 tờ báo in: Thanh Niên, Phụ Nữ
TP.HCM và Công An TP.HCM (1998 - 2007.
-Khảo sát các tác phẩm báo chí chính luận của Trần Bạch Đằng đăng tải trên các
tờ báo khác phục vụ triển khai đề tài.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
-Phƣơng pháp tổng hợp tài liệu để nghiên cứu các tài liệu về chính luận, phong
cách chính luận, tác phẩm báo chí chính luận cũng nhƣ các tài liệu liên quan.
̣
-Phƣơng pháp thống kê, phân loai đƣ ợc dùng để khảo sát và thống kê các tác
phẩm báo chí chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng trên ba tờ báo tiêu biểu: Thanh
Niên, Phụ Nữ TP.HCM, Công An TP.HCM, trong khoảng thời gian 1998-2007.
-Phƣơng pháp phân tích ngữ văn đƣợc dùng để nghiên cứu văn bản tác phẩm báo
chí chính luận của Trần Bạch Đằng.
-Phƣơng pháp phỏng vấn sâu đƣợc dùng để phỏng vấn ngƣời thân gia đình cố
nhà báo Trần Bạch Đằng, các cơ quan truyền thông, các chuyên gia, công chúng… quan
tâm đến phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
6.1. Ý nghĩa lý luận
Vơi muc
̣
đich cua lu ận văn nhƣ đa xac đin
̣
h , hê
̣ ̣
thống hoa va xây dƣng cac khai
́ ̀ ́ ́
̉
̃
́
́
́
niêm
̣
liên quan đê
́
n phong cach , phong cách chinh luân…, luận văn bƣớc đầu nhận diện
̣
́
́
phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng để thấy đƣợc những đꢀng gꢀp của
một nhà báo lão thành đã cꢀ 60 năm cầm bút.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Qua việc nghiên cứu các tác phẩm báo chí chính luận của Trần Bạch Đằng, luận
văn tổng kết, đánh giá những đꢀng gꢀp giá trị của nhà báo Trần Bạch Đằng ở thể loại
báo chí chính luận. Từ đꢀ, luận văn đúc rút những bài học kinh nghiệm về cách ứng xử
3
văn hꢀa với tác phẩm báo chí chính luận và đƣa ra một số giải pháp về việc nâng cao
tính chính luận trong tác phẩm báo chí và về hoạt động đào tạo phꢀng viên, nhà báo viết
chính luận.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Mục lục, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận
văn gồm 3 chƣơng:
CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN VÀ TÁC PHẨM
BÁO CHÍ CHÍNH LUẬN
CHƢƠNG 2: TÁC PHẨM BÁO CHÍ CHÍNH LUẬN CỦA NHÀ BÁO TRẦN BẠCH
ĐẰNG
CHƢƠNG 3: HỌC CÁCH ỨNG XỬ VĂN HÓA VỚI TÁC PHẨM BÁO CHÍ CHÍNH
LUẬN TỪ NHÀ BÁO TRẦN BẠCH ĐẰNG
CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN VÀ TÁC
PHẨM BÁO CHÍ CHÍNH LUẬN
1.1. Một số khái niệm cơ bản về phong cách chính luận 1.1.1. Phong cách
Cꢀ nhiều quan điểm khác nhau về “phong cách” nhƣng nhìn chung đều thống
nhất rằng: Thuật ngữ “phong cách” là một khái niệm chung của nhiều địa hạt khác
nhau. Nꢀ chỉ những đặc điểm riêng của con ngƣời trong các hoạt động, hành động sống.
Nꢀ cũng cꢀ thể chỉ về hình thức và nội dung của từng sản phẩm trong từng lĩnh vực
hoạt động sáng tạo khác nhau mà ở đꢀ dấu ấn cá nhân tác giả đƣợc thể hiện đậm nét.
1.1.2. Chính luận
Hiện nay, đang tồn tại một số khái niệm liên quan đến chính luận: Cꢀ ngƣời quan
niệm chính luận chỉ thuần túy là vấn đề chính trị; cꢀ ngƣời lại bꢀ hẹp khái niệm này ở
phƣơng diện phong cách ngôn ngữ; cꢀ ngƣời khẳng định nꢀ là loại văn bản trình bày ý
kiến v.v..
Từ những khái niệm trên, luận văn xin tạm đƣa ra quan niệm về chính luận nhƣ
sau: Chính luận là loại văn bản bàn luận đến các vấn đề thời sự nóng hổi, bức xúc của
đời sống xã hội thu hút sự quan tâm, theo dõi của đông đảo công chúng, đồng thời
hướng công chúng có suy nghĩ đúng, nhận thức đúng và hành động đúng.
1.1.3. Phong cách chính luận
Khi phân chia phong cách chức năng tiếng Việt, đa số các nhà nghiên cứu đều
thống nhất coi phong cách chính luận là một phong cách độc lập trong hệ thống các
phong cách chức năng (bao gồm: phong cách khẩu ngữ, phong cách văn chƣơng, phong
cách chính luận, phong cách khoa học, phong cách hành chính).
Nhƣ vậy cꢀ thể khẳng định: phong cách chính luận được dùng trong văn bản
chính luận để bày tỏ chính kiến của tác giả về một vấn đề nào đó thuộc lĩnh vực chính
trị, xã hội nhằm tạo dư luận xã hội và định hướng dư luận xã hội.
4
1.1.4. Phong cách ngôn ngữ chính luận trong tác phẩm báo chí
Phong cách ngôn ngữ chính luận trong tác phẩm báo chí đƣợc xem xét dựa trên
ba đặc điểm: Thứ nhất là về phương tiện từ ngữ. Thứ hai là về phương tiện cú pháp.
Thứ ba là về phương pháp diễn đạt.
1.2. Nhận diện phong cách chính luận qua tác phẩm báo chí chính luận
1.2.1. Nhận diện tác phẩm báo chí chính luận
Xét về nội dung: Tác phẩm báo chí chính luận đề cập đến mọi lĩnh vực của đời
sống xã hội. Chất lƣợng thông tin trong tác phẩm báo chí chính luận chủ yếu là thông
tin lý lẽ, dùng lý lẽ soi vào sự kiện, hiện tƣợng để giúp công chúng hiểu sự thật, hƣớng
̉
họ đến hành động tích cực, phù hợp với mong muốn của tác giả. Thái độ, quan điêm,
chính kiến của ngƣời viết cũng phải thể hiên ro rang , công khai trƣơc vân đê ma minh
̣
nêu ra. Đặc biệt trƣớc những vấn đề xã hội phức tạp , ngƣơi viêt phai co nhƣng đề đat ,
̣
́
̀
̃
̀
́
̀
̀
́
̉
̃
̀
́
gơi
̣
mơ, hƣơng dân
̃
đê thao gơ vâ
̉
́
n đê
̀.
