Những chuẩn mực đạo đức cơ bản của người Việt Nam trong ca dao, tục ngữ
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 10 (254) 2019
14
NHỮNG CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC CƠ BẢN
CỦA NGƯỜI VIỆT NAM TRONG CA DAO, TỤC NGỮ
NGUYỄN QUẾ DIỆU*
Ca dao, tục ngữ là sản phẩm của đông đảo quần chúng nhân dân Việt Nam,
phản ánh phong phú, đa dạng đời sống sinh hoạt của nhân dân, nhất là mối
quan hệ giữa con người với con người trong cuộc sống. Trong đó, các chuẩn
mực đạo đức như: lòng yêu nước, tinh thần đấu tranh kiên cường, bất khuất hay
tinh thần nhân nghĩa và các đức tính trung thực, cần cù, tiết kiệm của người Việt
Nam cũng được thể hiện trong ca dao, tục ngữ với biểu đạt hết sức ngắn gọn,
dễ nhớ, dễ đi vào lòng người. Trong khuôn khổ bài viết, tác giả tập trung phân
tích làm rõ một số chuẩn mực đạo đức cơ bản được thể hiện qua ca dao, tục
ngữ.
Từ khóa: chuẩn mực đạo đức, ca dao, tục ngữ Việt Nam
Nhận bài ngày: 22/7/2019; đưa vào biên tập: 29/7/2019; phản biện: 2/8/2019; duyệt
đăng: 8/10/2019
1. GIỚI THIỆU
sống tinh thần, giáo dục con người
hướng đến những giá trị sống tốt đẹp,
góp phần giúp cho các cá nhân trong
xã hội định hình khuôn mẫu, lối sống,
nhân cách của con người Việt Nam từ
trước tới nay.
Ca dao, tục ngữ là một bộ phận của
văn học dân gian, gồm những bài văn
vần do đông đảo quần chúng nhân
dân sáng tác, được lưu truyền chủ
yếu bằng phương thức truyền miệng,
được phổ biến rộng rãi, có sức sống
lâu bền và mang đậm bản sắc văn
hóa dân tộc.
Chính vì vậy, nghiên cứu những
chuẩn mực đạo đức cơ bản của
người Việt Nam trong ca dao, tục ngữ
vừa đáp ứng được yêu cầu bảo vệ,
lưu truyền những giá trị trong cuộc
sống của các thế hệ đi trước, vừa góp
phần vào việc xây dựng nền văn hóa
tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và
phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân
tộc.
Thông qua ca dao, tục ngữ, con người
tiếp nhận các giá trị, chuẩn mực đạo
đức để điều chỉnh hành vi của mình
phù hợp với yêu cầu của dư luận xã
hội đặt ra nhằm mục đích hướng con
người đến chân, thiện, mỹ. Ca dao,
tục ngữ Việt Nam được xem là “hòn
ngọc quý” (Hồ Chí Minh, 2011, tập 11:
559) bởi nó đóng vai trò nâng cao đời
2. ĐẠO ĐỨC VÀ CHUẨN MỰC ĐẠO
ĐỨC XÃ HỘI VIỆT NAM
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác -
Lênin, đạo đức là “một hình thái ý
* Trường Đại học Trần Đại Nghĩa.
NGUYỄN QUẾ DIỆU – NHỮNG CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC…
15
thức xã hội, là tập hợp những nguyên nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức sẽ
tắc, quy tắc, chuẩn mực xã hội, nhằm được cộng đồng, xã hội đồng tình,
điều chỉnh và đánh giá cách ứng xử ủng hộ; còn những hành vi, hành
của con người trong quan hệ với nhau động trái với các nguyên tắc, chuẩn
và quan hệ với xã hội, chúng được mực đạo đức sẽ bị cộng đồng, xã hội
thực hiện bởi niềm tin cá nhân, bởi phê phán, lên án và xa lánh. Hệ thống
truyền thống và sức mạnh của dư các chuẩn mực, nguyên tắc, quy tắc,
luận xã hội” (Học viện Chính trị Quốc giá trị đạo đức phù hợp với đời sống
gia Hồ Chí Minh, 2014: 8).
của cộng đồng, xã hội sẽ thúc đẩy xã
hội phát triển một cách tích cực,
ngược lại, sẽ tạo nên những ảnh
hưởng tiêu cực đến quá trình phát
triển của xã hội.
