Quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng sông Mekong và vị trí của Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN

TẠP CHÍ KHOA HỌC

ĐẠI HỌC SÀI GÒN

Số 74 (02/2021)

SAIGON UNIVERSITY

SCIENTIFIC JOURNAL

OF SAIGON UNIVERSITY

No. 74 (02/2021)

Email: tcdhsg@sgu.edu.vn ; Website: http://sj.sgu.edu.vn/

QUAN HỆ ẤN ĐỘ - TIỂU VÙNG SÔNG MEKONG

VÀ VỊ TRÍ CỦA VIỆT NAM

India – The Mekong subregion relations and the role of Vietnam

Võ Thị Thanh Tuyền

Học viên cao học Trường Đại học Sài Gòn

TÓM TẮT

Quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng sông Mekong đã hình thành từ rất lâu, trải qua nhiều thăng trầm, có lúc

“nóng” lúc “lạnh” và cũng có lúc dường như vắng bóng Ấn Độ tại khu vực này. Sau Chiến tranh Lạnh,

Tiểu vùng sông Mekong với vị trí, vai trò và tiềm năng phát triển đã nổi lên như một điểm sáng ở khu

vực, thu hút sự quan tâm của nhiều cường quốc trong đó có Ấn Độ. Đến nay, mối quan hệ đó vẫn tiếp

tục phát triển tốt đẹp với nhiều thành tựu đáng ghi nhận. Là nước có vị trí quan trọng trong Tiểu vùng

và là đối tác chiến lược toàn diện của Ấn Độ, Việt Nam đóng vai trò then chốt trong quan hệ Ấn Độ -

Tiểu vùng sông Mekong. Trong bài viết này chúng tôi làm rõ hai vấn đề: quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng

sông Mekong và vị trí của Việt Nam trong quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng sông Mekong.

Từ khóa: Ấn Độ, quan hệ Ấn Độ - Mekong, Tiểu vùng sông Mekong, Việt Nam

ABSTRACT

It has been a long time since the relation between India and the Mekong Subregion was established.

After the Cold War, the Mekong Subregion has strived to become a driving force of the whole area,

attracting a lot of attention from powerful countries, especially India thanks to its location, role and

development potential. Despite having gone through ups and downs and sometimes without the

presence of India, this relation has continued to grow significantly with many remarkable achievements.

Being an important part in the Mekong Subregion and in a strategic partnership with India, Vietnam

plays a key role in the relation between India and the Mekong Subregion. This article will clarify the

two matters: India - The Mekong Subregion relations and the role of Vietnam in these relations.

Keywords: India, India - The Mekong Subregion relations, The Mekong subregion, Vietnam

Ủy ban sông Mekong Việt Nam, dòng sông

này dài khoảng 4.909km, bắt nguồn từ

Trung Quốc, qua các nước Myanmar, Thái

Lan, Lào, Campuchia trước khi vào Việt

Nam rồi đổ ra Biển Đông. Lưu vực sông

Mekong là “ngôi nhà” của hơn 60 triệu

người với trên 100 dân tộc khác nhau, “tạo

thành một trong những vùng đa dạng văn

hoá nhất trên thế giới” (Ban Thư ký Ủy hội

1. Quá trình phát triển quan hệ Ấn

Độ - Tiểu vùng sông Mekong

1.1. Khái quát về Tiểu vùng sông

Mekong

Tiểu vùng sông Mekong hình thành từ

sự ra đời của Tiểu vùng sông Mekong mở

rộng (GMS) - tổ chức được thành lập theo

sáng kiến của Ngân hàng phát triển châu Á

(ADB) vào năm 1992. Theo ước tính của

Email: ltv.thanhtuyen.1993@gmail.com

111

SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY

No. 74 (02/2021)

sông Mekong, 2002).

nước Tiểu vùng sông Mekong qua các thời

kỳ lịch sử.

