Bài giảng Dị ứng và thuốc chống dị ứng

Biên soạn: ThS Võ Hồng Nho

Biên tập: Trần Quốc Quang

Tài liệu lưu hành nội bộ - 2015

1

Nội dung

1. Tổng quan về dị ứng - cơ chế tác dụng của

thuốc – nguyên tắc sử dụng thuốc

2. Sản phẩm DOMESCO

3. Tóm tắt theo nhóm điều trị

4. Thông tin sản phẩm

5. Câu hỏi

2

Tổng quan

 Khái niệm dị ứng

 Là trạng thái phản ứng khác thường của cơ thể khi tiếp xúc với 1

dị nguyên (kháng nguyên) lần thứ 2 và các lần sau

 Mức độ dị ứng

 Có thể nhẹ, nhanh khỏi, nhưng cũng có thể là dữ dội như sốc

phản vệ có thể dẫn đến tử vong

 Dị nguyên thường gặp từ

 Không khí: phấn hoa, bụi, lông – da – nước tiểu động vật, nấm

mốc, côn trùng

 Thay đổi thời tiết: trở lạnh,…

 Thức ăn: sữa bò, cá, tôm, cua,…

 Dược phẩm: NSAIDs, kháng sinh,…

 Mỹ phẩm, hóa chất

Tổng quan

 Ai là đối tượng nguy cơ bị dị ứng?

 Tuổi tác: Mọi lứa tuổi, kể cả thai nhi

 Di truyền

 Tiếp xúc lập đi lập lại 1 dị nguyên nhiều lần

 Phản ứng dị ứng: gồm 3 giai đoạn

 Giai đoạn 1 (mẫn cảm): Dị nguyên tiếp xúc lần đầu tạo kháng thể

gắn trên tế bào Mast trong cơ thể

 Giai đoạn 2 (sinh hóa bệnh): Dị nguyên tiếp xúc lần thứ 2 tạo

phản ứng dị nguyên – kháng thể và phóng thích chất hóa học

trung gian (quan trọng nhất là Histamin)

