Giá trị thẩm mỹ của từ láy trong truyện thiếu nhi Nguyễn Huy Tưởng
48
CHUYÊN MỤC
VĂN HỌC - NGÔN NGỮ HỌC - NGHIÊN CỨU VĂN HÓA NGHỆ THUẬT
GIÁ TRỊ THẨM MỸ CỦA TỪ LÁY
TRONG TRUYỆN THIẾU NHI NGUYỄN HUY TƯỞNG
LÊ NHẬT KÝ*
Trong truyện viết cho thiếu nhi, Nguyễn Huy Tưởng sử dụng nhiều từ láy đôi,
phù hợp với khả năng tiếp nhận của bạn đọc nhỏ tuổi. Dấu ấn sáng tạo của nhà
văn được thể hiện qua việc kiến tạo một số từ láy tư, hoặc ở cách kết hợp với
những từ ngữ khác. Từ láy làm cho nội dung miêu tả trở thành một lớp văn cơ
bản trong tác phẩm của Nguyễn Huy Tưởng. Nhờ vậy, hiện thực đời sống lao
động và chiến đấu của cha ông xưa đã được tái hiện một cách cụ thể, sinh động
trong những câu văn giàu hình tượng và biểu cảm.
Từ khóa: Nguyễn Huy Tưởng, từ láy, truyện thiếu nhi, miêu tả, biểu cảm
Nhận bài ngày: 12/12/2018; đưa vào biên tập: 1/1/2019; phản biện: 5/3/2019; duyệt
đăng: 31/7/2019
1. ĐẶC ĐIỂM HỆ THỐNG TỪ LÁY
TRONG TRUYỆN THIẾU NHI NGUYỄN
HUY TƯỞNG
miêu tả của mình để cho nó được
hiển thị như những thước phim điện
ảnh” (Lê Huy Anh, 2001: 304). Có thể
nói, chủ đích miêu tả nói trên đã mở
đường cho từ láy thâm nhập vào
truyện thiếu nhi của tác giả một cách
thường xuyên tạo nên phong cách
truyện thiếu nhi Nguyễn Huy Tưởng.
Qua từng sáng tác, nhà văn đã không
ngừng phát huy tối đa nguồn lực từ
lớp từ này, khiến cho tác phẩm trở
nên dồi dào âm thanh, hình ảnh và
ngôn từ tinh tế.
Truyện viết cho thiếu nhi là một thành
tựu quan trọng của Nguyễn Huy
Tưởng (1912 - 1960). Với nhóm tác
phẩm này, nhà văn mong muốn đem
đến cho các em những trang viết hấp
dẫn, cụ thể về lịch sử oai hùng của
cha ông qua hàng ngàn năm dựng
nước và giữ nước. Vì thế, ông “đã
không tiếc công vận dụng khả năng
Qua 10 truyện ngắn tiêu biểu của nhà
văn Nguyễn Huy Tưởng (2013),
* Trường Đại học Quy Nhơn.
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 6 (250) 2019
49
chúng tôi tổng hợp được tổng cộng đoàn quân áo vải hành quân thần tốc
739 từ láy, 1.225 lượt dùng, cụ thể từ Phú Xuân ra Thăng Long cho đến
như sau:
các trận đánh ở Ngọc Hồi, Hạ Hồi…
Theo đó, số lượng từ láy được khai
thác nhiều nhất, gấp nhiều lần so với
9 tác phẩm của ông đã được thống kê:
303 từ láy, 357 lượt dùng.
Số từ Số lượt
TT
Tác phẩm
láy
143
82
dùng
161
96
1
2
3
4
5
6
Cô bé gan dạ
Chiếc bánh chưng
Truyện Tấm Cám
Tìm mẹ
Đặc điểm nổi bật của hệ thống từ láy
trong truyện thiếu nhi Nguyễn Huy
Tưởng là sự sáng rõ về ý nghĩa,
không cầu kỳ về hình thức như vẫn
thường gặp trong thơ văn dành cho
các đối tượng độc giả khác. Đó là kết
quả lựa chọn của Nguyễn Huy Tưởng
từ nguồn từ vựng phổ biến sao cho
vừa đạt được yêu cầu miêu tả, vừa
phù hợp với đối tượng bạn đọc thiếu
nhi.