Với vị trí tiếp giáp biển Đông (trừ

Lào) cùng hệ thống sông ngòi, nguồn tài

nguyên dồi dào, Tiểu vùng sông Mekong

trở thành khu vực có tiềm năng kinh tế

biển, tiềm năng thủy điện, là thị trường

cung cấp sức lao động và tiêu thụ sản phẩm

rất lớn. Trong những thập kỷ gần đây, với

xu thế phát triển mới của quá trình toàn cầu

hoá, khu vực hoá, các nước lớn có xu

hướng tăng cường hợp tác ở khu vực châu

Á - Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương. Tiểu

vùng sông Mekong đã và đang thu hút

được sự quan tâm của cộng đồng quốc tế

cũng như các đối tác phát triển, trong đó có

các nước lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nhật

Bản, Hàn Quốc và Ấn Độ. Đến nay, tại

Tiểu vùng sông Mekong đã hình thành

nhiều cơ chế hợp tác khác nhau như Ủy hội

sông Mekong (1995), Hợp tác Tam giác

phát triển Campuchia - Lào - Việt Nam

(1999), Chiến lược Hợp tác Kinh tế

Ayeyawady - Chao Phraya - Mekong

(2003), Hợp tác Tiểu vùng sông Mekong

mở rộng (1992), Hợp tác Mekong - sông

Hằng (2000), Hợp tác Mekong - Lan

Thương (2015), v.v.

1.2.1. Quan hệ giữa Ấn Độ - Tiểu vùng

sông Mekong trước năm 1991

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Ấn

Độ và các nước trong khu vực Đông Nam

Á đã cùng ủng hộ nhau chống chủ nghĩa

thực dân, vì sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Sau khi thoát khỏi sự đô hộ của Anh mặc

dù còn gặp nhiều khó khăn nhưng Ấn Độ

vẫn nỗ lực để ủng hộ phong trào giải phóng

dân tộc ở khu vực Đông Nam Á. Tháng

3/1947, Thủ tướng Ấn Độ J. Nehru đã tổ

chức cuộc họp nhân dân châu Á tại New

Delhi kêu gọi dư luận phản đối cuộc xâm

lược phi nghĩa của thực dân, đế quốc. Ấn

Độ là quốc gia đầu tiên công nhận nền độc

lập của Myanmar, đồng thời ủng hộ phong

trào giành độc lập của nhân dân Việt Nam

trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Quan

hệ hữu nghị Ấn Độ - Đông Nam Á đạt đến

đỉnh cao vào thời gian diễn ra Hội nghị

Bandung (1955). Cuộc họp này cho thấy,

phần lớn các nước Đông Nam Á đã thừa

nhận vai trò tích cực của Ấn Độ trong

những vấn đề của châu Á và quốc tế.

Tuy nhiên, đầu những năm 60 của thế

kỉ XX, quan hệ giữa Ấn Độ và các nước

khu vực Đông Nam Á đã bắt đầu xuất hiện

một số bất đồng về kinh tế, chính trị. Bên

cạnh đó quan hệ Ấn Độ - Pakistan trở nên

căng thẳng cho nên Ấn Độ cũng gần như

“sao nhãng” mối quan hệ với các nước

Đông Nam Á. Năm 1979, khi quân đội

Việt Nam tiến vào Campuchia để giúp đỡ

nhân dân Campuchia chống lại chế độ Pol

Pot và xây dựng đất nước, mặc dù đứng

trước nhiều sức ép khác nhau, nhưng “ngày

7/7/1980 Chính phủ Ấn Độ đã lên tiếng

công nhận Chính phủ Campuchia do Việt

Nam hậu thuẫn và tìm mọi cách hạn chế sự

phản đối của các nước đối với Việt Nam”

1.2. Quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng sông

Mekong

Là một trung tâm văn minh lớn của

phương Đông, các thành tố văn minh Ấn

Độ đã ảnh hưởng sâu rộng tới các quốc gia

trong khu vực, trong đó có các nước Đông

Nam Á. Theo dòng chảy lịch sử, các nước

trong khu vực Tiểu vùng sông Mekong

cũng có quá trình tiếp thu các thành tựu

văn minh Ấn Độ trên nhiều lĩnh vực như tổ

chức nhà nước, phương thức canh tác lúa

nước, chữ viết, văn học, nghệ thuật, tôn

giáo, kiến trúc, v.v. Đó cũng chính là cơ sở

và nguyên nhân quan trọng để thúc đẩy

mối quan hệ hợp tác giữa Ấn Độ với các

112

VÕ THỊ THANH TUYỀN

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN

(Nguyễn Cảnh Huệ, 2003, tr.77). Bước

sang thập kỉ 80, tình hình quan hệ giữa các

nước Đông Nam Á không được lạc quan vì

khác nhau về quan điểm, trong đó có “vấn

đề Campuchia”.