Đạo đức là một lĩnh vực chỉ xuất hiện
trong đời sống của xã hội loài người,
là một phương thức cơ bản để điều
chỉnh thái độ, hành vi của các cá nhân,
cộng đồng nhằm giải quyết mối quan Phẩm chất đạo đức cần có ở các cá
hệ giữa con người với con người nhân, cộng đồng xã hội trong một xã
cũng như giữa cá nhân với cộng đồng, hội nhất định như trung thành và sẵn
xã hội, thúc đẩy xã hội phát triển.
sàng hy sinh vì Tổ quốc; tình yêu
thương, nghĩa vụ, trách nhiệm của
con người đối với con người; hoặc
những phẩm chất như trung thực, cần
cù, tiết kiệm, giản dị trong cuộc
sống… Những quan điểm và những
phẩm chất đạo đức nói trên đã xuất
hiện trong nhiều lĩnh vực của đời sống
xã hội, được các hình thái ý thức xã
hội phản ánh, trong đó có văn học
nghệ thuật nói chung và ca dao, tục
ngữ Việt Nam nói riêng.
Để con người thực sự hành động phù
hợp với các yêu cầu đã được đặt ra
trong các phạm trù đạo đức, thì cần
phải có một hệ thống các nguyên tắc,
phương pháp, cách thức có ảnh
hưởng, chi phối hành vi đạo đức của
con người, để họ hành động cho đúng,
cho “chuẩn”, được xã hội chấp nhận
gọi là chuẩn mực đạo đức. Tác dụng
của các chuẩn mực đạo đức là nhằm
điều chỉnh hành vi đạo đức của các cá
nhân, nhóm, cộng đồng, xã hội mà
3. NHỮNG CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC
mục tiêu cao hơn, đó là nhằm mang CƠ BẢN CỦA NGƯỜI VIỆT NAM
lại lợi ích cho chính họ.
TRONG CA DAO, TỤC NGỮ
Đồng thời, khi nói đến đạo đức là nói Với tính xã hội vốn có, ca dao, tục
đến hệ thống giá trị, trong đó, các tiêu ngữ phản ánh chân thực đời sống,
chuẩn, giá trị của đạo đức được con sinh hoạt của nhân dân ta trong lịch
người giải quyết một cách phù hợp và sử phát triển của dân tộc dưới dạng
đúng đắn mối tương quan về mặt lợi những câu nói, lời thơ ngắn gọn.
ích: lợi ích của con người, lợi ích của Trong đó, nổi bật nhất là các chuẩn
cộng đồng, xã hội. Trong đời sống, mực về lòng yêu nước, tinh thần đấu
con người hành động phù hợp với tranh kiên cường, bất khuất, tinh thần
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 10 (254) 2019
16
nhân nghĩa, đoàn kết, hay các đức rất sâu lắng. Trong đó, nhiều câu ca
tính trung thực, cần cù, tiết kiệm của
nhân dân ta. Những chuẩn mực đạo
đức ấy được thể hiện một cách tha
thiết, sâu lắng bằng những lời nói,
những câu thơ dân gian tuy ngắn gọn
nhưng hết sức sâu sắc nhằm phản
ánh và điều tiết các quan hệ xã hội,
thái độ, hành vi, ứng xử giữa con
người với con người trong xã hội Việt
Nam ở những giai đoạn lịch sử nhất
định.
dao, tục ngữ nói lên lòng tự hào đối
với cảnh đẹp thiên nhiên, con người
tài hoa hay ca ngợi các sản vật của
các vùng miền của đất nước… Chẳng
hạn, ca dao Việt Nam đã khắc họa vẻ
đẹp phong cảnh thơ mộng của vùng
đất xứ Nghệ “Đường vô xứ Nghệ
quanh quanh/ Non xanh, nước biếc
như tranh họa đồ” (Trung tâm Khoa
học Xã hội và Nhân văn Quốc gia,
2002, tập 15: 158); hay ca ngợi những
đức tính tốt đẹp của con người, như
“ ái Xuân Lai, trai Bảo Tháp” (Trung
tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn
Quốc gia, 2002, tập 1: 180) (làng
Xuân Lai và Bảo Tháp thuộc xã Đông
Cứ, Gia Bình, Bắc Ninh ngày nay).