99
114
61
49
Thằng Quấy
76
87
Con Cóc là cậu ông 69
88
Giời
7
8
Con chim Trĩ lông
trắng
19
86
20
An Dương Vương
xây thành Ốc
108
9
Hai bàn tay chiến sĩ 116
133
357
Dấu ấn sáng tạo của nhà văn được
thể hiện ở cách điều phối, kết hợp từ
ngữ với hai biểu hiện cơ bản sau đây:
10
Kể chuyện Quang
303
Trung
Tổng cộng
1.225
- Thứ nhất, kết hợp từ láy với từ láy,
kiểu như: hãi hùng ngùn ngụt, hoang
mang khủng khiếp, hoan hô vui vẻ (Kể
chuyện Quang Trung), nhẹ nhàng
uyển chuyển (Chiếc bánh chưng), um
tùm lạnh lẽo (An Dương Vương xây
thành Ốc)… Trong trường hợp này,
các từ láy được đặt cạnh nhau và
không bị phân cách bởi dấu phẩy. Kết
quả, chúng lập thành một tổ hợp ngôn
ngữ “lâm thời” có dáng dấp của từ láy
tư. Nguyễn Huy Tưởng đã thực hiện
cách tổ hợp này tới 26 lần, làm gia
tăng đáng kể khả năng miêu tả và
biểu cảm của từ láy.
Thống kê cho thấy, từ láy được dùng
ở mỗi tác phẩm ít nhiều có khác nhau.
Điều này tùy thuộc vào dung lượng
hiện thực mà nhà văn mong muốn thể
hiện. Ví như truyện Con chim Trĩ lông
trắng, Nguyễn Huy Tưởng chỉ tập
trung vào nội dung chuyện con chim
Trĩ “nhớ nước đã bỏ cành tuyết của
phương Bắc bay về phương Nam với
nắng vàng rực rỡ”. Nội dung ngắn gọn,
được diễn tả trong khoảng 800 chữ
nên số lượng từ láy dùng khá khiêm
tốn (19 từ, 20 lượt dùng). Trong khi đó,
ở Kể chuyện Quang Trung, nhà văn
huy động tới gần 14.000 chữ để tái - Thứ hai, kết hợp từ láy với một số từ
hiện cả một cuộc chiến chống ngoại ngữ khác vốn ít gặp trong giao tiếp
xâm phương Bắc, bắt đầu từ cảnh thường ngày cũng như trong sáng tác
LÊ NHẬT KÝ – GIÁ TRỊ THẨM MỸ CỦA TỪ LÁY TRONG TRUYỆN…
50
văn chương. Cụ thể như những trường dàng, mát mẻ, hiền lành” (Thằng
hợp sau: nhai gau gáu (Cô bé gan dạ), Quấy);
khóc nhếch nhác (Con Cóc là cậu ông
Giời), đốt quẫy quẫy (Hai bàn tay
chiến sĩ), đỏ ngàu ngàu, ướt luốt tuốt,
chạy thang lang (Kể chuyện Quang
Trung)…
“Hai bàn tay bị đốt quẫy quẫy. Anh thít
lên. Hai hàm răng anh nghiến lại. Thịt
anh bắt đầu cháy xèo xèo, khét khét
như mùi súc vật bị thui” (Hai bàn tay
chiến sĩ);
Những kết hợp có phần táo bạo ở trên
không vi phạm quy chuẩn về sự trong
sáng của tiếng Việt, tạo được ấn
tượng mạnh cho người đọc về phương
diện ngôn ngữ tác phẩm. Đó chính là
sự sáng tạo ngôn ngữ của Nguyễn
Huy Tưởng.
“Nhưng dưới khe sâu, người bố kêu
thê thảm: Chúa làng giết tôi rồi! Và lá
rừng rì rào: Chúa làng giết người! Núi
thì thầm: Chúa làng giết người! Khe
sâu róc rách: Chúa làng giết người!”
(Tìm mẹ).
Miêu tả được Nguyễn Huy Tưởng
thực hiện thường xuyên trong mọi tác
phẩm viết cho thiếu nhi. Nhờ vậy,
truyện thiếu nhi Nguyễn Huy Tưởng
tạo được khoảng cách nghệ thuật
cần thiết so với truyện kể dân gian
vốn bị phương thức truyền miệng chi
phối nên chấp nhận dừng lại ở mức
độ trần thuật khái quát. Nói cách khác,
truyện thiếu nhi Nguyễn Huy Tưởng
được viết theo phong cách tự sự hiện
đại, dành cho các độc giả có đủ khả
năng tiếp xúc trực tiếp với tác phẩm.