Về an ninh quốc phòng, thông qua các

chuyến thăm làm việc và học tập kinh

nghiệm, quan hệ hữu nghị và hiểu biết về

nhau giữa Ấn Độ và các nước Tiểu vùng

sông Mekong ngày càng có những bước

phát triển tốt đẹp, đánh dấu bằng những

cuộc trao đổi, chuyến thăm giữa các quan

chức cấp cao của Bộ Quốc phòng. Tháng

3/1997, Tổng Tư lệnh quân đội Ấn Độ

chính thức thăm Myanmar, hai bên đã có

nhiều hợp tác trên lĩnh vực an ninh quốc

phòng. Các nước Tiểu vùng cũng tăng

cường các chuyến thăm Ấn Độ, như tháng

12/1999 Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt

Nam cùng với phái đoàn quan chức cấp

cao của Việt Nam thăm Ấn Độ, v.v.

Về kinh tế, Ấn Độ đã khuyến khích

các công ty tăng cường đầu tư và xây dựng

những công trình liên doanh ở Đông Nam

Á. Đến năm 1997, cuộc khủng hoảng tài

chính khu vực làm cho quan hệ thương mại

giữa hai bên chậm lại trong một khoảng

thời gian ngắn và sau đó bắt đầu phục hồi.

Cùng với việc hợp tác kinh tế là sự tăng

cường quan hệ ngoại giao cấp nhà nước

với những chuyến thăm lẫn nhau của các

cấp lãnh đạo các bên. Đặc biệt chỉ trong

vòng 3 tháng, từ tháng 12/1999 đến tháng

2/2000 đã có nhiều chuyến thăm Ấn Độ

của Chủ tịch nước Việt Nam (Trần Đức

Lương), Thủ tướng Campuchia (HunSen),

v.v. Điều đó chứng tỏ rằng, Ấn Độ thực sự

là một đối tác tin cậy, luôn nhận được sự

quan tâm của các nước trong Tiểu vùng

sông Mekong.

Như vậy, mối quan hệ giữa Ấn Độ với

Tiểu vùng trong giai đoạn này chủ yếu

thông qua khu vực Đông Nam Á với nhiều

biến cố, thăng trầm, khi “nóng” khi “lạnh”,

có lúc tốt đẹp, ủng hộ, giúp đỡ nhau trong

quá trình giành độc lập dân tộc, cũng có

lúc trở nên xấu đi. Tuy chủ yếu là dựa trên

quan hệ chính trị, còn nhiều hạn chế, chưa

có điều kiện để phát triển như mong muốn

của cả hai bên, nhưng thời kỳ này là tiền đề

quan trọng để phát triển mối quan hệ cuối

thế kỉ XX và là bước đột phá về cả chiều

sâu lẫn chiều rộng trong thế kỉ XXI.

1.2.2. Quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng sông

Mekong từ năm 1991 đến năm 2000

Có thể nói đây là khoảng thời gian mối

quan hệ giữa Ấn Độ và các nước Đông

Nam Á có môi trường thuận lợi để phát

triển. Từ đầu thập niên 90, Ấn Độ triển

khai “Chính sách Hướng Đông - Look East

Policy”, một trong những mục tiêu chủ yếu

là đẩy mạnh hợp tác kinh tế với khu vực

Đông Nam Á và châu Á - Thái Bình

Dương. Năm 1993, Ấn Độ trở thành thành

viên đối thoại của ASEAN, Thủ tướng

Narasimha Rao thăm Thái Lan (1993),

thăm Việt Nam (1994), v.v. Những sự kiện

này được coi như một dấu hiệu tích cực

trong mối quan hệ của Ấn Độ với khu vực

Đông Nam Á và làm gia tăng mối quan hệ

giữa Ấn Độ với các nước thuộc Tiểu vùng

sông Mekong sau một khoảng thời gian dài

Ấn Độ dường như vắng bóng ở khu vực

này, đồng thời góp phần tạo điều kiện

thuận lợi cho việc hợp tác chặt chẽ giữa Ấn

Độ và các nước trong Tiểu vùng trên nhiều

lĩnh vực như chính trị, an ninh, kinh tế, v.v.