Ngày xưa gái Xuân Lai vốn giỏi đan
tre, trúc, còn trai làng Bảo Tháp lại giỏi
trồng trọt và làm lọng. Hoặc “Bến Tre
gái đẹp thiệt thà/ Nói năng nhỏ nhẹ,
mặn mà có duyên” (Trung tâm Khoa
học Xã hội và Nhân văn Quốc gia,
2002, tập 15: 13 )…, cũng đã đề cập
đến các đặc trưng nhất định của
những người con gái, con trai vừa đẹp
người đẹp nết, lao động giỏi đến từ
các vùng, miền khác nhau của quê
3.1. Lòng yêu nước của người Việt
Nam trong ca dao, tục ngữ
Yêu nước là “một trong những tình
cảm sâu sắc nhất, đã được củng cố
qua hàng trăm năm, hàng nghìn năm
tồn tại của các quốc gia biệt lập” (V.I.
Lênin, 1977: 326). Lịch sử hàng nghìn
năm dựng nước và giữ nước, vừa
chống chọi với thiên tai, vừa đấu tranh
chống quân xâm lược đã hun đúc nên
lòng yêu nước cho các thế hệ người
Việt Nam. Đối với đất nước ta, yêu
nước chính là “sợi chỉ đỏ xuyên qua
toàn bộ lịch sử” (Trần Văn iàu, 1 0
100), là một trong những giá trị truyền
thống tiêu biểu của dân tộc Việt Nam.
Lòng yêu nước của người Việt Nam
trong ca dao, tục ngữ được thể hiện hương, đất nước.
qua hệ thống tri thức của nhân dân ta
Bên cạnh đó, tình cảm của nhân dân
đối với quê hương, đất nước, đó là
những tình cảm và ý chí, thúc đẩy mọi
người dân hành động vì nền độc lập,
tự do của Tổ quốc.
Việt Nam đối với quê hương, đất
nước còn được biểu hiện thông qua
việc ca ngợi những nghề nghiệp, sản
phẩm đặc trưng của các vùng, miền
như “Bình Lãng rút kén ươm tơ, chợ
Lòng yêu nước được thể hiện trong
ca dao, tục ngữ Việt Nam bằng những trâu Quỹ Nhất, bánh đa làng Vò”, “Họ
Dương lập làng, họ Hoàng đào giếng”,
(Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân
ngôn từ rất gần gũi với cuộc sống,
sinh hoạt của nhân dân nhưng cũng
NGUYỄN QUẾ DIỆU – NHỮNG CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC…
17
văn Quốc gia, 2002, tập 1: 10 , 1 0)… lòng biết ơn những anh hùng có công
Khi đề cập đến khả năng “rút kén,
ươm tơ” người xưa nghĩ ngay đến
Bình Lãng bởi đây là làng nghề nổi
tiếng, trở thành thương hiệu của
người dân nơi đây, còn “Quỹ Nhất” là
nơi diễn ra mua bán trâu - con trâu
vốn là “đầu cơ nghiệp” của người Việt
xưa và nói đến nghề tráng bánh đa thì
phải kể ngay đến Làng Vò.
