Vai trò của báo chí - Truyền thông trong việc tạo lập và định hướng dư luận xã hội ở Việt Nam hiện nay
Đỗ Hải Hoàn / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 5(48) (2021) 155-163
155
5(48) (2021) 155-163
Vai trò của báo chí - truyền thông trong việc tạo lập và định hướng
dư luận xã hội ở Việt Nam hiện nay
The role of the press - media in creating and orienting public opinion in Vietnam
Đỗ Hải Hoàn*
Do Hai Hoan*
Khoa Đa phương tiện, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, Việt Nam
(Ngày nhận bài: 05/10/2021, ngày phản biện xong: 08/10/2021, ngày chấp nhận đăng: 22/10/2021)
Tóm tắt
Truyền thông và dư luận xã hội có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại lẫn nhau. Truyền thông phản ánh và lan
truyền dư luận xã hội, ngược lại dư luận xã hội vừa là đối tượng, vừa là đối tác của truyền thông. Bài viết này phân tích
vai trò của báo chí - truyền thông đối với dư luận xã hội và thông qua các trường hợp thực tiễn hiện nay để làm rõ mối
quan hệ đó.
Từ khoá: báo chí; truyền thông; dư luận xã hội; công chúng.
Abstract
Media and public opinion have a dialectical relationship, interacting with each other. The media reflects and spreads
public opinion, whereas public opinion is both an object and a partner of the media. This article analyzes the role of the
press - media in public opinion and through current practical cases to clarify that relationship.
1. Đặt vấn đề
trong đời sống xã hội. Do vậy, với sự tiếp sức
của báo chí, truyền thông, dư luận xã hội có sức
ảnh hưởng rất lớn đối với nhận thức, hành vi
của công chúng. Một xã hội được điều chỉnh và
thay đổi theo chiều hướng tích cực dựa trên nền
tảng dư luận xã hội chính là biểu hiện của một
xã hội dân chủ, tiến bộ.
Dư luận xã hội (DLXH) được hiểu là tổng
hợp các quan điểm, thái độ và niềm tin của một
nhóm người hay cộng đồng xã hội về một vấn
đề hay sự việc cụ thể thu hút sự quan tâm của
nhiều người. Trong xã hội hiện đại, dư luận xã
hội là một hiện tượng phổ biến trong mọi lĩnh
vực, mọi góc độ của đời sống. Thông qua các
phương tiện truyền thông, dư luận xã hội được
phản ánh và lan truyền với tốc độ nhanh, tần
suất liên tục, cường độ mạnh khiến dư luận
giống như “vết dầu loang” ngày càng lan rộng
2. Phần nội dung
2.1. Khái niệm về dư luận xã hội
Cho đến nay, trên thế giới có hàng trăm khái
niệm khác nhau và rất khó để đi đến sự thống
*Corresponding Author: Do Hai Hoan; Faculty of Multimedia, Posts and Telecommunications Institute of Technology,
Hanoi, Vietnam.
156
Đỗ Hải Hoàn / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 5(48) (2021) 155-163
nhất một khái niệm về dư luận xã hội. Tuy
nhiên, nhiều học giả về dư luận xã hội đồng
tình rằng, để một hiện tượng được coi là dư
luận xã hội, ít nhất phải thỏa mãn bốn điều
kiện: (1) phải có vấn đề, (2) phải có một số
lượng đáng kể các cá nhân bày tỏ ý kiến về vấn
đề này, (3) ít nhất một số ý kiến trong số này
phải phản ánh sự đồng thuận nào đó, và (4) sự
đồng thuận này phải trực tiếp hoặc gián tiếp
DLXH có tác động mạnh mẽ đến kinh tế,
chính trị, xã hội, đạo đức, pháp luật.
Thời gian gần đây dư luận xã hội xôn xao và
dấy lên nghi vấn về việc có phải một số nghệ sĩ
danh tiếng “ém nhẹm” hàng chục tỷ đồng tiền
đóng góp làm từ thiện của các mạnh thường
quân hay không? Trong lĩnh vực giáo dục, dư
luận xã hội phàn nàn về những bất cập trong
việc dạy và học online. Trong lĩnh vực kinh tế,
dư luận liên tục lên tiếng về những khó khăn,
cản trở về các thủ tục hành chính, giấy tờ phiền
phức và những nhiễu nhương của cán bộ quản
lý đối với doanh nghiệp. Trong lĩnh vực giao
thông, xây dựng, dư luận xã hội bức xúc trước
hàng loạt dự án giao thông bị chậm trễ, không
đảm bảo chất lượng gây ảnh hưởng đến cuộc
sống người dân hay việc lạm dụng quyền lực
của cán bộ công chức Nhà nước để chiếm dụng
đất công. Dư luận xã hội đã đi sâu vào mọi lĩnh
vực và tham gia vào quá trình biến đổi, phát
triển đất nước.
Theo V.X. Kôrôbâynhicốp, dư luận xã hội
“là sự thể hiện nhận thức của xã hội (dưới dạng
nhận định, thái độ, hành vi) trong đó phản ánh
sự đánh giá của các nhóm XH về hiện tượng
thời sự của thực tại và trở thành mối quan tâm
lớn của xx hội” (Nguyễn Văn Dững, 2011).