Với những yếu tố ngoài cốt truyện,
nhà văn, đặc biệt chú ý phát triển, gia
2. GIÁ TRỊ THẨM MỸ CỦA TỪ LÁY
TRONG TRUYỆN THIẾU NHI NGUYỄN
HUY TƯỞNG
2.1. Giá trị miêu tả
Như đã nói, chú trọng miêu tả là
phong cách nghệ thuật của nhà văn
Nguyễn Huy Tưởng khi tái hiện thế
giới cổ tích và lịch sử cho thiếu nhi.
Xuất phát từ đặc điểm tiếp nhận của
bạn đọc thiếu nhi, Nguyễn Huy Tưởng
đã chọn lối văn miêu tả ngắn gọn, đủ
để các em ghi nhớ về đặc điểm diện
mạo và phẩm chất của đối tượng. Cố
nhiên, nhà văn sẽ phải sử dụng nhiều
loại từ khác nhau vào việc phục vụ tăng miêu tả thiên nhiên, miêu tả
yêu cầu miêu tả. Riêng với từ láy, ngoại hình và đời sống tâm lý nhân
không thể phủ nhận nó có ưu thế vượt
trội khi giúp nhà văn chạm khắc đối
tượng một cách sắc nét, hiệu quả.
Không phải ngẫu nhiên mà trong
truyện thiếu nhi Nguyễn Huy Tưởng,
chúng ta bắt gặp nhiều câu, đoạn văn
có mật độ từ láy dày đặc. Đơn cử:
vật…
Trong di sản truyện thiếu nhi của
Nguyễn Huy Tưởng, có năm tác phẩm
được ông sáng tác theo cách thức viết
lại truyện cổ dân gian. Đó là các
truyện: Chiếc bánh chưng, Tìm mẹ,
Con Cóc là cậu ông Giời, Truyện Tấm
Cám và An Dương Vương xây thành
Ốc. Theo Nguyễn Thị Huế, truyện
“Mặt Giăng đang đỏ rực như lửa,
bỗng mờ mờ đi, sáng nhạt nhạt, dịu
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 6 (250) 2019
51
Nguyễn Huy Tưởng “được viết ra từ không có một giọt mưa nào. Khắp nơi
nguồn truyện kể dân gian nhưng […]
đã được ông đem thêm vào đó luồng
không khí mới của văn chương và của
tư tưởng thời đại, tạo nên những tác
phẩm có sức hấp dẫn đối với mọi đối
tượng bạn đọc” (Nguyễn Thị Huế
2014). Làm nên “sức hấp dẫn” đó,
không thể phủ nhận vai trò của các từ
láy đã được Nguyễn Huy Tưởng sử
dụng trong tác phẩm của mình.
đất đai nứt nẻ, cây cỏ khát nước chết
rụi, các con thú cũng chết dần chết
mòn vì khát. Muôn loài đều kêu than
ai oán, vậy mà trời đâu có thấu” (Viện
Văn học 2007: 29), có thể thấy sự
khác biệt về miêu tả là khá rõ. Cụ thể,
cả đoạn văn từ láy chỉ được sử dụng
một lần là “đất đai nứt nẻ” khi miêu tả
về tình trạng hạn hán. Trong khi đó,
đoạn văn của Nguyễn Huy Tưởng sử
dụng các từ láy rừng rực, hạn hán,
phừng phừng, nhảy nhót, nghễu
nghện tới 9 lần, vừa theo phương
thức lặp lại, vừa bố trí chúng vào các
câu văn có quan hệ đối lập về ngữ
nghĩa. Nghệ thuật điệp và đối như
vậy đã mang lại hiệu quả miêu tả rõ
rệt. Cảnh hạn hán và nỗi điêu đứng
của muôn vật dưới ánh mặt trời qua
ngòi bút Nguyễn Huy Tưởng hiện ra
thật khủng khiếp, đáng sợ!