 Giai đoạn 3 (sinh lý bệnh): Chất hóa học trung gian gắn kết các

thụ thể ở tế bào đích gây phản ứng dị ứng

Phản ứng dị ứng

Tiếp xúc cơ

thể lần đầu

Giai đoạn 1

Dị nguyên

Sản xuất

Kháng thể IgE gắn trên

bề mặt tế bào

Tế bào Mast

sản xuất

Tiếp xúc cơ

thể lần 2

Giai đoạn 2

Dị nguyên

Chất hóa học

Dị nguyên gắn vào

kháng thể IgE

trung gian

Giai đoạn 3

Cơ quan

đích

Chất hóa học

trung gian

Gắn kết vào thụ thể

/ tế bào

Phản ứng dị ứng

5

Histamin và các thụ thể

 Histamin gắn kết với các thụ thể trên tế bào, gây ra các phản

ứng, gồm

 Thụ thể H1: phân bố khắp nơi trên cơ thể. Khi Histamin gắn kết

với thụ thể H1 → gây phản ứng dị ứng



Trên tim: tăng nhịp tim, hạ huyết áp

Trên mạch: phù nề, nóng, đỏ, đau

Khí – phế quản – phổi: co cơ trơn khí phế quản, gây cơn hen

Hệ bài tiết: tăng bài tiết nước mắt, nước mũi, nước bọt, dịch tụy

Hệ thần kinh: gây ngứa, đau; giảm thân nhiệt, mất ngủ, chán ăn

 Thụ thể H2: có nhiều ở niêm mạc dạ dày. Khi Histamin gắn kết

với thụ thể H2 gây tăng tiết dịch acid → gây loét dạ dày

 Thụ thể H3: điều hòa sinh tổng hợp và giải phóng Histamin

 Thụ thể H4: điều hòa miễn dịch

6

Các loại dị ứng phổ biến

1. Viêm mũi dị ứng: Sổ mủi (chảy nước mũi), nghẹt mũi, hắt xì

hơi, ngứa mũi, ngứa tai và họng, chảy nước mũi vào sau

họng

2. Hen phế quản (suyễn): thở ngắn (thở dốc), thở khò khè, ho,

nặng ngực

3. Dị ứng mắt: đỏ mắt và vùng dưới mi mắt; ngứa mắt, chảy

nước mắt; phù kết mạc

4. Chàm dị ứng: ngứa đỏ hoặc khô da; hồng ban/ mặt xung

quanh mắt, nếp gấp khuỷu tay, khoeo chân hoặc khắp người

5. Nổi mày đay: Mảng viền đỏ gồ lên da, ngứa nhiều

6. Sốc phản vệ

7

Thuốc chống dị ứng

 Là thuốc kháng Histamin, ức chế cạnh tranh với Histamin ở

thụ thể H1

 Cơ chế tác dụng

 Thuốc kháng histamin H1 có cấu trúc hóa học tương tự Histamin

→ cạnh tranh với Histamin gắn lên thụ thể H1 → kìm hãm các

biểu hiện của Histamin

 Corticoid được phối hợp để điều trị một số trường hợp dị ứng

8

Phân loại thuốc kháng Histamin H1

Thế hệ I

Thế hệ II

 Qua hàng rào máu não

 Khó qua hàng rào máu não

 Tác dụng trên receptor H1 ở trung  Ít tác dụng trên receptor H1 ở

ương

trung ương

 Buồn ngủ, mất tập trung vận động

 Tác dụng kháng Cholinergic

 Ít buồn ngủ,mất tập trung vận

động

 Không

 Khô miệng, táo bón, tăng nhãn áp,

bí tiểu

 Không hoặc ít khô miệng, táo bón,

tăng nhãn áp, bí tiểu

 An thần, chống nôn, chống say

 Không

tàu xe

9

Thuốc kháng Histamin H1

Nhóm thuốc Ưu điểm

Nhược điểm

• Rẻ tiền

• Buồn ngủ

Thế hệ I

• Có kinh nghiệm sử dụng

• Tác dụng ngắn

• Ngoài điều trị dị ứng còn có tác • Kháng Cholinergic

dụng chống say tàu xe, chống nôn nhiều

• Ít hoặc không buồn ngủ

• Tác dụng dài hơn thế hệ I

• Gây rối loạn nhịp tim

• Tương tác với nhiều

Thế hệ II

• Kháng Cholinergic ít hơn thế hệ I thuốc

• Khởi phát tác dụng nhanh

• Tác dụng dài

• Ít nguy cơ tương tác thuốc

• Ít tác dụng phụ

Chất chuyển

hóa có hoạt

tính

• Tác dụng kháng viêm, phù hợp

điều trị viêm mũi dị ứng

10

Tác dụng không mong muốn

1. Do ức chế thần kinh trung ương:

 Ngủ gà, mất điều hòa phối hợp vận động, chóng mặt

 Trẻ nhỏ: mất ngủ, dễ kích động

2. Do tác dụng kháng Cholinergic:

 Táo bón, bí tiểu tiện, liệt dương

 Khô miệng

 Tăng nhãn áp. đánh trống ngực

 Thường xuất hiện ở thuốc kháng Histamin thế hệ I

11

Thuốc kháng Histamin H1

Stt Nhóm thuốc

Chỉ định

Ghi chú

I. Thế hệ I

1 Alimemazin

Chống nôn, bồn chồn

Chống say xe

2 Diphenhydramin

3 Promethazin

Điều trị dị ứng

Điều trị cảm dạng phối

hợp

4 Clorpheniramin maleat

5 Dexclorpheniramin

Là đồng phân của

Clorpheniramin

12

Thuốc kháng Histamin H1

Stt Nhóm thuốc

Chỉ định

Ghi chú

II. Thế hệ II

Ngưng sử dụng do tác

dụng không mong muốn

trên tim

6 Terfenadin

Điều trị dị ứng

7 Cetirizin

8 Loratadin

Chất chuyển hóa có hoạt tính

Là chất chuyển hóa của

Loratadin

9 Desloratadin

10 Fexofenadin

Điều trị dị ứng

Là chất chuyển hóa của

Terfenadin

13

Kháng Histamin H1 thế hệ II

 Loratadin

 Không ức chế thần kinh trung ương

→ không gây buồn ngủ

 Uống dễ hấp thu và kéo dài tác dụng > 24 giờ

 Tác dụng không mong muốn: đau đầu, khô miệng - mũi, hắt hơi; tim

đập nhanh, chức năng gan bất thường (ít gặp)

Desloratadin

 Là chất chuyển hóa của Loratadin

 Đạt nồng độ thuốc tối đa trong huyết tương 3 giờ sau khi uống

 Có tác dụng kháng Histamin sau 1 giờ và kéo dài trong 24 giờ

 Uống 1 lần duy nhất trong ngày

 Tác dụng kháng viêm nhẹ → ưu thế trong điều trị viêm mũi dị ứng

14

Tương tác thuốc

Thuốc dùng cùng thuốc kháng H1

Biểu hiện tác dụng

• Rượu ethylic

• Tăng tác dụng trung ương của

thuốc kháng H1 (Clorpheniramin

maleat)