Đây là một khái niệm có tính khái quát cao và
gần gũi với thực tiễn ở Việt Nam.
Tác giả Lương Khắc Hiếu (2014) định
nghĩa: Dư luận xã hội là tập hợp các ý kiến, thái
độ có tính chất phán xét đánh giá của các nhóm
XH trước những vấn đề mang tính thời sự, có
liên quan tới lợi ích chung, thu hút sự quan tâm
của nhiều người và được thể hiện trong các
nhận định hoặc hành động thực tiễn của họ.
Theo Ban Tư tưởng Văn hoá TW: “DLXH là
tập hợp các luồng ý kiến cá nhân trước các vấn
đề, sự kiện, hiện tượng có tính thời sự”.
DLXH là căn cứ quan trọng để các nhà
hoạch định chính sách vào cuộc xem xét, điều
tra vấn đề, căn cứ trên những bàn luận, phân
tích, đóng góp ý kiến của công chúng để điều
chỉnh, bổ sung các chủ trương chính sách pháp
luật và xây dựng các quy định, chuẩn mực
trong xã hội. Ở các quốc gia phát triển, kết quả
điều tra DLXH luôn được chú ý và coi trọng
đối với các tổ chức chính trị, các nhà quản lý và
lãnh đạo.
Mỗi khái niệm đều có những quan điểm và
góc nhìn riêng, có thể theo nghĩa rộng hoặc
nghĩa hẹp, tuỳ biểu hiện ở mỗi cộng đồng, quốc
gia. Tuy nhiên, có thể rút ra một số đặc điểm
chung nhất của DLXH như sau:
2.2. Tác động của dư luận xã hội đối với đời
sống xã hội
Đề cập đến các vấn đề thời sự;
Dư luận xã hội là tập hợp những trạng thái ý
thức của xã hội liên quan đến mọi mặt của đời
sống xã hội như: thẩm mỹ, đạo đức, văn hoá,
chính trị, pháp luật, kinh tế,…Có thể nói, dư
luận xã hội len sâu vào mọi ngóc ngách, mọi
lĩnh vực và tạo tác động không hề nhỏ với
những đối tượng liên quan. Có thể khái quát tác
động của dư luận xã hội trong một số lĩnh vực
nổi bật như sau:
DLXH được thể hiện dưới dạng: biểu cảm,
phân tích, đánh giá, kiến nghị;
Các luồng quan điểm có thể nhiều chiều,
nhiều mặt;
Vấn đề có liên quan đến lợi ích của các
nhóm xã hội, cộng đồng xã hội.
Vấn đề thu hút sự quan tâm của nhiều
người/nhóm lớn trong xã hội.
Đỗ Hải Hoàn / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 5(48) (2021) 155-163
157
2.2.1. Trong lĩnh vực chính trị
Kinh tế là một lĩnh vực “nóng” và hết sức
nhạy cảm bởi nó liên quan đến “túi tiền” của rất
nhiều người, ảnh hưởng đến lợi ích nhóm và
quyền lực của một bộ phận trong xã hội. Dư
luận xã hội như “tai mắt” khắp nơi, đóng vai trò
giám sát và phản biện các hoạt động kinh tế của
các cá nhân, tổ chức cũng như việc ban hành
các chính sách kinh tế.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định quần
chúng nhân dân có vai trò to lớn trong việc giải
quyết các vấn đề xã hội. Bác nhấn mạnh một
quốc gia độc lập dân chủ cần phải có được sức
mạnh tổng lực của nhân dân để cải biến xã hội.
Vì vậy, nhân dân có vai trò quyết định vận
mệnh lịch sử và tiến trình phát triển của một
quốc gia.
2.2.3. Trong lĩnh vực đạo đức, văn hoá
Chính trị là một lĩnh vực bao trùm tất cả mọi
vấn đề của đời sống xã hội. Các vấn đề chính trị
liên quan đến những chính sách, khung pháp lý
nhằm tạo thuận lợi cho các lĩnh vực hoạt động
hiệu quả, giải quyết các mối quan hệ giữa các
giai tầng trong xã hội, điều hoà lợi ích giữa các
vùng miền trong quốc gia. Nếu các chính sách
này được nhân dân ủng hộ và làm theo, Nhà
nước sẽ huy động được nguồn lực tối đa của
nhân dân cả về vật chất và tinh thần trong quá
trình phát triển đất nước hướng tới mục tiêu vì
sự công bằng, dân chủ, văn minh.
Văn hoá, giáo dục là nền tảng tư tưởng, đạo
đức, lối sống của một quốc gia và nó được hình
thành, phát triển trong suốt chiều dài lịch sử
của quốc gia đó. Đời sống xã hội của con người
có được cải thiện và ngày càng hạnh phúc,
thành công hơn hay không phụ thuộc rất lớn
vào quá trình cải biến đạo đức, lối sống, văn
hoá sao cho phù hợp với sự phát triển và văn
minh của nhân loại. Trong quá trình cải biến
đó, dư luận xã hội có vai trò quyết định đối với
sự tồn tại, lưu truyền, lan toả hay kìm chế, ngăn
cản và xoá bỏ một biểu hiện hành vi hay đặc
tính nào đó của xã hội.