Lấy ví dụ truyện Con Cóc là cậu ông
Giời. Trong truyện này, Nguyễn Huy
Tưởng sử dụng tổng cộng 69 từ láy
với 88 lượt dùng. Ngay từ đầu tác
phẩm, dấu ấn miêu tả của ngòi bút
Nguyễn Huy Tưởng bộc lộ rõ qua việc
kể về cảnh hạn hán: “Ngày xửa ngày
xưa, thuở ấy thế gian chưa có người,
mới chỉ có cây cỏ, chim muông và các
giống thú. Cây cỏ đang xanh, chim
chóc đang bay lượn, ếch nhái đang
nhảy nhót, thú dữ đang nghễu nghện
đi từng đàn từng lũ, thì Giời ra tai một
cơn hạn hán chưa từng có bao giờ.
Cơn hạn hán ấy kéo hết tháng này
đến tháng khác. Trên không, lúc nào
cũng chỉ thấy mặt giời đỏ rực như cục
than hồng, cháy rừng rực, rừng rực.
Quả đất ngày cũng như đêm phừng
phừng lửa. Ao chuôm sông ngòi bỗng
cạn khô. Cây cỏ đang xanh bỗng
cháy trụi. Ếch nhái đang nhảy nhót
bỗng chết khô trong ao. Thú dữ đang
nghễu nghện đi từng đàn từng lũ
bỗng nằm lăn cả trong rừng trong
núi”. Đối chiếu với đoạn văn tương tự
Tương tự, khi khắc họa nhân vật Tấm
(Truyện Tấm Cám), Nguyễn Huy
Tưởng cũng sử dụng nhiều từ láy có
tác dụng làm toát lên vẻ đẹp của một
cô gái được sinh ra trong một gia đình
có cha mẹ giàu lòng nhân ái: kháu
khỉnh, dịu dàng, hồng hồng, chăm chỉ,
ngoan ngoãn, thực thà, rực rỡ… Khi
cha mẹ mất, Tấm phải sống cuộc đời
đày đọa dưới bàn tay độc ác của mẹ
con dì ghẻ, nhà văn lại huy động tới
những từ láy khác phù hợp hơn để
diễn tả: làm lụng, đánh đập, thảm thiết,
phũ phàng, nức nở, rách rưới…
Dường như mọi lớp truyện, mọi chi
sau đây trong truyện kể dân gian Cóc tiết của truyện kể dân gian đều được
Nguyễn Huy Tưởng tìm cách phát huy,
kiện Trời: “Nhưng đã ba năm nay,
LÊ NHẬT KÝ – GIÁ TRỊ THẨM MỸ CỦA TỪ LÁY TRONG TRUYỆN…
52
phát triển bằng năng lực tưởng tượng Trong An Dương Vương xây thành Ốc,
và vốn sống phong phú của bản thân
nhà văn. Với sự ưu tiên như vậy nên
so với cả một số cây bút hiện đại cùng
khai thác đề tài truyện cổ, trung thành
với lối viết trần thuật khái quát, thông
tin ngắn gọn về nhân vật, sự việc thì
Nguyễn Huy Tưởng vẫn có những
khác biệt nhất định. Nguyễn Huy
Tưởng chú tâm phát triển nhằm làm
cho nội dung hiện thực được hiển thị
chi tiết hơn, cụ thể hơn. Nhà văn
Phong Thu có lý khi viết rằng: “Truyện
kể miệng, có thể vắn tắt lướt qua.
Nhưng truyện viết để đọc thì viết như
Con Cóc là cậu ông Giời, giá trị văn
học mới cao” (Phong Thu, 1999: 347).
Nhận xét trên là về một tác phẩm cụ
thể nhưng phù hợp với những trường
hợp còn lại như An Dương Vương xây
thành Ốc, Tìm mẹ, Chiếc bánh
chưng…
người đọc thật sự hứng khởi với đoạn
văn tả nhà vua cùng thần Kim Quy trỏ
thẳng kiếm đi diệt Kê tinh: “Nói xong,
Kim Quy trỏ thẳng kiếm tiến lên phía
trước. Lưỡi kiếm sáng như ánh giăng.