đánh giặc, giữ nước hay ý chí căm thù
của nhân dân ta đối với kẻ thù “Bạch
Đằng giang là sông cửa ải, tổng Hà
Nam là bãi chiến trường”, “Đánh giặc
họ Hàn, làm quan học Đặng”, “Hai
mươi mốt Lê Lai, hai mươi hai Lê Lợi”
(Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân
văn Quốc gia, 2002, tập 1: 98, 161,
1 ) đã góp phần giúp nhân dân ta
ghi nhớ những chiến công lừng lẫy
trên sông Bạch Đằng của Ngô Quyền
năm 3 , Lê Hoàn năm 1 và Trần
Hưng Đạo năm 12 , truyền thống
đánh giặc của họ Hàn hay nhớ đến
ngày giỗ của hai vị anh hùng dân tộc
Lê Lợi, Lê Lai. Hoặc “Ru con con ngủ
Đặc biệt, lòng yêu nước còn được thể
hiện trong ca dao, tục ngữ bằng việc
đề cao ý chí tự lực, tự cường trong
xây dựng và bảo vệ đất nước của
người Việt Nam cũng như phê phán
các hành vi gây tổn hạn đến đời sống,
văn hóa của dân tộc và lên án các
hành vi bán nước, cướp nước của bè cho lành/ Để mẹ gánh nước rửa bành
lũ tay sai, của các thế lực ngoại xâm.
ông voi/ Muốn coi, lên núi mà coi/ Có
bà Triệu tướng cưỡi voi, đánh cồng”,
“Con ơi con ngủ cho say/ Cha con đi
giết sạch loài Lang-sa(1) / Lớn lên con
nối chí cha/ Ra đi giết giặc, nước nhà
bình yên” (Trung tâm Khoa học Xã hội
và Nhân văn Quốc gia, 2002, tập 15:
251, 262) cho thấy sự căm thù cũng
như lòng quyết tâm, sẵn sàng hy sinh
tất cả để đánh đuổi quân xâm lược,
giành lại độc lập, tự do cho đất nước.
Để giành lại và giữ gìn được nền độc
lập, các thế hệ cha ông ta đã trải qua
nhiều cuộc kháng chiến chống giặc
ngoại xâm, khẳng định nền độc lập,
chủ quyền của dân tộc. Nếu như Lý
Thường Kiệt khẳng định nền độc lập,
chủ quyền của dân tộc: “Nam quốc
sơn hà Nam đế cư” (Sông núi nước
Nam, vua Nam ở), song song đó, ca
dao, tục ngữ “Cổ Loa là đất Đế kinh/
Trông ra lại thấy tòa thành Tiên xây”,
“Ruộng ta ta cấy ta cày/ Không
nhường một tấc cho bầy Nhật Tây/
Chúng mày lảng vảng tới đây/ Rủ
nhau gậy cuốc, đuổi ngay khỏi làng”
(Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân
văn Quốc gia, 2002, tập 15: 142, 251).
Qua ca dao, tục ngữ lên án những
hành động tham ô, bán nước của
quan lại triều đình cũng như sự xâm
lược của kẻ thù. “Chạy như chạy
chánh tổng”, “Chạy như chạy lý
trưởng” (Trung tâm Khoa học Xã hội
và Nhân văn Quốc gia, 2002, tập 1:
Ca dao, tục ngữ Việt Nam ca ngợi tinh 776) ám chỉ những vị trí dễ bòn rút,
thần đấu tranh kiên cường, bất khuất tham ô của dân. Hay lên án chúa
Nguyễn vì chúa Nguyễn đã từng giao
chống giặc ngoại xâm; hoặc nói lên
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 10 (254) 2019
18
hảo với Pháp, tạo tiền đề cho Pháp mối quan hệ thầy - trò, bè bạn “Muốn
vào xâm lược Việt Nam, gieo rắc nỗi sang thì bắc cầu kiều/ Muốn con hay
bất hạnh cho nhân dân ta “Thằng Tây
hắn ở bên Tây/ Bởi vua chúa Nguyễn
rước thầy đem sang/ Cho nhà cho
nước tan hoang/ Cho thiếp ngậm
đắng, cho chàng ăn cay” (Trung tâm
Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc
gia, 2002, tập 15: 272).
chữ thì yêu lấy thầy” (Trung tâm Khoa
học Xã hội và Nhân văn Quốc gia,
2002, tập 15: 619). Với bạn bè, “Bạn
bè là nghĩa tương tri, sao cho sau
trước một bề mới nên” (Trung tâm
Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc
gia, 2002, tập 1: 439). Thông qua ứng
xử từ những mối quan hệ này với
hàng xóm, cộng đồng, xã hội con
người điều chỉnh hành vi của mình
cho phù hợp, trên tinh thần tương trợ,
giúp đỡ lẫn nhau như “tối lửa tắt đèn
có nhau”, đoàn kết, gắn bó với nhau
để chinh phục thiên nhiên và hợp lực
tạo nên sức mạnh chống quân xâm
lược. Rộng hơn nữa, ca dao, tục ngữ
đề cập đến các quan hệ “đồng bào”
trong cùng một đất nước, sẵn sàng
hành động vì tình thương đối với đồng
bào, đối với quê hương, đất nước.