̉
̃
́
́
Xét về hình thức: Kết cấu tác phẩm báo chí chính luận hết sức chặt chẽ với những
luận điểm, luận chứng thuyết phục trong mạch tƣ duy nhất quán để lý giải vấn đề. Bên
cạnh đꢀ, ngôn ngữ giàu tính luận kết hợp với biểu cảm cũng làm tăng sức hấp dẫn cho
tác phẩm báo chí chính luận.
1.2.2. Hoàn cảnh xuất hiện tác phẩm báo chí chính luận
a.Sự đổi mới toàn diện của xã hội trong đó có đổi mới báo chí
Đại hội lần thứ VI của Đảng – Đại hội mở đầu của sự đổi mới toàn diện ở Việt
Nam, trong đꢀ cꢀ đổi mới báo chí. Báo chí đổi mới cách thông tin và cách phản ánh
những vấn đề nꢀng của xã hội. Nhà báo nhìn thẳng vào sự thật, thông tin sự thật, dùng
ngòi bút chiến đấu và không tránh né những vấn đề gai gꢀc của cuộc sống.
b.Đổi mới báo chí làm gia tăng chất chính luận trong tác phẩm báo chí
Muốn cꢀ đƣợc tác phẩm báo chí hay, thỏa mãn yêu cầu của công chúng trong
thời kỳ mới, giúp công chúng cꢀ những định hƣớng thông tin đúng thì nhà báo phải tìm
đến một cách viết mới thể hiện sâu sắc quan điểm, thái độ, lập trƣờng trƣớc những vấn
đề nꢀng bỏng của đời sống chính trị xã hội. Tác phẩm báo chí chính luận là sự lựa chọn
phù hợp và đúng đắn nhất của các nhà báo trong hoàn cảnh ấy.
1.2.3. Vai trò của tác phẩm báo chí chính luận trong đời sống báo chí và đời sống xã
hội
Trong đời sống báo chí nƣớc nhà, tác phẩm báo chí chính luận giữ vai trò hết sức
quan trọng, gꢀp phần tạo thƣơng hiệu cho tòa soạn báo, cơ quan báo chí.
Trong đời sống xã hội, tác phẩm báo chí chính luận đã thực sự thể hiện đƣợc vai
trò đắc lực của mình trên khắp các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hꢀa – xã hội... Nꢀ gꢀp
phần thực hiện tốt nhiệm vụ tuyên truyền quan điểm, đƣờng lối của Đảng; chính sách,
pháp luật của Nhà nƣớc; phát hiện và phản ánh tâm tƣ, nguyện vọng của quần chúng
nhân dân; nêu lên những vấn đề bức xúc trong đời sống xã hội; tích cực tham gia đấu
tranh, chống tiêu cực, tham nhũng, quan liêu, lãng phí và suy thoái đạo đức, lối sống.
5
1.2.4.Trần Bạch Đằng – một trong những cây bút chính luận xuất sắc của nền báo
cách mạng Việt Nam thời kỳ đổi mới
Là một trong những ngƣời con ƣu tú của nền báo chí cách mạng Việt Nam, Trần
Bạch Đằng đã cho thấy một diện mạo riêng của một cây bút chính luận sắc sảo, tràn đầy
tâm huyết trong thời kỳ đổi mới.
1.3. Khái quát về sự nghiệp báo chí Trần Bạch Đằng
1.3.1. Cuộc đời - sự nghiệp báo chí Trần Bạch Đằng
Trần Bạch Đằng (1926-2007) là nhà hoạt động cách mạng lão thành và là “cây
đại thụ” của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Từng giữ nhiều chức vụ quan trọng nhƣ
Thƣờng vụ Thành ủy Sài Gòn – Gia Định, phụ trách Ban Tuyên huấn Trung ƣơng cục,
trong kháng chiến, Trần Bạch Đằng là một trong những ngƣời đầu tiên gầy dựng, lãnh
đạo và thực hiện nhiều việc liên quan đến báo chí. Thời hòa bình, ông là một trong
những ngƣời viết báo khỏe nhất, chuyên nghiệp nhất dù chƣa bao giờ tự nhận mình là
nhà báo.
1.3.2. Chính luận – khuynh hướng xuyên suốt các tác phẩm báo chí Trần Bạch Đằng
Trong suốt cuộc đời cầm bút với số lƣợng bài báo lên đến gần 1 vạn thì mảng
tiêu biểu nhất, chủ yếu nhất chiếm phần lớn trong toàn bộ tác phẩm báo chí của cuộc
đời ông chính là báo chí chính luận. Ông nhìn toàn bộ sự kiện dƣới con mắt của một nhà
chính luận, thể hiện bằng ngôn ngữ chính luận và xử lý tác phẩm bằng phƣơng pháp
chính luận.
Các tác phẩm báo chí chính luận của Trần Bạch Đằng đề cập đến tất cả các lĩnh
vực, các vấn đề bức xúc nảy sinh trong đời sống xã hội. Suy tƣ và trăn trở, ghi nhận và
lạc quan, đề xuất và kiến giải, phê phán và đấu tranh quyết liệt tới cùng các hiện tƣợng
xã hội, tác giả Trần Bạch Đằng tập trung chủ yếu viết các bài xã luận, bình luận và bài
phê bình trên báo. Mƣời năm cuối đời (1998 -2007), ông viết nhiều nhất, thƣờng xuyên
nhất cho ba tờ báo Thanh Niên, Phụ nữ TP.HCM, Công an TP.HCM. Qua khảo sát,
trong khoảng thời gian này, tác phẩm báo chí chính luận chiếm 93,4% trên tổng số tác
phẩm báo chí (913/977 bài) của nhà báo Trần Bạch Đằng.
*Tiểu kết chương 1
Qua việc nghiên cứu một số vấn đề về phong cách chính luận cho thấy:
Hiện nay, cꢀ rất nhiều định nghĩa, nhiều cách hiểu khác nhau về phong cách
chính luận. Dựa trên cơ sở đꢀ, luận văn xin tạm đƣa ra định nghĩa về phong cách chính
luận và sử dụng nꢀ làm công cụ nghiên cứu trong lĩnh vực báo chí, thông qua việc
nghiên cứu trƣờng hợp của nhà báo Trần Bạch Đằng.
Từ một số vấn đề về phong cách chính luận, luận văn đi sâu vào nhận diện phong
cách chính luận qua tác phẩm báo chí chính luận. Tiếp theo, luận văn tìm hiểu hoàn
cảnh xuất hiện tác phẩm báo chí chính luận, qua đꢀ khẳng định rằng: Trần Bạch Đằng là
một trong những cây bút chính luận xuất sắc của nền báo chí cách mạng Việt Nam thời
kỳ đổi mới.
6
Ở cuối chƣơng, luận văn giới thiệu những nét khái quát nhất về sự nghiệp báo chí
Trần Bạch Đằng và rút ra kết luận quan trọng: Chính luận là khuynh hƣớng xuyên suốt
các tác phẩm báo chí Trần Bạch Đằng.
Dựa vào những kết luận trên, luận văn tiếp tục nghiên cứu chƣơng 2.