Bên cạnh quan hệ kinh tế, chính trị

đóng vai trò chủ đạo, mối quan hệ văn hóa,

khoa học kỹ thuật của hai bên cũng được

chú trọng và đẩy mạnh. Các doanh nghiệp

của Ấn Độ mở các trung tâm đào tạo phần

mềm tại Việt Nam, Campuchia… nhằm tạo

ra nhân tài phần mềm cho các nước. Như

113

SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY

No. 74 (02/2021)

một phần trong hoạt động văn hóa của

MGC (Mekong - Ganga Cooperation), Ấn

độ đã cấp 1 triệu USD xây dựng bảo tàng

về ngành dệt truyền thống ở Siem Riep của

Campuchia.

Như vậy, sau khi tiến hành cải cách

kinh tế toàn diện và triệt để, Ấn Độ đã đề

ra “Chính sách Hướng Đông” nhằm tăng

cường mối quan hệ với các nước khu vực

Đông Nam Á, trong đó có các nước Tiểu

vùng sông Mekong. Tuy nhiên, trong giai

đoạn này mối quan hệ giữa Ấn Độ và Tiểu

vùng sông Mekong vẫn còn “mờ nhạt”, chủ

yếu là nằm trong mối quan hệ chung của

khu vực.

ngoại giữa các bên. Tháng 2/2001, Ngoại

trưởng Ấn Độ Jas. Wan Singh thăm

Myanmar - là sự kiện mở màn cho mối

quan hệ tốt đẹp giữa hai bên. Từ ngày 6

đến ngày 10/11/2002, Thủ tướng Ấn Độ

thăm Lào, Thái Lan, Campuchia; tháng

3/2007, Chủ tịch Hạ viện Quốc hội

Somnath Chaterjee thăm Việt Nam, v.v.

Các nước Tiểu vùng dành cho Ấn Độ sự

quan tâm thể hiện bằng hàng loạt các

chuyến thăm của Tổng Bí thư Đảng Cộng

sản Việt Nam (3/2004), Thủ tướng

Myanmar (11/2005), Thủ tướng Việt Nam

(7/2007),v.v. Chính các chuyến thăm

thường xuyên giữa các nước là nhân tố

thúc đẩy quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng ngày

càng tốt đẹp hơn cũng như thể hiện sự

thống nhất trên nhiều vấn đề của khu vực

và quốc tế, khẳng định sự ủng hộ và giúp

đỡ lẫn nhau trong quá trình hội nhập vào

dòng chảy của thế giới, làm sâu sắc thêm

mối quan hệ giữa hai bên.