Tình thương ấy không chỉ là giúp đỡ
nhau vượt qua mọi khó khăn, mà còn
là sự cảm thông, chia sẻ những nỗi
đau, mất mát của con người trong một
cộng đồng, xã hội, như “Một con
ngựa đau, cả tàu bỏ cỏ” (Trung tâm
Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc
gia, 2002, tập 2: 69 ); “Nhiễu điều phủ
lấy giá gương/ Người trong một nước
phải thương nhau cùng” (Trung tâm
Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc
gia, 2002, tập 15: 625).
3.2. Nhân nghĩa trong ca dao, tục
ngữ Việt Nam
Từ xa xưa, con người Việt Nam vốn
đoàn kết, tương thân, tương ái,
nương tựa vào nhau để vừa chống
chọi với những khắc nghiệt của thiên
nhiên, vừa đấu tranh chống quân xâm
lược, do đó, tư tưởng nhân nghĩa của
con người Việt Nam cũng sớm được
hình thành.
“Nhân nghĩa” chính là “lòng yêu
thương và sự trọng điều phải” (Nguyễn
Lân, 2006: 1323).
Con người yêu thương nhau phải
hành động vì nhau và đó là điều phù
hợp với đạo lý và lợi ích chung của xã
hội. Điều này được phản ánh trong ca
dao, tục ngữ Việt Nam trên một số
phương diện cụ thể.
Một là, lòng yêu thương, trước hết
giữa những con người chung huyết
thống trong gia đình đến mối quan hệ
với những người xung quanh và cao
hơn nữa đó là mối quan hệ giữa cá
nhân với cộng đồng xã hội. “Ơn cha,
nghĩa mẹ cao dày/ Tình chồng nghĩa
vợ thảo ngay trọn đời” (Trung tâm
Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc
gia, 2002, tập 15: 306, 430). Trong
Hai là, khuyến khích, cổ vũ cho việc
thiện, điều tốt, bảo vệ lẽ phải, đồng
thời phê phán, lên án những thói hư
tật xấu gây hại cho cộng đồng, xã hội.
Những câu tục ngữ, ca dao “Có đức
NGUYỄN QUẾ DIỆU – NHỮNG CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC…
19
mặc sức mà ăn” (Trung tâm Khoa học xâm vừa chống chọi với thiên tai và
Xã hội và Nhân văn Quốc gia, 2002, cải tạo thiên nhiên đã góp phần to lớn
tập 2: 133); hoặc “Làm trai đứng ở
trên đời/ Sao cho xứng đáng giống nòi
nhà ta/ hé vai gánh đỡ sơn hà/ Sao
cho tỏ mặt mới là trượng phu” (Trung
tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn
Quốc gia, 2002, tập 15: 1092) qua đó
nhắn nhủ mọi người biết tôn trọng lẽ
phải và biết cách xử sự cho đúng mực,
hợp tình hợp lý trong cuộc sống.
trong việc hình thành, mở mang nền
văn hóa dân tộc. Nền kinh tế nông
nghiệp và đời sống xã hội ở nông thôn
đã tạo nên sự cố kết và tính cộng
đồng về mặt dân cư và lãnh thổ của
các làng, xã. Sự cố kết này dựa trên
quan hệ láng giềng, huyết tộc hoặc
dòng họ, hình thành nên quan hệ nhà -
làng - nước hết sức bền vững của dân
tộc Việt Nam. Chính vì vậy, để củng
cố mối liên kết nhà - làng - nước ấy,
những đòi hỏi về mặt đạo đức cũng
được đặt ra cho con người sống trong
cộng đồng xã hội, đó là con người cần
phải có các đức tính như trung thực,
cần cù, tiết kiệm.