CHƢƠNG 2: TÁC PHẨM BÁO CHÍ CHÍNH LUẬN CỦA NHÀ BÁO TRẦN
BẠCH ĐẰNG
2.1.Nội dung tác phẩm báo chí chính luận Trần Bạch Đằng
2.1.1.Đề tài Chính trị - Xã hội
Là một nhà báo, lại chuyên viết chính luận, hơn thế, chính là ngƣời làm công tác
chính trị, nên đƣơng nhiên Trần Bạch Đằng luôn giành mối quan tâm lớn nhất tới mảng
đề tài Chính trị - xã hội. Bà Trần Hồng Ánh – con gái của cố nhà báo Trần Bạch Đằng –
̉
kể lại: “Thơi ky các nước Đông Âu sup
̣
đô , ông râ
́
t buô
̀
n… Ông buô
̀
n cho quốc gia ho
̣
̀
̀
“môt
tốt nhâ
̣
” nhưng lo lă
́
ng cho vận mệnh đâ
́t đê ông bay to âu lo , đề xuất của mình đối với đất nước” . Nhƣng cái cách ông
́
t nươc minh “mươi”. Những lúc đó, viê
́
t la vu khi
́
̀
̀
̃
̀
́
̉
̉
̀
bày tỏ âu lo không chỉ đơn giản là tấm lòng một chiến sĩ cộng sản yêu nƣớc thiết tha mà
còn dựa trên sự am hiểu sâu sắc vấn đề ông đang đề cập tới, nắm chắc đƣờng lối, chính
sách của Đảng và Nhà nƣớc, phân tích tình hình, sự kiện thấu đáo để định hƣớng tƣ
tƣởng, nhận thức cho ngƣời đọc một cách đúng đắn.
Trƣớc những sự kiện lớn nhƣ Đại hội Đảng, kỳ họp Quốc hội, bầu cử Quốc
hội… đề ra đƣờng lối chính sách, quản lý, lãnh đạo và họp bàn về những vấn đề thời sự
nꢀng bỏng của đất nƣớc, nhà báo Trần Bạch Đằng luôn quan tâm, theo dꢁi sát sao.
Những vấn đề nhƣ Nhân sự chủ chốt, Cải cách hành chính, Chất vấn và trả lời chất vấn
Quốc hội, Tiền lương, .. đƣợc ông tập trung luận bàn và đƣa ra nhiều kiến nghị, đề xuất
quý báu. 2.1.2. Đề tài Kinh tế
Sau khi đất nƣớc thống nhất, nhà báo Trần Bạch Đằng cꢀ dịp đến nhiều tỉnh
thành. Đến đâu, ông cũng tìm hiểu cặn kẽ tình hình kinh tế, đời sống dân chúng. Năm
1990, cuốn Bút ký kinh tế tập hợp các bài viết của ông về đề tài này đã đƣợc Nhà xuất
bản Sự Thật phát hành. Trong đꢀ, ông đề cập đến các vấn đề: Chiến lƣợc phát triển
nông thôn, Chính sách kinh doanh, Khai thác nguyên liệu, Du lịch, Kinh tế đối ngoại,
Tiền lƣơng... Một loạt bài tiêu biểu nhƣ: Suy nghĩ tản mạn về kinh tế đối ngoại, Chuyện
đặc khu Vũng Tàu - Côn Đảo, Hàng không - chiếc chìa khꢀa đầu tiên, Phú Quốc nhất
định xứng đáng với tên của mình, Đồng lƣơng - Thời cơ xây dựng chính sách mới... là
những cảm quan của riêng ông về một lĩnh vực hết sức “rắc rối, phức tạp và chƣa mang
tính khoa học cao”. Đến năm 1999, ông là chủ biên cuốn An ninh kinh tế và kinh tế
thị trƣờng Việt Nam (Nxb Công an nhân dân).
Đọc những bài viết về kinh tế của ông trong 10 năm cuối đời càng thấy đƣợc khả
năng định hƣớng sâu sắc và nhạy bén của một nhà chính luận chuyên nghiệp.
2.1.3. Đề tài Chống tham nhũng
Chống tham nhũng luôn là vấn đề nhức nhối của mọi quốc gia trên thế giới. Xã
hội càng phát triển, tính chất, quy mô của các vụ tham nhũng càng phức tạp, rộng lớn
7
hơn. Xác định tham nhũng là “mối nguy dân tộc” nên cứ hễ ở đâu cꢀ tham nhũng thì ở
đꢀ cꢀ “chiến sĩ” Trần Bạch Đằng dùng ngòi bút chiến đấu đến hơi thở cuối cùng. Chống
tham nhũng – tự thân nꢀ đã là đề tài thƣờng xuyên thu hút sự chú ý của mọi ngƣời. Ở
bất kỳ lĩnh vực nào trong xã hội đều cꢀ nguy cơ xảy ra tham nhũng, tiêu cực. Dù là sự
kiện nhỏ hay lớn, dù liên quan đến cá nhân hay một tổ chức xã hội, nhà báo Trần Bạch
Đằng cũng không bao giờ bỏ qua.
2.1.4. Đề tài Thể thao
`Kể từ khi Việt Nam bƣớc vào công cuộc đổi mới, nền thể thao Việt Nam cũng
cꢀ những bƣớc chuyển mình mạnh mẽ, ghi tên mình trên đấu trƣờng quốc tế. Tuy nhiên,
trên con đƣờng hội nhập và phát triển, thể thao Việt Nam gặp phải không ít vấn đề.
Riêng ở môn bꢀng đá - môn thể thao vua, thành tích cꢀ nhiều mà thảm bại cũng không
ít. Là ngƣời yêu thể thao, yêu bꢀng đá, nhà báo Trần Bạch Đằng luôn đồng hành để
phân tích, mổ xẻ và gꢀp một tiếng nꢀi đầy trách nhiệm xây dựng nền bꢀng đá quốc gia.
2.1.5. Đề tài Công an nhân dân
Không chỉ quan tâm tới thế hệ thanh niên, nhà báo Trần Bạch Đằng còn cꢀ rất
nhiều bài viết bàn về lực lƣợng công an nhân dân. Trong suốt hai cuộc kháng chiến của
dân tộc, với cƣơng vị công tác đặc biệt của mình, Trần Bạch Đằng luôn đƣợc “nằm gai
nếm mật” với những con ngƣời mà sau này họ đã trở thành những tên tuổi lẫy lừng của
ngành công an nhƣ các đồng chí Trần Quốc Hoàn, Phạm Hùng, Lê Thanh Vân, Mai Chí
Thọ, Cao Đăng Chiếm, Nguyễn Tài... Những con ngƣời này đã để lại trong ông niềm tin
về đức độ, tài năng. Niềm tin ấy giờ đƣợc ông chuyển sang cho lớp chiến sỹ trẻ, những
ngƣời đang ngày đêm đổ xƣơng máu, trí tuệ bảo vệ thành quả cách mạng, bảo vệ cuộc
sống bình an cho nhân dân. Bài viết về lực lƣợng công an nhân dân của Trần Bạch Đằng
kể cꢀ đến hàng trăm. Những bài báo đƣợc nhà xuất bản Công an nhân dân tập hợp lại in
trong cuốn “Thanh kiếm và lá chắn” (2004) chỉ chiếm một phần nhỏ trong số đꢀ.