Về kinh tế, tại Tuyên bố chung của

Hội nghị Bộ trưởng ngoại giao hợp tác

MGC lần thứ 8 (tháng 8/2017 - Manila,

Philippines), Ấn Độ và các nước Mekong

nhất trí mở rộng các lĩnh vực hợp tác, kết

nối giao thông và thúc đẩy phát triển

thương mại. Chính sách “Hành động ở phía

Đông” của Ấn Độ (Thủ tướng Narendra

Modi quyết định chuyển từ “Chính sách

Hướng Đông” sang “Hành động ở phía

Đông” ngày 5/10/2014) và chiến lược phát

triển “Hướng ra bên ngoài” của các nước

Tiểu vùng sông Mekong cho thấy, tiềm

năng hợp tác của hai bên còn rất lớn. Ấn

Độ chủ động thúc đẩy việc thực hiện các

“trụ cột chính” trong “Hành động ở phía

Đông” bằng các mối quan hệ hợp tác mạnh

mẽ với ASEAN trên nhiều lĩnh vực. Giữa

Ấn Độ và các nước Tiểu vùng đã có dự án

kết nối đường bộ, đường thuỷ, rút ngắn

1.2.3. Quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng sông

Mekong từ năm 2000 đến nay

Bước sang những thập niên đầu của

thế kỉ XXI, với mục tiêu tái định vị vai trò

trong bản đồ khu vực châu Á - Thái Bình

Dương, Chính phủ Ấn Độ đã ưu tiên liên

kết, thắt chặt mối quan hệ với các nước

láng giềng và tiếp tục “Chính sách Hướng

Đông”, tập trung tăng cường quan hệ trên

mọi lĩnh vực với các nước Tiểu vùng sông

Mekong; cơ chế hợp tác chính là Hợp tác

Mekong - sông Hằng với 5 nước Tiểu vùng

sông Mekong là Campuchia, Lào, Thái

Lan, Myanmar, Việt Nam.

Tháng 7/2000, hợp tác Mekong - sông

Hằng được hình thành với 4 lĩnh vực chủ

yếu là du lịch, văn hóa, giao thông liên lạc

và đào tạo. Trong những năm đầu, việc

triển khai hợp tác không thực sự hiệu quả,

thậm chí có lúc không tổ chức được các

Hội nghị Bộ trưởng định kỳ. Trước áp lực

cạnh tranh từ các cường quốc khác, nhất là

Trung Quốc, thời gian sau Ấn Độ đã quan

tâm đầu tư hơn cho cơ chế hợp tác này.

Chính vì vậy, hoạt động ngoại giao giữa

Ấn Độ và các nước Tiểu vùng cũng được

tăng cường, thể hiện ở các sự kiện đối

114

VÕ THỊ THANH TUYỀN

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN

khoảng cách giữa khu vực sông Mekong và

Tây Ấn Độ. Tuyến đường cao tốc dự kiến

dài 1400 km đi qua Ấn Độ - Myanmar -

Thái Lan kết nối Campuchia, Lào và Việt

Nam. Theo một số nhà nghiên cứu, tuyến

đường này là một phần trong kế hoạch mở

rộng “Hành lang Ấn Độ - Mekong” để thúc

đẩy liên kết Ấn Độ và Tiểu vùng. Một

tuyến đường giao thương xuyên Đông Nam

Á bắt đầu được định hình.

Tháng 6/2019, ASEAN đưa ra “Tầm

nhìn Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương”,

thúc đẩy sự hợp tác giữa Ấn Độ Dương và

Thái Bình Dương. Ấn Độ hưởng ứng tích

cực chủ trương này, công khai thừa nhận

địa vị trung tâm của Đông Nam Á ở khu

vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương,

hoan nghênh ASEAN đưa ra chiến lược

của mình ở khu vực này.

Như vậy, từ năm 2000 đến nay, quan

hệ Ấn Độ - Tiểu vùng sông Mekong có

nhiều bước phát triển vượt bậc. Trong bối

cảnh khu vực có nhiều chuyển biến từ sự

vận động “xoay trục” của các nước lớn, Ấn

Độ cũng hướng về các “con hổ” ở khu vực

Đông Nam Á mà các nước thuộc Tiểu

vùng là những đối tác có lợi ích “sát sườn”

với mình.

Năm 2007, Tuyên bố chung Việt Nam

- Ấn Độ được ký kết, khẳng định nâng cấp

quan hệ hai nước lên đối tác chiến lược,

trong đó cam kết tăng cường hợp tác quốc

phòng ngày càng đi vào chiều sâu. Năm

2016, quan hệ Việt Nam - Ấn Độ được

nâng lên đối tác chiến lược toàn diện. Thủ

tướng Ấn Độ tái khẳng định quan tâm của

Ấn Độ trong việc đẩy mạnh hợp tác công

nghiệp quốc phòng với Việt Nam và hỗ trợ

gói tín dụng (500 triệu USD) để triển khai

thực hiện dự án hợp tác trong lĩnh vực này;

“Thương mại song phương Việt Nam - Ấn

Độ trong 10 tháng đầu năm 2019 đạt 11,07

tỷ USD. Trong đó, Ấn Độ xuất khẩu sang

Việt Nam đạt 4,52 tỷ USD và nhập khẩu từ

Việt Nam đạt 6,55 tỷ USD, tăng 4,77%,

Việt Nam có mức thặng dư thương mại

2,03 tỷ USD với Ấn Độ” (Thế giới và Việt

Nam, 2019).