Ba là, bên cạnh sự cổ vũ cho việc làm,
hành động vì lẽ phải, thì đồng thời lên
án những hành vi bất nghĩa, phê phán
những thói hư tật xấu nhằm chống cái
ác, hướng con người tới cái thiện. “Ác
giả ác báo, hại nhân nhân hại”, “Cấy
ác thì gặt ác” (Trung tâm Khoa học Xã
hội và Nhân văn Quốc gia, 2002, tập 2:
629, 631); “Ra tay cầm lửa đốt trời,
chẳng may lửa rớt lửa rơi xuống đầu”
(Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân
văn Quốc gia, 2002, tập 2: 640);
“Nghĩa nhân chi thứ cường quyền/
Chúng chỉ vì tiền sinh chuyện hại dân”
(Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân
văn Quốc gia, 2002, tập 15: 636).
Đức tính trung thực, cần cù, tiết kiệm
của con người Việt Nam phản ánh
qua ca dao, tục ngữ khá sâu sắc “Ăn
ngay nói thật, mọi tật mọi lành”,
“Những người tính nết thật thà, đi đâu
cũng được người ta tin dùng” (Trung
tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn
Quốc gia, 2002, tập 2: 618, 624);
“Người gian thì sợ người ngay/ Người
ngay chẳng sợ đường cày khúc khiu”
(Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân
văn Quốc gia, 2002, tập 15 10 5) đã
đề cao đức tính trung thực của người
Việt Nam. Con người muốn sống với
nhau có nghĩa, có tình thì trước hết
không chỉ phải trung thực, thẳng thắn
với nhau, mà còn phải tìm mọi cách
để ngăn chặn các biểu hiện của sự
giả dối, như “Bịa láo ông Táo bẻ
răng”, “Một lời nói dối, sám hối bảy
ngày” (Trung tâm Khoa học Xã hội và
3.3. Đức tính trung thực, cần cù,
tiết kiệm của con người Việt Nam
trong ca dao, tục ngữ
Lịch sử dựng nước và giữ nước của
dân tộc Việt Nam gắn liền quá trình
hình thành và phát triển nền kinh tế -
xã hội nông nghiệp truyền thống. Từ
xa xưa, các thế hệ cha ông ta đã khai
hoang lập ấp, phát triển chăn nuôi và
trồng trọt, hình thành các cộng đồng
dân cư. Hàng ngàn năm qua dân tộc
Việt Nam vừa đấu tranh chống ngoại
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 10 (254) 2019
20
Nhân văn Quốc gia, 2002, tập 2: 619, tiết kiệm là tính hoang phí. Phê phán
thói hoang phí ở con người được
nhấn mạnh để nhắc nhở nhau tránh
thói hư tật xấu này: “Có đồng nào xào
đồng ấy”, “Ít chắt chiu hơn nhiều phung
phí”, “Làm một tấc, ăn một thước”
(Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân
văn Quốc gia, 2002, tập 2: 689, 691).
623) nhằm điều chỉnh hành vi của các
cá nhân trong cộng đồng, xã hội.
Hay: “Buông tay cày lại quay tay cuốc”
(Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân
văn Quốc gia, 2002, tập 1: 325); “có
làm, có ăn”, “Có khó nhọc mới có lọc
có rang” (Trung tâm Khoa học Xã hội
và Nhân văn Quốc gia, 2002, tập 2:
134)…; hay các câu ca dao “Cày đồng
đang buổi ban trưa/Mồ hôi thánh thót
như mưa ruộng cày”, “Ai ơi chớ bỏ
ruộng hoang/ Bao nhiêu tấc đất, tấc
vàng bấy nhiêu”, “Muốn no thì phải
chăm làm/ Một hạt lúa vàng chín giọt
mồ hôi” (Trung tâm Khoa học Xã hội
và Nhân văn Quốc gia, 2002, tập 15:
659, 676, 1106) nói lên đức tính cần
cù, chịu thương, chịu khó. Bên cạnh
đó phê phán thói lười biếng: “Ăn thì ăn
miếng ngon, làm thì chọn việc cỏn con
mà làm”, “ iàu đâu đến thằng lười”
(Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân
văn Quốc gia, 2002, tập 2: 130,
136)…; “ iàu đâu đến kẻ ngủ trưa/
Sang đâu đến kẻ say sưa tối ngày”
(Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân
văn Quốc gia, 2002, tập 15: 1116).