Sự tham gia mạnh mẽ của nhân dân được thể
hiện thông qua nhiều hình thức từ hệ tư tưởng,
nhận thức, thái độ, cảm xúc, hành động, phản
ứng của họ. Sự đồng tình, phản đối hay những
phân tích, đánh giá đến từ dư luận xã hội đóng
góp những tiếng nói quan trọng và có giá trị
giúp Nhà nước lựa chọn được những quyết sách
đúng đắn. Một xã hội càng phát triển, vai trò
đánh giá, kiểm tra, giám sát, tư vấn của dư luận
xã hội đối với các hoạt động của Nhà nước
càng được đề cao và phát huy hiệu quả.
Trước một việc, hiện tượng cụ thể, dư luận
xã hội sẽ phản ánh, đánh giá, bình luận thông
qua việc khen – chê, yêu – ghét, vui mừng –
phẫn nộ, đồng tình – phản đối,… Những cách
phản ứng này nhằm tạo áp lực đối với xã hội,
các nhà quản lý, lãnh đạo khiến họ phải đưa ra
các giải pháp giải toả tâm trạng bất ổn của xã
hội và đưa sự việc trở lại sự ổn định, đáp ứng
nhu cầu, nguyện vọng chính đáng của nhân
dân. Có thể nói, dư luận xã hội như một cơ chế
vận động tự nhiên giúp mỗi cá nhân và các
nhóm xã hội soi vào đó để biết mình đúng – sai,
hay – dở, tốt – xấu ở chỗ nào, từ đó có thể điều
chỉnh lại cho phù hợp với chuẩn mực văn hoá,
đạo đức của cộng đồng đó đề ra. Dư luận xã hội
có sức mạnh đấu tranh để gìn giữ những điều
nhân văn, tốt đẹp và loại trừ những thói hư tất
xấu, các biểu hiện trái với văn hoá và đạo đức.
2.2.2. Trong lĩnh vực kinh tế
Việt Nam chuyển đổi từ một đất nước theo
nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền
kinh tế thị trường với sự đổi mới năng động
nhằm đạt được mục tiêu công nghiệp hoá, hiện
đại hoá đất nước. Để đạt được mục tiêu này, dư
luận xã hội được xem là phương thức quan
trọng trong việc thiết lập và duy trì xã hội đồng
thời nâng cao hiệu quả trong việc đưa ra các
quyết định trong quản lý kinh tế.
158
Đỗ Hải Hoàn / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 5(48) (2021) 155-163
2.3. Vai trò của truyền thông đối với dư luận
xã hội
Việc khơi nguồn dư luận xã hội có ý nghĩa rất
lớn là khơi dậy sự quan tâm, suy nghĩ của công
chúng, khơi dậy sự đóng góp nguồn lực của
công chúng về tình cảm, trí tuệ, công sức, vật
chất trong quá trình xây dựng, quản lý và phát
triển đất nước. “Dư luận xã hội không chỉ là yếu
tố ảnh hưởng đến chính sách mà cũng là đòn bẩy
thúc đẩy quá trình lan toả của chính sách”
(Julianna Pacheco & Elizabeth Maltby, 2017).
Vai trò được hiểu là tập hợp các chuẩn mực
hành vi của một cá nhân, tổ chức cần phải đảm
nhiệm khi ở một vị trí cụ thể. Vai trò của truyền
thông đối với dư luận xã hội được biểu hiện
như sau:
2.3.1. Truyền thông là nơi khơi nguồn dư
luận xã hội
Rất nhiều sự việc đã được truyền thông khơi
nguồn dư luận mang lại đổi thay hiệu quả hay
những tác động tích cực trong đời sống nhân
dân và đối với việc quản lý xã hội. Điển hình
như thời gian chống dịch Covid vừa qua tại
Việt Nam. Từ cuối năm 2019, virus SARS-
COV 2 xuất hiện và lây lan ở Trung Quốc
khiến nước này chịu tổn thất nặng nề về người
và ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế, xã hội.
Việt Nam sớm nhận thức được sự nghiêm trọng
của vấn đề nên đã cảnh báo người dân thực
hiện nghiêm các biện pháp và cùng chung tay
bảo vệ bản thân, gia đình và xã hội. Trên các
phương tiện truyền thông liên tục xuất hiện các
hình ảnh 5K (Khẩu trang, Khử khuẩn, Khoảng
cách, Không tập trung, Khai báo y tế) nhằm
tuyên truyền cho toàn dân nắm rõ và triệt để
thực hiện. Nhiều cơ quan báo chí tổ chức riêng
chuyên mục để khơi dậy phong trào ở nhà chống
dịch, ai ở đâu ở yên đó, dấy lên tinh thần nghiêm
túc thận trọng chống dịch,… Bên cạnh đó, báo
chí truyền thông cũng khơi nguồn các hoạt động
đóng góp, ủng hộ, từ thiện về tiền bạc và vật
chất từ phía nhân dân cho các Quỹ hỗ trợ người
khó khăn, tiếp tế cho các đơn vị làm nhiệm vụ
chống dịch hay Quỹ vaccin Việt Nam,…
“Khơi nguồn không phải là tạo dựng từ con
số không hay nặn ra dư luận xã hội theo kiểu vo
tròn bóp méo, có bé xé ra to, có ít xuýt ra
nhiều” (Nguyễn Văn Dững, 2011). Truyền
thông khơi nguồn dư luận xã hội được hiểu là
các phương tiện truyền thông là nơi đề cập đến,
gợi ra, nêu lên vấn đề mà công chúng đang âm
ỉ, ngấm ngầm lan truyền, từ đó châm ngòi và
thổi bùng lên thành vấn đề chung của xã hội.