Trong kỳ họp lần thứ 17 của Ủy ban

Hỗn hợp Việt Nam - Ấn Độ diễn ra ngày

25/8/2020, hai nước tiếp tục phối hợp chặt

chẽ, chia sẻ thông tin, kinh nghiệm ứng

phó đại dịch Covid-19 ở cả các kênh song

phương và đa phương. Hai bên tích cực

ủng hộ lẫn nhau ứng cử vào các tổ chức,

diễn đàn đa phương, đồng thời khẳng định

tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình,

ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải,

hàng không; giải quyết hòa bình các tranh

chấp ở Biển Đông dựa trên luật pháp quốc

tế.

2. Vị trí của Việt Nam trong quan hệ

Ấn Độ - Tiểu vùng sông Mekong

2.1. Mối quan hệ giữa Việt Nam -

Ấn Độ

Quan hệ hữu nghị truyền thống Việt

Nam - Ấn Độ được khởi nguồn từ lịch sử

sâu xa về văn hóa, tôn giáo, thương mại.

Kể từ sau khi hai nước thiết lập quan hệ

ngoại giao cấp Đại sứ ngày 7/1/1972, mối

quan hệ hữu nghị truyền thống tốt đẹp và

hợp tác toàn diện Việt Nam - Ấn Độ không

ngừng được thúc đẩy và mở rộng, vươn tới

những mục tiêu có ý nghĩa to lớn và thiết

thực hơn đối với cả hai nước.

Hơn 45 năm qua, Việt Nam và Ấn Độ

đã xây dựng được quan hệ hợp tác tốt đẹp

với độ tin cậy chính trị cao. Tuy nhiên, để

hiện thực hóa quan hệ đối tác chiến lược

toàn diện, hai bên cần nâng cao tinh thần

trách nhiệm, thái độ nhiệt thành, sự thấu

hiểu nhau thông qua các diễn đàn, đặc biệt

là diễn đàn khoa học và trên hết là tư duy

nhạy bén, năng động.

115

SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY

No. 74 (02/2021)

chính phủ cùng với nhân dân hai nước đã

không ngừng cố gắng và tiếp tục phát huy

những thành tựu mà hai bên đã xây dựng.

2.3. Cơ hội và thách thức trong quan

hệ đa phương Việt Nam - Ấn Độ - Tiểu

vùng sông Mekong

2.2. Vị trí của Việt Nam trong quan

hệ Ấn Độ - Tiểu vùng sông Mekong

Việt Nam là một trong những quốc gia

có vị thế quan trọng trong Tiểu vùng sông

Mekong. Việt Nam đã tích cực tham gia và

có nhiều đóng góp cho hợp tác phát triển

Tiểu vùng sông Mekong dưới nhiều hình

thức như tổ chức các hội nghị, hội thảo,

xây dựng các văn bản quan trọng, xây

dựng và thúc đẩy các sáng kiến, hỗ trợ tài

chính cho các nước láng giềng. Sự tham

gia tích cực, chủ động của Việt Nam đã

góp phần quan trọng củng cố quan hệ hợp

tác hữu nghị và láng giềng thân thiện với

các nước trong Tiểu vùng, tạo môi trường

quốc tế thuận lợi cho sự phát triển của đất

nước, từng bước nâng cao vai trò, vị thế và

phát huy những lợi thế của Việt Nam trong

Tiểu vùng sông Mekong.

Việt Nam đã đánh giá cao các hoạt

động mà hợp tác MGC đã triển khai trong

thời gian qua và sự hỗ trợ của Ấn Độ dành

cho khu vực sông Mekong tại Hội nghị Bộ

trưởng MGC lần thứ 9 (2/8/2018)

Singapore và Hội nghị Bộ trưởng MGC lần

thứ 10 (1/8/2019) tại Bangkok, Thái Lan.

Đồng thời, Việt Nam đưa ra nhiều sáng

kiến cũng như đề xuất một số ưu tiên hợp

tác trong thời gian tới, bao gồm: tăng

cường hợp tác kết nối, tích cực nghiên cứu

các dự án hỗ trợ phát triển mạng lưới giao

thông đa phương thức nối liền khu vực

Mekong và Ấn Độ, thuận lợi hóa thương

mại và đầu tư, thúc đẩy quản lý nguồn

nước bền vững, v.v.