2.1.6. Đề tài Quốc tế
Những trải nghiệm thực tế cộng với tầm nhìn xa, trông rộng và bản lĩnh chính trị
vững vàng đã giúp nhà báo Trần Bạch Đằng cꢀ những bài bình luận rất thuyết phục về
các vấn đề quốc tế, đặc biệt là chính trị quốc tế. Theo ông Nguyễn Quang Thông, Tổng
biên tập báo Thanh Niên, không chỉ nhiều thế hệ bạn đọc mà ngay cả những ngƣời làm
báo ở tòa soạn cũng rất thích các bài viết của ông, gꢀp phần tăng thêm giá trị chính luận
của tờ báo.
2.2. Nghệ thuật thể hiện tác phẩm báo chí chính luận Trần Bạch Đằng
2.2.1. Chọn góc tiếp cận mới, lạ
Mỗi ngày trƣớc những sự kiện, vấn đề xảy ra, ông đều cꢀ những phát hiện mới
thể hiện gꢀc nhìn riêng của mình, gây cho ngƣời đọc sự hứng thú, bất ngờ,
Cùng một vấn đề tiền lƣơng nhƣng nhà báo Trần Bạch Đằng nhìn ra rất nhiều
gꢀc cạnh. Chẳng hạn, bàn về lƣơng của đại biểu quốc hội, ông chỉ ra mối liên quan giữa
nạn tham nhũng và chế độ tiền lƣơng. Đꢀ là hai mặt của một vấn đề. Nếu cải thiện đƣợc
tƣơng đối chế độ tiền lƣơng đối với những ngƣời đang làm việc trong các cơ quan nhà
nƣớc, thì cꢀ thể tiêu diệt đƣợc tham nhũng một cách đáng kể.
8
2.2.2. Nghệ thuật đặt tên (rút tít) tác phẩm
Tác giả Trần Bạch Đằng đã thể hiện sự khéo léo trong cách vận dụng ngôn ngữ
linh hoạt, sắc bén. Bản thân tác giả là ngƣời giàu trải nghiệm, vốn từ phong phú, cꢀ thế
mạnh trong việc sử dụng từ ngữ nên tít bài của ông luôn cuốn hút, gây ấn tƣợng mạnh
với độc giả. Hơn thế nữa, tít bài rất phù hợp với thể loại báo chí chính luận: thể hiện thái
độ, sự bình luận của mình ngay ở tít bài; Tác giả nêu giải pháp, đề xuất ngay đầu đề bài
báo; khái quát nội dung thông tin cốt lꢁi trong bài làm đầu đề; sử dụng ca dao, thành
ngữ, tục ngữ làm đầu đề bài báo; sử dụng khẩu ngữ, lời ăn tiếng nꢀi của nhân dân; tạo
sự đối lập, mâu thuẫn trong tít báo; đặt câu hỏi nghi vấn ngay từ đầu đề bài báo; sử dụng
phép điệp từ, điệp ngữ trong tít báo…
2.2.3.Ngôn ngữ tác phẩm
Ngôn ngữ trong tác phẩm báo chí Trần Bạch Đằng là ngôn ngữ chính luận: sắc
sảo, giàu tính chiến đấu, chính xác và “đậm đà sự xúc cảm”. Mặc dù thể loại chính luận
mang nặng tính thời sự nên khi đọc lại cꢀ những sự kiện đã lùi xa, nhƣng với cách “viết
nhƣ nꢀi”, cách vận dụng khéo léo ngôn ngữ và hình ảnh trong ca dao, tục ngữ, thành
ngữ, văn học, ngôn ngữ địa phƣơng, lời ăn tiếng nꢀi của nhân dân, từ ngữ chuyên ngành
trong tác phẩm, các bài viết của ông vẫn hấp dẫn ngƣời đọc. Khảo sát các tác phẩm cho
thấy dù trong bất kỳ tác phẩm nào, tác giả đều lựa chọn ngôn ngữ cẩn trọng, kỹ lƣỡng
kết hợp cách diễn đạt tự nhiên, sáng tạo gây ấn tƣợng mạnh với ngƣời đọc.
2.2.4.Cách thức thể hiện chính kiến
Trong tác phẩm báo chí, chính kiến thể hiện thái độ, quan điểm của nhà báo đối
với một hoặc một số sự kiện cụ thể. Vì thế, nhà báo muốn bảo vệ chính kiến của mình
thì phải xây dựng các luận điểm, luận cứ, luận chứng một cách cꢀ hệ thống, rꢁ ràng và
thuyết phục. Trong hàng ngàn bài báo của mình, Trần Bạch Đằng đã giải quyết rất tốt
yêu cầu này. Với bút pháp linh hoạt, lập luận sắc sảo, ông cꢀ nhiều cách để thể hiện
chính kiến, nhƣng đa phần theo lối trực diện, nꢀi thẳng suy nghĩ, quan điểm của mình.
Bên cạnh đꢀ, nhà báo Trần Bạch Đằng cũng thông qua hệ thống dữ liệu để phân tích
vấn đề, sự kiện, từ đꢀ mới bày tỏ ý kiến hoặc ông thể hiện gián tiếp chính kiến của mình
bằng cách sử dụng ý kiến quan điểm của ngƣời khác trong bài viết.
2.3. Nhận diện phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng
2.3.1. Luận bàn những vấn đề lớn, bức xúc, liên quan đến vận mệnh của Đảng, của
quốc gia, dân tộc.
Mỗi ngày, trong từng đề tài mà nhà chính luận Trần Bạch Đằng tâm huyết cũng
cꢀ rất nhiều sự kiện, vấn đề nảy sinh. Ông thƣờng chọn những sự kiện, vấn đề thời sự cꢀ
ý nghĩa lớn lao, đƣợc nhiều ngƣời quan tâm, mà theo cách nꢀi của ông, đꢀ là những cái
“đông người thấy, lo và bực”.
2.3.2. Đậm chất văn chương
Trong các tác phẩm báo chí chính luận Trần Bạch Đằng, ngƣời đọc nhận ra một
chất văn đậm đà đan xen giữa lớp ngôn ngữ mang tính chính luận sắc bén. Thậm chí, cꢀ
ý kiến cho rằng, chính chất văn ấy đã làm nên sự bền vững của bài viết. Bởi với ông, lý
luận phải đƣợc gắn với cuộc sống. Đꢀ cũng là nét đặc sắc tạo nên giọng điệu rất riêng
mang phong cách Trần Bạch Đằng. Đꢀ là sự trau chuốt, bꢀng bẩy, sử dụng nhiều biện
9
pháp tu từ của văn học nhƣ so sánh, ẩn dụ, hoán dụ ngay từ cách đặt tít báo của tác giả.