• Thuốc ngủ, thuốc làm dịu, an thần kinh,

thuốc giảm đau nguồn gốc trung ương

•Thuốc kháng Cholinergic (atropin,

• Tăng

tác

dụng

kháng

scopolamin, thuốc an thần kinh, thuốc chống cholinergic của thuốc kháng H1

trầm cảm 3 vòng, ức chế MAO, thuốc chống (thế hệ I)

Parkinson, thuốc chống co thắt

• Ức chế enzym chuyển hóa các

• Ketoconazol, Macrolid, Erythromycin,

thuốc kháng H1 (Fexofenadin,

Loratadin) nhưng không biểu

hiện lâm sàng

Cimetidin

• Thuốc kháng acid chứa nhôm, magnesi

• Giảm hấp thu Fexofenadin

Lưu ý sử dụng thuốc chống dị ứng

1. Sử dụng thuốc sớm nhất

2. Các thuốc kháng Histamin thế hệ I có tác dụng không mong

muốn gây buồn ngủ; không nên sử dụng khi vận hành máy, lái

tàu xe

3. Ưu tiên lựa chọn các thuốc thế hệ II để hạn chế tối đa các tác

dụng không mong muốn

4. Thuốc chỉ điều trị triệu chứng chứ không điều trị nguyên nhân,

cần phối hợp thêm thuốc khác để điều trị nguyên nhân bệnh

5. Các thuốc kháng Histamin cũng có thể gây dị ứng (nổi mày đay),

cần sử dụng thuốc ở liều tối thiểu theo khuyến cáo

16

Sản phẩm DOMESCO

Stt Nhóm thuốc

I. Thuốc kháng Histamin thế hệ I

Clorpheniramin maleat

Sản phẩm

Điều trị

• Viêm mũi dị ứng theo mùa

• Mày đay

• Phù Quincke

• Viêm da tiếp xúc

• Côn trùng đốt

1

4mg nén

Clorpheniramin

maleat

Chlorpheniramin

maleat 4mg caps

2

II. Thuốc kháng Histamin thế hệ II

• Viêm mũi dị ứng theo mùa

hoặc không theo mùa

• Mày đay mạn tính

• Bệnh da vẽ nổi do lạnh

• Viêm kết mạc dị ứng, viêm

mũi kết mạc kèm ngứa mắt

• Dị ứng ở da

3 Cetirizin 2HCl

Cetirizin 10mg film

• Phù Quincke

17

Sản phẩm DOMESCO

Stt Nhóm thuốc

Sản phẩm

Điều trị

• Viêm mũi dị ứng

• Viêm kết mạc dị ứng

• Mày đay

4 Loratadin

Loratadin 10mg nén

• Dị ứng da

Chất chuyển hóa có hoạt tính

• Viêm mũi dị ứng, ngứa

vòm miệng và ho

• Giảm triệu chứng do mày

đay tự phát mạn tính

5 Desloratadin

Dometin 5mg film

Dofexo 60mg film

• Viêm mũi dị ứng, ngứa

vòm miệng và ho

• Mày đay

6 Fexofenadin HCl

18

Tóm tắt theo điều trị

Stt Điều trị

Nhóm thuốc

Sản phẩm

Mày đay

Viêm mũi dị ứng

Clorpheniramin maleat 4mg nén, caps

Cetirizin 10mg film

Loratadin 10mg nén

Thế hệ I, II

1

Dometin 5mg film

Dofexo 60mg film

Prednison 5mg; Domenol 4mg, 16mg

Corticoid

Viêm mũi dị ứng

kèm ngứa vòm

họng, ho

Dometin 5mg film

Dofexo 60mg film

2

Thế hệ II

Phù Quincke

Clorpheniramin maleat 4mg nén, caps

Cetirizin 10mg film

3

4

Thế hệ I, II

Thế hệ II

Bệnh da vẽ nổi do

lạnh

Cetirizin 10mg film

19

Tóm tắt theo điều trị

Stt Điều trị

Nhóm thuốc

Sản phẩm

Viêm kết mạc dị

ứng

Cetirizin 10mg film

Loratadin 10mg nén

5

6

Thế hệ II

Dị ứng da

Cetirizin 10mg film

Loratadin 10mg nén

Thế hệ II

Viêm da tiếp xúc

Côn trùng đốt

Clorpheniramin maleat 4mg nén, caps

Cinnarizin 25mg nén

7

8

Thế hệ I, II

Chống nôn, say

tàu xe

Khác

20

Bài giảng Dị ứng và thuốc chống dị ứng - Võ Hồng Nho