An Dương Vương cũng trỏ thẳng kiếm,
tiến sau. Lưỡi kiếm cũng sáng như
ánh giăng. Hai lưỡi kiếm lấp loáng
trong đêm tối. Vua và Kim Quy chạy
như bay về gò Ông Cô”. Ở đoạn văn
này, câu văn sử dụng từ láy lấp loáng
thực sự là một điểm sáng, diễn tả
được sự đồng hành tuyệt đối giữa
thần và người trong cuộc chiến chống
lại cái ác. Ở nghĩa trực tiếp, từ láy lấp
loáng diễn tả sự hòa điệu của ánh
sáng từ hai lưỡi kiếm, “chiếu thành vệt
lúc ngắn lúc dài, khi có khi không, liên
tiếp” (Viện Ngôn ngữ học 2001: 554).
Trên nền nghĩa như vậy, người đọc
nhận thấy hình tượng An Dương
Vương bỗng nổi bật lên, đẹp hơn với
tư thế của một con người chủ động,
quyết đoán, dám đối diện với thế lực
hắc ám. Về kỹ thuật, câu văn “Hai lưỡi
kiếm lấp loáng trong đêm tối” là sự
chuyển đổi hình thức miêu tả khác,
tránh được cảm xúc đơn điệu nếu nhà
văn tiếp tục lặp lại lần nữa cách nói
“Lưỡi kiếm sáng như ánh giăng”.
Đối tượng miêu tả của Nguyễn Huy
Tưởng trong truyện thiếu nhi bao gồm
thiên nhiên ngoại cảnh, nhân vật và
các sự kiện đời sống sinh hoạt và lịch
sử. Như vậy, giá trị miêu tả của từ láy
sẽ được xem xét dựa trên khả năng
khắc họa từng đối tượng cụ thể đó. Là
một ngòi bút có khuynh hướng sử thi
hoành tráng nên dù viết về đề tài gì,
Nguyễn Huy Tưởng đều “dồn” cho đối
tượng những đường nét, tầm vóc
hoặc được bao bọc bởi vầng hào
quang lịch sử. Lưu ý tới điều này để
thấy việc lựa chọn các yếu tố ngôn
ngữ nói chung, từ láy nói riêng của
Nguyễn Huy Tưởng cũng bị chi phối
sâu sắc từ nguồn cảm hứng đậm chất
sử thi này.
Ở truyện Kể chuyện Quang Trung, hệ
thống từ láy khắc họa cảm hứng sử
thi hoành tráng được Nguyễn Huy
Tưởng sử dụng một cách đa dạng.
Trước hết, đó là miêu tả thiên nhiên
ngoại cảnh trên tư cách môi trường
vận động của các nhân vật. Ông nói
về “những vừng mây bụi đỏ ngàu
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 6 (250) 2019
53
ngàu”; về những con sông “tiếng sóng dụng những từ láy đồng nghĩa hay
đùng đùng”, “nước mênh mông lẫn gần nghĩa, kiểu như: vui vẻ/vui vầy,
vào trong bóng tối mịt mù”; về “con mênh mông/mênh mang… Với bạn
đường thiên lý gập ghềnh, khuất đọc vốn ưa thích sự mới mẻ thì cách
khúc”; về “những cánh đồng trơ gốc rạ diễn đạt này lá khá phù hợp.
mênh mông bát ngát” và cảnh kinh
thành “đang cháy ngùn ngụt”… Trên
nền không gian ấy, nhà văn lần lượt
khắc họa vẻ đẹp của người lính Tây
Sơn với những gương mặt “lì lợm,
dạn dày sương gió”, lúc nào cũng
“đăm đăm nhìn về phía trước”, lúc
chiến đấu thì “thoăn thoắt trèo thang
Cũng cần nói thêm, trong một số
trường hợp, từ láy có tác dụng nhân
hóa sự vật, tạo nên sự hòa điệu giữa
cái nhìn của nhà văn với cái nhìn của
trẻ thơ. Có thể kể tới từ láy trong một
số đoạn văn sau: “Nhưng dưới khe
sâu, người bố kêu thê thảm: Chúa
làng giết tôi rồi! Và lá rừng rì rào:
lên ùn ùn”. Trái lại, về kẻ thù, Nguyễn Chúa làng giết người! Núi thì thầm:
Chúa làng giết người! Khe sâu róc
rách: Chúa làng giết người!” (Tìm mẹ);
“Những làng mạc chung quanh ngơ
ngác chưa biết chuyện gì…” (Kể
chuyện Quang Trung).