Ngày nay, sự phát triển mạnh mẽ của
internet khiến dư luận xã hội càng dễ dàng và
nhanh chóng được hình thành và lan truyền, tạo
tác động rất lớn đối với công chúng và xã hội.
Các kênh truyền thông hình thành nên dư luận
trong công chúng bắt đầu từ việc đưa tin về một
sự việc, sự kiện, vấn đề hay một nghi vấn nào
đó đang nhen nhóm và lan truyền trong các
nhóm nhỏ. Từ việc đưa tin, truyền thông có thể
làm dấy lên những luồng ý kiến, nhận định,
phân tích, đánh giá của nhiều nhóm công chúng
khác nhau trong xã hội.
Những vấn đề, sự việc được truyền thông
lựa chọn đăng tin phải có khả năng gây chú ý,
sự quan tâm của nhiều người, liên quan đến
quyền lợi của một nhóm công chúng cụ thể hay
gắn với lợi ích quốc gia. Các kênh truyền thông
cũng có thể dẫn dắt dư luận khi tạo ra những
thông tin có tính hướng dẫn, định hướng công
chúng. Như vậy, từ thông tin ban đầu xuất hiện
trong một bộ phận công chúng, trên mạng xã
hội hay trên báo chí đều có thể được khơi
nguồn thành vấn đề lớn tầm cỡ khu vực, quốc
gia, thậm chí của thế giới.
Một sự kiện nổi bật như một cơn địa chấn
trong ngành giáo dục nước ta là việc gian lận
điểm thi trong kỳ thi THPT quốc gia năm 2018.
Vào tháng 7/2018, sau khi công bố điểm thi
ra nhiều nghi vấn về điểm thi cao bất thường ở
Hòa Bình, Hà Giang, Sơn La. Những người đầu
tiên lên tiếng về sự bất thường này là ba thầy
Đỗ Hải Hoàn / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 5(48) (2021) 155-163
159
giáo: Thầy Vũ Khắc Ngọc và thầy Nguyễn
Thanh Tùng (Trung tâm Học mãi), thầy
Mạnh Tùng (Trường THCS&THPT Lương Thế
Vinh, Hà Nội). Trong khi đó, tại Hòa Bình, việc
gian lận điểm thi được phát hiện thông qua lá
thư nặc danh tố một số học sinh kém nhưng
điểm thi lại cao.
2.3.2. Truyền thông phản ánh và lan truyền
dư luận xã hội
Như nội dung trên đã đề cập về vai trò khơi
nguồn dư luận của truyền thông, có thể diễn
giải quy trình xuất hiện dư luận xã hội như sau:
Từ một sự việc, sự kiện cụ thể được truyền
thông đưa tin tạo nên những ý kiến, quan
điểm của các cá nhân;
Một loạt các cơ quan báo chí chính thống như
VTV, VTC, Vietnamnet, VnExpress, Lao động,
Tuổi trẻ, Thanh niên,… đã đưa tin về sự việc
này. Những thông tin làm rúng động dư luận xã
hội buộc các cơ quan chức năng phải khẩn
trương vào cuộc điều tra để làm rõ sự việc.
Các ý kiến này được phản ánh và lan
truyền, trao đổi, chia sẻ với nhau và thành
lập nên những luồng ý kiến lớn của các
nhóm khác nhau;
Các luồng ý kiến lớn này tiếp tục được phản
ánh và lan truyền trên báo chí và các diễn
đàn, các phương tiện truyền thông với tần
suất cao và trên quy mô rộng tạo ra những
làn sóng dư luận liên tục, mạnh mẽ gây sức
ép đối với xã hội.
“Vấn đề khơi nguồn dư luận xã hội liên
quan đến phong cách chủ động và dành thế chủ
động trong thông tin báo chí để có thể chiếm
lĩnh trận địa thông tin, tư tưởng ngay từ đầu”
(Nguyễn Văn Dững, 2011). Vì vậy mà người
làm truyền thông báo chí liên quan đến định
hướng tư tưởng được coi như “lính gác biên
phòng” không được phép “ngủ gật” hay lơ là để
cho nguồn thông tin vượt ngoài tầm kiểm soát
của mình. Nếu để những thông tin xấu độc xâm
chiếm vào đời sống xã hội, gây hoang mang sợ
hãi hoặc gây ảnh hưởng xấu đến nhận thức, tư
tưởng của nhân dân thì sẽ rất khó khăn để lấy
lại sự yên ổn, trật tự và an toàn trong xã hội.
Như vậy có thể thấy truyền thông có vai trò
vô cùng quan trọng trong việc phản ánh, lan
truyền thông tin và hình thành dư luận xã hội.
Sự ra đời của các phương tiện truyền thông làm
thoả mãn nhu cầu ngày càng tăng của công
chúng đối với những thông tin liên quan đến
cuộc sống của họ, liên quan đến các cộng đồng
trong xã hội có sự gắn bó mật thiết với họ.