Đꢀ là cách hành văn trải dài cảm xúc, giàu nhạc điệu, sử dụng nhiều thủ pháp so sánh,
liên tƣởng, giàu hình tƣợng, giàu sức biểu cảm làm cho bài viết hấp dẫn một cách tự
nhiên. Chất văn cũng tỏa ra từ những sự kiện, số liệu, cuộn theo dòng suy nghĩ sắc sảo
của tác giả. Và cuối cùng, phong cách viết chính luận đậm chất văn chƣơng của nhà báo
Trần Bạch Đằng còn thể hiện ở sự am hiểu nền văn học nghệ thuật Việt Nam. Trong các
tác phẩm báo chí chính luận, ông thƣờng trích dẫn những tứ thơ, câu văn làm minh họa
dẫn chứng trong bài hoặc biểu đạt cho ý kiến của mình.
2.3.3. Giàu tố chất Nam bộ
TS.Quách Thu Nguyệt, Giám đốc NXB Trẻ đã cꢀ một nhận định ngắn gọn nhƣng
vô cùng chính xác về tác giả Trần Bạch Đằng, đꢀ là “một con ngƣời đậm chất Nam bộ
không chỉ bởi quê quán, nơi sinh trƣởng mà còn ở ngay trong tính cách, ngôn từ, hành
xử. Khi nꢀi hay viết, Trần Bạch Đằng luôn trình bày thẳng những suy nghĩ của mình,
không úp mở, quanh co; đi thẳng vào thực chất vấn đề; ghét khoa trƣơng, kiểu cách”.
Với Trần Bạch Đằng, viết là chiến đấu. Tâm niệm dùng ngòi bút chiến đấu tới
hơi thở cuối cùng, những bài viết chủ yếu của ông là phê bình, tấn công thẳng vào
những thꢀi hƣ tật xấu của xã hội, của chính quyền, của viên chức nhà nƣớc. Đây là thứ
bản lĩnh chỉ những ngƣời lính cách mạng chân chính mới cꢀ. Những gì ông phê phán
đều là đối lập với nhân dân, với sự tồn vong của chế độ cho nên đƣợc đông đảo bạn đọc
thuộc đủ thành phần đꢀn nhận, chia sẻ và ủng hộ.
2.3.4. Viết nhiều, viết nhanh, viết sắc
Không chỉ viết nhiều, viết nhanh mà tiêu chí ông đƣa ra khi đặt bút là “phải biết
chọn vấn đề, phải viết hợp lòng dân và đặc biệt “không viết bài mà chẳng ai muốn đọc”.
Trên ba tờ báo khảo sát, trung bình mỗi ngày Trần Bạch Đằng viết khoảng 04
bài. Đặc biệt, vấn đề nào càng nꢀng, bài viết của ông xuất hiện càng nhiều. Chẳng hạn,
về vấn đề chống tham nhũng hết sức nꢀng bỏng, cấp thiết, ông cꢀ tổng cộng 93 bài viết;
về vấn đề Quốc hội họp, chất vấn và trả lời chất vấn, ông cꢀ 38 bài; về vụ án Năm Cam
ông cꢀ 32 bài, và 23 bài viết xoay quanh vấn đề an toàn giao thông – nỗi nhức nhối của
toàn xã hội v.v..
Một lý do giúp Trần Bạch Đằng viết nhiều, viết nhanh là vì ông cꢀ một “công
nghệ sản xuất bài” khá độc đáo.
Tiểu kết chương 2
Qua khảo sát các tác phẩm báo chí chính luận của Trần Bạch Đằng trên hai
phƣơng diện: nội dung và nghệ thuật viết chính luận, cꢀ thể nhận thấy một số đặc điểm
cơ bản sau.
- Về nội dung: Tác giả Trần Bạch Đằng tập trung vào các mảng đề tài: Chính trị - Xã hội
, Kinh tế, Chống tham nhũng, Thể thao, Công an nhân dân, Quốc tế…
- Về nghệ thuật: Thể hiện ở cách chọn Góc tiếp cận mới, lạ; Nghệ thuật đặt tên (rút tít)
tác phẩm; Sử dụng ngôn ngữ tác phẩm; Cách thức thể hiện chính kiến…
Từ những kết luận trên, luận văn cꢀ thể nhận diện phong cách chính luận của nhà
báo Trần Bạch Đằng qua bốn đặc trƣng cơ bản: Luận bàn về những vấn đề lớn, bức xúc,
10
liên quan đến vận mệnh của Đảng, của quốc gia, dân tộc; Đậm chất văn chương; Giàu
tố chất Nam bộ; Viết nhiều, viết nhanh, viết sắc. Đây cũng là cơ sở để luận văn rút ra
những bài học kinh nghiệm về cách ứng xử văn hꢀa với tác phẩm báo chí chính luận từ
nhà báo Trần Bạch Đằng ở chƣơng tiếp theo: chƣơng 3.
CHƢƠNG 3: HỌC CÁCH ỨNG XỬ VĂN HÓA VỚI TÁC PHẨM BÁO CHÍ
CHÍNH LUẬN TỪ NHÀ BÁO TRẦN BẠCH ĐẰNG
3.1. Cách ứng xử văn hóa của một nhà báo chuyên nghiệp, chuyên viết chính luận
3.1.1. Ứng xử linh hoạt, uyển chuyển với môi trường truyền thông Việt Nam trong
giai đoạn đổi mới
Vốn là ngƣời làm công tác tuyên huấn giỏi, lại gắn bꢀ hết mình với nghề làm báo
nên hơn ai hết, Trần Bạch Đằng rất nhạy trƣớc những thông tin, những vấn đề nꢀng
bỏng vừa mới nảy sinh trong xã hội. Ông tìm cách viết uyển chuyển, mềm mại, sinh
động và dễ hiểu để phù hợp với sự tiếp nhận của công chúng nꢀi chung. Tâm niệm dùng
ngòi bút để chiến đấu trên trận địa báo chí, ông thấy nơi nào, lĩnh vực nào cần phải gꢀp
một tiếng nꢀi để điều chỉnh, sửa đổi thì ông lao vào.
3.1.2. Ứng xử cẩn trọng với tư liệu
Dù cꢀ trí nhớ phi thƣờng nhƣng Trần Bạch Đằng rất cẩn trọng. Ông từng nꢀi:
̣ ̣ ̣
“Ham thich la chuyên tinh cam trong khi nhân xet lai đoi phai ngh iên cưu va tich luy
̉ ̉
̃
́ ̀ ́ ̀
̀ ́
̀
́
rông va sâu về môt đề tai…” . Những tƣ liệu mà Trần Bạch Đằng tích lũy đƣợc không
̣
̣
̀
̀
chỉ phục vụ đắc lực cho công việc viết báo của ông mà còn giúp ông viết đƣợc nhiều tác
phẩm văn học – nghệ thuật giá trị khác.