4. KẾT LUẬN
Tư tưởng đạo đức trong ca dao, tục
ngữ Việt Nam là một hình thái ý thức
xã hội, được hình thành, phát triển
trên cơ sở, nền tảng của đời sống
kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, lịch
sử. Ca dao, tục ngữ Việt Nam được
xem như là một “bộ bách khoa toàn
thư về kiến thức (…), tôn giáo, triết
học của nhân dân” (Đinh ia Khánh -
Chu Xuân Diên - Võ Quang Nhơn,
2002: 15) và nó góp phần nâng cao
nhận thức, gìn giữ và lưu truyền hệ
thống tri thức về tự nhiên, xã hội và tư
duy của con người, trong đó có đạo
đức. Các câu nói ngắn gọn, khúc chiết,
vần điệu nhưng gần gũi và sâu sắc về
mọi phương diện của đời sống không
chỉ là những bài học sinh động đối với
tất cả mọi người mà còn góp phần to
lớn trong giáo dục, điều chỉnh hành vi
của con người hướng đến chân -
thiện - mỹ.
Tiết kiệm để để dành khi ốm đau, cơ
nhỡ, khi thiên tai, địch họa là đức tính
cần thiết của người Việt Nam “Ăn
bữa mai để củ khoai bữa mốt”, “Tiết
kiệm sẵn có đồng tiền/ Phòng khi túng
nhỡ không phiền lụy ai” (Trung tâm
Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc
gia, 2002, tập 2: 687, 6 2). Đối lập với
Trong bối cảnh hội nhập, toàn cầu hóa
hiện nay, những tư tưởng đạo đức
trong ca dao, tục ngữ Việt Nam vẫn
chứa đựng nhiều giá trị tích cực cần
được phát huy trong điều kiện mới.
CHÚ THÍCH
(1) Lang-sa: Pháp.
NGUYỄN QUẾ DIỆU – NHỮNG CHUẨN MỰC ĐẠO ĐỨC…
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN
21
1. Đảng Cộng sản Việt Nam. 2014. Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 9/6/2014 của Ban
chấp hành Trung ương Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng
yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam. 2016. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII. Hà
Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia - Sự thật.
3. Đinh ia Khánh (chủ biên) - Chu Xuân Diên - Võ Quang Nhơn. 2002. Văn học dân
gian Việt Nam. Hà Nội: Nxb. Giáo dục.
4. Hồ Chí Minh. 2011. Toàn tập - tập 6, tập 11. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia - Sự thật.
5. Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. 2000. Giáo trình Đạo đức học. Hà Nội: Nxb.
Chính trị Quốc gia.
6. V.I. Lênin. 1977. Toàn tập - tập 41. Mátxcơva Nxb. Tiến bộ.
7. Nguyễn Lân. 2006. Từ điển từ và ngữ Việt Nam. TPHCM: Nxb. Tổng hợp TPHCM.
8. Nguyễn Như Ý (chủ biên). 1999. Đại từ điển tiếng Việt. Hà Nội Nxb. Văn hóa - Thông
tin.
9. Trần Văn iàu. 1 0. Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam. Hà Nội
Nxb. Khoa học Xã hội.
10. Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia. 2002. Tổng tập văn học dân
gian người Việt - tập 1, tập 2, tập 15. Hà Nội: Nxb. Khoa học Xã hội.
8 trang
09/01/2024
300
Bạn đang xem tài liệu "Những chuẩn mực đạo đức cơ bản của người Việt Nam trong ca dao, tục ngữ", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- nhung_chuan_muc_dao_duc_co_ban_cua_nguoi_viet_nam_trong_ca_d.pdf