Đồng thời, trình độ dân trí càng cao, người dân
càng yêu cầu được biết về tình hình thời sự,
những sự kiện và vấn đề của đất nước đang xảy
ra. Bên cạnh đó, họ muốn tham gia, đóng góp
vào quá trình thay đổi và phát triển đất nước.
Vì vậy, việc phản ánh và lan truyền dư luận xã
hội một cách chân thực, đầy đủ, minh bạch, kịp
thời vừa là nhiệm vụ của báo chí, truyền thông
vừa là nguồn động lực to lớn thúc đẩy xã hội
công bằng, dân chủ, tiến bộ.
Việc khơi nguồn thông tin đòi hỏi người làm
truyền thông cần phát huy các yếu tố như khả
năng phát hiện thông tin, “xã hội hoá” sự kiện,
tốc độ và tần suất xuất hiện thông tin, lựa chọn
góc độ thông tin và thời điểm đưa tin sao cho
công chúng quan tâm nhiều nhất và tác động
đến lợi ích của họ lớn nhất. Thông thường, mọi
người sẽ quan tâm đến những vấn đề “sát sườn”
với họ, ảnh hưởng đến quyền lợi của họ. Vì
vậy, nếu nguồn tin luôn định hướng tôn trọng
sự thật, tôn trọng khán giả và bảo vệ quyền lợi
của nhân dân thì dễ tạo được niềm tin và ủng
hộ từ phía công chúng.
Trường hợp Công ty Vedan xả thải như một
sự bức tử đối với sông Thị Vải ở Đồng Nai
trong suốt 14 năm và sẽ không có hồi kết nếu
không có sự lên tiếng của dư luận xã hội. Xuất
phát từ những phản ánh của người dân địa
160
Đỗ Hải Hoàn / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 5(48) (2021) 155-163
phương đối với các cơ quan báo chí truyền
thông và các cơ quan chức năng, sau một thời
gian theo dõi, ngày 10/9/2008 đoàn kiểm tra đã
bắt quả tang công ty Vedan lén lút xả thải ra
sông Thị Vải mà không qua xử lý. Tuy nhiên,
việc xử lý công ty Vedan diễn ra trong sự trù
trừ, chậm trễ, lúng túng của các cơ quan chức
năng. Việc “đẩy bóng” qua lại giữa Bộ Tài
nguyên-Môi trường, Bộ Tư pháp và UBND tỉnh
Đồng Nai gây xôn xao dư luận khiến họ đặt dấu
chấm hỏi liệu có uẩn khúc gì mà một sự vệc rõ
ràng như vậy lại không thể xử lý nhanh chóng,
kịp thời. Báo chí truyền thông đã phản ảnh và
thông tin đầy đủ về tâm trạng bất an, bức xúc
và những nghi vấn của xã hội xung quanh sự
việc. Tiếng nói của người dân, ý kiến bàn luận
của các chuyên gia, quan điểm của các nhóm xã
hội liên tiếp xuất hiện trên các phương tiện
truyền thông tạo áp lực đối với các cơ quan chức
năng khiến Thủ tướng Chính phủ phải có ý kiến
chỉ đạo xử lý khẩn trương, kiên quyết vụ việc.
tới “tập trung giải quyết các vấn đề kinh tế-xã
hội lớn đang đặt ra, mang lại lợi ích cho cộng
đồng và cho mỗi người” (Nguyễn Văn Dững,
2011). Truyền thông chỉ trở nên quan trọng khi
công chúng được tiếp nhận mức độ thông tin
đáng kể với một định hướng đánh giá nhất quán
(Hubert I M Claes & Hajo G. Boomgaarden,
2006). Vậy sự định hướng có “bóp nghẹt” ý chí
riêng của mỗi cá nhân hay nhóm nào đó? Bất
cứ ai cũng có những sở thích, quan điểm cá
nhân và mong muốn được tôn trọng và chấp
nhận. Giữa các cá nhân, các nhóm, các cộng
đồng luôn tồn tại sự khác biệt và bất đồng. Tuy
nhiên, quá trình vận động và phát triển của xã
hội suy cho cùng cũng là quá trình thúc đẩy sự
tương đồng và thu hẹp, làm giảm hoặc xoá bỏ
dần sự bất đồng. Bên cạnh đó, mỗi người vẫn
có thể giữ lại sự khác biệt của mình và chấp
nhận sự khác biệt của người khác. Làm tốt việc
này sẽ giúp duy trì ổn định và trật tự xã hội mà
không triệt tiêu sự khác biệt. Đây là nhu cầu
của các cá nhân cũng như các nhà quản lý, lãnh
đạo bởi điều đó không gây tổn thương các bên
mà vẫn bảo tồn lợi ích chung.
2.3.3. Truyền thông định hướng dư luận xã
hội
Định hướng là xác định phương hướng nhận
thức và hành động nhằm tập trung nguồn lực
tối đa để đạt được mục tiêu nhất định. Trong
một thế giới rộng lớn, sự hiểu biết là vô tận,
nguồn thông tin không ngừng tuôn chảy, sự đa
dạng và phức tạp trong xã hội khiến mỗi người
đều có nhu cầu được định hướng nhận thức và
hành động nhằm đạt được những mong muốn
của bản thân. Mặt khác, đặc điểm của con
người là luôn sinh hoạt theo nhóm, tập thể hay
cộng đồng xã hội, vì vậy họ luôn mong muốn
tìm kiếm và đạt được sự đồng thuận trong thái
độ, thống nhất về ý chí, từ đó tập hợp sức mạnh
tổng lực để xây dựng cuộc sống, giải quyết các
vấn đề lớn và đáp ứng các nhu cầu về vật chất
và tinh thần.