3.1.3. Ứng xử phong nhã với tiếng Việt
Qua khảo sát thấy rất rꢁ một điều: tác giả Trần Bạch Đằng viết báo bằng ngôn
ngữ tiếng Việt vô cùng chuẩn xác. Bên cạnh đꢀ, diễn đạt từ ngữ trong sáng, giản dị, dễ
hiểu và gần gũi với lời ăn tiếng nꢀi của nhân dân cũng là cách tác giả giữ gìn và làm
giàu đẹp thêm tiếng Việt.
Xuyên suốt cả một quá trình làm báo, Trần Bạch Đằng cꢀ một cách ứng xử rất
văn hꢀa với tiếng Việt. Ông biên tập bài rất kỹ, sửa lại từng dấu câu trƣớc khi gửi bài đi
đăng.
3.1.4. Ứng xử lịch thiệp với người đọc
“Viết để xoáy thẳng vào những vấn đề gai gꢀc, để làm sao cho cuộc sống, cho
ngƣời dân tốt đẹp hơn” là cách mà nhà báo Trần Bạch Đằng hƣớng đến để phục vụ độc
giả của mình. Trƣớc một vấn đề đang gây bức xúc trong xã hội, không bao giờ ông để
ngƣời đọc phải chờ đợi lâu.
Khi bận không viết bài đƣợc, ông cꢀ đôi dòng phía cuối bài cáo lỗi cùng độc giả.
3.1.5. Ứng xử chuyên nghiệp với cách tổ chức tác phẩm báo chí chính luận
Đối chiếu vào các tác phẩm báo chí chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng, cꢀ
thể thấy rằng, cách tổ chức tác phẩm báo chí chính luận của ông vẫn đảm bảo theo yêu
cầu của một văn bản chính luận với lập luận chặt chẽ, lý lẽ sắc sảo, đồng thời cũng
không dập khuôn cứng nhắc mà rất linh hoạt với cách thể hiện sinh động, hấp dẫn tùy
vào từng sự kiện, vấn đề phản ánh.
11
3.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao tính chính luận trong tác phẩm báo chí
3.2.1. Nâng cao năng lực tư duy lý luận và gắn chặt tư duy lý luận với thực tiễn báo
chí sôi động
Để nâng cao năng lực tƣ duy lý luận, để kịp thời nắm bắt dòng chảy thông tin,
nhà báo viết chính luận phải đạt những yêu cầu sau: Thứ nhất, nhà báo phải có nhãn
quan chính trị. Thứ hai, nhà báo phải luôn nhạy cảm nắm bắt sự kiện thời sự chính trị
xã hội. Thứ ba, nhà báo phải có khả năng lập luận sắc sảo, phân tích, lý giải vấn đề một
cách logic, chặt chẽ.
3.2.2. Phải có chính kiến và cách thể hiện chính kiến để định hướng dư luận
Tác phẩm báo chí chính luận là nơi mà nhà báo thể hiện chính kiến một cách trực
tiếp nhất, rꢁ nét nhất bằng cách bày tỏ thái độ đồng tình hay không đồng tình trƣớc sự
kiện đang diễn ra hoặc vừa mới xảy ra. Nếu trong một tác phẩm báo chí chính luận,
ngƣời đọc không tìm thấy chính kiến của nhà báo thì tác phẩm đꢀ khꢀ cꢀ khả năng định
hƣớng dƣ luận xã hội và không thể trở thành một tác phẩm báo chí chính luận hay, hấp
dẫn và cꢀ sức thuyết phục.
3.2.3. Ngôn ngữ diễn đạt tác phẩm báo chí nhất định phải là ngôn ngữ chính luận
Thông qua việc sử dụng ngôn ngữ chính luận, phong cách chính luận đƣợc bộc lộ
rꢁ nét. Đꢀ là ngôn ngữ giàu tính lý luận kết hợp với biểu cảm và giản dị, chân thật, gần
gũi, dễ hiểu với quần chúng.
3.3. Một số giải pháp về hoạt động đào tạo phóng viên, nhà báo viết chính luận
3.3.1. Đối với hoạt động đào tạo cơ bản trong nhà trường
-Nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên giảng dạy học phần báo chí chính luận.
-Hoàn thiện và thống nhất các giáo trình, tài liệu tham khảo liên quan tới học phần báo
chí chính luận.
-Bên cạnh việc cung cấp những kiến thức nền tảng lẫn kiến thức báo chí căn bản, cần
yêu cầu sinh viên xác định: viết cái gì, học cái đꢀ.
-Yêu cầu sinh viên tập viết tác phẩm báo chí chính luận ngay khi còn ngồi trên giảng
đƣờng.
3.3.2. Đối với hoạt động đào tạo tại chỗ ở các cơ quan báo chí
-Các cơ quan báo chí cần sàng lọc trong đội ngũ phꢀng viên nhà báo của mình những
cây viết xuất sắc và đào tạo họ trở thành những chuyên gia viết chính luận ở lĩnh vực
mà họ đang phụ trách.
- Song song với việc đào tạo tại chỗ, các cơ quan báo chí cũng cần đầu tƣ thích đáng
cho đội ngũ phꢀng viên, nhà báo viết chính luận.
-Cuối cùng, các cơ quan báo chí nên quan tâm, tạo điều kiện giúp đỡ các phꢀng viên trẻ
và sinh viên báo chí.
Tiểu kết chương 3
Từ kết quả nghiên cứu ở chƣơng 2, chƣơng 3 của luận văn rút ra bài học ứng xử
văn hꢀa với tác phẩm báo chí chính luận từ nhà báo Trần Bạch Đằng. Đꢀ là cách ứng xử
linh hoạt, uyển chuyển với môi trƣờng truyền thông Việt Nam trong giai đoạn đổi mới,
cẩn trọng với tƣ liệu, phong nhã với tiếng Việt, lịch thiệp với ngƣời đọc, và chuyên
nghiệp với cách tổ chức tác phẩm báo chí chính luận.
12
Trong chƣơng này luận văn cũng đƣa ra một số giải pháp nhằm nâng cao tính
chính luận trong tác phẩm báo chí: Và cuối cùng là một số giải pháp về hoạt động đào
tạo, phꢀng viên nhà báo viết chính luận trong nhà trƣờng và trong các cơ quan báo chí.
KẾT LUẬN
Trong cuốn Về văn học và nghệ thuật, Lênin cꢀ viết: “Theo tôi thì hình như đặc
trưng của cá nhân không những thể hiện ở việc cá nhân ấy làm mà còn ở cách mà cá
nhân ấy làm việc đó nữa”. Điều này quả đúng với nhà báo Trần Bạch Đằng. Cꢀ thể
khẳng định, ông là một trong số những nhà báo chính luận xuất sắc nhất của nền báo chí
cách mạng Việt Nam thời kỳ đổi mới. Ông đã kết hợp giữa sự sắc bén của nhà chính trị,
khiếu quan sát tinh tế của nhà văn, sự nhạy cảm của nhà báo để viết nên những tác
phẩm báo chí cꢀ sức lay động lòng ngƣời đến mai sau. Con đƣờng hình thành nên
phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng hội tụ rất nhiều yếu tố. Đúc kết lại,
đꢀ là một nhà báo cꢀ TẦM và cꢀ TÂM. Ông làm báo không chỉ bằng trí tuệ mà còn
bằng tấm lòng, bằng con tim thao thức với nhịp sống của nhân sinh và thời đại.