Huy Tưởng cũng dùng không ít những
từ láy để miêu tả bản chất đớn hèn khi
lâm trận: “chúng mếu máo gọi nhau”,
“viên tướng run rẩy chạy ra”, “chúng
cứ chạy lúng túng như ếch vào xiếc”,
“phó tướng hớt hơ hớt hải chạy lại”…
Những từ láy kể trên hầu hết đều
hướng tới diễn tả cái động, diễn tả
các sự kiện đang trong quá trình diễn
biến. Nói cách khác, Nguyễn Huy
Tưởng ít khi miêu tả hiện thực yên ả,
Như vậy, miêu tả là một giá trị nổi bật
của truyện thiếu nhi Nguyễn Huy
Tưởng, là kết quả dụng công của một
ngòi bút muốn tái hiện đời sống hiện
thực một cách cụ thể, sinh động. Từ
những trang văn miêu tả như vậy, bạn
trầm lặng mà hứng thú hơn với cái dữ đọc còn cảm nhận được thái độ, tình
cảm đầy tin yêu của nhà văn đối với
cuộc sống.
dội, ẩn chứa nhiều biến động bất ngờ.
Cố nhiên, sức mạnh của mỗi từ láy
luôn phụ thuộc vào cách dùng linh 2.2. Giá trị biểu cảm
hoạt của Nguyễn Huy Tưởng. Thường
khi cần nhấn mạnh, nhà văn sẽ đặt từ
láy ở trước động từ (thút thít khóc);
lặp lại nhiều lần (ví dụ, trong Thằng
Quấy, từ láy trùng trục được nhắc tới
10 lần để tả ngoại hình nhân vật
Quấy); hoặc kết hợp với so sánh để ý
nghĩa thêm sáng rõ (lộng lẫy hơn ánh
Theo Hà Quang Năng: “Mỗi từ láy
chứa đựng trong mình một sự thể
hiện tinh tế, sinh động về sự cảm thụ
chủ quan, về cách đánh giá và thái độ
của người nói trước sự vật và hiện
tượng của đời sống xã hội” (Hà
Quang Năng, 2005: 3). Điều này có ý
nghĩa tương đồng khi nói về giá trị
sáng, nhớn nhác như đàn gà). Sự linh biểu cảm của từ láy trong truyện thiếu
nhi Nguyễn Huy Tưởng.
hoạt cũng thể hiện ở việc nhà văn sử
LÊ NHẬT KÝ – GIÁ TRỊ THẨM MỸ CỦA TỪ LÁY TRONG TRUYỆN…
54
Khác dân gian, Nguyễn Huy Tưởng đun, những ngày gần hết năm, dưới
con mắt che chở của tổ tiên”.
trần thuật câu chuyện bằng giọng điệu
nhuốm màu sắc chủ quan, thể hiện rõ
cái yêu cái ghét của bản thân đối với
từng nhân vật và sự kiện. Với đặc
điểm trần thuật như vậy, Nguyễn Huy
Tưởng tất yếu sẽ sử dụng từ láy như
một giải pháp căn bản. Theo quan sát
của chúng tôi, giá trị biểu cảm của từ
láy trong truyện thiếu nhi Nguyễn Huy
Tưởng thể hiện qua hai hình thức tổ
chức ngôn ngữ của nhà văn.
Ngược lại, trong Hai bàn tay chiến sĩ
và Con Cóc là cậu ông Giời, phương
thức trữ tình ngoại đề được thực hiện
ở cả đầu và cuối truyện:
- Hai bàn tay chiến sĩ: “Tôi còn nhớ
Hội nghị chiến sĩ toàn quân đầu năm
1952. Bẩm lên báo cáo thành tích
trước Hội nghị. Cả hội trường cảm
động nhìn đôi bàn tay tàn tật của anh.
Đôi bàn tay còng queo, teo lại. Các
ngón tay đều cụt, một hai ngón còn lại
thì dại đờ như mấy cây trơ trụi trong
một cái vườn đã cháy hết” (đầu
truyện); “Các em, đến đây tôi tạm
ngừng câu chuyện chiến sĩ Bẩm.
Chắc chắn rằng khi nghe kể, các em
rất căm thù những kẻ độc ác đã hủy
hoại đôi bàn tay của một con người.