Báo chí truyền thông là phương tiện không
thể thiếu trong quá trình tập hợp và quy tụ lòng
dân, khơi nguồn sức mạnh ý chí quốc gia, từ đó
huy động tối đa nguồn lực về niềm tin, về trí
tuệ để đóng góp cho công cuộc phát triển đất
nước và đảm bảo cuộc sống ngày càng tốt đẹp
cho nhân dân.
Thực tế cho thấy, trong giai đoạn phòng
chống dịch Covid vừa qua ở Việt Nam, để động
viên tinh thần của nhân dân thực hiện đúng các
chỉ thị và quy định phòng chống dịch, báo chí
truyền thông đã đưa tin và lan truyền nhiều
thông điệp có ý nghĩa định hướng hành vi đối
với người dân như: “ở nhà là yêu nước”, “yêu
nước, hãy ở nhà”, “mỗi người dân là một chiến
sĩ”, và tiếp tục lan toả những hành động nhân
văn tốt đẹp như: “tương thân tương ái” “lá lành
đùm lá rách”, “trái tim nhân ái”,… Những
Định hướng dư luận xã hội là quá trình “bắt
mạch” tâm lý nguyện vọng của nhân dân để từ
đó định hướng nhận thức và hành động hướng
Đỗ Hải Hoàn / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 5(48) (2021) 155-163
161
thông điệp đó cũng được triển khai thành
những hoạt động thực tiễn có ý nghĩa càng tăng
thêm sức mạnh về tinh thần đồng thời làm dấy
lên phong trào thiện nguyện và hỗ trợ mùa dịch
trên khắp cả nước.
phân tích, giải thích rõ ràng; những nguyên
nhân và kết quả có thể xảy ra, … Nguồn thông
tin này mang đến các góc nhìn đa chiều giúp
mọi người nhìn nhận bao quát vấn đề, định
hướng lại quan điểm cá nhân. Từ đó, một cách
vô hình chung, truyền thông đã phần nào làm
thoả mãn nhu cầu thông tin, giải đáp những
thắc mắc của công chúng và đi đến sự thống
nhất tư tưởng, hành động giữa các nhóm cộng
đồng xã hội.
Tương tự như vậy, với nghi vấn về hiệu quả
của loại vaccin Sinopharm khiến, một số người
không muốn và không sẵn sàng tiêm loại
vaccin này, các cơ quan chức năng và báo chí
truyền thông đã truyền thông tương đối hiệu
quả để giải đáp những nghi ngờ, thắc mắc của
người dân. Trên các website của Bộ Y tế và các
báo điện tử chính thống có cung cấp thông tin
đầy đủ về các loại vaccin phòng chống Covid-19
được Bộ Y tế cấp phép sử dụng tại Việt Nam sau
quá trình kiểm định chất lượng, trong đó có
vaccin Sinofarm. Bên cạnh đó, vaccin này cũng
nằm trong hệ thống COVAX Facility và được
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thẩm định.
Như vậy việc định hướng không giống như
sự ép buộc, áp đặt nhân dân hiểu theo, làm theo
những gì mà người/tổ chức làm truyền thông
mong muốn. Việc định hướng này xuất phát từ
nhu cầu của các bên liên quan. Khi có sự định
hướng, các bên dễ tìm được tiếng nói chung,
thống nhất về mục đích và ý chí, do vậy tất cả
các bên đều nhận được những lợi ích cho mình.
Vậy báo chí truyền thông có thể định hướng
DLXH như thế nào? Có hai gợi ý sau đây:
Báo chí truyền thông cũng đã phản ánh
nhiều ý kiến xung quanh việc chậm trễ cung
cấp vaccin cho người dân hay những bàn luận
có nên tiêm dịch vụ vaccin Covid 19 để giảm
tải cho Nhà nước hay không. Bên cạnh đó, báo
chí truyền thông đã tiến hành đăng tải những
bài phỏng vấn các lãnh đạo để thông tin cho
công chúng biết. Nguyên nhân chậm trễ trong
việc tiêm vaccin là do lượng cung không đủ
cầu, Việt Nam đã đặt mua vaccin tại các công
ty có uy tín trên thế giới nhưng họ không sản
xuất kịp. Những tham vấn từ các chuyên gia
hàng đầu trong nước và quốc tế cũng được
phản ảnh để công chúng hiểu rõ hơn về bối
cảnh và điều kiện thực tế. Kể cả các doanh
nhân và người dân cũng vào cuộc để tham gia
đóng góp ý kiến trên các phương tiện truyền
thông nhằm đề xuất, tìm kiếm giải pháp phù
hợp và hiệu quả nhất trong giai đoạn hiện nay.