Bối cảnh hiện nay có rất nhiều thuận

lợi cho quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng sông

Mekong. Thuận lợi cơ bản là, khu vực Ấn

Độ - Thái Bình Dương vẫn tiếp tục duy trì

sự phát triển năng động nhất trên thế giới,

cùng với sự mở rộng quy mô nền kinh tế

của các quốc gia là quá trình tự do hóa và

liên kết khu vực, sự phụ thuộc lẫn nhau và

nhu cầu đối thoại, hợp tác giữa các nước.

Các cơ chế đối thoại như Cấp cao ASEAN,

Thượng đỉnh Đông Á... đã được thể chế

hóa, trở thành diễn đàn thường niên để các

nhà lãnh đạo cấp cao trong khu vực tăng

cường gặp gỡ, chia sẻ quan điểm và xây

dựng lòng tin. Ấn Độ cũng có những thay

đổi theo hướng tích cực hơn về vấn đề

Biển Đông, từ việc các nhà lãnh đạo Ấn Độ

gần đây thể hiện lập trường rõ ràng, mạnh

mẽ hơn trong việc bảo đảm tự do, an ninh

hàng hải và quyền tiếp cận các nguồn tài

nguyên trong khu vực, đến việc tăng cường

hợp tác quốc phòng với một số nước trong

khu vực. Sự thay đổi này cho thấy ngày

càng có sự tương đồng rõ nét về lợi ích

chiến lược, nhất là hợp tác hiệu quả trong

các lĩnh vực quốc phòng an ninh, chia sẻ

thông tin, đào tạo huấn luyện, cung cấp

trang thiết bị, hợp tác khoa học công nghệ,

văn hóa và giáo dục đào tạo.

Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã

từng khẳng định, quan hệ Việt Nam - Ấn

Độ được coi là mối quan hệ lịch sử, truyền

thống, thủy chung và “trong sáng như bầu

trời không một gợn mây”. Trải qua thời

gian dài, để giữ vững mối quan hệ hữu

nghị tốt đẹp giữa Việt Nam và Ấn Độ,

Tuy nhiên, quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng

sông Mekong cũng đang đứng trước những

thách thức, đặc biệt là tình hình khu vực

đang có nhiều biến động, phức tạp, đan xen

nhiều xu hướng khác nhau vừa cạnh tranh

ảnh hưởng, vừa gia tăng phụ thuộc lẫn

nhau giữa các cường quốc, đặt ra nhiều bài

116

VÕ THỊ THANH TUYỀN

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN

toán lợi ích cùng lúc cho mỗi quốc gia.

Đồng thời các vấn đề an ninh phi truyền

thống cũng đang trở thành vấn đề lớn của

khu vực, trong đó vấn đề tội phạm xuyên

quốc gia (khủng bố, cướp biển, an ninh

mạng), dịch bệnh, biến đổi khí hậu, an ninh

nguồn nước… cùng với các thách thức an

ninh nói trên là những khó khăn, bất ổn của

kinh tế toàn cầu. Bên cạnh đó, kết quả hợp

tác giữa Ấn Độ và Tiểu vùng sông Mekong

trong một số lĩnh vực trụ cột vẫn ở mức

thấp so với khả năng và kỳ vọng của hai

bên; còn nhiều khó khăn trong việc thúc

đẩy quan hệ, nhất là vấn đề kết nối, tăng

cường hiểu biết lẫn nhau, vấn đề triển khai

hiệu quả, kịp thời những thỏa thuận đã ký.