Trước hết, từ láy xuất hiện trong các
đoạn văn có tính chất trữ tình ngoại
đề, là lời trò chuyện trực tiếp của nhà
văn với bạn đọc. Hình thức này được
Nguyễn Huy Tưởng sử dụng ở khá
nhiều tác phẩm, như: Chiếc bánh
chưng, Con Cóc là cậu ông Giời, Hai
bàn tay chiến sĩ… Thường những
đoạn trữ tình như vậy sẽ xuất hiện ở Đồng thời các em cũng thấy rõ cái giá
đầu hay cuối, hoặc cả đầu cả cuối tác trị của đôi bàn tay. Biết bao nhiêu bàn
tay đã bị trụi, bị cụt như tay anh Bẩm
để mở cho chúng ta cuộc sống hòa
bình ngày nay. Chúng ta đang sống
trong một xã hội không ai có quyền
hủy hoại bàn tay của người khác. Mọi
người quý trọng bàn tay của mọi
người” (cuối truyện).
phẩm.
Với truyện Chiếc bánh chưng, Nguyễn
Huy Tưởng chỉ trữ tình ở đầu tác
phẩm: “Ngày tư chắc cũng có nhiều
em ăn bánh chưng hàng, nhưng nó
cũng như món quà thường, không có
ý vị gì. Chỉ có bánh chưng ngày Tết
mới thơm tho, mới ngon lành, mới quý. - Con Cóc là cậu ông Giời: “Các em
Nó là phần thưởng của công cày sâu
cuốc bẫm, nó là tinh hoa của mùa
màng. Nó còn đượm mùi đồng lúa; nó
hãy trông con cóc kia. Hình thù nó xấu.
Da nó sần sùi. Người ta có cảm tưởng
rằng nó rất bẩn. Có người vừa thấy nó
là kết quả của công sắm sửa, công là đã rú lên rồi. Cóc sống một cuộc
gói, công đun của cả một gia đình
trong muôn vàn gia đình chăm chỉ ở
xứ sở Việt Nam ta. Cho nên tôi, riêng
đời tối tăm. Nó không muốn ló ra
ngoài, hình như nó cũng thấy rằng nó
không được đẹp mắt cho lắm. Nhưng
tôi, chỉ quý, chỉ yêu bánh chưng ngày khoan! Đừng ghét nó mà tội nghiệp”
Tết do cha mẹ tôi gói, do anh em tôi
(đầu truyện); “Từ đấy mỗi khi cóc
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 6 (250) 2019
55
nghiến răng thì thường thường là giời nhà văn trước nỗi đau da thịt mà nhân
mưa xuống. Cóc oai như thế nên các vật Bẩm đang trải qua: “Hai bàn tay bị
cụ ta còn gọi Cóc là cậu ông Giời. Các
cụ còn khuyên mọi người không nên
đánh cóc. Tuy xấu xí nhưng nó rất có
công và tốt bụng” (cuối truyện).
đốt quẫy quẫy. Anh thít lên. Hai hàm
răng anh nghiến lại. Thịt anh bắt đầu
cháy xèo xèo, khét khét như mùi súc
vật bị thui”; “Anh đành chống tay
xuống cát, chịu đựng sự hành hạ của
đàn kiến lửa. Nước mắt Bẩm chảy
ròng ròng” (Hai bàn tay chiến sĩ)…
Trong trường hợp này, sự tỏa sáng
của từ láy rất cần tới nghệ thuật sử
dụng khéo léo của nhà văn. Đối với
người đọc, ngoài việc ngẫm từ trong
ngữ cảnh còn cần phải biết hệ thống,
gắn kết các từ lại với nhau để thông
tin miêu tả và biểu cảm được tiếp
nhận đầy đủ, trọn vẹn hơn.
Nội dung các trích đoạn trên là thông
điệp cuộc sống mà nhà văn muốn
truyền dạy cho các em. Cụ thể, đó là
thái độ trân quý bánh chưng ngày Tết
vì nó “mới thơm tho, mới ngon lành,
mới quý”; là cách nhìn vật, nhìn người
không qua hình thức, như con cóc
“tuy xấu xí nhưng rất có công và tốt
bụng”; và “không ai có quyền hủy hoại
bàn tay của người khác”. Trong các
thông điệp đó, từ láy xuất hiện ít
nhưng gần như giữ vai trò “nhãn tự”,
thể hiện một cách khái quát nhất, cốt
lõi nhất tư tưởng tình cảm của nhà
văn.