Hàng loạt các báo lớn như Vnexpress,
Vietnamnet, Tuổi trẻ, Thanh niên, Lao động, …
đều có bài viết phản ánh các ý kiến phản biện
với những thông tin thực tiễn có giá trị; những
Thứ nhất là, những thông tin cần định hướng
DLXH phải được chọn lọc theo một số tiêu chí
như: mang lại giá trị cho công chúng, lấy lợi
ích của công chúng lên hàng đầu, có tính thời
sự quan trọng liên quan đến quốc gia – xã tắc.
Thứ hai là, trong quá trình đưa thông tin, cần
phải đan xen nội dung phân tích, giải thích,
bình luận, đánh giá nhằm cung cấp các góc
nhìn đa chiều, sâu sắc. Báo chí truyền thông
không chỉ đưa lên hàng loạt những tin tức đó
đây trong các lĩnh vực, góc cạnh của đời sống
rồi để mặc đó cho công chúng tự cảm nhận, tự
đánh giá mà quan trọng hơn là cần phải thể hiện
tính phản biện khách quan với những lập luận
lô-gic, luận điểm, luận cứ rõ ràng. Nội dung
phản ánh mang đến hàm lượng trí tuệ cao và
đảm bảo tính nhân văn, “vị nhân sinh” sẽ có tác
dụng kích thích cảm xúc và suy nghĩ, hướng
dẫn tư tưởng, nhận thức của công chúng.
Truyền thông, báo chí thể hiện đúng vai trò
“quyền lực thứ tư” khi nó luôn ý thức, trách
nhiệm về tính chiến đấu và cách mạng của
162
Đỗ Hải Hoàn / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 5(48) (2021) 155-163
mình. Trước cái hay, cái đẹp, cái thiện, cần biết
khen ngợi, khích lệ và lan toả nhằm huy động
sự hưởng ứng, ủng hộ bằng tinh thần và vật
chất từ các lực lượng trong xã hội. Đối diện với
điều xấu, ác, tiêu cực trong xã hội, cần lên tiếng
phê phán, chỉ trích, tạo làn sóng áp lực mạnh
mẽ để nhân dân và các cơ quan chức năng cùng
vào cuộc xử lý, loại bỏ khỏi xã hội.
đã đổ ra các đường phố dồn về phía trung tâm.
Ngoài những hành động ăn mừng văn minh,
lịch sự, nhiều người lợi dụng bối cảnh đó để thể
hiện những hành vi quá khích như đua xe
xuyên đêm, rú ga, lạng lách, đánh võng, đốt
pháo sáng,… gây nguy hại đến sự an toàn của
bản thân và người khác. Báo chí truyền thông
phản ánh sự việc khiến dư luận phẫn nộ, chỉ
trích đồng thời kịch liệt phản đối, loại bỏ những
hành vi xấu, thiếu chuẩn mực, gây rối trật tự xã
hội. Điều này vừa có tác dụng chấn chỉnh đối
với những người có ý định “bắt chước” làm
theo những hành vi thiếu văn hoá, bài trừ
những hành vi quá khích đã gây ra đồng thời
vừa có tác dụng nhắc nhở mỗi người cần biết
điều hoà tâm trạng của bản thân sao cho phù
hợp, không nên vì vui quá hay buồn quá mà có
những biểu hiện tiêu cực, ảnh hưởng xấu đến
người xung quanh.
Để làm được như vậy, chúng ta phải nhìn
thẳng vào sự thật, phản ánh, lan truyền chúng.
Người làm truyền thông báo chí cần trang bị
những kỹ năng như: lắng nghe và bao quát vấn
đề một cách đa chiều; phân tích, lập luận lô gic;
xác định được các mối quan hệ tiềm ẩn, phán
đoán mức độ ảnh hưởng hay nguy cơ có thể xảy
ra để điều hướng dư luận. Trên cơ sở đó có thể
thống nhất tư tưởng và ý chí, huy động sức
mạnh nguồn lực trí tuệ và cảm xúc của nhân dân
mới mong đạt được sự thay đổi tích cực. Đây là
trách nhiệm cao cả của báo chí, truyền thông.
Ngoài ra, rất nhiều sự việc, sự kiện diễn ra
trong đời sống xã hội gây hoang mang, lo sợ
hay bức xúc, phẫn nộ của người dân nhưng với
sự đồng hành của báo chí truyền thông khiến
cho sự việc được làm sáng tỏ tạo niềm tin cho
công chúng dẫn đến những tác động tích cực
đối với tâm trạng xã hội. Một loạt các vụ việc
nghiêm trọng như sự cố Formosa ở Vũng Áng,
Hà Tĩnh; dự án cải tạo thay thế 6700 cây xanh
ở Hà Nội, vụ tiêu cực PMU 18,… đều có sự
tham gia quyết liệt và mạnh mẽ của nhân dân.
Và báo chí truyền thông chính là nơi châm ngòi
nổ cho những cuộc phản biện lớn, tranh luận, ý
kiến nảy lửa của đông đảo các tầng lớp trong xã
hội. Đó là tiền đề vừa tạo áp lực cho các cơ
quan chức năng sớm xử lý vụ việc, vừa là cơ sở
lý luận và thực tiễn hỗ trợ cho quá trình điều
tra. Ai có tội thì phải bị trừng phạt, ai có công
thì được khen thưởng. Mọi việc trở nên công
khai, minh bạch, rõ ràng. Mọi người đều được
nói lên tiếng nói của mình. Điều này giúp giải
toả căng thẳng trong xã hội, điều hoà dư luận
và phần nào thoả mãn nhu cầu của công chúng.