Qua nghiên cứu phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng, ngƣời viết
luận văn mạnh dạn rút ra một số bài học sau:
Trƣớc hết, phải khẳng định phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng
là một phong cách báo chí độc đáo trong làng báo cách mạng Việt Nam. Phong cách
này đƣợc thể hiện rꢁ nét ở bốn đặc điểm: Luận bàn những vấn đề lớn, bức xúc liên quan
đến vận mệnh của Đảng, của quốc gia, dân tộc; Đậm chất văn chƣơng; Giàu tố chất
Nam bộ; Và viết nhiều, viết nhanh, viết sắc.
Ngòi bút của ông thể hiện sự uyên bác trong kiến thức, sự miệt mài trong lao
động, sự linh hoạt, nhanh nhạy, uyển chuyển trong việc nắm bắt yêu cầu của môi trƣờng
truyền thông xã hội Việt Nam giai đoạn đổi mới, sự cẩn trọng trong công tác tƣ liệu, sự
phong nhã khi sử dụng tiếng mẹ đẻ, sự trân quý đối với ngƣời đọc, sự thông minh,
chuyên nghiệp khi tổ chức tác phẩm báo chí chính luận. Các bài viết của ông thƣờng rất
ngắn gọn, hàm lƣợng chữ cô đọng, súc tích nhƣng rất giàu hình ảnh, giàu sức biểu cảm
và luôn luôn đi thẳng vào vấn đề trọng tâm, không dài dòng diễn giải.
Để cꢀ đƣợc những tác phẩm báo chí chính luận thuyết phục, hấp dẫn, cꢀ sức
sống lâu bền, ngƣời viết phải tích lũy vốn sống, vốn kiến thức từ sách vở lẫn trải
nghiệm thực tế. Tác giả Trần Bạch Đằng đã đặt chân tới khắp mọi miền của Tổ quốc, từ
các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long tới các tỉnh đồng bằng sông Hồng, từ mũi Năm Căn
– Cà Mau tới Mꢀng Cái – Quảng Ninh, Cao Bằng, Lạng Sơn… Ở đâu ông cũng trực
tiếp tiếp xúc với ngƣời dân, “mắt thấy tai nghe” về cuộc sống, tâm tƣ của họ và viết
bằng chính cảm xúc và lý trí của riêng mình.
Quan niệm của tác giả, “đừng coi nghề báo là nghề kiếm tiền” cũng là một bài
học quý giá cho những ngƣời làm báo chân chính. Cả một đời, nhà cách mạng – nhà báo
Trần Bạch Đằng đã chiến đấu đến hơi thở cuối cùng để phục vụ sự nghiệp cách mạng,
phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Dù ông đã ra đi nhƣng các tác phẩm báo chí của
13
ông – “những tác phẩm báo chí kinh điển”, sẽ mãi là pho tƣ liệu quý đối với tất cả
chúng ta.
References.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
A. Sách tiếng Việt
1.
Ban Tuyên giáo Thành ủy TP.HCM - Tạp chí Sổ tay xây dựng Đảng (2010),
Báo chí Việt Nam những dấu ấn đấu tranh cách mạng, Nxb Tổng hợp,
TP.HCM.
2.
Hoàng Đình Cúc – Đức Dũng (2007), Những vấn đề của báo chí hiện đại,
Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội.
3.
4.
Mai Ngọc Chừ (chủ biên) (2007), Nhập môn ngôn ngữ học, Nxb Giáo dục.
Đức Dũng (2002), Sáng tạo tác phẩm báo chí, Nxb Văn hꢀa Thông tin, Hà
Nội.
5.
6.
Nguyễn Văn Dững, Đỗ Thị Thu Hằng (2006), Truyền thông, lý thuyết và
kỹ năng cơ bản, Nxb Lý luận chính trị.
Nguyễn Văn Dững (chủ biên) (2007), Thể loại báo chí (tập 2), Nxb Lý luận
chính trị.
7.
8.
9.
Nguyễn Văn Dững (chủ biên) (2004), Báo chí với trẻ em, Nxb Lao động.
Ngọc Đản (1995), Báo chí với sự nghiệp đổi mới, Nxb Lao động, Hà Nội.
Hữu Đạt (2000), Phong cách học và các phong cách chức năng tiếng Việt,
Nxb Văn hꢀa Thông tin, Hà Nội.
10. Hữu Đạt (2001), Phong cách học tiếng Việt hiện đại, Nxb Đại học Quốc Gia
Hà Nội.
11. Trần Bạch Đằng (1990), Bút ký kinh tế, Nxb Sự thật, Hà Nội.
12. Trần Bạch Đằng (2001), Đổi mới đi lên từ thực tế (tuyển tập), Nxb Trẻ
13. Trần Bạch Đằng (2004), Truyện dài nhiều thế kỷ, Nxb Thông tấn.
14. Trần Bạch Đằng (2005), Thanh kiếm và lá chắn, Nxb Công an nhân dân.
15. Trần Bạch Đằng (2006), Cuộc đời và ký ức, Nxb Trẻ.
16. Trần Bạch Đằng (2008), Trần Bạch Đằng du ký, Nxb Trẻ.
17. Hà Minh Đức (chủ biên) (1997), Báo chí những vấn đề lý luận và thực
tiễn, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
18. Hà Minh Đức (2000), Cơ sở lý luận báo chí, đặc tính chung và phong
cách, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
19. Nhiều tác giả (2005), Thể loại báo chí, Nxb Đại học Quốc gia TP.HCM.
20. Vũ Quang Hào (2009), Ngôn ngữ báo chí, Nxb Thông Tấn.
21. Phạm Thành Hƣng (2007), Thuật ngữ báo chí truyền thông, Nxb Đại học
Quốc gia Hà Nội.
22. Đinh Văn Hƣờng và một số tác giả (1994, 1996, 1997, 2001, 2005), Báo
chí: Những vấn đề lí luận và thực tiễn (5 tập), Nxb Giáo dục, Hà Nội
23. Đinh Văn Hƣờng (2006), Các thể loại báo chí thông tấn, Nxb Đại học Quốc
14
gia Hà Nội.
24. Đinh Trọng Lạc (2001), Phong cách học tiếng Việt, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
25. Phƣơng Lựu (chủ biên) (1997), Lý luận văn học, Nxb Giáo dục.
26. V.I.Lênin (1970), Vấn đề báo chí, Nxb Sự thật, Hà Nội.
27. Lữ Huy Nguyên (tuyển chọn và giới thiệu) (1997), Tuyển tập văn chính luận
Hồ Chí Minh, Nxb Giáo dục.