Mặt khác, Việt Nam và Ấn Độ cần đưa

ra giải pháp làm cho mối quan hệ hợp tác

phát triển hơn nữa, không chỉ về chính trị,

an ninh quốc phòng mà còn cả về kinh tế

và các lĩnh vực khác, nhằm khai thác sức

mạnh toàn diện của nhau.

vùng sông Mekong nói riêng đã được hình

thành và ngày càng phát triển, nhất là từ

sau Chiến tranh lạnh. Đông Nam Á, trong

đó có Tiểu vùng sông Mekong, giữ vị trí

quan trọng trong chính sách “Hành động ở

phương Đông” của Ấn Độ và Chính phủ

Ấn Độ đã liên tục có những điều chỉnh

theo hướng ngày càng tham gia mạnh mẽ

hơn vào những vấn đề ở khu vực. Với vị

thế của mình trong khu vực, Việt Nam đã

thể hiện thái độ tích cực, chân thành, có

nhiều đóng góp quan trọng cho việc tăng

cường tính gắn kết và chia sẻ giữa các

thành viên. Tính sáng tạo và năng động của

Việt Nam đã khẳng định và gia tăng uy tín

của Việt Nam trong nhận thức của các

quốc gia trong và ngoài khu vực. Có thể

nói, Việt Nam ngày càng chứng tỏ được

vai trò là một “cầu nối” hòa bình và tin

tưởng để các quốc gia ngoài khu vực thiết

lập quan hệ ngày càng sâu sắc với Tiểu

vùng, đồng thời có quan hệ tốt đẹp với Ấn

Độ. Do đó Việt Nam luôn giữ vị trí quan

trọng trong quan hệ Ấn Độ - Tiểu vùng

sông Mekong.

3. Kết luận

Quan hệ giữa Ấn Độ với các nước

Đông Nam Á (ASEAN) nói chung và Tiểu

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Ban Thư ký Ủy hội sông Mekong. (2002). Giới thiệu khoa học môi trường trong lưu vực

sông Mekong. Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, 3(25).

Binoj Basnyat. (25/9/2020). Power Rivalry in the Indo-Pacific Region, truy xuất

https://diplomatist.com.

Đỗ Thanh Hà. (2019). Quan hệ Việt Nam - Ấn Độ từ đầu thế kỉ XXI đến nay. TP.HCM:

NXB Văn hóa Nghệ thuật.

Lê Trung Kiên. (2018). Sự can dự của một số nước tại Tiểu vùng Mekong qua các cơ chế

hợp tác Tiểu vùng và liên hệ tới Việt Nam. Tạp chí Nghiên cứu Quốc tế, 1(112).

Lê Văn Toan. (chủ biên) (2017). Quan hệ Việt - Ấn trên lĩnh vực kinh tế, thương mại, năng

lượng. Hà Nội: NXB Thông tin và Truyền thông.

Lê Văn Toan. (chủ biên) (2017). Việt Nam - Ấn Độ, 45 năm quan hệ ngoại giao và 10 năm

đối tác chiến lược. Hà Nội: NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật.

117

SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY

No. 74 (02/2021)

Nguyễn Cảnh Huệ. (2003). Tìm hiểu quan điểm của chính phủ Cộng hòa Ấn Độ trong việc

giải quyết vấn đề Campuchia (1979-1991). Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, 1(77).

Nguyễn Tiến Lực. (chủ nhiệm) (2015). Báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu khoa học: Vị

thế của Việt Nam trong Tiểu vùng Mekong-Nhìn từ quan hệ với Nhật Bản. TP. Hồ

Chí Minh: NXB Đại học Quốc gia.

Phạm Đức Dương. (2007). Có một vùng văn hóa Mekong. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội.

Sonal Shukla. (1/10/2020). India’s Road to Economic Recovery, truy xuất

https://diplomatist.com.

Thế giới và Việt Nam. (2019). Việt Nam xuất siêu sang Ấn Độ hơn 2 tỷ USD, truy xuất từ

https://baoquocte.vn.

Trần Nam Tiến. (chủ biên) (2016). Ấn Độ với Đông Nam Á trong bối cảnh quốc tế mới.

TP.HCM: NXB Văn hóa - Văn Nghệ.

Trần Thị Lý. (chủ biên) (2002). Sự điều chỉnh chính sách của Cộng hòa Ấn Độ từ năm

1991 đến năm 2000. Hà Nội: NXB Khoa học Xã hội.

Udai Bhanu Singh. (4/3/2020). Five Years of India’s Act East Policy and the way Ahead,

truy xuất https://diplomatist.com.

Ngày nhận bài: 03/11/2020

Biên tập xong: 15/02/2021

Duyệt đăng: 20/02/2021

118