Nhà nghiên cứu xã hội học Habermas cho rằng
2.3.4. Truyền thông điều hoà dư luận xã hội
Điều hoà là làm giảm sự căng thẳng, khó
chịu, bức bối; làm tăng sự chấp nhận, thoả mãn,
hài lòng và giữ bầu không khí yên lành, ổn
định, an toàn. Vì vậy, có thể hiểu điều hoà dư
luận xã hội là quá trình gây ảnh hưởng tới cảm
xúc và hành động của công chúng khiến họ đạt
được trạng thái bình ổn, lắng dịu sau khi chứng
kiến sự việc/sự kiện gây tác động tiêu cực đối
với họ. Ở tầm vĩ mô, điều hoà dư luận xã hội
thuộc trách nhiệm và thẩm quyền của các
Chính Phủ. Báo chí truyền thông như một cánh
tay nối dài của Chính Phủ để có thể đi sâu vào
từng “ngõ ngách” trong suy nghĩ của quần
chúng để hiểu được họ và hợp tác cùng họ, hỗ
trợ họ điều hoà tâm trạng, hành vi. “Truyền
thông là nơi cung cấp những thông tin mang lại
trạng thái cân bằng” (Matthew A. Baum &
Philip B.K. Potter (2008).
Đêm ngày 6/12/2018, khi Đội tuyển bóng đá
Việt Nam chiến thắng trước Philippines giành
quyền vào chung kết, rất đông người hâm mộ
Đỗ Hải Hoàn / Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Duy Tân 5(48) (2021) 155-163
163
đáp ứng nhu cầu của công chúng là nền tảng của
hoạt động quản trị dân chủ và tiến bộ (Matthew
A. Baum & Philip B.K. Potter, 2008).
đối tượng và cũng là đối tác của truyền thông.
Ngược lại, truyền thông khơi nguồn, phản ánh
và lan truyền dư luận xã hội đồng thời định
hướng và điều hoà dư luận xã hội. Báo chí
truyền thông hoàn thành vai trò của mình chính
là thể hiện năng lực, sức mạnh và tạo nên điểm
cuốn hút, hấp dẫn khiến công chúng “không thể
chối từ”.
Hiểu được tâm trạng và nắm bắt được phản
ứng của xã hội là rất cần thiết đối với các nhà
quản lý, lãnh đạo để từ đó họ có thể kịp thời
đưa ra các biện pháp giải quyết vấn đề. Và
trong mọi trường hợp, truyền thông, báo chí là
công cụ không thể thiếu trong quá trình điều
hoà dư luận bằng các công việc như: thu thập
thông tin, dữ liệu từ thực tiễn; xác minh sự
việc; phản ánh sự việc đầy đủ, rõ ràng, trung
thực, phản ánh các ý kiến và có thể đưa ra
những phân tích, nhận định khách quan, đảm
bảo tính lô-gic, khoa học. Ở một xã hội hiện
đại, điều hoà dư luận là nhu cầu tất yếu đến từ
phía nhân dân và các nhà quản lý, lãnh đạo bởi
ai cũng mong muốn một xã hội công bằng,
minh bạch, tiến bộ và phát triển chứ không phải
bị mắc kẹt mãi trong những vấn đề gây ảnh
hưởng tiêu cực. Như vậy, báo chí truyền thông
đóng vai trò cầu nối trung gian hoà giải giữa
nhân dân và các cơ quan quản lý Nhà nước.
Tài liệu tham khảo
[1] N.V. Dững. (2011), Báo chí và dư luận xã hội, Nxb
Lao động.
[2] L.K. Hiếu. (2014), Nghiên cứu và định hướng dư
luận xã hội, Nxb Lý luận chính trị.
[3] N.Q. Thanh. (2011), Xã hội học về dư luận xã hội,
Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
[4] H.I.M. Claes, H.G. Boomgaarden. (2006). Media
Effects on Public Opinion About the Enlargement of
[5] J. Pacheco, E. Maltby. (2017). The Role of Public
Opinion—Does It Influence the Diffusion of ACA
Decisions?, J Health Polit Policy Law (2017) 42 (2):
309–340,
[6] M.A. Baum, P.B.K. Potter. (2008). The Relationship
Between Mass Media, Public Opinion, and Foreign
3. Kết luận
Truyền thông và dư luận xã hội có mối quan
hệ tuần hoàn, tương hỗ lẫn nhau như một dòng
chảy tự nhiên không ngừng vận động để bồi
đắp cho cuộc sống ngày càng tiến bộ, phát triển
hơn. Dư luận xã hội là chất liệu, là sản phẩm, là
Public Opinion Quarterly, Volume 22, Issue 2,
SUMMER
1958,
Pages
91–106,
9 trang
16/05/2022
2960
Bạn đang xem tài liệu "Vai trò của báo chí - Truyền thông trong việc tạo lập và định hướng dư luận xã hội ở Việt Nam hiện nay", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- vai_tro_cua_bao_chi_truyen_thong_trong_viec_tao_lap_va_dinh.pdf