3. KẾT LUẬN
Xuất phát từ yêu cầu miêu tả và biểu
cảm, Nguyễn Huy Tưởng đã sử dụng
một số lượng lớn từ láy trong truyện
thiếu nhi của ông. Điều đó đảm bảo
cho từ láy trở thành một thành phần
cơ bản trong hệ thống ngôn ngữ
truyện thiếu nhi.
Phổ biến hơn, đó là kết hợp biểu cảm
với miêu tả, thông qua miêu tả nhà
văn kín đáo gửi gắm tình cảm của
mình vào trong từng câu chữ, trong đó
có các từ láy. Chẳng hạn, trong đoạn
văn nói về chị em Tấm sau đây, chúng
ta thấy rõ lòng yêu mến Tấm của tác
giả khi ông sử dụng hình thức miêu tả
so sánh đối lập với sự tham gia của
một số từ láy chỉ phẩm chất con người:
“Má Tấm trắng hồng hồng, mặt Cám
thì sần sùi da cóc (…). Tấm chăm chỉ,
Đặc điểm chung của hệ thống từ láy
trong truyện thiếu nhi Nguyễn Huy
Tưởng là sự áp đảo của các từ láy đôi,
sự quen thuộc và sáng rõ về mặt ý
nghĩa từ vựng. Các từ láy đã được
Nguyễn Huy Tưởng sử dụng vào việc
tái hiện bức tranh đời sống lao động
và chiến đấu của cha ông xưa cũng
ngoan ngoãn, lễ phép, thực thà bao như nay. Trên cơ sở miêu tả đó, các
nhiêu, thì Cám lười biếng, bướng bỉnh, từ láy cũng đồng thời truyền tải thái độ,
hỗn láo, gian giảo bấy nhiêu…” tình cảm của nhà văn đối với con
(Truyện Tấm Cám). Hoặc, trong người và hiện thực. Tựu trung, đó là
tình cảm tự hào, mến yêu của nhà văn
đối với các giá trị vật chất, tinh thần do
những câu chữ sau, người đọc cảm
nhận được sự đồng cảm sâu xa của
LÊ NHẬT KÝ – GIÁ TRỊ THẨM MỸ CỦA TỪ LÁY TRONG TRUYỆN…
56
cha ông tạo dựng và lưu truyền cho phẩm của ông mang phong cách truyện
muôn đời.
ngắn hiện đại, phù hợp và hấp dẫn
thật sự đối với bạn đọc thiếu nhi. Đây
là một kinh nghiệm tốt, hữu ích đối với
việc rèn dạy học sinh làm văn miêu tả
trong bối cảnh giáo dục hiện nay.
Việc sử dụng từ láy một cách thường
xuyên đã góp phần làm nên lớp văn
miêu tả trong truyện thiếu nhi Nguyễn
Huy Tưởng. Điều đó khiến cho tác
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN
1. Hà Quang Năng. 2005. Dạy và học từ láy trong nhà trường phổ thông. Hà Nội: Nxb.
Giáo dục.
2. Lê Huy Anh. 2001. “Truyện Tìm mẹ”, Nguyễn Huy Tưởng khát vọng một đời văn. Hà
Nội: Nxb. Văn học.
3. Nguyễn Huy Tưởng. 2013. Những truyện hay viết cho thiếu nhi. Hà Nội: Nxb. Kim
Đồng.
truy cập ngày 6/9/2018.
5. Phong Thu. 1999. Tuyển tập truyện viết cho thiếu nhi từ sau cách mạng tháng Tám.
Hà Nội: Nxb. Giáo dục.
6. Tô Hoài. 2004. 101 truyện ngày xưa. Hà Nội: Nxb. Văn học.
7. Viện Ngôn ngữ học. 2001. Từ điển tiếng Việt, Đà Nẵng: Nxb. Đà Nẵng - Trung tâm từ
điển.
8. Viện Văn học. 2007. Tuyển tập văn học dân gian, Tập II, quyển 1. Hà Nội: Nxb. Giáo
dục.
9 trang
09/01/2024
340
Bạn đang xem tài liệu "Giá trị thẩm mỹ của từ láy trong truyện thiếu nhi Nguyễn Huy Tưởng", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- gia_tri_tham_my_cua_tu_lay_trong_truyen_thieu_nhi_nguyen_huy.pdf