28. Nhà xuất bản KHXH (1984), Từ điển văn học, Nxb Khoa học Xã hội Hà Nội.
29. Phân viện Báo chí và Tuyên truyền (2001), Tập II, Báo chí – Những điểm
nhìn từ thực tiễn, Nxb Văn hꢀa Thông tin Hà Nội.
30. Trần Hữu Quang (2006), Xã hội học báo chí, Nxb Trẻ.
31. Trần Quang (2005), Các thể loại báo chí chính luận, Nxb Đại học Quốc gia
Hà Nội.
32. Dƣơng Xuân Sơn (2004), Các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật, Nxb
Đại học Quốc gia Hà Nội.
33. Dƣơng Xuân Sơn – Đinh Văn Hƣờng – Trần Quang (2005), Cơ sở lý luận
báo chí truyền thông, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội
34. Tạ Ngọc Tấn (chủ biên) (1995), Tác phẩm báo chí, Tập 1, Nxb Giáo dục.
35. Nguyễn Thị Minh Thái (2005), Phê bình tác phẩm văn học nghệ thuật
trên báo chí, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội
36. TS.Vũ Duy Thông (Chủ biên) (2004), Mác – Ăngghen, Lê Nin, Hồ Chí Minh
bàn về báo chí xuất bản, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
37. Lại Văn Toàn (Chủ tịch hội đồng biên tập) (2000), Chuẩn hóa và phong cách
ngôn ngữ, Viện thông tin khoa học – xã hội, Hà Nội.
38. Cù Đình Tú (2002), Phong cách học và đặc điểm tu từ tiếng Việt, Nxb Giáo
dục, Hà Nội.
39. Nguyễn Nhƣ Ý (chủ biên) (2003), Hồ Chí Minh tác giả, tác phẩm, nghệ
thuật ngôn từ, Nxb Giáo dục.
B. Sách nƣớc ngoài dịch ra tiếng Việt
40. G.V.Lazutina (2003), Cơ sở hoạt động sáng tạo của nhà báo, Nxb Thông
tấn, Hà Nội.
41. Nguyễn Văn Dững và Hoàng Anh biên dịch (1998), Nhà báo - những bí
quyết kỹ năng nghề nghiệp, Nxb Lao Động
42. Jean – Luc Martin – Lagardette (2004), Hướng dẫn cách viết báo, Nxb
Thông tấn, Hà Nội.
43. E.P.Prôkhôrốp (2004), Cơ sở lý luận của báo chí, tập 1-2, Nxb Thông tấn,
Hà Nội.
44. The Missouri Group (2007), Nhà báo hiện đại, Nxb Trẻ.
45. V.V.Xmirnop (2004), Các thể loại báo chí phát thanh, Nxb Thông
tấn.
15
C. Bài viết và các tài liệu khác
46. Nguyễn Thị Kim Dung (2002), Phong cách ngôn ngữ nhà báo Hữu Thọ,
khꢀa khꢀa luận cử nhân Báo chí, khoa Báo chí & Truyền thông, trƣờng ĐH
KHXH&NV, Hà Nội.
47. Nguyễn Văn Dững (2007), Báo chí và truyền thông nước ta: Những vấn đề
đặt ra cho sự phát triển, tạp chí Lý luận chính trị, số 7/2007.
48. Nguyễn Văn Dững (2008), Văn hóa truyền thông trên báo chí hiện nay, tạp
chí Lý luận chính trị, số 3/2008.
49. Nguyễn Văn Dững (2008), Tính chuyên nghiệp của báo chí, tạp chí Lý luận
chính trị, số 6/2008.
50. Nghiêm Thị Thu Hà (2002), Phong cách báo chí Lý Sinh Sự, khꢀa luận cử
nhân Báo chí, khoa Báo chí & Truyền thông, trƣờng ĐH KHXH&NV, Hà
Nội.
51. Hoàng Thu Hằng (2009), Ký báo chí Phan Quang, luận văn thạc sỹ báo chí,
khoa Báo chí & Truyền thông, trƣờng ĐH KHXH&NV, Hà Nội.
52. Đặng Việt Hoa (1998), Nhà báo Trần Bạch Đằng: “Trung thực sẽ giúp nhà
báo thêm bạn!”, báo Thanh Niên, số 98/1998.
53. Nguyễn Văn Nam (1987), Trần Bạch Đằng – một cây bút đa dạng, Tạp chí
văn học số 03/1987.
54. Huỳnh Dũng Nhân (2006), Nhà báo Trần Bạch Đằng: Cuộc hành trình cùng
đất nước, Báo Lao động cuối tuần, ngày 2/9/2006.
55. Phạm Quang Nghị (2007), Sống, suy tư làm việc nhưng không hề biết mệt,
báo Phụ nữ TP.HCM, 17/4/2007.
56. TS.Quách Thị Thu Nguyệt (2006), Người bạn lớn của tuổi trẻ thành phố, báo
Sài Gòn giải phꢀng, 16/7/2006.
57. Lê Huyền Ái Mỹ (2001), Trần Bạch Đằng – một người cầm bút, báo Phụ Nữ
TP.HCM, 13/6/2001, tr.11.
58. Lê Huyền Ái Mỹ (2006), Nhà báo – nhà cách mạng Trần Bạch Đằng: Trên
hành trình báo chí, tôi là một kiếm khách, Phụ nữ chủ nhật, số 30/2006.
59. Hồng Thanh Quang (2007), Tưởng nhớ đồng chí Trần Bạch Đằng: ta phải là
ta, Báo An ninh Thế giới cuối tháng, số 69/2007.
60. Dƣơng Trung Quốc (2007), Vĩnh biệt một con người có tài và có tình, Báo
Xƣa và Nay, số 282/2007.
61. Từ Sơn (2007), Anh mãi là thần tượng của tôi, báo Văn nghệ công an, số 58
(158)/2007.
62. Đinh Phong (2008), Trần Bạch Đằng với nghề báo, tạp chí Nghề báo, số
70/2008.
63. Trần Xuân Thân (2006), Phong cách hài trong các tiểu phẩm báo chí hiện
đại qua ba nhà báo Lý Sinh Sự, Lê Thị Liên Hoan, Thảo Hảo, luận văn thạc
sỹ báo chí, khoa Báo chí & Truyền thông, trƣờng ĐH KHXH&NV, Hà Nội.
64. Nguyễn Quốc Trung (2002), Chất văn trong tác phẩm báo chí của Trần
Bạch Đằng, báo Sài Gòn giải phꢀng, ngày 22/6/2002.
16
16 trang
16/05/2022
4600
Bạn đang xem tài liệu "Phong cách chính luận của nhà báo Trần Bạch Đằng", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- phong_cach_chinh_luan_cua_nha_bao_tran_bach_dang.pdf
